Kasi Imwe Mukupulikira Ciuta Panji Ŵanthu?
“Tikwenera kupulikira Ciuta kwakuluska ŵanthu.”—MILIMO 5:29.
1. (a) Kasi nkhani iyi yafuma pa lemba wuli? (b) Cifukwa wuli ŵapositole ŵakakakika?
ŴERUZGI mu khoti likuru la Ŵayuda ŵakwenera kuti ŵakakalipa comene. Ŵakayidi ŵakazgeŵa. Ŵakaŵa ŵapositole ŵa Yesu Khristu, munthu uyo khoti likuru likadumura kuti wakomeke masabata ghacoko waka pambere ivi vindacitike. Sono khoti ili likanozgeka kukhawuliska ŵalondezgi ŵake. Kweni ŵalinda ŵakati ŵaluta kuti ŵakaŵatore, ŵakasanga kuti mu jere mulije ŵanthu, nangauli ŵakakiya vijaro. Nyengo yicoko waka, ŵalinda ŵakapulika kuti ŵapositole ŵali mu tempele ku Yerusalemu, ŵakusambizga ŵanthu za Yesu Khristu kwambura kopa. Ŵakacitanga nchito iyo ŵakaŵakakira! Nyengo yeneyiyo ŵalinda ŵakaluta ku tempele na kuŵatolera ku khoti ŵapositole.—Milimo 5:17-27.
2. Kasi mungelo wakaŵatuma vici ŵapositole?
2 Mungelo wakafumiska ŵapositole mu jere. Kasi wakacita ivi kuti ŵaleke kusuzgikaso? Yayi. Wakaŵafumiska mwakuti ŵanthu mu Yerusalemu ŵapulike makani ghawemi gha Yesu Khristu. Mungelo wakaphalira ŵapositole kuti ŵakalutizge “kuyowoya na ŵanthu mazgu gha umoyo uwu.” (Milimo 5:19, 20) Ntheura ŵalinda ŵakati ŵafika ku tempele, ŵakasanga kuti ŵapositole ŵakucita ivyo ŵakatumika.
3, 4. (a) Kasi Petrosi na Yohane ŵakazgora wuli apo ŵakaŵakanizga kupharazga? (b) Kasi ŵapositole ŵanyake ŵakazgora wuli?
3 Ŵapositole ŵaŵiri ŵacitatata, Petrosi na Yohane, pakwamba ŵakaŵa mu khoti ndipo mweruzgi mulara Yosefe Kayafa wakaŵakumbuska kuti: “Tikamucinyinthizgani comene kuti muleke kusambizga mu zina [la Yesu] ili, ndipo, wonani, mwazuzga Yerusalemu na kusambizga kwinu.” (Milimo 5:28) Kayafa wakenera kuzizwa yayi kuti Petrosi na Yohane ŵakaŵaso mu khoti. Pakwamba apo ŵakaphalirika kuti ŵaleke kupharazga, ŵapositole ŵaŵiri aŵa ŵakazgora kuti: “Usange nkhuwemi mu maso gha Ciuta kupulikira imwe kwakuluska Ciuta, yeruzgani: cifukwa ise kuti tikumanya cara kuleka kuyowoya ico tikawona na kupulika.” Petrosi na Yohane ŵakacita nga ni nchimi Yeremiya. Ŵakaleka yayi kucita nchito ya kupharazga iyo ŵakatumika.—Milimo 4:18-20; Yeremiya 20:9.
4 Kweni pa nyengo iyi, ni Petrosi na Yohane pera yayi awo ŵakenera kuyowoya maghanoghano ghawo mu khoti, kweni ŵapositole wose, na Matiya wuwo uyo wakaŵa kuti wimikika waka. (Milimo 1:21-26) Ŵakati ŵaphalirika kuti ŵaleke kupharazga, nawo ŵakazgora na cikanga kuti: “Tikwenera kupulikira Ciuta kwakuluska ŵanthu.”—Milimo 5:29.
Kupulikira Ciuta Panji Ŵanthu
5, 6. Cifukwa wuli ŵapositole ŵakakana kupulikira ivyo khoti likaŵaphalira?
5 Ŵapositole ŵakaŵa ŵanthu ŵakupulikira malango. Ndipouli, palije munthu, nanga wangaŵa wankhongono viŵi, uyo wali na mazaza kuti wakanizge munyake kupulikira malango gha Ciuta. Yehova ndiyo “Wapacanyapose mu vyaru vyose.” (Salmo 83:18) Iyo ni “Mweruzgi wa caru cose,” kweniso kuluska apa, ni Mupi Mukuru wa Malango na Fumu ya muyirayira. Languro lililose la khoti lakupambana na dango linyake la Ciuta lilije nchito kwa iyo.—Genesis 18:25; Yesaya 33:22.
6 Ŵanthu ŵanyake awo ŵakumanya comene malango ŵakuzomerezga fundo iyi. Mwaciyelezgero, mu ma 1900 kukaŵa munthu wakumanya malango ku England, zina lake William Blackstone. Iyo wakalemba kuti paleke kuŵa dango lililose la munthu lakupambana na dango ilo liri mu Baibolo. Ntheura khoti la Sanhedrin likajumphizga mazaza ghake apo likakanizga ŵapositole kupharazga. Ŵapositole ŵakakana kupulikira dango ili.
7. Cifukwa wuli ŵasofi ŵakakwiya na nchito ya kupharazga?
7 Ŵapositole ŵakasimikizga kuti ŵalutilirenge kupharazga, ndipo ŵasofi ŵalara ŵakakwiya. Ŵasofi ŵanyake, na Kayafa wuwo, ŵakaŵa Ŵasaduki, ndipo ŵakagomezganga yayi kuti kuli ciwuka. (Milimo 4:1, 2; 5:17) Kweni ŵapositole ŵakalimbikira kupharazga kuti Yesu wakawuka ku ŵakufwa. Kweniso ŵasofi ŵalara ŵanyake ŵakalimbikira kukopa Ŵaroma mwakuti ŵatemweke. Apo Yesu wakeruzgikanga, ŵasofi ŵalara ŵakapika mwaŵi wakuti ŵazomere kuti Yesu wakaŵa fumu yawo. Ndipouli ŵakacemerezga kuti: ‘Tilije karonga, kweni Kesare pera.’ (Yohane 19:15)a Ŵapositole ŵakakhozgeranga kuti Yesu wakawuka, nakuti ŵakasambizganga kuti padera pa zina la Yesu, “zina linyake palije pasi pa mtambo ilo lapika mu ŵanthu, mwa ilo ise tikwenera kuponoskeka.” (Milimo 2:36; 4:12) Ŵasofi ŵakawopanga kuti para ŵanthu ŵayamba kulondezga Yesu uyo wakawuka ku ŵakufwa, Ŵaroma ŵangiza na ‘kupoka malo na mtundu wawo wuwo.’—Yohane 11:48.
8. Kasi Gamaliyeli wakayowoya ulongozgi wuli wavinjeru ku Sanhedrin?
8 Vikawoneka ngati ŵapositole ŵa Yesu Khristu ŵawonenge kawemi yayi. Ŵeruzgi mu khoti la Sanhedrin ŵakaŵafingira kuti ŵaŵakome. (Milimo 5:33) Ndipouli, vinthu vikasintha. Gamaliyeli, munthu wakumanya Malango, wakimilira na kusoka ŵanyake kuti ŵaleke kucimbilira pakucita vinthu. Wakayowoya mwavinjeru kuti: ‘Usange fundo yeneiyi na mulimo weneuwu ni vya ŵanthu, vibwangandukenge; kweni usange ni vya Ciuta, kuti mumanyenge cara kuvibwangandura.’ Ndipo Gamaliyeli wakasazgirapo fundo yakuzirwa, wakati: ‘Mzire panji mungasangika kuti mukulimbana na Ciuta.’—Milimo 5:34, 38, 39.
9. Nchivici cikalongora kuti mulimo wa ŵapositole ukaŵa wakufuma kwa Ciuta?
9 Nchakuzizika kuti ŵalara ŵa Sanhedrin ŵakamupulikira Gamaliyeli. “Ŵakati ŵacema ŵapositole ŵakaŵathyapura, ndipo ŵakaŵalanga kuti ŵangayowoyanga mu zina la Yesu [cara], ndipo ŵakaŵalekezga.” Kweni ŵapositole ŵakawopa yayi, ŵakaŵikapo mtima kuti ŵapulikire ivyo mungelo wakaŵaphalira, kuti ŵapharazge. Ntheura ŵakati ŵafwatuka, “mazuŵa ghose, mu tempele na mu nyumba zawo, [ŵapositole] kuti ŵakalekanga cara kusambizga na kupharazga Yesu kuti ndi Khristu.” (Milimo 5:40, 42) Yehova wakaŵatumbika. Wakaŵatumbika wuli? “Mazgu gha Ciuta ghakakulanga; ndipo unandi wa ŵasambiri ukandananga comene mu Yerusalemu.” Nakuti “mzinda ukuru wa ŵasofi ukapulikiranga cipulikano.” (Milimo 6:7) Nkhongono zikwenera kuti zikaŵamalira ŵasofi ŵalara. Ukaboni ukasazgikiranga: Mulimo wa ŵapositole ukaŵa wakufuma kwa Ciuta!
Awo Ŵakulimbana na Ciuta Ŵatondenge Cara
10. Mwakuyana na maghanoghano gha wunthu, cifukwa wuli Kayafa wakajiwona kuti wathaza, kweni cifukwa wuli ici cikaŵa ciheni?
10 Kale, ŵasofi ŵalara ŵa Ŵayuda ŵakimikikanga na Ŵaroma. Munthu musambazi Yosefe Kayafa, wakimikika na Valerius Gratus, ndipo wakaŵa musofi mulara nyengo yitali kuluska ŵanandi awo ŵakaŵako pambere iyo wandatore malo agha. Kayafa wakwenera kuti wakapika malo agha cifukwa ca kumanya tunthu pakuŵa kazembe, ndiposo cifukwa cakuti wakaŵa mubwezi wa Pilato. Wakasoreka na Ciuta cara. Kweni cikaŵa ciheni kutamira ŵanthu. Pakati pajumpha vilimika vitatu kufuma apo ŵapositole ŵakawonekera panthazi pa Sanhedrin, Ŵaroma ŵakamutinkha Kayafa ndipo ŵakamusezga pa mulimo wa usofi.
11. Kasi nchivici cikacitikira Pontiyo Pilato na boma la Ŵayuda, ndipo mukusambirapo vici?
11 Kazembe wa Suriya, Lucius Vitellius ndiyo wakalangura kuti Kayafa wasezgeke pa udindo. Pilato wakaŵa pasi pa mazaza gha kazembe uyu, ntheura wakatondeka kovwira mubwezi wake Kayafa. Nakuti Kayafa wakati wasezgeka pa udindo, Pilato nayo ŵakamukhizga pa nchito yake, ndipo ŵakamucema ku Roma kuti wakeruzgike milandu yikuru. Ŵaroma ŵakatora nadi ‘malo na mtundu’ wa ŵalara ŵa Ŵayuda awo ŵakatamiranga mwa Kesare. Ici cikacitika mu cilimika ca 70 C.E. apo ŵasilikari ŵa Roma ŵakaparanya msumba wa Yerusalemu na tempele wuwo kweniso khoti la Sanhedrin. Apa mazgu gha wamasalmo ghakafiskika: “Leka kutamira ŵakaronga, panji mwana wa munthu; walije kumanya kovwira.”—Yohane 11:48; Salmo 146:3.
12. Kasi nkhani ya Yesu yikulongora wuli kuti nchavinjeru kupulikira Ciuta?
12 Kweni Ciuta wimika Yesu Khristu uyo wakawuka ku ŵakufwa kuŵa Musofi Mukuru mu tempele likuru lauzimu. Palije uyo wangamusezga pa mulimo uwu. Inya, Yesu “wali na usofi wake wambura kwambukira ku yunji.” (Ŵahebere 2:9; 7:17, 24; 9:11) Kweniso Ciuta wimika Yesu kuŵa Mweruzgi wa ŵamoyo na ŵakufwa. (1 Petros 4:5) Pakuti Yesu wapika mazaza agha, wazamuwona usange Yosefe Kayafa na Pontiyo Pilato mbakwenelera umoyo.—Mateyu 23:33; Milimo 24:15.
Awo Ŵakupharazga Ufumu Mwacikanga Lero
13. Lero, kasi ni mulimo wuli uwo ukawoneka kuti ukafuma ku ŵanthu, ndipo wakufuma kwa Ciuta ni ngu? Kasi mukumanya wuli?
13 Lero, mwakuyana na umo vikaŵira kale, kuli ŵanyake awo ‘ŵakulimbana na Ciuta.’ (Milimo 5:39) Mwaciyelezgero, ku Germany, apo Ŵakaboni ŵa Yehova ŵakakana kulambira Adolf Hitler kuŵa Mulongozgi wawo, Hitler wakaŵafingira kuti waŵamarenge. (Mateyu 23:10) Gulu lake likawoneka ngati lingafiska kucita ivi. Gulu la Nazi likakora Ŵakaboni ŵa Yehova ŵakukwana vikwi vinandi na kuŵatumizga ku jere. Nakuti Ŵakaboni ŵanyake ŵakakomeka. Kweni ŵa Nazi ŵakatondeka kukanizga Ŵakaboni kusopa Ciuta pera, ndipo ŵakatondeka kuŵamara wose. Nchito iyo Ŵakhristu aŵa ŵakucita njakufuma kwa Ciuta, kwa munthu yayi, ndipo yingabwanganduka yayi. Sono pajumpha vilimika 60, ndipo ŵanyake awo ŵakapona mu majere agho Hitler wakaŵatumako ŵacali kuteŵetera Yehova ‘na mtima wawo wose, na mzimu wawo wose, na vinjeru vyawo vyose.’ Kweni Hitler na cipani ca Nazi ŵali kumara kale.—Mateyu 22:37.
14. (a) Kasi ŵalwani ŵayezga wuli kutetera utesi ŵateŵeti ŵa Ciuta, ndipo nchivici cacitika? (b) Kasi ŵanthu ŵa Ciuta ŵatherenge cifukwa ca vinthu ivi? (Ŵahebere 13:5, 6)
14 Kufuma mu nyengo ya cipani ca Nazi, ŵanyake ŵayezga kulimbana na Yehova na ŵanthu ŵake, ndipo ŵatondeka. Mu vyaru vinandi ku Europe, ŵaliska na ŵandyali ŵakuti Ŵakaboni ŵa Yehova ‘nkhagulu ka ŵanthu ŵakofya,’ ndipo ivi ndivyo ŵakayowoyeranga Ŵakhristu kale. (Milimo 28:22) Kweni fundo njakuti khoti likuru lakuwona vya wanangwa wa ŵanthu ku Europe (European Court of Human Rights), likumanya kuti Ŵakaboni ŵa Yehova ni mpingo, nkhagulu bweka yayi. Ŵalwani nawo ŵakumanya fundo iyi. Ndipouli, ŵacali kuŵatetera mautesi Ŵakaboni ŵa Yehova. Cifukwa ca mautesi ghanandi agho ŵanthu ŵakutiyowoyera, Ŵakhristu ŵanyake ŵaŵalekeska nchito. Ŵana ŵa Ŵakaboni ŵa Yehova ŵakuŵasuzga mu masukulu. Cifukwa ca wofi, ŵeneko ŵa nyumba ŵacimbizga Ŵakaboni mu nyumba izo ŵakacitirangamo maungano. Nakuti maboma ghanyake ghakuŵakanira kukhala mu vyaru vyawo cifukwa cakuti Mbakaboni ŵa Yehova. Ndipouli, Ŵakaboni ŵa Yehova ŵakuthera cara.
15, 16. Kasi Ŵakaboni ŵa Yehova ŵacita wuli ku France apo ŵanyake ŵakuyezga kujandizga nchito yawo, ndipo cifukwa wuli ŵakulutizga kupharazga?
15 Mwaciyelezgero, ku France, ŵanthu ŵanandi mbakusuzga yayi. Kweni ŵalwani ŵacoko waka ŵali kukhozgera malango agho cilato cake nchakuti ŵagongoweske nchito ya Ufumu. Kasi Ŵakaboni ŵa Yehova ŵacita wuli? Iwo ŵakoreska mulimo wa kupharazga kuluska kale, ndipo ŵasanga njombe zikuru. (Yakobe 4:7) Nakuti nyengo yinyake, mu myezi yinkhondi na umoza pera, masambiro gha Baibolo ghakasazgikira na 33 peresenti mu caru ici. Dyabulosi wakwenera kuti wakukwiya para wakuwona kuti ŵanthu ŵanenesko mtima ku France ŵakupulika makani ghawemi na kucitapo kanthu. (Civumbuzi 12:17) Ŵakhristu ŵanyithu ku France ŵakugomezga kuti mazgu gha nchimi Yesaya ghafiskikenge kwa iwo: ‘Palije homwa ilo lafulikira iwe lisakatenge, ndipo lulimi lose ilo luwukirenge iwe mu kweruzga ulususkenge.’—Yesaya 54:17.
16 Ŵakaboni ŵa Yehova ŵakutemwa yayi kusuzgika. Kweni ŵakupulikira dango ilo Ciuta wapeleka ku Ŵakhristu wose, ntheura ŵangaleka yayi kuyowoya ivyo ŵapulika. Ŵakuyezga comene kuŵa ŵanthu ŵawemi mu vyaru vyawo. Kweni usange dango la Ciuta na dango la munthu vyapambana, iwo ŵakupulikira Ciuta kuluska munthu.
Lekani Kopa Ŵalwani
17. (a) Cifukwa wuli tikwenera kopa ŵalwani yayi? (b) Kasi ticitenge nawo wuli awo ŵakutisuzga?
17 Ŵalwani ŵithu ŵakuseŵera na moto. Iwo ŵakulimbana na Ciuta. Ntheura, mwakuyana na languro la Yesu, tileke kopa, kweni tiŵalomberenge awo ŵakutisuzga. (Mateyu 5:44) Tikulomba kuti para ŵalipo awo ŵakulimbana na Ciuta kwambura kumanya, umo wakacitiranga Saulosi wa ku Tarso, Yehova waŵajure kumaso kuti ŵawone unenesko. (2 Ŵakorinte 4:4) Saulosi wakazgoka Mkhristu, wakamba kucemeka mpositole Paulosi, ndipo wakasuzgika comene na ŵamazaza awo ŵakaŵako nyengo iyo. Kweni wakalutilira kukumbuska Ŵakhristu ŵanyake “kuti ŵalambire ŵeruzgi na ŵamazaza, ndipo ŵaŵapulikirenge, ŵaŵe mcanya kucita milimo yose yiwemi, ŵaleke kunena uheni munthu [na uyo wakaŵasuzganga wuwo], panji nesi kupindikana, kweni ŵaŵe ŵakuzika, ndipo ŵalongore mtima wakuzika ku ŵanthu wose.” (Tito 3:1, 2) Ŵakaboni ŵa Yehova ku France na vyaru vinyake ŵakulimbikira kulondezga ulongozgi uwu.
18. (a) Kasi ni nthowa wuli izo Yehova wangacita kuti wathaske ŵanthu ŵake? (b) Kasi vimarenge wuli?
18 Ciuta wakaphalira nchimi Yeremiya kuti: “Ine ndili nawe kukuthaska iwe.” (Yeremiya 1:8) Kasi Yehova wangatithaska wuli lero para tikusuzgika? Iyo wangawuska ŵanthu ŵakupulikiska nga ni Gamaliyeli. Panji wangacitiska kuti ŵanthu ŵaheni awo ŵakwambiska masuzgo ŵawukepo kuti ŵanyake ŵakupulikiska ŵatore malo ghawo. Ndipouli, nyengo zinyake Yehova wangalekelera kuti ŵanthu ŵake ŵasuzgike. (2 Timote 3:12) Usange Ciuta wazomerezga kuti tisuzgike, nyengo zose wakutipa nkhongono kuti tizizipizge suzgo. (1 Ŵakorinte 10:13) Nakuti suzgo yiliyose iyo Ciuta wazomerezga kuti yitiwire, tikumanya makora umaliro wake: Awo ŵakulimbana na ŵanthu ŵa Ciuta ŵakulimbana na Ciuta, ndipo awo ŵakulimbana na Ciuta ŵatondenge yayi.
19. Kasi lemba la cilimika ca 2006 ndakuti wuli, ndipo cifukwa wuli ndakwenelera?
19 Yesu wakaphalira ŵasambiri ŵake kuti ŵasuzgikenge. (Yohane 16:33) Lekani mazgu agho ghali kulembeka pa Milimo 5:29 ngakwenelera comene lero: “Tikwenera kupulikira Ciuta kwakuluska ŵanthu.” Pa cifukwa ici, mazgu agha ghasankhika kuŵa lemba la cilimika la Ŵakaboni ŵa Yehova mu 2006. Mphanyi tasimikizga kuti mu cilimika cino ndiposo muyirayira, tipulikirenge Ciuta kuluska ŵanthu nanga vingasuzga wuli!
[Mazgu ghamusi]
a “Kesare” uyo ŵasofi ŵalara ŵakamuzomera pakweru nyengo iyi wakaŵa Tiberius, Fumu ya Ŵaroma. Munthu uyu ŵanthu ŵakamutinkhanga cifukwa ca uryarya na kukoma. Kweniso Tiberius wakaŵa na lumbiri lwa uzaghali.—Daniel 11:15, 21.
Kasi Mungazgora?
• Kasi ŵapositole ŵakalongora cakuwonerapo wuli cakukhozga apo ŵakasuzgikanga?
• Cifukwa wuli nyengo zose tikwenera kupulikira Ciuta kwakuluska ŵanthu?
• Kasi ŵalwani ŵithu ŵakulimbana na njani comene?
• Kasi paumaliro viŵenge wuli kwa awo ŵakuzizipizga para ŵakusuzgika?
[Mazgu Ghakukhozgera pa peji 7]
Lemba la cilimika ca 2006 ndakuti: “Tikwenera kupulikira Ciuta kwakuluska ŵanthu.”—Milimo 5:29
[Vithuzithuzi pa peji 3]
“Tikwenera kupulikira Ciuta kwakuluska ŵanthu”
[Vithuzithuzi pa peji 5]
Kayafa wakatamira ŵanthu m’malo mwa Ciuta