Ŵantu Ŵakutaya Cigomezgo Para Vipimo Vikusintasinta

Mu nyengo ya Henry, Themba lakwamba la ku England (1100-1135), ŵantu ŵakatenge “kufuma pa mphuno ya Henry mupaka ku munwe utali wa woko lake para walinyoloska, pakaŵa utali wakukwana yadi limoza.” Kasi tundodo twa mayadi uto ŵantu mu nyengo ya Henry wakapimiranga tukaŵa twakuneneska? Ntowa yekha yakumanyira kapimiro kakwenelera yikaŵa yakuti muntu warute yekha kukapima Themba ili.

LERO, kupima utali wa cintu kukucitika mwakwenelera nadi cifukwa tikugwiriskira ncito mamita. Ndico cifukwa cake mita yikung’anamura utali uwo ungweru ukwenda mu mlengalenga pa sekondi yimoza, na kugaŵa figara ilo na 299, 792, 458. Kuyowoya unenesko, ungweru ukusintasinta cara ndipo ukupimika na makina ghapadera. Usange pali cirwero cakupimira cambura kusintasinta, ŵantu mbwenu ŵawonenge usange kapimiro kawo kakuyana na muntu waliyose, ndiposo kunyake kulikose.

Kusinta kwa vipimo nanga kungaŵa kucoko wuli, kukukayikiska, ndipo pakuŵa kuyezgayezga kuvikilira cipimo mwakuti paŵe kapimiro kakuyana. Mwaciyerezgero, ku Britain, ŵantu para ŵakupima uzito wa cintu ŵakugwiriskira ncito libwe la uzito wa kilogiramu yimoza ilo ndakusazgikana na malibwe gha platinum na iridium. Libwe ili likusungika ku malo ghakucitirako kafukufuku ghakucemeka National Physical Laboratory. Cifukwa ca josi liheni lakufuma ku magalimoto na ndege izo zikujumpa ku malo agha, josi ili likupangiska uzito wa libwe ili kusazgikira zuŵa na zuŵa. Kweniso libwe lakupimira ili likuyana waka na libwe ilo ŵantu pacaru cose ŵakupimira leneilo ŵali kulijalira mukati mwa botolo likuru la girasi lacitatu, ndipo ŵali kuliŵika mu cipinda ca pasi pa International Bureau of Weights and Measures, mu Sèvres, ku France. Nanga viŵe ntena, kweni uzito wa libwe ili nawo ukusintasinta cifukwa cakuti likukhwaskika na tuntu twamoyo twambura kuwoneka na maso. Mwanteura, nkhwanta zakumanya kupima vintu, zatondeka kuŵika cipimo cimoza cakukhazikika pacaru cose.

Nangauli kusinta kucoko kwa kapimiro kungawoneka nga kuti kungadandauliska yayi, kweni kusintirathu cipimo cose kungahangayiska comene ŵantu. Mwaciyerezgero, apo ku Britain ŵakasinta kupimira mapaundi na ounces na kwamba kupimira makilogiramu na magiramu, ŵantu ŵanandi ŵakahangayika ndipo ŵakaleka kugomezga kapimiro aka, ici cikaŵa cifukwa cakupulikikwa nadi. Ŵeneco sitolo ŵanyake ŵambura nkaro ŵakasangirapo mwaŵi wa kwibira makasitomala cifukwa ca kuleka kumanya makora za kapimiro kapya aka.

Vipimo vya Mbumba na vya Kakhaliro Kakwenelera

Wuli para vipimo vya mbumba na vya kakhaliro kakwenelera vyasinta? Kusinta uku kungacitiska masuzgo ghakuru comene. Malipoti ghasonosono apa ghakuyowoya za kusweka kwa mbumba, uzaghali, kutimba, na kugona ŵana ŵacoko ghawofya ŵantu ŵanandi ndipo ŵakuzomerezga kuti tikukhala nadi mu nyengo iyo kakhaliro kaweme kakumara. Mbumba za mupapi yumoza, ŵana ŵakulereka na “ŵapapi” ŵanarumi pera panji ŵanakazi pera, ndiposo kugona ŵana awo ŵakulereka na boma, vyose ivi vikucitika cifukwa cakuti ŵantu ŵakana kurondezga vipimo vyakuŵikika. Nga ni umo Baibolo likayowoyerathu virimika vinandi ivyo vyajumpa, ŵantu ŵanandi lero ‘mbakujitemwa, . . . mbambura kutemwa ŵanyaŵo, . . . mbambura kutemwa uweme, . . . mbakutemwa vyakusekereska kwakuruska kutemwa Ciuta.’—2 Timote 3:1-4.

Para vipimo vya kakhaliro vikumara, kugomezgeka nako kukuceperacepera. Sono-sono apa, kuswa vipimo vyakukhwaskana na vya cipatala kukacitika mu tawuni ya Hyde, kumpoto kwa caru ca England. Mu tawuni iyi mukaŵa mbumba iyo ‘yikagomezganga na kuthemba’ comene ŵadokotala ŵanyake. Mukuruta kwa nyengo, mbumba iyo yikabowozga kuti dokotala munyake wakaŵa muryarya ndipo kufuma apo yikaleka kumugomezga. Cifukwa wuli? Cifukwa malipoti ghakavumbura kuti mukhwara wa dokotala uyo ukakoma ŵanakazi 15. Inya nadi, ŵapolisi ŵakenera kunjilirapo pa nkani iyi na kusanda nyifwa zinyake zakukwana 130 zakukhwaskanaso na dokotala uyu. Ŵapolisi ŵakamukola dokotala uyu na kumuŵika mu jere, apo ndipo mbumba iyi yikalekerathu nkanira kumugomezga. Ŵakusungilira jere ilo awo ŵamama ŵawo ŵakafwa cifukwa ca dokotala uyu ŵakapika milimo yinyake mwakuti ŵaleke kupwererera cigeŵenga ici. Ncakuziziswa cara kuwona kuti nkani iyi yikafuma mu nyuzipepala ya The Daily Telegraph kuthya doda ili zina lakuti “Dokotala ‘muhaŵi.’”

Pakuwona kusintasinta na kumara kwa vipimo mu vigaŵa vinandi vya umoyo, kasi ninjani uyo tingamuthemba na mtima wose? Ni nku uko tingasanga vipimo vyambura kusintasinta, ivyo vikuvikilirika na boma ilo liri na mazaza gha kuvisungilira? Nkani yakurondezgapo yikuzgora mafumbo agha.