LAYIBULARE YA PA INTANETI ya Watchtower
Watchtower
LAYIBULARE YA PA INTANETI
Chitumbuka
  • BAIBOLO
  • MABUKU
  • MAUNGANO
  • w09 12/15 pp. 29-31
  • Baibolo Likafika pa Cirwa Cikuru Cakatondo

Vidiyo palije.

Phepani, pali suzgo linyake.

  • Baibolo Likafika pa Cirwa Cikuru Cakatondo
  • Gongwe la Mulinda Likupharazga Ufumu wa Yehova—2009
  • Mitu Yichoko
  • Nkhani Zakuyanako na Iyi
  • Nchito ya Kung’anamura Yikwamba
  • Kuzizipizga Vyakuwezgera Nyuma
  • Cakuzizika, Kufuma Apo, Cakukhuŵazga
  • Umo Ŵanthu ŵa Ciyowoyero ca Malagasy Ŵakutemwera Baibolo
  • Cikapulikikwanga nga ni Sumu Yakunozga
    Gongwe la Mulinda Likupharazga Ufumu wa Yehova—2011
  • Ŵakajipeleka na Mtima Wose—Ku Madagascar
    Gongwe la Mulinda Likupharazga Ufumu wa Yehova (Lakusambira)—2018
  • Yehova Wakuyowoya Nase
    Gongwe la Mulinda Likupharazga Ufumu wa Yehova—2015
Gongwe la Mulinda Likupharazga Ufumu wa Yehova—2009
w09 12/15 pp. 29-31

Baibolo Likafika pa Cirwa Cikuru Cakatondo

CIRWA ca Madagascar ico cili pa mtunda wa makilomita 400 kumwera ca kuvuma kwa Africa, nchacinayi pa virwa vikuru pa caru cose capasi. Ŵanthu ŵa ciyowoyero ca Malagasy ŵakulimanya zina lakuti Yehova kwamba kale comene, cifukwa Mabaibolo agho mukusangika zina la Ciuta ghaŵako kwa vilimika 170. Kuti Mabaibolo gha ciyowoyero ca Malagasy ghapangike, pakakhumbikwira citatata na kujipeleka.

Pakwamba, nchito ya kung’anamura Baibolo mu ciyowoyero ca Malagasy yikambira pa cirwa capafupi ca Mauritius. Ca m’ma 1813, Sir Robert Farquhar, uyo wakaŵa gavanara wa Britain ku Mauritius wakambiska nchito ya kung’anamura Makani Ghawemi mu ciyowoyero ca Malagasy. Pamanyuma wakaciska themba la Madagascar, Radama I, kuti lipemphe ŵasambizgi kufuma ku London Missionary Society (LMS) kuti ŵize ku Cirwa Cikuru Cakatondo, nga umo caru ca Madagascar cikucemekera.

Pa Ogasiti 18, 1818, ŵamishonale ŵaŵiri ŵakufuma ku Wales, David Jones na Thomas Bevan, ŵakafika mu msumba wa Toamasina kufuma ku Mauritius. Uku ŵakasanga ŵanthu ŵakutemwa comene kusopa, ŵanji mwa iwo ŵakasopanga ŵabali ŵawo awo ŵali kufwa, ndipo mitheto ndiyo yikaŵa umoyo wa zuŵa na zuŵa. Ŵanthu aŵa ŵakayowoyanga ciyowoyero cakukondweska comene ico cili kufuma ku viyowoyero vya Malayo-Polynesian.

Jones na Bevan ŵati ŵajura sukulu yicoko, ŵakacema ŵawoli ŵawo na ŵana kufuma ku Mauritius kwiza ku Toamasina. Ndipouli, cacitima nchakuti gulu lose likalwara maleriya, ndipo muwoli wa Jones na mwana wake ŵakafwa mu Disembala 1818. Pakati pajumpha myezi yiŵiri, mbumba ya Bevan yose yikafwa na maleriya. David Jones yekha ndiyo wakaponapo.

Jones wakagongowa yayi cifukwa ca masuzgo agha. Wakaŵikapo mtima comene kuti ŵanthu ŵa ku Madagascar ŵamanye Mazgu gha Ciuta. Wati wawelera ku Mauritius kuti wakajiwonerepo, Jones wakamba mulimo wakusuzga wa kusambira ciyowoyero ca Malagasy. Nyengo yicoko waka kufuma apo, wakamba kung’anamura Makani Ghawemi ghakulembeka na Yohane.

Mu Okutobala 1820, Jones wakaweleraso ku Madagascar. Wakafika mu msumba ukuru wa Antananarivo, ndipo nakalinga wakajura sukulu yiphya yakwendeskeka na ŵamishonale. Vinthu vikaŵa makora yayi. Kukaŵavya mabuku ghakusambilira, bolodi, na madesiki. Kweni visambizgo ivyo ŵakasambizganga vikaŵa viwemi comene ndipo ŵana ŵakaŵa ŵakunweka kusambira.

Jones wati wagwira yekha nchito iyi kwa myezi yinkhondi na yiŵiri, kukiza mishonale munyake zina lake David Griffiths kuti watore malo gha Bevan. Ŵanthu ŵaŵiri aŵa ŵakajipeleka na mtima wose kuti ŵang’anamure Baibolo mu ciyowoyero ca Malagasy.

Nchito ya Kung’anamura Yikwamba

M’ma 1820, kalembero ka Malagasy ako kakaŵako kakacemekanga sorabe. Agha ni mazgu gha Malagasy ghakulembeka mu vilembo vya Arabic. Mbanthu ŵacoko comene awo ŵakaŵazganga kalembero aka. Ntheura ŵamishonale ŵati ŵadumbiskana na Themba Radama I, likaŵazomerezga kuti ŵatolere kalembero ka alufabeti Yaciroma m’malo mwa sorabe.

Nchito ya kung’anamura yikamba pa Seputembala 10, 1823. Jones wakamba kung’anamura Genesis na Mateyu, apo Griffiths wakang’anamuranga Exodus na Luka. Ŵanthu aŵa ŵakaŵa ŵakulimbikira comene. Nangauli ŵakaŵa na nchito yinandi ya kung’anamura, ŵakalutilira kusambizga ku sukulu ku mulenji na kumise. Kweniso ŵakanozgekanga na kusopeska mu chalichi mu viyowoyero vitatu. Ndipouli, mulimo wa kung’anamura ndiwo ukaŵa wakwamba pa vyose.

Mwakovwirika na ŵasambiri 12, ŵamishonale ŵaŵiri aŵa ŵakang’anamura mabuku gha Mateyu mpaka Uvumbuzi, na mabuku ghanandi gha mu Malemba Ghacihebere mu myezi 18 pera. Mu cilimika cakulondezgapo, mulimo wakwamba wa kung’anamura Baibolo lose ukamara. Ndipouli, ŵakakhumbikwiranga kukolamokolamo na kunozgamo. Ntheura, ŵanthu ŵaŵiri ŵakumanya vya ciyowoyero, David Johns na Joseph Freeman, ŵakatumika kufuma ku England kuti ŵazakawovwirepo.

Kuzizipizga Vyakuwezgera Nyuma

Nchito ya kung’anamura Baibolo la Malagasy yikati yamara, London Missionary Society yikatumizga Charles Hovenden kuti wazakaŵike makina ghakwamba ghakusindikizgira mabuku mu Madagascar. Hovenden wakafika pa Novembala 21, 1826. Ndipouli, maleriya ghakamukora, ndipo wakafwa pambere wandamare mwezi umoza, kwambura kulekapo munthu wakuti wendeskenge makina agha. Cilimika cakulondezgapo, munthu munyake wabizinesi wakufuma ku Scotland, zina lake James Cameron, wakamalizga kujoyina makina ghara mwakovwirika na kabuku ako wakasanga mukati mu visulo. Wati wayezga kanandi waka, Cameron wakasindikizgapo cigaŵa cimoza ca buku la Genesis cipaturo 1 pa Disembala 4, 1827.a

Cinthu cinyake cakuwezgera nyuma cikacitika pa Julayi 27, 1828, Radama I wati wafwa. Themba Radama likawovwira comene pa nchito ya kung’anamura. Pa nyengo iyo, David Jones wakati: “Themba Radama ni munthu walusungu comene ndiposo waubwezi. Wakuciska comene ŵanthu kuti ŵasambirenge, ndipo wakuwona kuti para ŵanthu ŵake ŵangasambizgika nthowa ziphya zacitukuko ndikuti ŵacita cinthu cakuzirwa kuluska Golide na Siliva.” Ndipouli, muwoli wake Ranavalona I ndiyo wakahara ufumu, ndipo mwaluŵiro vikawoneka kuti mwanakazi uyu wawovwirenge comene yayi pa nchito ya kung’anamura nga umo mfumu wake wakacitiranga.

Nyengo yicoko waka fumukazi iyi yati yatora citengo, mulendo wakufuma ku England wakapempha kuti wayowoye nayo pa nkhani ya mulimo wa kung’anamura. Ŵakamukanira. Pa nyengo yinyake, ŵamishonale ŵati ŵaphalira fumukazi iyi kuti ŵacali na vinandi vyakuti ŵasambizge ŵanthu, kusazgapo Cigiriki na Cihebere, iyo yikati: “Nilije navyo nchito Vigiriki na Vihebere, kweni nkhukhumba kumanya usange mungasambizga ŵanthu ŵane vinthu vinyake vyakuzirwa, nga nkhupanga sopo.” Pakumanya kuti ŵangacimbizgika pambere Baibolo la ciyowoyero ca Malagasy lindamare, Cameron wakapempha kuti ŵamupe sabata yimoza kuti waghanaghanirepo pa mazgu gha fumukazi.

Sabata yakulondezgapo, Cameron wakapeleka sopo ziŵiri izo wakapanga ku mathenga gha fumukazi. Mulimo uwu ndiposo yinyake iyo ŵamishonale ŵakacitiranga ŵanthu, yikakondweska fumukazi mwakuti iwo ŵakaŵa na nyengo yakumalizgira kusindikizga Baibolo lose kulekapo mabuku ghacoko waka gha Malemba Ghacihebere.

Cakuzizika, Kufuma Apo, Cakukhuŵazga

Nangauli pakwamba fumukazi iyi yikaŵakanira ŵamishonale, kweni mu Meyi 1831, yikapeleka languro ilo likazizika ŵanthu. Yikazomerezga ŵanthu kuti ŵabapatizikenge kuti ŵaŵe Ŵakhristu. Kweni languro ili likakhaliska yayi. Mwakuyana na buku la A History of Madagascar, “unandi wa ŵanthu awo ŵakabapatizikanga ukakwiyiska ŵalaraŵalara ŵanji awo ŵakakhumbanga cara kuti vinthu visinthe, ndipo ŵakapusika fumukazi yira kuti pakuti ŵanthu ŵakukolerana na ŵamishonale ndikuti ŵakukolerana na boma la Britain.” Ntheura, languro lakuti ŵanthu ŵabapatizikenge kuŵa Ŵakhristu likakanizgika ku umaliro wa 1831, myezi yinkhondi na umoza kufuma apo likapelekekera.

Pakuwona kuti fumukazi iyi yikuyegheka waka, ndipo ŵanthu mu boma ŵakutinkhana nawo, ŵamishonale ŵakakhuka kuti ŵamalizge kusindikizga Baibolo. Panyengo iyi ŵakaŵa kuti ŵamalizga kale Malemba Ghacigiriki ndipo mabuku ghanandi ghakapelekeka ku ŵanthu. Ndipouli, suzgo linyake likamba pa Malici 1, 1835, apo Fumukazi Ranavalona I yikapharazga kuti Cikhristu nchambura kuzomerezgeka na kulangura kuti mabuku ghose Ghacikhristu ghapelekeke ku boma.

Languro ili la fumukazi likapangiskaso kuti ŵanthu ŵa ciyowoyero ca Malagasy awo ŵakagwiranga nchito ya kusindikizga Baibolo ŵaleke nchito iyi. Ntheura pakuti pakaŵa ŵamishonale ŵacoko ŵakuti ŵamalizge mulimo uwu, nchito yikagwirikanga muhanya na usiku. Paumaliro, mu Juni 1835, Baibolo lose likafumiskika. Enya, Baibolo la ciyowoyero ca Malagasy likapangika.

Uku boma licali kukanizga, Mabaibolo agha ghakagaŵizgika mwaluŵiro, ndipo ghanyake 70 ŵakaghawundira pasi kuti ghasungike. Apa ŵakacita makora comene, cifukwa mu cilimika cenecici, ŵamishonale wose ŵakafumapo pa cirwa ici kulekapo ŵaŵiri pera. Kweni mazgu gha Ciuta ghakathandazgikanga pa Cirwa Cikuru Cakatondo.

Umo Ŵanthu ŵa Ciyowoyero ca Malagasy Ŵakutemwera Baibolo

Ŵanthu ŵa ku Madagascar ŵakaŵa ŵakukondwa comene kuti sono ŵaŵazgenge Mazgu gha Ciuta mu ciyowoyero cawo. Mu Baibolo ili, vinthu vinyake vindalembeke makora, ndipo ciyowoyero naco cikuwoneka kuti nchakale. Ndipouli, ni viŵi yayi kusanga kuti ŵanthu ŵalije Baibolo pa nyumba, ndipo ŵanandi ŵakuliŵazga nyengo zose. Cinthu cinyake cakuzirwa comene mu Baibolo ili ni fundo yakuti lili na zina la Ciuta, lakuti Yehova, mu Malemba ghose Ghacihebere. Mu Mabaibolo ghakwambilira zina la Ciuta likusangikaso mu Malemba Ghacigiriki. Ntheura ŵanthu ŵanandi ŵa ciyowoyero ca Malagasy ŵakulimanya makora zina la Ciuta.

Nadi, apo mabuku ghakwamba gha Malemba Ghacigiriki ghakamba kusindikizgika pa makina ghake, Baker, uyo wakendeskanga makina agha, wakawona kuti ŵanthu ŵa Malagasy ŵakaŵa na cimwemwe cikuru ndipo wakati: “Apa kuti nkhucima yayi, kweni nkhugomezga kuti mazgu gha Ciuta ghazamufumamo cara mu caru ici.” Mazgu ghake agha ghawoneka kuti ngaunenesko. Kwali ni maleriya, nesi suzgo la kusambira ciyowoyero cakusuzga panji malanguro gha muwusi, vikatondeska yayi Mazgu gha Ciuta kuŵamo mu Madagascar.

Sono ndipo vinthu vyasintha comene. Mu nthowa wuli? Mu 2008, Baibolo lose la Malemba Ghakupatulika mu Mang’anamuliro gha Caru Ciphya, likafumiskika mu ciyowoyero ca Malagasy. Baibolo ili, likulongora kuti vinthu vyasintha comene cifukwa lili kulembeka mu ciyowoyero casono ndiposo cambura kusuzga kupulika. Ntheura sono ndipo Mazgu gha Ciuta ghakhazikika comene pa Cirwa Cikuru Cakatondo.—Yes. 40:8.

[Mazgu ghamusi]

a Vigaŵa vya Baibolo vyakwamba kusindikizgika mu ciyowoyero ca Malagasy, ni Malango Khumi na Lurombo lwa Fumu, ivyo vikasindikizgikira ku Mauritius ca mu Epulero panji Meyi 1826. Ndipouli, tumabuku utu tukagaŵika ku mbumba ya Themba Radama pera na ŵalaraŵalara ŵanji ŵa boma.

[Cithuzithuzi pa peji 31]

Baibolo la “Mang’anamuliro gha Caru Ciphya” mu ciyowoyero ca Malagasy likucindika zina la Ciuta, lakuti Yehova

    Mabuku gha Chitumbuka (1982-2023)
    Fumani
    Njirani
    • Chitumbuka
    • Tumizgani
    • Ivyo Mukukhumba
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Malango
    • Phangano
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Njirani
    Tumizgani