“Yehova ni Nkhongono Zane”
Nga ni umo yikayowoyekera na Joan Coville
Nkhababika mu Julayi 1925 mu Huddersfield, ku England. Mu nyumba yakwithu nkhababika nekha ndipo kanandi nkhalwaranga. Nakuti adada ŵakatemwanga kuyowoya kuti: “Para kwaputa waka mbwenu ukulwara.” Vikuŵa ngati ndimo vikaŵira nadi.
APO nkhaŵa mwana, ŵaliska ŵakalombanga comene kuti kuŵe mtende, kweni nkhondo yaciŵiri ya caru cose yikati yamba, ŵakalombanga kuti caru cawo citonde. Ici cikanizizika comene, ndipo nkhayamba kugonthapo. Panyengo yeneyiyo, kukiza Annie Ratcliffe. Annie yekha ndiyo wakaŵa yumoza wa Ŵakaboni ŵa Yehova mu cigaŵa ico tikakhalanga.
Nkhasambira Unenesko
Annie wakatilekera buku la Salvation ndipo wakacema Amama kuti ŵakaŵepo pakudumbirana vya Baibolo ku nyumba yake.a Amama ŵakanipempha kuti nilute nawo. Nkhukumbuka makora ivyo vikayowoyeka pa cidumbirano cakwamba ici. Cikaŵa cakukhwaskana na sembe yakuwombora, ndipo cikaŵa cakukondweska comene mwakupambana na umo nkhaghanaghaniranga. Mafumbo ghane ghanandi ghakazgoleka. Sabata yakulondezgapo, tikalutaso. Nyengo iyi, ucimi wa Yesu wakuyowoya za cimanyikwiro ca mazuŵa ghaumaliro ukalongosoreka. Pakuwona vinthu viheni ivyo vikucitika mu caru, ine na Amama tikawamo kuti uwu mbunenesko. Zuŵa lenelilo, tikacemeka kuti tilute ku Nyumba ya Ufumu.
Mu Nyumba ya Ufumu, nkhakumana na ŵapayiniya ŵawukirano, ndipo yumoza wawo ŵakaŵa Joyce Barber, (sono ciwongo cake ni Ellis), mweneuyo wacali kuteŵetera na mfumu wake Peter, pa Beteli ya London. Nkhaghanaghananga kuti waliyose wakacitanga upayiniya. Ntheura, nangauli nkhaŵa pa sukulu, nkhamba kupharazga maora 60 mwezi uliwose.
Pakati pajumpha myezi yinkhondi, pa Febuluwale 11, 1940, ine na Amama tikabapatizika pa ungano wa dera. Adada ŵakasuskanga yayi cipulikano cithu casono, kweni ŵakazomera yayi kuŵa yumoza wa Ŵakaboni ŵa Yehova. Apo nkhabapatizikanga, upharazgi wa mu msewu ukambika. Nane nkhacitangako, nkhayeghanga cikwama ca magazini na kulongora viphambano. Zuŵa linyake pa Cisulo, nkhagaŵirika malo agho pakajumphanga ŵanthu ŵanandi comene. Nkhopanga ŵanthu, ndipo nadi, vikaŵa nga ni para ŵanyane wose awo nkhasambiranga nawo ŵakajumphanga penepapo.
Mu 1940, mpingo withu ukenera kugaŵika. Ici cikati cacitika, pafupifupi ŵa nthanga yane wose ŵakaŵa mu mpingo unyake. Nkhadandaura kwa mulaŵiliri wakulongozga. Iyo wakati, “Usange ukukhumba ŵanyako, luta ukaŵapenje m’munda.” Ndipo ici ndico nkhacita nadi. Nakalinga, nkhasangana na Elsie Noble. Wakasambira unenesko ndipo wakazgoka mubwezi wane umoyo wane wose.
Uteŵeti wa Upayiniya na Vitumbiko Vyake
Nkhati namalizga sukulu, nkhayamba nchito. Kweni nkhati nawona cimwemwe ico ŵanthu awo ŵakucita uteŵeti wa nyengo zose ŵakuŵa naco, khumbo lane lakuti niŵe mupayiniya likakura. Mu Meyi 1945, nkhakondwa kwamba upayiniya wapadera. Zuŵa ilo nkhayambira upayiniya, vula yikatandalira. Kweni nkhakondwa comene kuŵa mu uteŵeti wa m’munda pa zuŵa ili, ndipo vula nkhaŵa nayo na nchito yayi. Nakuti cifukwa ca kuŵa mu uteŵeti zuŵa lililose na kukwera njinga yane, cikanovwira kuti niŵe na umoyo uwemi cifukwa vikaŵa nga ni maseŵera ghakukhozga thupi. Nangauli umo kuli kuŵira nindajumphepo makilogiramu 42, kweni nindadumulizgepo uteŵeti wane wa upayiniya. Mu vilimika ivi, najiwonera nekha kuti “Yehova ni nkhongono zane.”—Sal. 28:7.
Nkhatumizgika ku matawuni agho kukaŵavya Ŵakaboni ŵa Yehova kuti nako kuŵe mipingo. Vilimika vitatu vyakwambilira, nkhateŵetera mu England, ndipo kufuma apo, vilimika vinyakeso vitatu, mu Ireland. Apo nkhacitanga upayiniya ku Lisburn, mu caru ca Ireland, nkhasambiranga na munthu uyo wakaŵa waciŵiri kwa muliska. Apo wakasambiranga visambizgo vyakwambilira mu Baibolo, wakaphalirangako ŵanyake mu mpingo wake. Ŵanyake ŵakakaphara ku ŵalaraŵalara ŵa chalichi, ndipo ŵakamufumba cifukwa ico wakacitiranga nthena. Iyo wakati pakuŵa Mkhristu, ukaŵa mulimo wake kuphalira mskambo kuti wakausambizga mautesi ghanandi. Nangauli ŵa mu mbumba yake ŵakamususka comene, kweni wakajipatulira kwa Yehova na kumuteŵetera mwakugomezgeka mpaka nyifwa yake.
Kufuma ku Lisburn, nkhatumizgika ku Larne, mu caru cenecici ca Ireland. Mu tawuni iyi nkhateŵetera nekha kwa masabata ghankhondi na yimoza, cifukwa munyane uyo nkhateŵeteranga nayo wakaluta ku ungano wa Theocracy’s Increase mu msumba wa New York, mu 1950. Iyi yikaŵa nyengo yakusuzga comene kwa ine. Nkhakhumba comene kuŵapo pa ungano uwu. Ndipouli, mu masabata agha, vinthu vinandi vyakukhozga vikacitika mu uteŵeti wa m’munda. Nkhakumana na mudara uyo vilimika 20 pambere nindakumane nayo, wakapokera limoza mwa mabuku ghithu. Mu vilimika ivi, wakaŵazga buku ili kanandi waka, mwakuti wakasunga pa mtima pafupifupi cilicose. Iyo pamoza na ŵana ŵake, munyamata na msungwana, ŵakasambira unenesko.
Kusambizgika ku Sukulu ya Gileadi
Mu 1951, ine pamoza na ŵapayiniya ŵanyane 10 ŵakufuma ku England, nkhacemeka kukasambira sukulu ya Gileadi mu kilasi la nambara 17. Sukulu iyi yikacitikira ku South Lansing, New York. Nkhakondwa comene kusambizgika Baibolo mu myezi iyi. Nyengo iyo, ŵadumbu ŵakaŵa kuti ŵandayambe kuyowoya nkhani mu Sukulu ya Uteŵeti wa Ciuta mu mipingo yawo, kweni ku Gileadi, taŵadumbu tikapikanga nkhani na kuyowoyapo ivyo vikacitikanga mu uteŵeti. Tikaŵa na wofi comene. Pakuyowoya nkhani yane yakwamba, woko ilo nkhakolera autilayini likambwambwantha mpaka paumaliro wa nkhani. Msambizgi withu, Mbali Maxwell Friend, wakaniphalira mwakuseka kuti: “Ŵanthu wose awo ŵakuyowoya makora nkhani ŵakucita wofi pakwamba, kweni iwe wacita wofi mpaka paumaliro.” Pa nyengo iyo tikaŵira ku sukulu, tikamba kuyowoya mwakufwatuka panthazi pa ŵanthu mu kilasi. Nakalinga sukulu yikamara, ndipo tikatumizgika ku vyaru vinyake. Ine nkhatumizgika ku Thailand.
“Caru ca Ŵanthu Ŵacimwemwe”
Nkhuwona kuti nchawanangwa cakufuma kwa Yehova kuti Astrid Anderson ŵakamugaŵira lumoza na ine kukacita umishonale ku Thailand. Tikenda masabata ghankhondi na ghaŵiri pa sitima yakuyegha katundu kuti tikafike ku Thailand. Tikati tafika mu msumba ukuru wa caru ici wa Bangkok, tikasanga kuti ŵanthu mbakutangwanika mu misika ndiposo mu milonga iyo yikaŵa nga ni misewu. Mu 1952 ŵapharazgi ŵa Ufumu ŵakakwananga yayi 150 mu Thailand.
Tikati tawona Gongwe la Mulinda la ciyowoyero ca Thai kakwamba, tikajifumba kuti: ‘Kasi tifiskenge kuyowoya ciyowoyero ici?’ Cikaŵa cakusuzga comene kuyowoya mazgu kuti ghapulikikwe mwakwenelera. Mwaciyelezgero, lizgu lakuti khaù para kukwamba lazunurika mwakukwezga, kweni kuumaliro mwakukhizga, likung’anamura “mpunga.” Kweni lizgu lenelili, para lazunurika mwakuzikitizga, likung’nanamura “makani.” Ntheura pakwamba para tili mu uteŵeti wa m’munda, tikaphaliranga ŵanthu kuti, “Namwizirani na mpunga uwemi” m’malo mwa “makani ghawemi.” Kweni pacoko na pacoko, nangauli cikaŵa cakusekeska, tikasambira ciyowoyero ici.
Ŵanthu ŵa fuko la Thai mbawemi comene. Lekani caru ca Thailand cikucemeka Caru ca Ŵanthu Ŵacimwemwe. Pakwamba tikatumizgika ku msumba wa Khorat (uwo lero ukucemeka Nakhon Ratchasima), uko tikateŵetera vilimika viŵiri. Kufuma apo, tikatumizgika ku msumba wa Chiang Mai. Ŵanthu ŵanandi mu Thailand mba cisopa ca Cibuda, ndipo ŵakulimanya yayi Baibolo. Mu msumba wa Khorat, nkhasambira Baibolo na mulara wa pa positi ofesi. Tikadumbiskana za Abrahamu. Pakuti munthu uyu wakapulikapo kale zina ili, wakakunchira, kunizomerezga. Mwaluŵiro nkhasanga kuti munthu uyu wakamanyanga Abrahamu uyo nkhayowoyanga ine yayi. Iyo wakaghanaghananga za Abraham Lincoln, pulezidenti wakale wa caru ca United States.
Tikakondwa comene kusambizga Baibolo ŵanthu ŵawemi mtima ŵa mu Thailand, kweni iwo ŵakatisambizga kuŵa ŵacimwemwe kwambura vinthu vinandi. Sambiro ili likaŵa lakuzirwa comene, cifukwa mu nyumba yithu yakwamba mu Khorat, tikaŵavya magesi panji maji gha mu mpopi. Apo tikateŵeteranga mu malo agha, ‘tikamanya kuzara na kukavuka.’ Nga ni mpositole Paulosi, tikawona ng’anamuro la ‘kucita vyose mwa mweneuyo wakutikhomeska.’—Fil. 4:12, 13.
Munyane Munyake, Cigaŵa Ciphya
Kumanyuma, mu 1945, nkhaluta ku London. Nyengo iyo, nkhaluta kukawona British Museum (malo ghakusungamo vinthu vyakale) pamoza na ŵapayiniya ŵanyane na ŵateŵeti ŵa pa Beteli. Yumoza wawo wakaŵa Allan Coville, uyo nyengo yicoko waka kufuma apo, wakaluta kukasambira sukulu ya Gileadi, kilasi la nambara 11. Wakatumika ku France, ndipo kufuma apo, ku Belgium.b Pamanyuma pake, apo nkhateŵeteranga ku Thailand, wakanisonga ndipo nkhazomera.
Tikatorana pa Julayi 9, 1955, mu msumba wa Brussels mu caru ca Belgium. Nyengo zose nkhadokeranga comene kuzakaluta ku Paris pamanyuma pa ukwati, ntheura Allan wakaghanaghana kuti sabata yakulondezgapo tilute ku ungano mu msumba uwu. Kweni tikati tafika waka, Allan wakapempheka kuti wang’anamulire ungano wose mpaka paumaliro. Zuŵa lililose wakawukanga mulenjilenji, ndipo tikaweleranga uko tikagonanga usiku. Ntheura nangauli nkhaluta ku Paris umo nkhakhumbiranga, kweni kanandi Allan nkhamuwoneranga pa pulatifomu. Ndipouli, nkhaŵa wakukondwa kuwona mfumu wane wakuteŵetera ŵabali na ŵadumbu, ndipo nkhawona kuti usange Yehova wali mu nthengwa yithu, tiŵenge ŵakukondwa nadi.
Kweniso nthengwa yikanitolera ku Belgium, cigaŵa ciphya cakupharazgako. Cekha ico nkhamanyanga cakukhwaskana na caru ca Belgium nchakuti mu caru ici mukacitikira nkhondo zinandi, kweni mu nyengo yicoko waka, nkhamanya kuti ŵanthu ŵanandi mu Belgium ŵakutemwa mtende. Cifukwa cakuti nkhamba kuteŵetera mu caru cinyake, nkhenera kusambira Cifurenci, ico cikuyowoyeka kumwera kwa caru ici.
Mu 1955, mu Belgium mukaŵa ŵapharazgi 4,500. Kwa vilimika pafupifupi 50, Allan na ine tateŵetera pa Beteli na kucita uteŵeti wa kwendakwenda. Vilimika viŵiri na hafu vyakwambilira, tikendanga pa njinga, kukwera na kukhira mapiri, kwali kuŵe vula, kwali yayi. Mu vilimika ivi, tikagona mu nyumba za Ŵakhristu ŵanyithu zakujumpha 2,000. Kanandi nkhakumananga na ŵabali na ŵadumbu awo ŵakaŵa ŵankhongono viŵi yayi, kweni ŵakateŵeteranga Yehova na nkhongono zawo zose izo ŵakaŵa nazo. Nkhakhozgeka kuti nilutilire kucita uteŵeti wane cifukwa ca umo iwo ŵakacitiranga. Paumaliro wa sabata yiliyose para tacezgera mpingo, tikajipulikanga kuti takhozgeka. (Rom. 1:11, 12) Allan wakaŵa mubwezi wanadi kwa ine. Mazgu agho ghali pa Mupharazgi 4:9, 10 ngaunenesko, ghakuti: ‘Kuŵa ŵaŵiri nkhuwemi kwakuluska yumoza payekha. Cifukwa usange yumoza wawa, yumoza tiwawuske munyake.’
Kutumbikika Cifukwa ca Kuteŵetera na ‘Nkhongono za Yehova’
Mu vilimika vyose ivi, Allan na ine tawona vinthu vinandi vyakukondweska pakovwira ŵanji kuteŵetera Yehova. Mwaciyelezgero, mu 1983, tikacezgera mpingo wa Cifurenci mu Antwerp, uko tikakhala na mbumba iyo yikaŵa na mulendo munyake zina lake Benjamin Bandiwila. Uyu ni mbali wa ku Zaire (caru ico sono cikucemeka Democratic Republic of Congo). Benjamin wakaluta ku Belgium kuti wasazgireko masambiro ghake. Mbali uyu wakatiphalira kuti: “Mukuninothiska comene cifukwa cakuti mukujipeleka comene pakuteŵetera Yehova.” Allan wakazgora kuti: “Ukuti tikukunothiska kweni ukusazgirako masambiro gha caru. Kasi ukughanaghana kuti vikukolerana nthena na ivyo ukuyowoya?” Mazgu ghambura kubisa agha ghakamovwira Benjamin kuti waghanaghane za umoyo wake. Wakati wawelera ku Zaire, wakamba upayiniya, ndipo sono wakuteŵetera mu Komiti ya Munthavi.
Mu 1999, ŵakanicita opareshoni pa mkolomiro kuti ŵawuskemo cakutupa. Kufuma pa nyengo iyo, nkhukwana makilogiramu 30 pera. Nadi, nili ‘ciŵiya ca dongo’ cambura nkhongono. Kweni nkhuwonga cifukwa cakuti Yehova wanipa “kaluskiro ka nkhongono.” Nkhati nafuma ku opareshoni, Yehova wakanovwira kuti niluteso na Allan ku uteŵeti wakwendakwenda. (2 Kor. 4:7) Kufuma apo, mu Malici 2004, Allan wakafwira ku tulo. Phukwa likunikora, kweni nkhupembuzgika kumanya kuti Yehova wakumukumbuka.
Sono nili na vilimika 83, ndipo nacita uteŵeti wa nyengo zose kwa vilimika vyakujumpha 63. Nicali kupharazga, ndipo nkhusambira Baibolo na munthu yumoza pa nyumba kweniso nyengo zose para mpata wasangika nkhuphalira ŵanthu khumbo lakukondweska la Yehova. Nyengo zinyake nkhujifumba kuti, ‘Kasi umoyo wane ukate uŵenge wuli nilekenge kwamba upayiniya mu 1945?’ Nyengo iyo, ulwari cikaŵa cifukwa cakukwana cakulekera kucita upayiniya. Kweni nili wakuwonga cifukwa cakuti nkhamba upayiniya nicali mwanici. Najiwonera nekha kuti usange tikucita dankha khumbo la Yehova, iyo waŵenge nkhongono zithu.
[Mazgu ghamusi]
a Buku la Salvation likapharazgika mu 1939, ndipo lero likusindikizgika yayi.
b Nkhani ya umoyo wa Mbali Coville yili mu Gongwe la Mulinda la Cingelezi la Malici 15, 1961.
[Cithuzithuzi pa peji 18]
Ine na mishonale munyane, Astrid Anderson (kumalyero)
[Cithuzithuzi pa peji 18]
Ine na mfumu wane mu mulimo wakwendakwenda mu 1956
[Cithuzithuzi pa peji 20]
Ine na Allan mu 2000