Ŵakababikira mu Mtundu Wakusankhika na Ciuta
“Yehova Ciuta wamusankhani kuti muŵenge mtundu wapadera kwa Iye.”—DUTERONOME 7:6.
1, 2. Ni milimo wuli yankhongono iyo Yehova wakacitira ŵanthu ŵake, ndipo Ŵaisrayeli ŵakanjira mu ubwezi wuli na Ciuta?
MU 1513 B.C.E., Yehova wakapanga ubwezi uphya na ŵateŵeti ŵake pa caru capasi. Mu cilimika ici, wakakhozga soni caru ico cikaŵa cankhongono pa vyaru vyose, na kuwombora Ŵaisrayeli mu uzga. Cifukwa ca ivyo wakacita, wakazgoka Mponoski na Mweneco wa mtundu uwu. Pambere wandaŵawombore, Ciuta wakaphalira Mozesi kuti: “Nena kwa Ŵaisrayeli, Ine ndine Yehova, tindimufumyeni pasi pa nthundu za Eguputo, ndipo tindimupokenimo mu uzga kwa iwo, tindimuwomboleni na woko lakunyoroskeka na maweruzgo ghakuru, tindimutolereni kwa ine kuti muŵenge ŵanthu ŵane, ndipo Ine niŵenge Ciuta winu.”—Exodus 6:6, 7; 15:1-7, 11.
2 Pakati pajumpha nyengo yicoko ŵakati ŵafuma mu Eguputo, Ŵaisrayeli ŵakanjira mu phangano na Ciuta wawo, Yehova. Kufuma pa nyengo yira, m’malo mwa kucita vinthu na munthu waliyose payekha, mbumba, panji fuko, Yehova wakaŵa na gulu panji mtundu umoza pa caru. (Exodus 19:5, 6; 24:7) Wakapa ŵanthu ŵake malango agho ghakaŵalongozganga pa umoyo wawo, ndipo cakuzirwa comene nchakuti ghakaŵalongozganga pakumusopa. Mozesi wakaŵaphalira kuti: “Ndi ngu mtundu ukuru wa ŵanthu weneuwo uli na ciuta pafupi pawo umo Yehova Ciuta waliri na ise penepapo pose tikumucemera? Ndipo kasi ndi ngu mtundu ukuru wa ŵanthu weneuwo uli na vilayizgo na maweruzgo gha urunji ghakuŵa nga ndi dango lose ili, leneili ndimika pamaso pinu muhanya uno?”—Duteronome 4:7, 8.
Kubabikira mu Mtundu wa Ŵakaboni
3, 4. Nchifukwa wuli cikuru ico mtundu wa Israyeli ukaŵirako?
3 Vilimika vikati vyajumphapo, Yehova kwizira mwa nchimi Yesaya wakakumbuska Ŵaisrayeli cifukwa cikuru ico mtundu wawo ukaŵirako. Yesaya wakayowoya kuti: “Wakuti ntheura Yehova, mweneuyo wakalenga iwe Yakobe, mweneuyo wakawumba iwe Israyeli: ‘Ungopanga, cifukwa ndakuwombora; ndakucema na zina lako, uli wane. Cifukwa Ine Ndine Yehova Ciuta wako, Mutuŵa wa Israyeli, Muponoski wako. . . . Zaninge nawo ŵana ŵane ŵanalume kufumira kutali, na ŵana ŵane ŵanakazi ku mphelerekezgo za caru, yose uyo wakucemeka na zina lane, uyo nkhamulengera ucindami wane, uyo nkhamuwumba, enya uyo nkhamucita.’ “Ndimwe ŵakaboni ŵane,” wakuti Yehova, ‘na ŵateŵeti ŵane awo nkhaŵasankha, . . . awo nkhajiwumbira ndamwene kuti ŵalongore pakweru malumbo ghane.’”—Yesaya 43:1, 3, 6, 7, 10, 21.
4 Pakuti ŵakacemekanga na zina la Yehova, Ŵaisrayeli ŵakeneranga kupanikizgira muwuso wake ku mitundu. Ŵakenera kuŵa ŵanthu ‘ŵakulengekera ucindami wa Yehova.’ Ŵakeneranga ‘kulongora pakweru malumbo gha Yehova,’ kuyowoya milimo yake ya umo wakuponoskera mwakuzizwiska na kutumbika zina lake lituŵa. Mwakudumura, ŵakenera kuŵa mtundu wa ŵakaboni ŵa Yehova.
5. Kasi Israyeli ukaŵa wuli mtundu wakupatulika kwa Ciuta?
5 Mu nyengo ya muwuso wake, Fumu Solomoni yikalongora kuti Yehova wazgora Israyeli kuŵa mtundu wakupatulika. Pakulomba kwa Yehova, iyo wakati: “Mukaŵapatura pakati pa ŵanthu wose ŵamu caru kuti ŵaŵenge ciharo cinu.” (1 Mathemba 8:53) Kweniso Muisrayeli waliyose wakaŵa pa ubwezi wapadera na Yehova. Kukwambilira, Mozesi wakaŵaphalira kuti: “Imwe ndimwe ŵana ŵa Yehova Ciuta winu. . . . pakuti ndimwe ŵanthu ŵatuŵa kwa Yehova Ciuta winu.” (Duteronome 14:1, 2) Mwantheura, cikaŵa cakukhumbikwa yayi kuti ŵana ŵa Ŵaisrayeli ŵajipatulire kwa Yehova. Iwo ŵakababikira kale mu mtundu wakupatulika. (Salmo 79:13; 95:7) Muwiro uphya uliwose ukasambizgikanga malango gha Yehova ndipo ukeneranga kughasunga cifukwa ndilo likaŵa phangano ilo Israyeli wakapangana na Yehova.—Duteronome 11:18, 19.
Ŵakaŵa na Wanangwa wa Kusankha
6. Kasi Muisrayeli waliyose wakeneranga kusankha vici?
6 Nangauli Ŵaisrayeli ŵakababikira mu mtundu wakupatulika kwa Ciuta, kweni waliyose wakenera kusankha usange wakukhumba kumuteŵetera. Pambere Ŵaisrayeli ŵandanjire mu Caru ca Layizgano, Mozesi wakaŵaphalira kuti: “Nkhucema mtambo na caru capasi kumukhalirani ukaboni muhanya uno, kuti ndaŵika pamaso pinu umoyo na nyifwa, thumbiko na nthembo; ntheura sorani umoyo mwakuti mose, imwe na ŵana ŵinu, mughume [muŵe ŵamoyo], kuti mutemwe Yehova Ciuta winu, na kuti mupulikire mazgu ghake, kudemelera kwa Iye, cifukwa ndiye umoyo winu na unandi wa mazuŵa ghinu; mwakuti mukhale mu caru ico Yehova wakalimbilira ŵasekuru ŵinu Abrahamu, Yisake na Yakobe, kuŵapa.” (Duteronome 30:19, 20) Mwantheura, Muisrayeli waliyose wakenera kusankha yekha kutemwa Yehova, kupulikira mazgu ghake, na kudemelera kwa iyo. Pakuti Ŵaisrayeli ŵakaŵa na wanangwa wa kusankha, ŵakavunanga mwakuyana na ivyo ŵasankha.—Duteronome 30:16-18.
7. Nchivici cikacitika apo muwiro wa Joshua ukamara kufwa?
7 Ivyo vikacitika mu nyengo ya Ŵeruzgi vikulongora makora ivyo vingawira ŵanthu usange mbakugomezgeka na para mbambura kugomezgeka. Pambere nyengo ya Ŵeruzgi yindize, Ŵaisrayeli ŵakalondezganga nkharo yiwemi ya Joshua ndipo ŵakatumbikika. “Ŵanthu ŵakamuteŵetera Yehova mazuŵa ghose gha Joshua, na mazuŵa ghose gha ŵalara awo ŵakakhala ŵamoyo wakati wafwa Joshua, awo ŵakawona milimo yikuru yose ya Yehova, iyo Iye wakacitira Israyeli.” Kweni nyengo yikati yajumphapo kufuma apo Joshua wakafwira,“yikawuka nthanga yinyake pamanyuma pake, iyo kuti yikamumanya Yehova cara, nanga ndi milimo iyo Iye wakaŵacitira Ŵaisrayeli. Ŵaisrayeli ŵakacita uheni pamaso pa Yehova.” (Ŵeruzgi 2:7, 10, 11) Nchakuwonekerathu kuti muwiro uphya uwu, uwo ukamanyanga vinandi yayi, ukawonanga kuti nchakuzirwa yayi kubabikira mu mtundu wakupatulika kwa Ciuta, uwo kumanyuma Ciuta wawo Yehova wakawucitira milimo yankhongono.—Salmo 78:3-7, 10, 11.
Kucita Mwakuyana na Kujipatulira Kwawo
8, 9. (a) Kasi ni ndondomeko wuli iyo yikaŵapa mwaŵi Ŵaisrayeli kuti ŵalongore kuti mbakupatulika kwa Yehova? (b) Kasi awo ŵakapelekanga vyawanangwa ŵakasanga candulo wuli?
8 Yehova wakapa ŵanthu ŵake mwaŵi wakuti ŵacitenge vinthu nga ni mtundu wakupatulika. Mwaciyelezgero, Dango lake likatenge ŵapelekenge sembe panji vyawanangwa. Vinyake mwa vinthu ivi munthu wakeneranga kupeleka kwambura kutondeka, kweni vinyake wakeneranga kupeleka kuyana na khumbo lake. (Ŵahebere 8:3) Sembe izo ŵanthu ŵakapelekanga umo ŵakhumbira zikaŵa sembe zakocha, sembe za ufu, na sembe za cimango, ndipo ŵakapelekanga kwa Yehova mwakuti waŵatemwe, kweniso yikaŵa nthowa yakumuwongera.—Leviticus 7:11-13.
9 Sembe zakupelekeka mwawanangwa izi zikamukondweskanga Yehova. Vikayowoyeka kuti sembe zakocha na sembe za ufu zikaŵa “sungu liwemi kwa Yehova.” (Leviticus 1:9; 2:2) Pakupeleka sembe ya cimango, ndopa na mafuta gha nyama vikapelekekanga kwa Yehova, ndipo cigaŵa cinyake ca nyama iyo ŵakalyanga mbasofi na uyo wapeleka. Mwantheura, cikaŵa cakurya ico cikayimiranga kuŵa paubwezi uwemi na Yehova. Dango likayowoya kuti: ‘Para mukumukomera Yehova sembe ya cimango, muyipeleke mwakuti mupokelereke.’ (Leviticus 19:5) Nangauli Ŵaisrayeli wose ŵakaŵanga ŵakupatulika kwa Yehova para ŵababika waka, kweni awo ŵakasankha Yehova kuŵa Ciuta wawo mwa kupeleka vyawanangwa, ‘ŵakapokelereka na iyo’ ndipo ŵakatumbikika comene.—Malaki 3:10.
10. Kasi Yehova wakalongora wuli kuti wakakondwa yayi mu nyengo ya Yesaya na Malaki?
10 Kweni nyengo zinandi mtundu wakupatulika uwu ukaŵa wambura kugomezgeka kwa Yehova. Kwizira mwa nchimi Yesaya, Yehova wakaŵaphalira kuti: “Ulije kundizira na tumberere na tumbuzi twa sembe zakocha, nanga nkhundicindika Ine na sembe zinu. Ndilije kumusuzgani, kumuzotofyani na zithiro.” (Yesaya 43:23) Kweniso, Yehova wakakondwanga yayi na sembe izo munthu wakapelekanga mwadango waka panji kwambura kumutemwa. Mwaciyelezgero, mu nyengo ya Malaki, pakati pajumpha vilimika 300 kufuma mu nyengo ya Yesaya, Ŵaisrayeli ŵakapelekanga nyama za vilema. Lekani Malaki wakaŵaphalira kuti: “Nkhukondwera mwa imwe cara, wakuti Yehova wa mipingo, ndipo kuti ndipokerenge sembe ku woko linu cara . . . Mukwiza na . . . cakutwazuriwa, na cakupundukwa, na cakulwara, na ici mukwiza naco nga sembe! Kasi ndingapokera ici ku woko linu? wakuti Yehova.”—Malaki 1:10, 13; Amosi 5:22.
Wakawukana Mtundu Wakupatulika
11. Ni mwaŵi wuli uwo Israyeli wakapika?
11 Panyengo iyo Ŵaisrayeli ŵakazgoka mtundu wakupatulika kwa Yehova, iyo wakaŵalayizga kuti: “Usange timupulikire mazgu ghane nadi na kusunga phangano lane, apo timuŵenge usambazi wane wapadera pacanya pa ŵanthu wose; pakuti caru cose nchane, ndipo timuŵenge kwa Ine ufumu wa ŵapristi na mtundu wakupatulika.” (Exodus 19:5, 6) Mesiya uyo wakalayizgika wakeneranga kwiza pakati pawo na kupeleka mwaŵi wakwamba kwa iwo kuti ŵaŵe ŵamoza ŵa boma la Ufumu wa Ciuta. (Genesis 22:17, 18; 49:10; 2 Samuel 7:12, 16; Luka 1:31-33; Ŵaroma 9:4, 5) Kweni ivyo Ŵaisrayeli ŵanandi ŵakacita vikakolerana yayi na kujipatulira kwawo. (Mateyu 22:14) Ŵakamukana Mesiya ndipo paumaliro ŵakamukoma.—Milimo 7:51-53.
12. Ni mazgu wuli gha Yesu agho ghakulongora kuti Yehova wakawukana mtundu wa Israyeli?
12 Apo kukakhala mazuŵa ghacoko waka kuti wafwe, Yesu wakaphalira ŵalongozgi ŵa cisopo ca Ŵayuda kuti: “Kasi mundaŵazge kale mu Malembo: Libwe ilo ŵazengi ŵakalikana; Ndilo liri kuzgoka nkhorezgero ya cingodya: Ici cikafuma kwa Fumu [Yehova], ndipo nchakuzizwiska mu maso ghithu? Ntheura nkhumunenerani, Ufumu wa Ciuta uti ukwapulikenge kwa imwe, ndipo uti upelekekenge ku mtundu wakupasa vipasi vyake.” (Mateyu 21:42, 43) Kuti Yesu walongore kuti Yehova wawukana mtundu uwu, wakayowoya kuti: “Okwe Yerusalemu, Yerusalemu, uyo wakukoma Ŵaprofeti, na kudinya na mawe awo ŵakutumika kwa iyo! Nkhene kanandi apo nkhatenge ndiŵawunganye pamoza ŵana ŵako, nga ndi nyatazi wakuwunganya twana twake kusi ku mapapindo ghake, ndipo imwe mukakananga! Henani, nyumba yinu yamukhalirani mapopa.”—Mateyu 23:37, 38.
Mtundu Uphya Wakupatulika
13. Ni mazgu wuli ghaucimi agho Yehova wakayowoya mu nyengo ya Yeremiya?
13 Mu nyengo ya nchimi Yeremiya, Yehova wakayowoyerathu kanthu kanyake kaphya kakukhwaskana na ŵanthu ŵake. Tikuŵazga kuti: “Wonani, mazuŵa ghakwiza, wakuti Yehova, nditi ndicite phangano liphya na nyumba ya Israyeli na nyumba ya Yuda, kuti liŵenge nga ndi lira nkhapangana na ŵasekuru ŵawo mu zuŵa lira nkhaŵatora na woko kuŵafumiska mu caru ca Eguputo cara, phangano lane ilo ŵakaswa, nanga nkhaŵa mfumu wawo, wakuti Yehova. Kweni ili ndilo phangano nditi ndicite na nyumba ya Israyeli panyuma pa mazuŵa agho, wakuti Yehova: nditi ndiŵike dango lane mukati mwawo na kulilemba mu mitima yawo; ndipo Ine ndiŵenge Ciuta wawo, iwo tiŵaŵenge ŵanthu ŵane.”—Yeremiya 31:31-33.
14. Kasi mphawuli apo mtundu uphya wakupatulika wa Yehova ukambira, ndipo ukaŵako pa lufura wuli? Zunurani mtundu uphya uwu.
14 Lufura lwa phangano liphya ili lukaŵikika apo Yesu wakafwa na kuluta na mtengo wa ndopa zake kwa Awiske mu cilimika ca 33 C.E. (Luka 22:20; Ŵahebere 9:15, 24-26) Ndipouli, phangano liphya likayamba kugwira nchito apo mzimu utuŵa ukiza pa ŵasambiri pa Pentekoste mu 33 C.E. ndiposo pamanyuma pa kubabika kwa mtundu uphya, “Ŵaisrayeli ŵa Ciuta.” (Ŵagalatiya 6:16; Ŵaroma 2:28, 29; 9:6; 11:25, 26) Pakulembera Ŵakhristu ŵakuphakazgika, mpositole Petrosi wakati: “Imwe muli fuko lakusoreka, usofi wa ufumu, mtundu utuŵa, ŵanthu awo mba Ciuta ŵake na ŵake, mwakuti muthuwuskire mazirwiro gha Mweneuyo wakamucemani mu cisi kwiza mu kungweruka kwake kwakuzukumiska: imwe mokono ghara kuti mukaŵa ŵanthu cara, kweni sono muli ŵanthu ŵa Ciuta.” (1 Petros 2:9, 10) Ubali wapadera pakati pa Yehova na fuko la Israyeli ukamara. Mu 33 C.E., Yehova wakaleka kutemwa fuko la Israyeli la pa caru capasi ndipo wakamba kutemwa Israyeli wauzimu, mpingo Wacikhristu, “mtundu wakupasa vipasi” vya Ufumu wa Mesiya.—Mateyu 21:43.
Waliyose Wakujipatulira Yekha
15. Pa zuŵa la Pentekoste wa 33 C.E., kasi ni ubapatizo wuli uwo Petrosi wakaciska ŵategherezgi ŵake kuti ŵabapatizike?
15 Pamanyuma pa Pentekoste wa 33 C.E., munthu waliyose, kwali ni Muyuda panji Wamitundu, wakeneranga kujipatulira yekha kwa Ciuta na kubapatizika “mu zina la Ŵawiske na la Mwana na la mzimu utuŵa.”a (Mateyu 28:19) Pa Pentekoste, mpositole Petrosi wakaphalira Ŵayuda na ŵanthu ŵakuphendukira ku Ciyuda awo ŵakamutegherezganga, wakati: “Ng’anamukani, ndipo mubapatizike munthu yose wa imwe mu zina la Yesu Khristu kuti viheni vyinu vigowokereke; ndipo muti mupokere cawanangwa ca mzimu utuŵa.” (Milimo 2:38) Ŵayuda na ŵanthu ŵakuphendukira ku Ciyuda aŵa ŵakenera kubapatizika mwakuti ŵalongore waka kuti ŵajipeleka kwa Yehova yayi, kweniso kuti ŵazomera kuti Yehova wagowokerenge zakwananga zawo kwizira mwa Yesu. Ŵakenera kumuzomera Yesu kuti ni Musofi Mukuru wa Yehova ndiposo Mulongozgi wawo, Mutu wa mpingo Wacikhristu.—Ŵakolose 1:13, 14, 18.
16. Mu nyengo ya Paulosi, kasi Ŵayuda na Ŵamitundu awo ŵakaŵa ŵakwenelera ŵakazgoka wuli ŵamoza ŵa Israyeli wauzimu?
16 Vilimika vikati vyajumphapo, mpositole Paulosi wakayowoya kuti: “Nkhapharazga ku ŵa ku Damaseko pakudanga, na ku ŵa mu Yerusalemu, na mu caru ca Yudeya, na ku Ŵamitundu wuwo, kuti ŵang’anamuke mu mtima na kuzgokera kwa Ciuta, na kucita milimo yakwenelera kung’anamuka.” (Milimo 26:20) Pamanyuma pa kukhorweska Ŵayuda na Ŵamitundu kuti Yesu ni Khristu ndiposo Mesiya, Paulosi wakaŵawovwira kuti ŵajipatulire kwa Ciuta na kubapatizika. (Milimo 16:14, 15, 31-33; 17:3, 4; 18:8) Ŵakati ŵawelera kwa Ciuta, ŵasambiri ŵaphya aŵa ŵakazgoka ŵamoza ŵa Israyeli wauzimu.
17. Ni nchito wuli ya kudidimizga iyo yili pafupi kumara, ndipo ni nchito wuli yinyake iyo yikucitika mwaluŵiro comene?
17 Mazuŵa ghano, kudidimizga ŵakukhalako ŵa Israyeli wauzimu kuli pafupi kumara. Para kwamalizgika, “ŵangelo ŵanayi” awo ŵakukolera mphepo zakuparanya za “suzgo yikuru” ŵazamuphalirika kuti ŵazilekezge. Pa nyengo yasono, nchito ya kuwunjika “mzinda ukuru,” uwo ukulindilira kuzakakhala kwamuyirayira pa caru, yikucitika mwaluŵiro comene. “Mberere zinyake” izi, zikusankha zekha kuŵa na cipulikano mu “ndopa za mwanamberere” na kubapatizika kuti zilongore kuti zajipatulira kwa Yehova. (Civumbuzi 7:1-4, 9-15; 22:17; Yohane 10:16; Mateyu 28:19, 20) Pakati pawo pali ŵawukirano ŵanandi awo ŵali kulereka na ŵapapi awo Mbakhristu. Usange ndimwe muwukirano, ndipo ŵapapi ŵinu mbakaboni, mutemwenge kuŵazga nkhani yakulondezgapo.
[Mazgu ghamusi]
a Wonani Gongwe la Mulinda la Ciceŵa la Meyi 15, 2003, mapeji 30-31.
Kuweleramo
• Cifukwa wuli cikaŵa cakukhumbikwa yayi kuti ŵana ŵa Ŵaisrayeli ŵajipatulire kwa Yehova?
• Kasi Ŵaisrayeli ŵakalongoranga wuli kuti mbakujipatulira?
• Cifukwa wuli Yehova wakawukana mtundu wa Israyeli, ndipo wakamba kutemwa mtundu wuli?
• Kwambira pa Pentekoste 33 C.E., kasi Ŵayuda na Ŵamitundu ŵakeneranga kucitaci kuti ŵaŵe ŵamoza ŵa Israyeli wauzimu?
[Cithuzithuzi pa peji 23]
Ŵana ŵa Ŵaisrayeli ŵakababikiranga mu mtundu wakusankhika wa Ciuta
[Cithuzithuzi pa peji 25]
Muisrayeli waliyose wakasankhanga yekha kuteŵetera Ciuta
[Cithuzithuzi pa peji 25]
Vyawanangwa vikaŵapanga mwaŵi Ŵaisrayeli kuti ŵalongore usange ŵakutemwa Yehova
[Cithuzithuzi pa peji 27]
Pamanyuma pa Pentekoste 33 C.E., ŵalondezgi ŵa Khristu ŵakeneranga kujipatulira kwa Ciuta na kulongora kujipatulira uku mwa kubapatizika