Mazgu Ghakwamba Ghakuwuska Cikondwelero

MAZGU ghakwamba ncigaŵa cakuzirwa comene ca nkani yiliyose. Usange mwawuska cikondwelero ca ŵategherezgi ŵinu, mbwenu ŵategherezgenge comene ku ivyo muyowoyenge. Mu uteŵeti wa m’munda, mungarutilizga yayi cidumbirano cinu usange mazgu ghinu ghakwamba ghatondeka kuwuska cikondwelero ca ŵategherezgi. Para mukuyowoya nkani mu Nyumba ya Ufumu, ŵategherezgi ŵafumirenge kuwaro yayi, kweni ŵangamba kughanaghana vintu vinyake usange mwatondeka kuwuska cikondwelero cawo.

Peneapo mukunozgekera mazgu ghakwamba, iŵani na vintu ivi mu maghanoghano ghinu: (1) kuwuska cikondwelero ca ŵategherezgi ŵinu, (2) kuzunura makora mutu wa nkani yinu, ndipo (3) kurongora cifukwa ico nkani iyo njakukhumbikwira ku ŵategherezgi ŵinu. Nyengo zinyake, vintu vitatu ivi vingayowoyeka panyengo yimoza. Kweni nyengo zinyake vingayowoyeka cimoza na cimoza, ndipo ndondomeko yake yingaŵa yakupambana-pambana.

Umo Mungawuskira Cikondwelero ca Ŵategherezgi Ŵinu. Cifukwa cakuti ŵantu ŵiza kuzakategherezga nkani kuti cikung’anamura kuti mbakunozgekera kuŵika maghanoghano ghawo ghose ku nkani yayi. Cifukwa wuli? Umoyo wawo wazura na vintu vinandi ivyo vingaŵatondeska kutegherezga. Nyengo zinyake ŵangamba kughanaghana za cakumara-mahara cinyake ca kunyumba kwawo panji kwenjerwa na cintu cinyake. Ncito iyo imwe muli nayo nga ni muyowoyi nkuwuska cikondwelero ca ŵategherezgi ŵinu na kuŵapangiska kuti ŵaleke kughanaghana vintu vinyake. Pali ntowa zinandi izo mungacitira ici.

Nkani yakumanyikwa comene kuruska nkani zose yikayowoyeka pa Lupiri lwa Olive. Kasi yikamba wuli? Mwakukolerana na ivyo Luka wakalemba, Yesu wakati: “Ŵa mwaŵi ndimwe, mwa ŵakavu; . . . ŵa mwaŵi ndimwe muli na njara sono: . . . ŵa mwaŵi ndimwe mukulira sono, . . . ŵa mwaŵi, para ŵantu ŵamutinkaninge.” (Luka 6:20-22) Ncifukwa wuli ici cikawuska cikondwelero? Yesu wakaphalira ŵategherezgi ŵake mwakudumura ghanyake mwa masuzgo ghakofya agho ghakaŵa muntazi mwawo. Kweni, m’malo mwa kumalira nyengo yitali kuyowoya za masuzgo agha, wakarongora kuti ŵantu awo ŵakaŵa na masuzgo agha ŵangaŵa na cimwemwe, ndipo wakacita nteura mu ntowa iyo yikapangiska ŵategherezgi ŵake kuŵa ŵakunweka kuti ŵapulike vinandi.

Mafumbo ghangagwiriskirika ncito mwaluso kuwuskira cikondwelero, kweni ghakwenera kuŵa ghakwenelera. Usange mafumbo ghinu ghakurongora kuti muyowoyenge vintu ivyo ŵategherezgi ŵinu ŵakuvimanya kale, mbwenu ŵalekenge mwaluŵiro kutegherezga. Lekani kufumba mafumbo agho ghangakhozga soni ŵategherezgi ŵinu panji agho ghangaŵapangiska kujiwona nga mbantu ŵambura kwenelera. Kweni, yezgayezgani kufumba mafumbo ghakupangiska muntu kughanaghana. Para mwafumba fumbo, pumulani pacoko waka mwakuti ŵategherezgi ŵinu ŵaŵe na mupata wakusangira zgoro mu maghanoghano ghawo. Usange ŵawona kuti mukudumbiskana nawo, maghanoghano ghawo ghakuŵa ku ivyo mukuyowoya.

Ntowa yinyake ya kuwuskira cikondwelero nkugwiriskira ncito vyakukumana navyo vya mu umoyo. Kweni mungafiska cara cilato cinu usange cakukumana naco ico cikukhozga soni yumoza wa ŵategherezgi. Ŵategherezgi ŵinu ŵangakumbukira cakukumana naco cinu, kweni usange ŵaluwa sambiro lake, mbwenu mwatondeka kufiska cilato cinu. Usange cakukumana naco cagwiriskirika ncito mu mazgu ghakwamba, cikwenera kuŵa lufura lwa fundo zakukhumbikwa za nkani yinu. Nangauli pangaŵa vintu vinyake ivyo vingapangiska nkani kuŵa yakukondweska, kweni woneseskani kuti vyakukumana navyo vileke kuŵa vitali comene.

Ŵayowoyi ŵanyake ŵakwamba nkani na cintu ico cacitika sono-sono, ivyo nyuzipepala ya mu caru cawo yalemba, panji ivyo muntu munyake wamazaza wakayowoya. Ivi navyo vingaŵa vyakukora mtima usange ni vyakukolerana na nkani ndiposo usange ni vyakwenelera kwa ŵategherezgi.

Usange mukuyowoya nkani yakulekerana panji yimoza mwa nkani za pa Ungano wa Uteŵeti, nciweme kuti mazgu ghinu ghakwamba ghaŵe ghakudumura ndiposo ghakudunjika. Usange mukuyowoya nkani yacisanisani, sungani nyengo iyo yagaŵirika kuti nja mazgu ghakwamba. Fundo zakukhumbikwa kwa ŵategherezgi ŵinu ziyowoyekenge mukati mu nkani.

Nyengo zinyake mungasangika kuti mukuyowoya pakati pa ŵantu ŵakukayikira panji ŵakususka. Kasi mungawuska wuli cikondwelero cawo? Stefano, Mkristu wakwambilira uyo wakaŵa ‘wakuzura mzimu na vinjeru,’ wakatorekera pamaso pa Sanhedrin mwakucita kucicizgika. Wakati wafika wakavikilira Cikristu. Kasi wakamba wuli? Wakamba mwancindi ndiposo na vintu ivyo wose ŵakaŵa ŵakukolerana navyo. “Mwa ŵabali na ŵadumbu, pulikizgani. Ciuta wa ucindami wakamuwonekera sekuru witu Abrahamu.” (Mil. 6:3; 7:2) Pa Areopago ku Athene, Paulos wakasinta mazgu ghake ghakwamba kuti ghakolerane na ŵategherezgi awo ŵakaŵa ŵakupambana comene na ŵanyawo, wakati: “Mwa madoda gha Athene, nkuwona kuti mu vyose muli ŵakopa comene ŵaciuta kuruska umo ŵanji ŵakucitira.” (Mil. 17:22, NW) Cifukwa ca mazgu ghakwamba ghakukora mtima, ŵategherezgi wose ŵakaŵa ŵakunweka kuti ŵapulike vinandi.

Para muli mu uteŵeti wa m’munda, namweso mukwenera kuwuska cikondwelero ca ŵantu. Usange mwafika panyumba ya muntu kwambura kupangana nayo, mweneco nyumba wangaŵa wakutangwanika na vintu vinyake. Mu vigaŵa vinyake, para mulendo wiza kwambura kucemeka wakwenera kuyowoya mwaluŵiro cifukwa ico wizira. Ku malo ghanyake, pali vintu vinyake ivyo mukwenera kucita pambere mundayowoye cifukwa ico mwizira.—Luka 10:5.

Mulimose umo vingaŵira, kuŵa waubwezi kungawovwira kuti paŵe cidumbirano ciweme. Nyengo zinandi cikuŵa ciweme kwamba na vintu ivyo viri mu maghanoghano gha muntu uyo mukuyowoya nayo. Ncivici ico cingamovwirani kumanya ivyo mukwenera kuyowoya? Kasi muntu uyo mwamusanga kuti wakucita vici? Mutepanji walimanga, kunozga panyumba, kunozga galimoto, kuphika, kucapa panji kusita vyakuvwara, panji kupwererera ŵana. Kasi waŵazganga nyuzipepala panji walaŵiskanga cintu cinyake mu msewu? Kasi vintu ivyo viri panyumba yake vikurongora kuti wakutemwa comene kuroŵa somba, maseŵero, sumu, kwenda, kompyuta, panji cintu cinyake cilicose? Ŵantu nyengo zinandi ŵakukhwaskika na ivyo ŵapulika pa wayilesi panji ivyo ŵawona pa wayilesi ya sinema. Kufumba fumbo panji kuyowoyapo fundo zakudumura zakukhwaskana na vintu vya nga ni ivi kungapangiska kuti paŵe cidumbirano ciweme.

Cidumbirano ico cikaŵa pakati pa Yesu na mwanakazi wa ku Samariya pa cisime ca pafupi na Sukare nciyerezgero ciweme ca umo mungambira cidumbirano na cilato ca kupharazga.—Yoh. 4:5-26.

Mukwenera kunozgekera makora mazgu ghinu ghakwamba, comene usange mpingo winu ukupharazga pafupi-pafupi cigaŵa ico uli kugaŵirika. Cifukwa usange mungareka kucita nteura mbwenu mupharazgenge yayi.

Zunurani Mutu wa Nkani Yinu. Mu mpingo Wacikristu, ceyamani panji uyo wayowoyenge nkani pambere pa imwe wakuzunura mutu wa nkani yinu na kumucemani. Ndipouli, cingaŵa ciweme kukumbuska ŵategherezgi mutu wa nkani yinu peneapo mukuyowoya mazgu ghakwamba. Ici kuti cikukhumbikwira kuzunura mutu wose umo uliri cara. Mutu ukwenera kumanyikwa mukati mwa nkani. Kweni mu mazgu ghinu ghakwamba, mukwenera kuŵika pwererero pa mutu wa nkani yinu.

Pakutuma ŵasambiri ŵake kukapharazga, Yesu wakaŵaphalira uthenga wakuti ŵakayowoye. “Mucali kwenda, pharazgani, mutenge, ‘Ufumu wa kucanya waneng’enera.’” (Mat. 10:7) Pakuyowoya za mu nyengo yithu, Yesu wakati: “Makani ghaweme gheneagha gha ufumu ghamkupharazgika.” (Mat. 24:14) Tikupempeka ‘kupharazga mazgu,’ kung’anamura kuskepelera ku Baibolo peneapo tikupharazga. (2 Tim. 4:2) Ndipouli, pambere tindajure Baibolo panji kwamba kuyowoya za Ufumu, nyengo zinandi cikuŵa ciweme kuzunura vintu vinyake ivyo ŵantu ŵakwenjerwa navyo. Mungayowoyapo za kuswa-marango, ulova, kuwura-urunji, nkondo, umo tingawovwilira ŵawukirano, matenda, panji nyifwa. Kweni lekani kumalira nyengo yitali pa vintu vyambura kukondweska, uthenga winu mbuthenga wakukhozga. Yezgayezgani kusintira cidumbirano ico ku Mazgu gha Ciuta na cilindizga ca Ufumu.

Rongorani Cifukwa Ico Nkani Yinu Njakukhumbikwira ku Ŵategherezgi Ŵinu. Usange nkani yinu mwamuyowoya pa mpingo, mungaŵa ŵakusimikizga kuti ŵategherezgi ŵinu wose ŵamuŵa ŵakunweka kuti ŵapulike ivyo mwamuyowoya. Kweni kasi ŵamutegherezga nga ni umo wakucitira muntu uyo wakusambira cintu ico cikumukhwaska? Kasi ŵamutegherezga cifukwa cakuti ŵakumanya kuti ivyo ŵakupulika vikukolerana na mukhaliro wawo ndipo imwe mukuŵaciska kuti ŵacitepo kantu? Ici cingaŵa nteura usange mukaghanaghanira mwakupwererera ŵategherezgi ŵinu pakunozgekera nkani yinu—mukhaliro wawo, ivyo ŵakwenjerwa navyo, na maghanoghano ghawo. Usange ndimo mukacitira, sazganipo kantu kanyake ako kangarongora ici mu mazgu ghinu ghakwamba.

Kwali mukuyowoya pa pulatifomu panji mukupharazgira muntu, ntowa yimoza ya kuwuskira cikondwelero ni kupangiska ŵategherezgi ŵinu kunjizgikamo mu nkani. Rongorani umo masuzgo ghawo, ivyo ŵakukhumba, panji mafumbo ghawo ghaliri ghakukolerana na nkani iyo mukuyowoya. Usange mukurongora pakweru kuti muyowoyenge vintu ivyo vikukhwaska ŵategherezgi ŵinu, m’malo mwakukonkoska nkani iyo mwacisanisani, mbwenu ŵategherezgenge mwakunweka comene. Kuti mucite ici, mukwenera kunozgekera makora.

Umo Mukuyowoyera Mazgu Ghakwamba. Ivyo mukuyowoya mu mazgu ghinu ghakwamba ndivyo nvyakuzirwa comene, kweni kayowoyero kinu kangaŵaso ka kuwuska cikondwelero. Cifukwa ca ici kunozgekera kwinu kukwenera kusazgapo ivyo mwamuyowoya pera cara kweniso umo mwamuyowoyera.

Kusanka mazgu ghakwenelera nkwakukhumbikwa kuti mufiske cilato cinu, mwanteura mungawona kuti mbuweme kunozgekera makora masentensi ghakwambilira ghaŵiri panji ghatatu. Masentensi ghafupi ndiposo ghapusu ndigho ghakuŵa ghaweme nyengo zinandi. Usange ndi nkani ya pa mpingo, mungalemba masentensi agha pa autilayini, panji mungasungilira waka pamtima mwakuti mazgu ghinu ghakwamba ghaŵe ghankongono. Kuyowoya mazgu ghakwamba mwambura kucimbilira kungamovwirani kuti muyowoye nkani yinu yose mwakukhazikika.

Peneapo Mukwenera kunozgekera Mazgu Ghakwamba. Ŵantu ŵali na maghanoghano ghakupambana-pambana pa nkani iyi. Ŵayowoyi ŵanyake ŵaluso ŵakuyowoya kuti kunozgekera mazgu ghakwamba kukwenera kucitika kukwambilira pambere mundanozgekere nkani yose. Ŵanyake awo ŵali kusambira kuyowoya pawumba ŵakuyowoya kuti mazgu ghakwamba ghakwenera kunozgeka pamanyuma pakunozgekera nkani yose.

Mukwenera nadi kumanya danka mutu winu na fundo zikuru izo mwamurongosora pambere mundanozgekere mazgu ghakwamba ghakwenelera. Kweni uli usange mukugwiriskira ncito autilayini pakunozgekera? Usange pamanyuma pakuŵazga autilayini mwawona kuti muli na cimanyisko ca mazgu ghakwamba ghakuti mukayowoye, palije uheni wuliwose para mungalemba mazgu agho. Kumbukiraniso kuti, usange mukukhumba kuti mazgu ghinu ghakwamba ghakaŵe ghakukora mtima, mukwenera kughanaghanira ŵategherezgi ŵinu ndiposo na ivyo vili mu nkani yinu.