Mazgu gha Yehova Ngamoyo
Fundo Zikuru za Cigaŵa Cakwamba ca Buku la Yesaya
“KASI nditume njani? Ndi njani tiwarutire ise?” Yesaya, mwana wa Amoz wati wapulika nchemo iyi kufuma kwa Yehova Ciuta, wakazgora kuti: “Ndine pano; nditumani!” (Yesaya 1:1; 6:8) Penepapo wakapika nchito yakucima. Ivyo Yesaya wakacima vili kulembeka mu buku la kumanyikwa na zina lake.
Buku la Yesaya, likalembeka na Yesaya iyomwene, ndipo likatora vilimika vyakukwana 46, kwambira ca m’ma 778 B.C.E. mpaka nyengo yinyake pamanyuma pa cilimika ca 732 B.C.E. Nangauli buku ili liri na mauthenga gha kweruzgika kwa vyaru vya Yuda, Israyeli, na vinyake vyapafupi, mutu wake ukuru ni ceruzgo cara. Kweni ni ‘ciponosko ca Yehova Ciuta.’ (Yesaya 25:9) Zina ilo lene lakuti Yesaya, likung’anamura kuti “Ciponosko ca Yehova.” Nkhani iyi yilongosorenge fundo zikuru za m’buku la Yesaya, cipaturo 1:1 mpaka Yes. cipaturo 35:10.
“ŴAKUKHALAKO ŴACOKO WAKA ŴAMKUWELERA”
Buku ili likuyowoya yayi usange uthenga uwo wuli mu vipaturo vinkhondi vyakwambilira ukayowoyeka pa nyengo yakuti Yesaya wasankhika kale kuŵa nchimi panji yayi. (Yesaya 6:6-9) Ndipouli, nchakumanyikwirathu kuti caru ca Yuda cikaŵa cilwari mwauzimu “kwamba kusi ku lundi kuyafika na ku mutu.” (Yesaya 1:6) Kusopa vikozgo kukaŵa palipose. Ŵalongozgi ŵakaŵa ŵavimbundi. Ŵanakazi ŵakamba kujikuzga. Ŵanthu ŵakamusopanga mwakuzomerezgeka cara Ciuta waunenesko. Yesaya wakatumika kukayowoya nawo mwakuwelezgawelezga kweni ŵakatolapo fundo yayi pa ivyo iyo wakaŵaphaliranga nesi kupulikira.
Caru ca Yuda cikaŵa na wofi cifukwa cakuti vyaru vya Israyeli na Siriya vikakhumbanga kurwa naco nkhondo. Yehova wakapeleka Yesaya na ŵana ŵake ‘kuŵa vimanyikwiro na minthondwe,’ kusimikizgira caru ca Yuda kuti vyaru vya Siriya na Israyeli, vitondenge cara. (Yesaya 8:18) Nangauli vikaŵa nthena, mtende wamuyirayira ukenera kwiza kwizira mwa muwuso wa “Karonga wa Cimango.” (Yesaya 9:6, 7) Yehova wakeruzgaso caru ca Asiriya, ico wakacigwiliskira nchito nga ni “nthonga ya ukali [wake].” Paumaliro pake Yuda wakatolekera ku wuzga, kweni ‘ŵakukhalako ŵacoko waka ŵakawelera.’ (Yesaya 10:5, 21, 22) Urunji weneco uzamucitika nadi pasi pa muwuso wa mphukira iyo yizamuphuka pa cisinga ca Jese.—Yesaya 11:1.
Mafumbo gha m’Malemba Ghazgoleka:
1:8, 9—Ni mwauli umo mwanamwanakazi wa Zioni ‘wakasidikira ngati cilindo mu munda wa mpheska,’ kweniso “ngati kacitando mu munda wa majungu”? Ici cikung’anamura kuti pa nyengo iyo caru ca Asiriya cikalwanga nkhondo, Yerusalemu wakaŵevyerethu civikiliro, nga nchilindo mu munda wa mpheska panji nga nkhacitando [kacigongwe] mu munda wa majungu kakuti kangawa luŵiro comene. Kweni Yehova wakamovwira mwana mwanakazi uyu, kuti waleke kuŵa nga ni Sodomu na Gomora.
1:18—Kasi mazgu ghakuti: “Zaninge pera, tilanguruke na kupana fundo,” ghakung’anamuraci? Nchemo iyi kuti yikung’anamura kukhala pasi na kudumbiskana kuti ŵakolerane fundo yimoza cara. M’malo mwake, vesi ili likung’anamura kuti Yehova wakaphaliranga Ŵaisrayeli kuti ŵamanye uwo mburunji na kuŵapa mwaŵi wakuti wasinthe na kujitozga.
6:8a—Cifukwa wuli Yehova wakayowoya mazgu ghakuti “nditume” na “watilutire ise”? Lizgu lakuti “nditume,” likuyimira Yehova Ciuta. Mazgu ghakuti “watilutire ise,” ghakulongora kuti Yehova wali na munthu munyake. Nchakumanyikwirathu kuti munthu uyu ni “Kananda wake.”—Yohane 1:14; 3:16.
6:11—Kasi Yesaya wakang’anamurangaci apo wakafumba kuti: “A Yehova, mpaka zuŵaci?” Yesaya kuti wakafumbanga utali wa nyengo iyo wakeneranga kupharazgira uthenga wa Yehova ku ŵanthu ŵambura kupulikira cara. M’malo mwake, wakakhumbanga kumanya nyengo iyo ŵanthu ŵalwari mwauzimu aŵa ŵalekerenge kuyuyura zina la Ciuta.
7:3, 4—Cifukwa wuli Yehova wakaponoska Themba Ahazi ilo likaŵa liheni? Mafumu gha Siriya na Israyeli ghakapangana kuti ghawuskepo Ahazi Themba la Yuda pa uthemba na kuŵikapo themba ilo likatenge licitenge ivyo iwo ŵakakhumbanga. Munthu uyu wakaŵa mwana wa Tabeel uyo kuti wakaŵa wa m’mzere wa Davide cara. Ndondomeko ya Satana Dyabulosi iyi mphanyi yikatimbanizga phangano la Ufumu ilo Yehova wakacita na Davide. Yehova wakaponoska Ahazi mwakuti wasunge mzere uwo “Karonga wa Cimango” wakazakababikiramo.—Yesaya 9:6.
7:8—Ni mwauli umo Efraimu ‘wakapyolekera’ mukati mwa vilimika 65? Kutolekera ku wuzga kwa ŵanthu ŵa ufumu wa mafuko khumi wa Israyeli, kweniso kuzura kwa ŵanthu ŵacilendo mu caru ca Israyeli, kukamba “mu mazuŵa gha Peka, themba la Israyeli,” nyengo yicoko waka kufuma apo Yesaya wakayowoyera ucimi uwu. (2 Mathemba 15:29) Ivi vikalutilira mpaka mu nyengo ya Esarhadon, fumu ya Asiriya, uyo wakaŵa mwana kweniso muhaliri wa Senakeribu. (2 Mathemba 17:6; Ezra 4:1, 2; Yesaya 37:37, 38) Kusamuska ŵanthu kuluta nawo ku Samariya na kuŵafumyako, uko caru ca Asiriya cikacita, kukatora vilimika 65 ivyo vikuzunulika pa Yesaya 7:8.
11:1, 10, NW—Ni mwauli umo Yesu Khristu waliri ‘mphukira yakuphuka pa cisinga ca Jese’ kweniso “lukorozi [msisi] lwa Jese”? (Ŵaroma 15:12) Yesu wakaphuka “pa cisinga ca Jese” mwakuthupi. Wakaŵa mwana wa Jese kwizira mwa Davide, mwana wa Jese. (Mateyu 1:1-6; Luka 3:23-32) Ndipouli, cifukwa cakuti Yesu wakapokera nkhongono za ufumu, ubali wake na ŵasekuru ŵake ukukhwaskika. Cifukwa ca nkhongono na mazaza agho wali kupika ghakupelekera umoyo wamuyirayira pa caru capasi kwa ŵanthu ŵakupulikira, Yesu wali kuzgoka ‘Dada wawo Wamuyirayira.’ (Yesaya 9:6) Ndico cifukwa cake wakucemekaso “lukorozi” lwa ŵasekuru ŵake kusazgako Jese.
Ivyo Tikusambirapo:
1:3. Kukana kucita ivyo Ciuta wakukhumba kukuyana waka na kumanya vinthu vicoko comene kuluska ivyo nkhambako na mbunda zikumanya. Kulwande linyake, kuwonga Yehova cifukwa ca ivyo waticitira kutovwirenge kuti tileke kucita vinthu vyambura kwenelera na kumuleka.
1:11-13. Kujilongora waka ku ŵanthu kuti tikusopa, na malurombo ghakufiska waka dango vikumukondweska cara Yehova. Vyakucita vithu na malurombo ghithu vikwenera kucitika na cilato ciwemi.
1:25-27; 2:2; 4:2, 3. Wuzga na kupasuka kwa Yuda vikamara apo ŵakukhalako ŵakawezgekera ku Yerusalemu kweniso apo kusopa kwaunenesko kukambiraso. Yehova ngwalusungu kwa ŵakwananga awo ŵalapa.
2:2-4. Para tikupharazga Ufumu mwamwamphu na kupanga ŵasambiri, tikovwira ŵanthu ŵa mitundu yinandi kusambira na kupenja mtende pakati pawo.
4:4. Yehova wazamuwuskapo, panji kusuka ukazuzi wose na mulandu wa ndopa uwo ukucitika.
5:11-13. Kuleka kujikora kweniso kucita vinthu mwakujumphizga pa nkhani ya vyakusanguruska nkhukana kucita vinthu mwa mahara.—Ŵaroma 13:13.
5:21-23. Ŵalara Ŵacikhristu, panji ŵalaŵiri, ŵakwenera kulambalara mzimu wa “kujipima ŵekha kuti mbavinjeru.” Ŵakukhumbikwiraso ‘kumwa [comene] vinyo’ yayi nesi kutemwera.
11:3a. Umoyo wa Yesu, kweniso visambizgo vyake vikulongora kuti munthu wakopa Yehova wakuŵa wacimwemwe.
“YEHOVA WATIWAŴE NA LUSUNGU NA JACOB”
Vipaturo 13-23 vikulongosora za mauthenga gha ceruzgo ca kwimikana na vyaru vyakupambanapambana. Ndipouli, ‘Yehova wakaŵa na lusungu na Jacob’ mwa kuwezgera mafuko ghose gha Israyeli kukwawo. (Yesaya 14:1) Uthenga wa kupasuka kwa Yuda uwo uli mu vipaturo 24 mpaka 27 ukulondezgana na layizgo lakuti ŵanthu ŵazamuwezgekeramoso. Yehova wakakwiyira “ŵaloŵevu ŵa Efraimu [Israyeli]” cifukwa ca kupanga cikolerano na Siriya ndiposo “mupristi na nchimi” za Yuda cifukwa cakuti ŵakakhumbanga kukolerana na Asiriya. (Yesaya 28:1, 7) Cifukwa cakuti “Ariel [Yerusalemu]” wakakhumbanga ‘kukhilira ku Eguputo’ kuti wakapemphe civikiliro, wakaphalirika kuti wakumanenge na soka. (Yesaya 29:1; 30:1, 2) Nangauli vikaŵa ntheura, ciponosko ca ŵanthu wose awo ŵakagomezganga Yehova cikayowoyekerathu.
Yehova wakavikilira “Zioni” nga umo ‘nkharamu yiwukirano yikubangulira pa nyama yake.’ (Yesaya 31:4) Paliso layizgo linyake lakuti: “Wonani, themba tiliwusenge mu urunji.” (Yesaya 32:1) Apo wofi wakuti Ŵaasiriya ŵizenge ukapangiska nanga ni “mathenga gha cimango” kulira comene, Yehova wakalayizga kuti ŵanthu ŵake ŵazamucizgika na ‘kugowokereka ubendezi wawo.’ (Yesaya 33:7, 22-24) ‘Yehova wakalipira mitundu yose, wali na mbembe yikuru na ŵankhondo ŵawo.’ (Yesaya 34:2) Yuda wakenera kukhalira wakupasuka cara. “Mapopa na malo gha mayiyi tighakondwenge, luwalala tilusekerere na kuphuka.”—Yesaya 35:1.
Mafumbo gha m’Malemba Ghazgoleka:
13:17—Kasi ni mwauli umo Ŵamediya ŵakawonera siliva kuŵa lambura candulo na kuleka kuca nalo golide? Ŵamediya na Ŵaperesiya ŵakawona ucindami uwo ŵakaŵa nawo cifukwa ca kutonda kuŵa wakuzirwa comene kuluska vinthu ivyo ŵakapoka ku nkhondo. Mazgu agha ghakafiskika pa Cyrus, uyo wakapa ŵazga awo ŵakaweleranga kukwawo viyaŵiro vya golide na siliva ivyo Nebukadinezara wakapoka mu tempele la Yehova.
14:1, 2—Kasi ŵanthu ŵa Yehova ‘ŵakazgora ŵamikoli awo kale ŵakakora iwo’ na ‘kuwusa pacanya pa awo ŵakaŵasuzganga’ mwauli? Mazgu agha ghakafiskika pa ŵanthu nga ni Daniyele uyo wakaŵa na udindo ukuru comene mu caru ca Babulone ico cikawusikanga na Ŵamediya na Ŵaperesiya; Estere, uyo wakaŵa fumukazi ya Peresiya; na Modikayi, uyo wakasankhika kuŵa nduna yikuru mu Ufumu wa Peresiya.
20:2-5—Kasi Yesaya wakenda nadi nkhuli kwa vilimika vitatu? Yesaya wakavura waka munjilira wakuwaro kweni vyakuvwara vya mukati wakaŵa navyo.—1 Samuel 19:24.
21:1—Kasi nchigaŵa nchini ico cikucemeka kuti “luwalala lwaku nyanja”? Nangauli msumba wa Babulone ukaŵa kutali comene na nyanja, kweni ndiwo ukuzunurika kuti luwalala lwa ku nyanja. Vili nthena cifukwa cakuti maji gha mu madambo gha Euphrate na Tigris ghakasapaliranga cigaŵa ici cilimika na cilimika, kupangiska “nyanja” ya mathipa.
24:13-16—Ni mwauli umo Ŵayuda ‘ŵakaŵira mwa ŵamitundu ngati nkhusunkhunyika kwa khuni la olive, kweniso nga nkhuvulula kwa mpheska para vuna yamara’? Nga ni umo vipasi vikulekera kumara vyose mu khuni panji mpheska para ŵaphawuramo, ŵanthu ŵacoko waka ŵakenera kupona pharaniko la Yerusalemu na Yuda. Kulikose uko ŵanthu awo ŵakapona ŵakatumizgika, kwali ni “ku mafumiro gha dazi [kwa Babulone]” panji “mu vilwa vyamu nyanja [ya Meditereniyani],” ŵakenera kucindika Yehova.
24:21—Kasi mbanjani awo ni “wumba wa ŵakuru” na “mafumu gha caru capasi”? Mizimu yiheni ndiyo panji yikuzunulika kuti “wumba wa ŵakuru.” Ipo “mafumu gha caru capasi” ni ŵawusi ŵa caru, awo ŵakulongozgeka na viŵanda.—1 Yohane 5:19.
25:7—Kasi “cibenekelero ico cili pa maso gha ŵanthu wose, [na] cidiko ico catandazgika pa mitundu yose ya ŵanthu” nchivici? Mazgu agha ghakuyowoya za ŵalwani ŵaŵiri ŵakuruŵakuru ŵa ŵanthu, kwananga na nyifwa.
Ivyo Tikusambirapo:
13:20-22; 14:22, 23; 21:1-9. Nyengo zose mazgu ghaucimi gha Yehova ghakufiskika nga ni umo ghakafiskikira pa Babulone.
17:7, 8. Nangauli Ŵaisrayeli ŵanandi ŵakapulikira cara, kweni ŵanji ŵakalaŵiskanga kwa Yehova. Mwakuyana waka, ŵanji mu caru ici Cacikhristu ŵakutegherezga uthenga wa Ufumu.
28:1-6. Ŵaisrayeli ŵakathera kwa Ŵaasiriya, kweni Ciuta wakawoneseska kuti ŵanthu ŵakugomezgeka ŵapona. Ceruzgo ca Yehova cikukoma na ŵarunji wuwo cara.
28:23-29. Yehova wakusambizga ŵanthu ŵa mitima yiwemi mwakuyana na masuzgo ghawo na ivyo ŵakusoŵerwa.
30:15. Kuti tizakaponoskeke na Yehova vikuthemba pa kuŵa na cipulikano mwa “kupumura” panji kuleka kupenja ciponosko ku ŵanthu. Mwakuŵa “mu bata” panji ŵambura wofi, nase tikulongora kuti tikugomezga kuti Yehova wativikilirenge.
30:20, 21. ‘Tikuwona’ Yehova na ‘kupulika’ mazgu ghake gha ciponosko mwa kupulikira ivyo wakuyowoya kwizira mu Baibolo, na “muzga wa magomezgeko na wa vinjeru.”—Mateyu 24:45.
Ucimi wa Yesaya Ukukhozga Cigomezgo Cithu mu Mazgu gha Ciuta
Nako nkhuwonga uko tili nako cifukwa ca uthenga wa Ciuta uwo wuli mu buku la Yesaya! Maucimi agho ghali kufiskika kale ghakukhozga cigomezgo cithu cakuti ‘mazgu agho ghakufuma mu mulomo wa Yehova; ntha ghawelerenge waka kwa Iyo.’—Yesaya 55:11.
Wuli pakuyowoya za maucimi ghakukhwaskana na Mesiya nga ni agho ghali pa Yesaya 9:7 na 11:1-5, 10? Kasi cigomezgo cithu mu vinthu ivyo Yehova wapeleka kuti watiponoske cikukhozgeka yayi? Buku ili liliso na maucimi agho ghakufiskikaso sono nthena panji agho ghafiskikenge munthazi. (Yesaya 2:2-4; 11:6-9; 25:6-8; 32:1, 2) Nadi, buku la Yesaya likupeleka ukaboni wakusazgikira wakuti “mazgu gha Ciuta ngamoyo”!—Ŵahebere 4:12.
[Cithuzithuzi pa peji 6]
Yesaya na ŵana ŵake ŵakaŵa nga “vimanyikwiro na minthondwe mwa Israyeli”
[Cithuzithuzi pa peji 7]
Yerusalemu wakenera kuŵa “ngati cilindo mu munda wa mpheska”
[Cithuzithuzi pa peji 8]
Kasi ŵanthu ŵakovwirika wuli kuti “ŵafure malupanga ghawo ghazgoke vyakulimira”?