Yowoyani Unenesko na Mzengezgani Winu
“Sono pakuti mwawuskako utesi, yowoyani unenesko waliyose wa imwe na mzengezgani wake.”—EFE. 4:25.
1, 2. Kasi ŵanthu ŵanandi ŵakuwuwona wuli unenesko?
UNENESKO ni nkhani iyo yahangayiska ŵanthu kwa nyengo yitali comene. M’ma 500 B.C.E., Mugiriki munyake wakulemba sumu, zina lake Alcaeus wakati: “Mu vinyo muli unenesko.” Apa wakang’anamuranga kuti para munthu waloŵera vinyo wakuyowoya unenesko kweniso wakuŵa wakufwatuka comene kuyowoya. Kazembe wa Ŵaroma Pontiyo Pilato, uyo wakaŵako mu nyengo ya Yesu, wakalongora kuti unenesko wakawumanyanga yayi apo wakafumba Yesu kuti: “Kasi unenesko nchivici?”—Yoh. 18:38.
2 Mazuŵa ghano pali maghanoghano ghakupambana pa nkhani ya unenesko. Ŵanthu ŵanandi ŵakuti lizgu lakuti “unenesko” likung’anamura vinandi panji kuti unenesko ukupambana kwa munthu na munthu. Ŵanji ŵakuyowoya unenesko pekha usange ŵawona kuti uŵawovwirenge panji usange paŵavyenge suzgo. Buku lakuti The Importance of Lying likuti: “Unenesko nchinthu ciwemi comene, kweni ukovwira viŵi yayi pakusanga vyakukhumbikwa mu umoyo kweniso civikiliro. Munthu wakwenera kuteta kuti vinthu vimwendere.”
3. Cifukwa wuli Yesu wakaŵa cakuwonerapo ciwemi comene pakuyowoya unenesko?
3 Ŵasambiri ŵa Khristu ndimo ŵakuwonera yayi. Yesu wakawonanga unenesko nga umo ŵanthu ŵanandi ŵakuwonera yayi. Nyengo zose wakayowoyanga unenesko. Nanga mbalwani ŵake ŵakazomerezga, ŵakati: “Msambizgi, tikumanya kuti muli ŵakuneneska ndipo mukusambizga nthowa ya Ciuta mu unenesko.” (Mat. 22:16) Lero napo Ŵakhristu ŵaunenesko ŵakuyezga umo Yesu wakacitiranga. Ŵakuyowoya unenesko kwambura wofi. Ŵakukolerana na mpositole Paulosi na mtima wose uyo wakasoka Ŵakhristu ŵanyake kuti: “Sono pakuti mwawuskako utesi, yowoyani unenesko waliyose wa imwe na mzengezgani wake.” (Efe. 4:25) Tiyeni tiwone vigaŵa vitatu vya mazgu gha Paulosi. Cakwamba, kasi mzengezgani withu ni njani? Caciŵiri, kasi kuyowoya unenesko cikung’anamuraci? Ndipo cacitatu, kasi tingalondezga wuli fundo iyi mu umoyo withu?
Kasi Mzengezgani Withu Ni Njani?
4. Mwakupambana na ŵalongozgi ŵa Ŵayuda, kasi Yesu wakalongora wuli maghanoghano gha Yehova pa uyo ni mzengezgani withu?
4 Mu nyengo ya Yesu, ŵalongozgi ŵanyake ŵa Ŵayuda ŵakasambizganga kuti Ŵayuda ŵanyawo panji ŵabwezi ŵawo ndiwo ŵakaŵa ŵakwenelera kucemeka “mzengezgani.” Ndipouli, Yesu wakalongora fikepo wunthu na maghanoghano gha Ŵawiske. (Yoh. 14:9) Ntheura wakalongora ŵasambiri ŵake kuti Ciuta wakuwona fuko panji mtundu unyake kuŵa wapadera kuluska unyake cara. (Yoh. 4:5-26) Kweniso mzimu utuŵa ukavumbulira mpositole Petrosi kuti, “Ciuta wakutemwera cara, kweni mu mtundu uliwose munthu uyo wakumopa na kucita urunji ngwakuzomerezgeka kwa iyo.” (Mil. 10:28, 34, 35) Ntheura tikwenera kuwona munthu waliyose kuŵa mzengezgani withu ndiposo kutemwa ŵalwani ŵithu.—Mat. 5:43-45.
5. Kasi kuyowoya unenesko na mzengezgani withu kukung’anamura vici?
5 Kweni kasi Paulosi wakang’anamurangaci apo wakayowoya kuti tikwenera kuyowoya unenesko na mzengezgani withu? Kuyowoya unenesko cikung’anamura kulongosora vinthu umo viliri nadi kwambura upusikizgi. Ŵakhristu ŵaunenesko ŵakubendezga fundo yayi kuti ŵapuluske ŵanji. ‘Ŵakunyanyara ico nchiheni’ ndipo ‘ŵakudemelera ku ico nchiwemi.’ (Rom. 12:9) Pakuyezga “Ciuta wa unenesko,” tikwenera kulimbikira kuti tiŵe ŵakugomezgeka ndiposo kuyowoya unenesko para tikucita vinthu na ŵanji. (Sal. 15:1, 2; 31:5) Para tikusankha makora mazgu ghithu, nanga ni vinthu vyakukhozga soni vingamazgika makora kwambura kusazgapo utesi.—Ŵazgani Ŵakolose 3:9, 10.
6, 7. Kasi kuŵa ŵaunenesko cikung’anamura kuti tivumburenge cilicose ca taŵene kwa waliyose uyo watifumba? Longosorani. (b) Kasi mbanjani awo mbakwenelera kuŵaphalira unenesko wose?
6 Kasi kuyowoya unenesko ku ŵanji kukung’anamura kuti tivumbure vinthu kwa waliyose uyo watifumba? Viŵi yayi. Apo wakaŵa pa caru capasi, Yesu wakalongora kuti ŵanthu ŵanyake mbakwenelera yayi kuŵazgora mwakudunjika panji kuŵaphalira vinthu vinyake. Ŵalongozgi ŵa cisopa ŵakati ŵamufumba za nkhongono panji mazaza agho wakacitiranga vimanyikwiro na minthondwe, Yesu wakati: “Nimufumbaninge fumbo limoza. Munizgore ndipo nane nimuphaliraninge mazaza agho nkhucitira vinthu ivi.” Ŵalembi na ŵanalume ŵalara ŵakati ŵatondeka kumuzgora, Yesu wakati: “Mbwenu nane nimuphaliraninge cara mazaza agho nkhucitira vinthu ivi.” (Mrk. 11:27-33) Wakawona kuti nchakwenelera yayi kuŵazgora fumbo lira cifukwa ca vyakucita vyawo vyaupusikizgi kweniso kuŵavya cipulikano. (Mat. 12:12, 13; 23:27, 28) Lero napo, ŵanthu ŵa Yehova ŵakwenera kucenjera na ŵakugaluka ndiposo awo ŵakuyowoya utesi panji uryarya kuti ŵafiske khumbo lawo.—Mat. 10:16; Efe. 4:14.
7 Paulosi nayo wakalongosora kuti ŵanthu ŵanji ŵangaŵa ŵakwenelera yayi kuŵaphalira vyose. Wakati ŵanthu ‘ŵakusesa na kunjilirapo nkhani za ŵanthu ŵanyake’ ‘ŵakuyowoya vinthu ivyo ŵakwenera kuyowoya cara.’ (1 Tim. 5:13) Enya, awo ŵakunjilirapo pa nkhani zaŵene panji awo ŵanji ŵangaŵagomezga yayi kuti ŵasungenge cisisi ŵawonenge kuti ŵanji ŵakukhumba yayi kuŵaphalirako nkhani. Ipo nchiwemi comene kupulikira ulongozgi wa Paulosi wakuti: “Ciŵe cilato cinu kuti mukhalenge mwakufwasa na kuŵika maghanoghano pa vinthu vinu na vinu.” (1 Tes. 4:11) Kweni nyengo zinyake ŵalara ŵa mpingo ŵangakhumbikwira kufumba za munthu munyake mwakuti ŵafiske mulimo uwo ŵali kupika. Para vili nthena, nchiwemi usange mungakolerana nawo na kuyowoya unenesko.—1 Pet. 5:2.
Yowoyani Unenesko mu Mbumba
8. Kasi kuyowoya unenesko kukovwira wuli ŵa mu mbumba kuti ŵaŵe paubwezi?
8 Kanandi ŵa mu mbumba yithu ndiwo tikucita nawo vinthu pamoza. Kuti ubwezi uwu ukhore, nchakwenelera kuti tiyowoyenge unenesko kwa yumoza na munyake. Masuzgo ghanandi panji kuleka kupulikiskana vingacepa panji kumara usange tikudumbiskana mwakufwatuka, mwaunenesko ndiposo mwalusungu. Mwaciyelezgero, para tabuda, kasi tikuzomera ubudi withu kwa mfumu panji muwoli withu, ku ŵana ŵithu, panji ku ŵanji mu mbumba yithu? Kuphepiska kufuma pasi pa mtima kungawovwira kuti mu mbumba muŵe mtende na umoza.—Ŵazgani 1 Petrosi 3:8-10.
9. Cifukwa wuli kuyowoya unenesko kukung’anamura kuti tiŵenge ŵamsinjiro yayi?
9 Kuyowoya unenesko kukung’anamura kuyowoya mwamsinjiro yayi. Para munthu ngwamsinjiro, nanga wangayowoya unenesko ŵanthu ŵakuŵikako mahara yayi ku ivyo wakuyowoya. Paulosi wakati: “Kuŵinya mtima kose na ukali na kutukutwa na kukolomoka na kayowoyero kaheni, viwuskikeko kwa imwe pamoza na uheni wose. Muŵe na lusungu kwa yumoza na munyake, mtima wa ciwuravi, kugowokerana na mtima wose umo Ciuta nayo kwizira mwa Khristu wakagowokera imwe na mtima wose.” (Efe. 4:31, 32) Para tikuyowoya mwalusungu ndiposo mwanchindi, ivyo tikuyowoya vikuŵa vyakuzirwa ndipo tikulongora kuti tikucindika awo tikuyowoya nawo.—Mat. 23:12.
Yowoyani Unenesko mu Mpingo
10. Kasi ŵalara ŵangasambira vici kwa Yesu pa nkhani ya kuyowoya unenesko?
10 Yesu wakayowoyanga na ŵasambiri ŵake makoramakora, mwambura kubisa. Nyengo zose ulongozgi wake ukaŵa wacitemwa, ndipouli, wakaŵafyafyalikanga yayi awo ŵakamupulikanga. (Yoh. 15:9-12) Mwaciyelezgero, apo ŵapositole ŵake ŵakagazgananga mwakuwerezgawerezga za uyo wakaŵa mukuru comene pakati pawo, Yesu wakaŵalongozga mwakuzikira kuti ŵapulikiske kukhumbikwa kwa kujiyuyura. (Mrk. 9:33-37; Luka 9:46-48; 22:24-27; Yoh. 13:14) Lero napo, nangauli ŵalara ŵa mpingo ŵakukhozgera urunji kwambura kusunkhunyika, ŵakucita ufumu yayi pa mskambo wa Ciuta. (Mrk. 10:42-44) Ŵakuyezga Khristu mwa kuŵa “ŵalusungu kwa yumoza na munyake” ndipo ŵakuŵa na “mtima wa ciwuravi” para ŵakucita vinthu na ŵanji.
11. Kasi kutemwa ŵabali kutovwirenge kuti tigwiliskirenge wuli nchito lulimi lwithu?
11 Para tikuŵafiskira unenesko ŵabali ŵithu kweni kwambura kujumphizga, tingayowoya ivyo vili mu maghanoghano ghithu kwambura kuŵakhuŵazga. Nadi tikukhumba yayi kuti lulimi lwithu luŵe nga ni “cimeto cakuthwa,” kupwetekera ŵanji mwa kuyowoya mazgu ghaheni panji ghakuyuyura. (Sal. 52:2; Zinth. 12:18) Kutemwa ŵabali ŵithu kutovwirenge kuti tisungilire “lulimi [lwithu kuti] luleke vya uheni, milomo [yithu kuti] yileke vya uryarya.” (Sal. 34:13) Para tikucita nthena, tikucindika Ciuta ndipo tikovwira kuti mu mpingo muŵe umoza.
12. Mphawuli apo kuteta kungakhumbikwira komiti ya ceruzgo? Longosorani.
12 Ŵalara ŵakulimbikira comene kuvikilira mpingo ku awo ŵakuyowoya utesi uwo ungananga lumbiri lwake. (Ŵazgani Yakobe 3:14-16.) Utesi wamtundu uwu ukuyowoyeka pakukhumba kupweteka yunji; cilato cake nchakuti munthu wasuzgike panji vimuŵinye. Ukung’anamura vinandi kuluska kuyowoya fundo zakupuluska panji kubendezga waka nkhani. Nangauli utesi wose nguheni, kweni ni utesi wose yayi uwo ungakhumbikwira ceruzgo. Ntheura ŵalara ŵakwenera kucita vinthu mwamahara, ndiposo mwakucenjera para ŵakusanda usange munthu uyo wakayowoya fundo zautesi, wamba nkharo ya kutetera dala utesi uwo ungananga lumbiri lwa ŵanji weneuwo ungakhumbikwira komiti ya ceruzgo. Panji kasi cingaŵa cakukwana yayi kumusoka mwacitemwa kufumira mu Malemba?
Yowoyani Unenesko mu Nkhani za Malonda
13, 14. (a) Kasi ŵanthu ŵanyake ŵakutondeka wuli kugomezgeka ku awo ŵaŵalemba nchito? (b) Kasi pali uwemi wuli para tikugomezgeka pa nchito?
13 Tikukhala mu nyengo iyo ŵanthu ŵanandi mbambura kugomezgeka, ntheura cingaŵa cakusuzga kuti titonde ciyezgo cakuti ticite mwambura kugomezgeka na uyo wali kutilemba nchito. Ŵanandi ŵakuteta pa tuu para ŵakupenja nchito. Mwaciyelezgero, para ŵakulemba CV (panji kakalata kakujilongosora) ŵakusazgirako utesi pa vilimika ivyo ŵagwilira nchito iyo panji masambiro mwakuti ŵasange nchito yiwemi panji ya ndalama zinandi. Kweniso ŵanchito ŵanyake ŵakuti ŵakugwira nchito, apo ŵakucita vinthu vyawo na vyawo, nangauli ivi vikupambana na malango gha kampani. Nyengo zinyake ŵangaŵa kuti ŵakuŵazga nkhani zinyake izo zikukolerana yayi na nchito yawo, kwimbira foni ŵabwezi na ŵabali ŵawo, kutumizga mauthenga pa kompyuta, panji kuwona vinthu vinyake pa Intaneti.
14 Ŵakhristu ŵaunenesko ŵakuwona kuti kuŵa ŵakugomezgeka na ŵaunenesko nchinthu cakuti ŵangacita apo ŵakhumbira yayi. (Ŵazgani Zintharika 6:16-19.) Paulosi wakati: “Tikukhumba kucita mwakugomezgeka mu vinthu vyose.” (Heb. 13:18) Ntheura Ŵakhristu ŵakugwilira nchito bwana zuŵa lose mwakuyana na malipiro gha zuŵa lose. (Efe. 6:5-8) Kweniso Ŵadada ŵithu ŵakucanya ŵangalumbika usange tikulimbikira nchito. (1 Pet. 2:12) Mwaciyelezgero, bwana wa Roberto ku Spain wakamulumba comene cifukwa ca kugomezgeka ndiposo kulimbikira nchito. Cifukwa ca nkharo yiwemi ya Roberto, kampani yira yikalemba nchito Ŵakaboni ŵa Yehova ŵanyake. Aŵa nawo ŵakalongora kuti ŵakaŵa ŵanchito ŵawemi comene. Mukuluta kwa nyengo, Roberto wakasangira nchito ŵabali ŵakubapatizika 23 ndiposo ŵasambiri ŵa Baibolo 8.
15. Kasi Mkhristu uyo wakucita bizinesi wangalongora wuli kuti wakuyowoya unenesko?
15 Usange tikucita bizinesi, kasi tikuyowoya unenesko, panji nyengo zinyake tikutondeka kuyowoya unenesko na mzengezgani withu? Mkhristu uyo wakucita bizinesi wakwenera kuteta yayi pakusaska malonda ghake mwakuti ghagulike luŵiro nesi kuhonga panji kupokera vimbundi. Tikukhumba kucita vinthu na ŵanyithu nga umo ise taŵene tikukhumbira kuti ŵanji ŵaticitirenge.—Zinth. 11:1; Luka 6:31.
Yowoyani Unenesko ku Ŵalara ŵa Boma
16. Kasi Ŵakhristu ŵakupeleka vici (a) ku ŵalara ŵa boma? (b) kwa Yehova?
16 Yesu wakati: “Wezgerani vinthu vya Kesare kwa Kesare, kweni vinthu vya Ciuta kwa Ciuta.” (Mat. 22:21) Kasi ni “vinthu” wuli ivyo tikwenera kupeleka kwa Kesare, panji kuti ŵalara ŵa boma? Apo Yesu wakayowoyera mazgu agha, nkhani iyo yikaŵapo yikaŵa ya misonkho. Ntheura, kuti Ŵakhristu ŵaŵe na njuŵi yakutowa pamaso pa Ciuta na ŵanthu, ŵakwenera kupulikira malango gha boma, kusazgapo dango la kupeleka misonkho. (Rom. 13:5, 6) Kweni tikumanya kuti Yehova ni Fumu Yikuru Comene ya cilengiwa cose, Ciuta waunenesko yekha, uyo tikumutemwa na mtima withu wose, umoyo withu wose, vinjeru vithu vyose, na nkhongono zithu zose. (Mrk. 12:30; Uvu. 4:11) Ntheura tikujilambika na mtima wose kwa Yehova Ciuta.—Ŵazgani Salmo 86:11, 12.
17. Kasi ŵanthu ŵa Yehova ŵakuwona wuli kupokera wovwiri wakufuma ku boma?
17 Mu vyaru vinandi boma likovwira ŵanthu ŵakusoŵerwa. Palije cakubudika cilicose kwa Mkhristu kupokera wovwiri wantheura, cikuru ngwakwenelera kupokako. Kuyowoya unenesko na mzengezgani withu kukung’anamura kuleka kuyowoya utesi panji fundo zakupuluska ku ŵalaraŵalara ŵa boma mwakuti tipokere wovwiri.
Vitumbiko vya Kuŵa Waunenesko
18-20. Ni vitumbiko wuli ivyo vingaŵapo cifukwa ca kuyowoya unenesko na mzengezgani withu?
18 Tikutumbikika comene para tikuyowoya unenesko. Tikuŵa na njuŵi yakutowa, iyo yikutipa mtende mu mtima. (Zinth. 14:30; Fil. 4:6, 7) Kuŵa na njuŵi yakutowa nchinthu cakuzirwa comene pamaso pa Ciuta. Kweniso para tikuyowoya unenesko mu vinthu vyose, tikufipa mtima yayi kuti ŵanthu ŵatikolenge kuti tili ŵatesi.—1 Tim. 5:24.
19 Wonani thumbiko linyake. Paulosi wakati: “Mu nthowa yiliyose tikujilumba taŵene kuti ndise ŵateŵeti ŵa Ciuta, . . . mu kayowoyero kaunenesko.” (2 Kor. 6:4, 7) Ndimo vikaŵira nadi na Kaboni munyake ku Britain. Pakukhumba kuguliska galimoto yake kwa munthu, wakamulongosolera uwemi wose na vyakunangika ku galimoto iyo, kusazgapo vyambura kuwoneka. Wakati wayitora galimoto yira na kuyiyezga, uyo wakakhumbanga kugura wakafumba mbali usange wakaŵa yumoza wa Ŵakaboni ŵa Yehova. Nchivici cikamupangiska kuti wafumbe nthena? Munthu yura wakawona kuti mbali uyu wakayowoya unenesko kweniso wakawonekanga makora. Ntheura mbali wakamupharazgira munthu yura.
20 Kasi nase tikulumba Mlengi withu mwa kuŵa na nkharo yiwemi? Paulosi wakati: “Taleka vinthu vyakubisika vyakukhozga soni, kwenda mu ucenjezi cara.” (2 Kor. 4:2) Ntheura tiyeni tiyezge comene kuyowoya unenesko na mzengezgani withu. Para tikucita nthena, ŵanthu ŵapelekenge ucindami ku Ŵadada ŵithu ŵakucanya ndiposo ku ŵateŵeti ŵake.
Kasi Mungazgora Wuli?
• Kasi mzengezgani withu ni njani?
• Kasi kuyowoya unenesko na mzengezgani withu kukung’anamuraci?
• Kasi Ciuta wakucindikika wuli para tikuyowoya unenesko?
• Ni vitumbiko wuli ivyo tingasanga cifukwa ca kukuyowoya unenesko?
[Cithuzithuzi pa peji 17]
Kasi mukuzomera para mwabuda?
[Cithuzithuzi pa peji 18]
Kasi mukuyowoya unenesko para mukupenja nchito?