Kumumanya Makora Mozesi Mulara
“Yehova Ciuta wazamumuwuskirani nchimi nga ndine pakati pa ŵabali ŵinu. Mukwenera kuzakamupulikira.”—MIL. 3:22.
1. Kasi mdauko wakhwaskika wuli na ivyo Yesu Khristu wakacitanga na kuyowoya?
VILIMIKA 2,000 ivyo vyajumpha, wumba wa ŵangelo kucanya ukalumba Ciuta cifukwa ca kubabika kwa mwana mwanalume, nakuti ŵaliska ŵanji ŵakapulika kulumba uku. (Luka 2:8-14) Ndipo pakati pajumpha vilimika 30, mwana yura, mweneuyo panyengo iyo wakaŵa mulara, wakamba uteŵeti uwo ukatora vilimika vitatu na hafu ndipo wakasintha vinthu mu caru. Munthu munyake uyo wakumanya kukonkhoska mdauko Philip Schaff wakalongosora vya mwanalume uyu kuti: ‘Nangauli wakalemba cilicose yayi, ivyo wakacita na kuyowoya, vikaciska ŵanandi kulemba mabuku, sumu za kulumba, maupharazgi na kujambura vithuzithuzi. Ivi vikulongora kuti ŵanthu ŵanandi mu nyengo iyo ŵakakhwaskika comene na ivyo wakayowoyanga na kucita.’ Mwanalume uyu mwambura kukayika wakaŵa Yesu Khristu.
2. Kasi mpositole Yohane wakayowoyaci za Yesu na uteŵeti wake?
2 Mpositole Yohane wakalemba nkhani yakukhwaskana na uteŵeti wa Yesu ndipo ku umaliro wa nkhani yake wakati: “Paliso vinthu vinyake vinandi ivyo Yesu wakacita, ivyo viŵenge kuti vyalembeka vyose, nkhughanaghana kuti, caru cingakwana cara kuŵikapo mipukutu iyo yingalembeka.” (Yoh. 21:25) Yohane wakamanya kuti wangafiska kulemba vinthu vicoko waka pa vyose ivyo Yesu wakayowoya na kucita mu vilimika vitatu na hafu vyambura kuluwika. Nangauli Yohane wakayowoya vicoko waka mu Makani Ghawemi agho wakalemba, kweni ivyo wakalemba ni vyakuzirwa comene.
3. Kasi tingacita wuli kuti tipulikiske makora mulimo wa Yesu pakufiska khumbo la Ciuta?
3 Padera pa mabuku gha Mateyu, Luka, Yohane na Mariko, mabuku ghanyake gha mu Baibolo ghakulongosora fundo zakuzkhwaskana na umoyo wa Yesu izo zingakhozga cipulikano cithu. Mwaciyelezgero, nkhani za mu Baibolo zakukhwaskana na ŵanalume ŵakugomezgeka awo ŵakaŵapo pambere Yesu wandaŵeko, zili na fundo izo zingatovwira kupulikiska makora mulimo wa Yesu pakufiska khumbo la Ciuta. Tiyeni tiwone zinyake mwa nkhani izi.
Ŵanalume Ŵakugomezgeka Ŵakale Ŵakalongora Ivyo Khristu Wazamucita
4, 5. Kasi mbanjani awo ŵakalongora ivyo Yesu wazamucita, ndipo ŵakalongora wuli?
4 Yohane na ŵanyake ŵatatu awo ŵakalemba Makani Ghawemi ŵakalongosora kuti Mozesi, Davide, na Solomoni ŵakaŵa ŵanalume awo ŵakalongora vinthu ivyo Yesu wazamucita pakuŵa Wakuphakazgika wa Ciuta ndiposo Themba lakusoreka la munthazi. Kasi ŵateŵeti ŵa Ciuta ŵakale aŵa, ŵakalongora wuli ivyo Yesu wazamucita, ndipo tingasambiraci mu nkhani izi?
5 Mwakudumura, Baibolo likutiphalira kuti Mozesi wakaŵa nchimi, muphemaniski, ndiposo muwomboli. Yesu nayo, ntheura pera. Davide wakaŵa muliska ndiposo themba ilo likathereska ŵalwani ŵa Israyeli. Yesu nayo ni muliska ndiposo themba ilo likuthereska. (Ezek. 37:24, 25) Apo wakaŵa wakugomezgeka, Solomoni wakaŵa muwusi wavinjeru, ndipo ŵanthu ŵakazayanga na mtende. (1 Mathe. 4:25, 29) Yesu nayo ngwavinjeru nkhanira nakuti wakucemeka “Karonga wa Cimango.” (Yes. 9:6) Ndipo nadi, Mulimo wa Khristu Yesu ukuyana na uwo ŵakacitanga ŵanalume ŵa mu nyengo yakale, kweni mulimo wa Yesu pakufiska khumbo la Ciuta ngukuru comene. Cakwamba, tiyeni tiwone mphambano iyo yilipo pakati Mozesi na Yesu, yeneiyo yitovwirenge kumanya fikepo mulimo wa Yesu pakufiska khumbo la Ciuta.
Mozesi Wakajura Nthowa ya Yesu
6. Kasi mpositole Petrosi wakalongosora wuli kuzirwa kwa kupulikira ivyo Yesu wakayowoya?
6 Pamanyuma pa Pentekoste wa 33 C.E., mpositole Petrosi wakayowoya mazgu agho ghakayowoyeka kumasinda na Mozesi, gheneagho ghakafiskika mwa Yesu Khristu. Petrosi wakimilira panthazi za wumba wa Ŵayuda mu tempele. Ŵanthu “ŵakazizwa comene” peneapo Petrosi na Yohane ŵakacizga munthu uyo wakababika wakulemara, ndipo wose ŵakathilimukira kwenekuko kuti ŵakawone ivyo vikacitika. Petrosi wakalongosora kuti wakacita munthondwe mwakovwirika na mzimu utuŵa wa Yehova uwo ukugwira nchito mwa Yesu Khristu. Ntheura wakayowoya fundo izo zili kulembeka mu Malemba gha Cihebere, wakati: ‘Mozesi wakayowoya kuti, “Yehova Ciuta wazamumuwuskirani nchimi nga ndine pakati pa ŵabali ŵinu. Mukwenera kuzakamupulikira mwakuyana na vyose ivyo wazamuyowoya kwa imwe.”’—Mil. 3:11, 22, 23; ŵazgani Duteronome 18:15, 18, 19.
7. Cifukwa wuli ŵanthu awo ŵakapulikizganga ivyo Petrosi wakayowoyanga ŵakapulikiska fundo yakukhwaskana na nchimi yakuluska Mozesi?
7 Mazgu gha Mozesi agho Petrosi wakayowoya ghakaŵa ghacilendo yayi ku ŵanthu awo ŵakapulikizganga. Pakuŵa Ŵayuda, ŵakamucindikanga comene Mozesi. (Dute. 34:10) Na mtima wose, ŵakanwekeranga kwiza kwa nchimi yakuluska Mozesi. Nchimi iyi kuti yikenera kuzakaŵa wakuphakazgika wa Ciuta pera cara nga umo wakaŵira Mozesi, kweni “Khristu wa Ciuta, Wakusoleka” wa Yehova.—Luka 23:35; Heb. 11:26.
Kuyana Pakati pa Yesu na Mozesi
8. Ni vinthu wuli ivyo vikuyana pakati pa umoyo wa Mozesi na wa Yesu?
8 Mu vigaŵa vinyake, umoyo wa Yesu wa pa caru capasi ukuyana na wa Mozesi. Mwaciyelezgero, apo ŵakaŵa ŵana, wose Mozesi na Yesu ŵakapona peneapo ŵawusi ŵankhaza ŵakakhumbanga kuŵakoma. (Ex. 1:22–2:10; Mat. 2:7-14) Kweniso, wose ŵakaphalirika kuti ŵafume mu Eguputo. Nchimi Hoseya yikalemba kuti: “Para Israyeli wakaŵa mwana, nkhamutemwa, ndipo nkhacema mwana wane wafume mu Eguputo.” (Hos. 11:1) Hoseya wakayowoyanga za nyengo ya kumasinda apo Ŵaisrayeli ŵakalongozgekanga na Mozesi, mulongozgi wakwimikika na Ciuta, uyo wakaŵafumiska mu Eguputo. (Ex. 4:22, 23; 12:29-37) Ndipouli, Hoseya wakayowoyanga za vinthu vyakumasinda pera yayi kweniso vyamunthazi. Mazgu ghake ghakaŵa ucimi uwo ukafiskika apo Yosefe na Mariya ŵakawerako ku Eguputo na Yesu pamasinda pa nyifwa ya Themba Herode.—Mat. 2:15, 19-23.
9. (a) Kasi Mozesi na Yesu ŵakacita minthondwe wuli? (b) Yowoyani vinthu vinyake vyakuyana pakati pa Mozesi na Yesu. (Wonani bokosi lakuti, “Vinthu Vinyake Ivyo Vikuyana Pakati pa Yesu na Mozesi,” pa peji 26.)
9 Wose ŵaŵiri, Mozesi na Yesu ŵakacitanga minthondwe. Ici cikalongoranga kuti Yehova wakaŵa nawo. Nadi, Mozesi ndiyo wakaŵa munthu wakwamba kucita minthondwe. (Ex. 4:1-9) Mwaciyelezgero, Mozesi wakazgora maji gha mu mlonga wa Nile na viziŵa kuŵa ndopa. Wakagaŵa maji gha mu Nyanja Yiswesi, kweniso wakafumiska maji pa jalawe mu cipalamba. (Ex. 7:19-21; 14:21; 17:5-7) Yesu nayo wakacita minthondwe. Munthondwe wake wakwamba ukaŵa wa kuzgora maji kuŵa vinyo pa ciphikiro ca nthengwa. (Yoh. 2:1-11) Pamasinda pake wakazikiska Nyanja ya Galileya yeneiyo yikawuka. Zuŵa linyake wakacita na kwenda pa maji! (Mat. 8:23-27; 14:23-25) Wonani bokosi pa peji 26, kuti mumanye vinthu vinyake ivyo vikaŵa vyakuyana pakati pa Mozesi na Mozesi Mulara, uyo ni Yesu.
Khristu Wakaŵa Nchimi
10. Kasi milimo ya nchimi yaunenesko ni vici ndipo cifukwa wuli Mozesi wakaŵa nchimi yaunenesko?
10 Ŵanthu Ŵanandi ŵakughanaghana kuti nchimi ni munthu uyo wakuloska vya munthazi pera, kweni uwu ni umoza waka mwa milimo ya nchimi. Nchimi yaunenesko ni muyowoyeri wakufunyilirika na Yehova, uyo wakupharazga “vikuru vya Ciuta.” (Mil. 2:11, 16, 17) Vinyake ivyo wangayowoya, ni vyamunthazi, kuvumbura ivyo Yehova wazamucita, panji kupharazga ceruzgo ca Yehova. Mozesi wakaŵa nchimi yantheura. Wakaloskerathu za vilengo Khumi ivyo vikawira Eguputo. Wakapika phangano la Dango pa lupiri lwa Sinayi. Ndipo wakasambizga Ŵaisrayeli khumbo la Ciuta. Ndipouli nchimi yakuluska Mozesi yikeneranga kwiza.
11. Kasi Yesu wakafiska wuli mulimo wake pakuŵa nchimi yakuluska Mozesi?
11 Pamasinda pake, mu handiredi lakwamba B.C.E., Zekariya wakavumbura khumbo la Ciuta lakukhwaskana na Yohane uyo wakaŵa mwana wake. (Luka 1:76) Mwana uyu wakaŵa Yohane Mbapatizi, uyo wakapharazga za kwiza kwa nchimi yikuru kuluska Mozesi, Yesu Khristu, mweneuyo ŵanthu ŵakamulindilira kwa nyengo yitali. (Yoh. 1:23-36) Pakuŵa nchimi, Yesu wakaloskera vinthu vinandi. Mwaciyelezgero, wakayowoyerathu za nyifwa yake, umo wafwirenge, uko wakenera kufwira, na ŵanthu awo ŵamukomenge. (Mat. 20:17-19) Ŵategherezgi ŵake ŵakazizwa apo Yesu wakaloskeranga za kubwanganduka kwa Yerusalemu na tempele lake. (Mrk. 13:1, 2) Ucimi wake ukufiskika nanga ni mazuŵa ghano.—Mat. 24:3-41.
12. (a) Kasi Yesu wakaŵika lufura wuli lwa mulimo wa pa caru cose capasi wa kupharazga? (b) Cifukwa wuli tikulondezga ciyelezgero ca Yesu mazuŵa ghano?
12 Padera pa kuŵa nchimi, Yesu wakaŵa mupharazgi kweniso msambizgi. Wakapharazganga makani ghawemi gha Ufumu wa Ciuta, ndipo pakaŵavya uyo wakayowoyanga na cikanga kuluska iyo. (Luka 4:16-21, 43) Pakaŵavya munthu wakuyana na Yesu pakusambizga. Ŵanji awo ŵakamupulika ŵakati: “Nanga ni kale, palije munthu uyo wali kuyowoyapo ntheura.” (Yoh. 7:46) Yesu wakaŵa wamwamphu pakupharazga makani ghawemi, ndipo wakakhuŵilizga ŵasambiri ŵake kuti ŵaŵe na mwamphu wantheura pakupharazga Ufumu. Ntheura wakaŵika lufura lwa mulimo wa kupharazga wa pa caru cose uwo ukulutilira. (Mat. 28:18-20; Mil. 5:42) Cilimika camara, ŵalondezgi ŵa Khristu pafupifupi 7 miliyoni ŵakamalira maora 1.5 biliyoni pakupharazga makani ghawemi gha Ufumu na kusambizga ŵanthu Baibolo. Kasi namwe mukucita mulimo uwu?
13. Nchivici ico cingatovwira ‘kuŵa maso’?
13 Mwambura kukayika, Yehova wali kufiska ucimi wake wa kuwuska nchimi nga ni Mozesi. Kasi fundo iyi yikumukhwaskani wuli? Kasi yikupangiska kuti mugomezgenge comene kuti maucimi gha munthazi mwithu agho ghali kuyowoyeka ghafiskikenge? Enya, kulanguruka pa ciyelezgero ca Mozesi Mulara kutovwirenge kuti “tiŵe maso na kusungilira maghanoghano ghithu” ku ivyo Ciuta wacitenge sonosono.—1 Tes. 5:2, 6.
Zirwiskani Khristu Pakuŵa Muphemaniski
14. Kasi Mozesi wakaŵa muphemaniski pakati pa Ciuta na Ŵaisrayeli mu nthowa wuli?
14 Nga ni Mozesi, Yesu wakaŵa muphemaniski. Yehova wakatuma Mozesi apo wakakhazikiska Dango la phangano na Ŵaisrayeli. Usange ŵana ŵa Yakobe ŵapulikirenge malango gha Ciuta, mphanyi ŵakakhalilira kuŵa usambazi wapadera wa Ciuta, mpingo wake. (Ex. 19:3-8) Phangano ili likamba kugwira nchito mu 1513 B.C.E., mpaka mu vilimika 100 vyakudanga C.E.
15. Cifukwa wuli Yesu ni muphemaniski wakuzirwa comene?
15 Mu 33 C.E., Yehova wakambiska phangano liwemi na Israyeli muphya, “Israyeli wa Ciuta,” uwo ukazgoka mpingo wa pa caru cose wa Ŵakhristu ŵakuphakazgika. (Gal. 6:16) Phangano ilo Ciuta wakapanga na Ŵaisrayeli kwizira mwa Mozesi likaŵa na Malango agho Ciuta wakalemba pa libwe, kweni phangano ilo iyo wali kupangana na Israyeli wauzimu kwizira mwa Yesu ndakuzirwa comene. Malango gha phangano ili, Ciuta wali kughalemba mu mitima ya ŵanthu. (Ŵazgani 1 Timote 2:5; Ŵahebere 8:10.) Ntheura, “Israyeli wa Ciuta,” ndiyo ni mtundu wapadera wa Ciuta, “mtundu wakupambika vipambi” vya Ufumu wakuwusika na Yesu Khristu. (Mat. 21:43) Ŵanthu awo ŵali mu mtundu wauzimu uwu, nawo ŵali na mulimo mu phangano liphya. Nangauli vili nthena, ndiwo pera yayi ŵakusanga candulo na phangano ili. Ŵanthu ŵanandi comene, kusazgapo awo ŵali kufwa, ŵazamupokera umoyo wamuyirayira cifukwa ca phangano lakuzirwa ili.
Zirwiskani Khristu Pakuŵa Mponoski
16. (a) Kasi Yehova wakatuma Mozesi kuponoska Ŵaisrayeli mu nthowa wuli? (b) Kuyana na Exodus 14:13, kasi ciponosko ncha njani?
16 Pa usiku wakuti macero ghake ŵanyamukenge, ŵana ŵa Israyeli ŵanyake umoyo wawo ukaŵa pa ulwani. Cifukwa mungelo wa Ciuta wakeneranga kujumpha mu caru ca Eguputo, kukoma ŵana wose ŵakwamba. Yehova wakaphalira Mozesi kuti ŵana ŵakwamba ŵa Israyeli ŵaponoskekenge usange Ŵaisrayeli ŵaphakenge ndopa za mwanamberere wa Paska pa khuni la pacanya pa milyango na pa mphanjizgo ziŵiri za milyango. (Ex. 12:1-13, 21-23) Ntheura ndimo ŵakacitira. Pamasinda pake mtundu wose ukaŵa pa ngozi. Ŵakafyenyerezgeka pakati pa Nyanja Yiswesi na magaleta gha nkhondo gha Ŵaeguputo awo ŵakaŵalondezganga. Apa napo Yehova wakaponoska Ŵaisrayeli kwizira mwa Mozesi, uyo wakagaŵa maji mwakuzizwiska.—Ex. 14:13, 21.
17, 18. Kasi Yesu ni muwomboli mulara kuluska Mozesi mu nthowa wuli?
17 Milimo yakuponoska iyi yikaŵa nadi yikuru, kweni mulimo wakuponoska uwo Yehova wakacita kwizira mwa Yesu, ngukuru comene. Yesu ndiyo nthowa iyo ŵanthu ŵakupulikira ŵakuwombokwera ku wuzga wa kwananga. (Rom. 5:12, 18) Nakuti kuwombokwa uku, ‘nkhuwombokwa kwamuyirayira.’ (Heb. 9:11, 12) Zina lakuti Yesu likung’anamura kuti “Yehova Nchiponosko.” Pakuŵa Muwomboli withu panji Mponoski, Yesu watithaska waka ku zakwananga zithu zakale pera yayi, kweniso wajura nthowa yakuti ise tizakasangwe na umoyo munthazi. Mwa kuŵawombora ku wuzga wa kwananga, Yesu wakuvikilira ŵalondezgi ŵake ku ukali wa Ciuta na kupangiska kuti ŵaŵe paubwezi na Iyo.—Mat. 1:21.
18 Para nyengo yakwana, vinthu ivyo vikucitika cifukwa ca kwananga, ulwari na nyifwa, navyo vizamumara cifukwa cakuti Yesu wali kutiwombora ku kwananga. Kuti muŵe na cithuzithuzi ca ivyo vizamucitika, ghanaghanirani ivyo vikacitika apo Yesu wakaluta ku nyumba ya munthu munyake zina lake Yayiro, apo mwana wake msungwana wa vilimika 12 wakafwa. Yesu wakaphalira Yayiro kuti: “Kopa cara, kweni uŵe na cipulikano, ndipo waponoskekenge.” (Luka 8:41, 42, 49, 50) Ndipo nadi mwana yura wakawuka mwakuyana na mazgu ghake. Kasi mukughanaghana kuti ŵapapi ŵake ŵakakondwera wuli? Ntheura mungamanya umo cimwemwe cithu cizamuŵira apo “wose awo ŵali mu malaro gha cikumbusko ŵazamupulika lizgu [la Yesu] na kufumira kuwaro” pa ciwuka. (Yoh. 5:28, 29) Nadi, Yesu ni Mponoski na Muwomboli withu.—Ŵazgani Milimo 5:31; Tito 1:4; Uvu. 7:10.
19, 20. (a) Kasi para tikulanguruka pa mulimo wa Yesu pakuŵa Mozesi Mulara tikukhwaskika wuli? (b) Mu nkhani yakulondezgapo, kasi tizamusambira vici?
19 Kumanya kuti tingawovwira ŵanthu kusanga candulo na milimo ya kuwombora ya Yesu, kukutikhuŵilizga kucitako mulimo wa kusambizga. (Yes. 61:1-3) Mwakusazgirapo, usange tikulanguruka comene pa mulimo wa Yesu pakuŵa Mozesi Mulara, cigomezgo cithu cakuti wazamuponoska ŵalondezgi ŵake apo wazamweruzga ŵaheni cikukhora.—Mat. 25:31-34, 41, 46; Uvu. 7:9, 14.
20 Nadi, Yesu ni Mozesi Mulara. Wakacita vinthu vinandi vyakuzizwiska ivyo Mozesi mphanyi wakacita yayi. Mazgu gha Yesu pakuŵa nchimi na milimo yake pakuŵa muphemaniski, vikukhwaska ŵanthu wose. Pakuŵa Muwomboli, Yesu wakuponoska ŵanthu ŵakupulikira kwa nyengo yicoko yayi, kweni kwamuyirayira. Ndipouli, pali vinandi yakukhwaskana na Yesu ivyo tingasambira ku ŵanalume ŵakugomezgeka ŵakale. Mu nkhani yakulondezgapo tizamusambira umo Yesu wakaŵira Davide Mulara kweniso Solomoni Mulara.
Kasi Mungalongosora?
Kasi Yesu wakuluska wuli Mozesi pakuŵa
• nchimi?
• muphemaniski?
• muwomboli?
[Bokosi/Cithuzithuzi pa peji 26]
Vinthu Vinyake Ivyo Vikuyana Pakati pa Yesu na Mozesi
◻ Wose ŵakaleka malo ghapacanya mwakuti ŵateŵetere Yehova ndiposo ŵanthu ŵake.—2 Kor. 8:9; Fil. 2:5-8; Heb. 11:24-26.
◻ Wose ŵakasoreka na Yehova—Mrk. 14:61, 62; Yoh. 4:25, 26; Heb. 11:26.
◻ Wose ŵakiza mu zina la Yehova.—Ex. 3:13-16; Yoh. 5:43; 17:4, 6, 26.
◻ Wose ŵakaŵa ŵakuzika.—Maŵa. 12:3; Mat. 11:28-30.
◻ Wose ŵakalyeskapo wumba wa ŵanthu—Ex. 16:12; Yoh. 6:48-51.
◻ Wose ŵakaŵa ŵeruzgi ndiposo ŵakapeleka malango.—Ex. 18:13; Mal. 4:4; Yoh. 5:22, 23; 15:10.
◻ Wose ŵakapika mulimo wa kulaŵilira nyumba ya Ciuta.—Maŵa. 12:7; Heb. 3:2-6.
◻ Wose ŵakuyowoyeka kuti mbakaboni ŵa Yehova ŵakugomezgeka.—Heb. 11:24-29; 12:1; Uvu. 1:5.
◻ Mozesi na Yesu ŵati ŵafwa, Ciuta ndiyo wakasunga mathupi ghawo.—Dute. 34:5, 6; Luka 24:1-3; Mil. 2:31; 1 Kor. 15:50; Yuda 9.