Ivyo Vingapangiska Mbumba Kuŵa Yacimwemwe

Umo Mungagwiliskira Nchito Makora Ndalama

Mfumu wakuti: “Nkhuwona kuti muwoli wane, Laura,a wakumalira ndalama pa vinthu vyawakawaka, vinthu vyambura kukhumbikwira. Wakuwoneka kuti wakumanya yayi kusunga ndalama. Tikuŵa na suzgo yikuru para tikukhumbikwira kulipira vinthu vinyake mwamabuci. Kanandi nkhuyowoya kuti para muwoli wane wali na ndalama mu thumba, yikuŵa nga yikunyenyera.”

Muwoli wakuti: “Panji mbunenesko kuti nkhutondeka kusunga ndalama, kweni mfumu wane wakumanya yayi mitengo ya vinthu. Wakumanya yayi mtengo wa cakurya, katundu wa mu nyumba, ndiposo vinthu vinyake vyakukhumbikwa pa nyumba. Ine ndine nkhutandara pa nyumba. Nkhumanya ivyo tikukhumbikwira, ndipo nkhugura nangauli nkhumanya kuti tamupindanaso pa nkhani ya ndalama.”

ŴAKUTORANA ŵanandi ŵakutondeka kudumbiskana mwamtende nkhani ya ndalama. Nchakuzizika yayi kuti nkhani ya ndalama njimoza mwa vinthu ivyo kanandi vikwambiska mphindano mu nthengwa.

Ŵakutorana awo ŵakuwona ndalama mwambura kwenelera ŵangasuzgika maghanoghano, kugazgana, kukwenyelera mu mtima, ndipo nanga mbubwezi wawo na Yehova unganangika. (1 Timote 6:9, 10) Ŵapapi awo ŵakutondeka kudumbiskana makora nkhani ya ndalama, ŵakucicizgika kugwira nchito maora ghanandi, ndipo ŵakuŵavya nyengo yakukwana yakucezgera na ŵana ŵawo, munyawo wa mu nthengwa, ndiposo yakucitira vinthu vyauzimu. Kweniso, ŵakusambizga ŵana ŵawo kuti ŵawonenge ndalama mwambura kwenelera.

Baibolo likuti ‘ndalama nchivikiliro.’ (Mupharazgi 7:12) Kweni ndalama zingavikilira nthengwa na mbumba yinu pekha usange mukumanya umo mungazigwiliskira nchito makora ndiposo umo mungadumbiskirana na munyinu wa mu nthengwa za nkhani iyi.b Nakuti kudumbiskana za ndalama kungakhozga nthengwa yinu, m’malo mwa kuwuska mphindano.

Kweni kasi nchifukwa wuli ndalama zikwambiska masuzgo ghanandi mu nthengwa? Ndipo mungacita wuli kuti cidumbirano cakukhwaskana na ndalama ciŵenge ciwemi na cakovwira m’malo mwakuti cambiskenge mphindano?

Kasi Ni Masuzgo Wuli?

Kanandi mphindano zakukhwaskana na ndalama kuti zikuŵapo cifukwa cakuti ndalama zendeskeka uheni yayi, kweni cifukwa ca kukayikirana ndiposo wofi. Mwaciyelezgero, mwanalume uyo wakukhumba kuti muwoli wake walongosorenge tambala lililose ilo wagulira kanthu, wakulongora kuti wakumukayikira kuti wangendeska makora ndalama za mbumba. Mwanakazi uyo wakudandawura kuti mfumu wake wakusunga ndalama zicoko, wakulongora kuti wali na wofi kuti kunthazi mbumba yingazakasuzgika.

Suzgo yinyake iyo ŵakutorana ŵakuŵa nayo ni umo ŵakakulira. Matthew, uyo wakhala mu nthengwa vilimika vinkhondi na vitatu wakuti: “Muwoli wane wakakulira mu mbumba iyo yikagwiliskiranga nchito makora ndalama. Walije wofi uwo ine nili nawo pa nkhani ya ndalama. Adada ŵakaŵa ŵaloŵevu ndipo ŵakakhweŵanga comene, kweniso ŵakaŵa pa ulova kwa vilimika vinandi. Kanandi tikaŵavyanga vinthu vyakukhumbikwa, ndipo nkhacitanga wofi comene kuŵa na ngongoli. Nyengo zinyake, wofi uwu ukunipangiska kuti nicitenge mwambura mahara kwa muwoli wane pa nkhani ya ndalama.” Kwali muli na suzgo wuli, kweni fumbo ndakuti, kasi mungacitaci kuti ndalama zovwirenge nthengwa yinu m’malo mwa kuyipasura?

Vinthu Vinayi Ivyo Vingamovwirani

Nangauli Baibolo ni buku lakulongosora za ndalama yayi, kweni muli vinjeru ivyo vingawovwira mbumba kuti zileke kuŵa na masuzgo ghakukhwaskana na ndalama. Mwalekeraci kuwona ulongozgi uwo likupeleka na kulondezga masacizgo ghakulondezgapo agha?

1. Sambirani kudumbiskana mwakuzika nkhani ya ndalama. “Mahara ghali kwa awo ŵakupulikiska.” (Zintharika 13:10) Kuyana na umo muli kukulira, nyengo zinyake mungafwatuka yayi kudumbiskana na ŵanji vya ndalama, comenecomene munyinu wa mu nthengwa. Nangauli vingaŵa nthena, kweni nchamahara kusambira kudumbiskana nkhani yakuzirwa iyi. Mwaciyelezgero, mwalekeraci kuphalira munyinu wa mu nthengwa umo mukuwonera ndalama cifukwa ca umo ŵapapi ŵinu ŵakacitiranga nazo? Kweniso, yezgani kupulikiska umo munyinu wa mu nthengwa wakukhwaskikira cifukwa ca umo wali kukulira.

Lekani kulindilira kuti paŵe dankha suzgo ndipo mudumbiskanenge vya ndalama. Mulembi munyake wa Baibolo wakafumba kuti: “Kasi ŵaŵiri ŵangenda pamoza, usange ŵalije kuzomerezgana?” (Amosi 3:3) Kasi tingalondezga wuli fundo iyi? Para muli na nyengo yakuti mudumbiskanenge za ndalama, mungacepeska mphindano izo zate ziŵengepo.

YEZGANI KUCITA ICI: Ŵikani nyengo yakuti mudumbiskanenge vya ndalama za mbumba. Mungaŵa na cidumbirano ici zuŵa lakwamba lililose mu mwezi panji zuŵa linyake mu sabata. Cidumbirano cileke kutora nyengo yitali, ciŵe ca maminiti 15 kukhilira pasi. Sankhani nyengo iyo mose mungaŵa ŵakufwatuka. Ndipo panganani kuti muleke kudumbiskana za ndalama pa nyengo yinyake, nga mpha cakurya, panji para mukucezga na ŵana.

2. Panganani umo mukwenera kuwonera ndalama izo mukusanga. “Pakulongora nchindi kwa yumoza na munyake, yambani ndimwe.” (Ŵaroma 12:10) Usange ndimwe mukusanga ndalama, mungacindika mfumu panji muwoli winu mwa kuwona ndalama izo nga ni za mwekha yayi kweni za mbumba yose.—1 Timote 5:8.

Usange mose mukusanga ndalama, mungacindikana mwa kuphalirana ndalama izo waliyose wakusanga ndiposo ivyo mukugura. Para munyinu mukumubisira, walekenge kumugomezgani ndipo ubwezi winu unganangika. Nchakukhumbikwa viŵi yayi kudumbiskana dankha na mfumu panji muwoli winu para mukukhumba kugura kanthu ka ndalama yicoko. Kweni usange mukudumbiskana para mukukhumba kugura vinthu vya ndalama zinandi, mukulongora kuti mukuzirwiska maghanoghano gha munyinu.

YEZGANI KUCITA ICI: Panganani unandi wa ndalama iyo mungagulira cinthu kwambura kudumbiskana dankha na munyinu, kwali ni K20, panji K200 panji yiliyose iyo mungakolerana. Nyengo zose dumbiskanani na munyinu usange mukukhumba kugura cinthu cakujumpha pa ndalama iyo mwapangana.

3. Lembani ivyo mukukhumba. “Maghanoghano gha ŵaphamphu ghakuya ku uzali nadi.” (Zintharika 21:5) Kulemba umo mugwiliskirenge nchito ndalama zinu ni nthowa yimoza iyo munganozgekera vya munthazi na kuleka kusakaza waka ndalama. Nina, uyo wakhala mu nthengwa kwa vilimika vinkhondi wakati: “Kulemba ndalama izo mukusanga ndiposo ivyo mukukhumba kugura nkhwakovwira comene. Mungagazgana yayi pa vinthu ivyo mose mukuviwonerathu.”

Para mukulemba ndondomeko ya umo mugwiliskirenge nchito ndalama, lembani mu nthowa yambura kusuzga kuyilondezga. Darren, uyo wakhala mu nthengwa kwa vilimika 26, ndipo wali na ŵana ŵasepuka ŵaŵiri wakati: “Pakwamba tikagwiliskiranga nchito manevulupu. Ndalama izo tigwiliskirenge nchito sabata yose tikaziŵikanga mu manevulupu na kulembapo mulimo wake. Mwaciyelezgero, tikaŵanga na manevulupu ghakuŵikamo ndalama za cakurya, vyakusanguluska, nanga ni za kumeteskera. Usange mu nevulupu yinyake zamara luŵiro, tikabwerekanga mu nevulupu yinyake kweni nyengo zose tikawoneseskanga kuti tawezgeramo mwaluŵiro.” Para mugurenge vinthu, nchakuzirwa kuti mulembenge dankha ndalama izo mugwiliskirenge nchito.

YEZGANI KUCITA ICI: Lembani unandi wa ndalama izo kanandi mukugwiliskira nchito. Panganani unandi wa ndalama izo mukuwona kuti mukwenera kusunga. Ndipo lembani unandi wa ndalama zakugulira vinthu ivyo mitengo yake yikusintha, nga ni cakurya, kulipira magesi, na foni. Pamasinda, lembani unandi wa ndalama izo mukugwiliskira nchito kwa myezi yinandi. Usange nchakwenelera, sinthani vinthu vinyake pa umoyo winu kuti muleke kuŵa na ngongoli zinandi.

4. Panganani ivyo waliyose wakwenera kucita. “Kuŵa ŵaŵiri nkhuwemi kwakuluska yumoza pa yekha, cifukwa ŵali na njombe yiwemi pa mulimo wawo.” (Mupharazgi 4:9, 10) Mu mbumba zinyake, mfumu ndiyo wakupwelelera ndalama. Kweni mu mbumba zinyake, mwanakazi wakugomezgeka ndiyo wakuŵa na mulimo uwu. (Zintharika 31:10-28) Ndipouli, ŵakutorana ŵanandi ŵakusankha kuti wovwiranenge. Mario uyo wakhala mu nthengwa kwa vilimika 21, wakati: “Muwoli wane wakulipira mabilu na vinthu vinyake vicokovicoko. Ine nkhulipira misonkho, ŵanchito, na nyumba. Nyengo zose tikuphalirana ivyo tikucita ndipo tikucita vinthu pamoza.” Mulimose umo mungacitira kweni fundo yakuzirwa njakuti mukwenera kucita vinthu mwakukolerana.

YEZGANI KUCITA ICI: Sandani milimo iyo waliyose wangacita mwakuyana na luso lwake, ndipo gaŵanani. Para myezi yajumphapo, wonani umo waliyose wakucitira mulimo wake. Muŵe ŵakunozgeka kusintha mulimo. Nyengo zinyake cingaŵa ciwemi kupokerana milimo nga nkhugura vinthu panji kulipilira vinthu vinyake mwakuti mupepuleko milimo ya munyinu.

Fundo Yikuru Pakudumbiskana vya Ndalama

Nkhani za ndalama zileke kutimbanizga ubwezi winu. Leah uyo wakhala mu nthengwa kwa vilimika vinkhondi wakawona kuti fundo iyi njaunenesko. Wakati: “Ine na mfumu wane tasambira kudumbiskana mwakufwatuka nkhani za ndalama. Ici catovwira kuti ticitirenge vinthu pamoza, ndipo nthengwa yithu njakukhora.”

Para ŵakutorana ŵakudumbiskana umo ŵagwiliskirenge nchito ndalama zawo, ŵakuŵa ŵakukondwa kweniso ŵakukhozga nthengwa yawo. Usange ŵakudumbiskana dankha para ŵakukhumba kugura vinthu ivyo vikhumbenge ndalama zinandi, ŵakulongora kuti ŵakucindikana. Para ŵakuzomerezgana kugura kanthu kwambura kufumbana dankha para nkha ndalama zicoko, ŵakulongora kuti ŵakugomezgana. Fundo izi zikovwira kuti ŵakutorana ŵatemwanenge. Kutemwana nkhwakuzirwa comene mu mbumba kuluska ndalama. Ntheura, kugazgana cifukwa ca ndalama nkhwambura candulo.

[Mazgu ghamusi]

JIFUMBANI KUTI . . .

▪ Kasi mphawuli apo ine na munyane wa mu nthengwa tikadumbiskanapo makora nkhani za ndalama?

▪ Kasi ningayowoya na kucitaci kuti nilongore kuwonga munyane wa mu nthengwa cifukwa ca wovwiri wa ndalama uwo wakupeleka?

[Cithuzithuzi pa peji 29]

Kasi pakati pa nthengwa na ndalama cakuzirwa comene kwa imwe nchivici?