Kuteŵetera mu Nyengo ya Kusazgikira Kukuru

Nga ni umo yikayowoyekera na Harley Harris

Pa Seputembala 2, 1950 tikaŵa pa ungano wa dera ku Kennett, Missouri, U.S.A, ndipo tikazingilizgika na wumba uwo ukakhumbanga kutimbanizga ungano. Meya wa msumba uwu wakatuma ŵalinda ŵa National Guard kuti ŵativikilire. Mu msewu mukaŵa ŵasilikari ŵa zifuti. Uku tikuhoyeka, tikakwera magalimoto ghithu na kuluta ku Cape Girardeau ku Missouri, kuti tikamalizge ungano uwu. Ndiko nkhabapatizikira, ndipo pa nyengo iyi nkhaŵa na vilimika 14. Kweni lekani nimulongosolerani umo nkhambira kuteŵetera Yehova.

KU KWAMBILIRA kwa vilimika vya m’ma 1930, ŵasekuru pamoza na ŵana ŵawo ŵankhondi na ŵatatu ŵakategherezgapo nkhani za Mbali Rutherford ndipo ŵakakhorwa kuti ŵasanga unenesko. Ŵapapi ŵane, Bay na Mildred Harris, ŵakabapatizika mu 1935 pa ungano uwo ukacitikira ku Washington, D.C. Ŵakakondwa comene kupulika kuti nawo ŵakaŵa ŵamoza ŵa “mzinda ukuru” uwo ukaŵa kuti wamanyikwa waka pa ungano uwu.—Uvu. 7:9, 14.

Nkhababika cilimika cakulondezgapo. Pakati pajumpha cilimika cimoza, ŵapapi ŵane ŵakasamira ku Mississippi uko kukaŵavya Ŵakaboni ŵa Yehova. Apo tikaŵa ku cigaŵa ici mulaŵiliri wa dera wakafikangako yayi. Mbumba yithu yikalemberananga makalata na ofesi ya munthavi ndipo tikalutanga ku maungano gha dera. Pa maungano agha ndipo pekha tikasanganga mwaŵi wa kucezga na ŵabali.

Kuzizipizga Nthambuzgo

Mu nyengo ya Nkhondo Yaciŵiri ya Caru Cose, Ŵakaboni ŵa Yehova ŵakayuzgika comene cifukwa ca kuleka kunjilirapo pa nkhani za caru. Tikasamira ku Mountain Home, Arkansas. Zuŵa linyake, ine na adada tikapharazganga mu msewu. Mwamabuci, mwanalume munyake wakaŵakwacapura magazini adada na kocha nyengo yeneyiyo. Wakati ndise ŵanalumetondo cifukwa cakuti tikukana kuluta ku nkhondo. Pakuti nkhaŵa na vilimika vinkhondi pera, nkhamba kulira. Adada ŵakamulaŵiska waka kwambura kuyowoya cilicose mwakuti wakawukapo yekha.

Kweni ŵanyake ŵakaŵa na mtima uwemi. Nyengo yinyake apo wumba uwo ukakhumbanga kuticitira nkhaza ukazingilizga galimoto yithu, kukiza loya uyo ŵanandi ŵakamumanyanga. Wakafumba kuti: “Nchivici cikucitika apa?” Mwanalume munyake wakati: “Ŵakaboni ŵa Yehova aŵa ŵakukana kulwera caru cawo!” Loya uyu wakimilira kumanyuma kwa galimoto yithu na kucemerezga kuti: “Nkharwako Nkhondo Yakwamba ya Caru Cose, ndipo iyi nayo nirwenge! Ŵalekani ŵanthu aŵa ŵalutenge. Ŵakulimbana na munthu yayi!” Wumba uwu ukawukapo mwacisisi. Tikaŵawonganga comene ŵanthu ŵawemi nga ni aŵa awo ŵakatilongoranga lusungu lwa wunthu.—Mil. 27:3.

Maungano Ghakatikhozga

Mu 1941 ku St. Louis, Missouri kukacitika ungano wa cigaŵa ndipo ukaŵa wa pa nyengo yake. Pa ungano uwu pakiza ŵanthu ŵakujumpha 115,000. Cakukondweska comene cikaŵa cakuti ŵanthu 3,903 ŵakabapatizika. Nkhukumbuka nkhani ya mutu wakuti, “Ŵana ŵa Themba” iyo Mbali Rutherford wakayowoya. Mu nkhani iyi wakayowoya comene za taŵana ise tikaŵa pa ungano uwu, ndipo tose tikapokera buku la mutu wakuti Children (Ŵana). Ungano uwu ukanovwira comene kuti nizizipizge vinthu ivyo vikacitika cilimika cakulondezgapo ico nkhambira sukulu. Ine na ŵadumbu ŵane tikacimbizgika sukulu cifukwa ca kukana kusindamira ndembera. Kweni zuŵa lililose tikalutanga ku sukulu kukawona usange ŵalara ŵa sukulu ŵasintha maghanoghano. Nyengo zinandi tikendanga mu thondo pakuluta ku sukulu, kweni ŵakakatiwezganga waka. Ndipouli, nkhawona kuti ni nthowa yakuti tilongolere kugomezgeka ku Ufumu wa Ciuta.

Pakajumpha nyengo yitali yayi, khoti likuru ku United States likadumura kuti munthu wakwenera kucicizgika yayi kusindamira ndembera. Paumaliro tikambaso sukulu. Msambizgi wakaticitira lusungu na kutovwira kuti nase tisambire ivyo ŵanyithu ŵakasambira apo ŵakaticimbizga. Awo tikasambiranga nawo sukulu nawo ŵakaticindikanga.

Nkhukumbukaso nkhani ya mutu wakuti, “Kasi Mtende Ungalutilira?” iyo yikayowoyeka na Mbali Nathan H. Knorr pa ungano uwo ukacitikira ku Cleveland, Ohio mu 1942. Nkhani iyi yikakonkhoska cipaturo 17 ca buku la Uvumbuzi, ndipo yikalongora kuti pamasinda pa Nkhondo Yaciŵiri ya Caru Cose pazamuŵa kanyengo ka mtende. Ntheura, tikalindilira kusazgikira kukuru. Pakunozgekera kusazgikira uku, mu 1943 Sukulu ya Giliyadi yikamba. Nkhamanyanga viŵi yayi kuti ivi vizamukhwaska umoyo wane. Nkhondo yikati yamara mtende ukaŵako nadi, ndipo nthambuzgo zikacepako. Ndipouli, apo nkhondo ya ku Korea yikambanga mu 1950, ŵanthu ŵakambaso kususka mulimo withu wa kupharazga nga umo nayowoyera pakwamba pa nkhani iyi.

Kovwirapo Mwakukwana

Mu 1954 nkhamalizga masambiro gha ku sekondare ndipo pakati pajumpha mwezi umoza, nkhamba upayiniya. Mu 1950 nkhateŵeteranga ku Kennett, Missouri, uko tikazingilizgika na wumba, ndipo mu Malici 1955 ŵakanicema ku Beteli. Mpingo uwo nkhawunganangako ukapharazganga mu cigaŵa ca Times Square, mukatikati mwa msumba wa New York. Vinthu vikasintha pa umoyo wane. Mu msumba uwu, ŵanthu ŵakutangwanika comene, pakupharazga nkhajuranga magazini na kuŵalongora nkhani iyo nkhukhumba kuti tidumbiskane na kuŵafumba kuti, “Kasi muli kujifumbapo fumbo ili?” Ŵanandi ŵakapokeranga magazini.

Apo nkhaŵa pa Beteli nkhatemwanga comene kusopa kwa mulenji ndipo uyo wakalongozganga ni Mbali Knorr. Wakalongosoranga makora mavesi gha mu Baibolo ndiposo kulongora umo tingalondezgera ivyo mavesi agho ghakuyowoya. Wakayowoyanga ku taŵawukirano ŵambura kutora nga umo dada wakuyowoyera na ŵana ŵake, ndipo kanandi wakayowoyanga umo tikwenera kucitira na ŵadumbu.

Mu 1960 nkhaghanaghana za kutora. Ntheura, nkhalemba kalata ya kupempha kuti mwezi wakulondezgapo niwukepo pa Beteli, kweni nkhapokera zgoro lililose yayi. Mwezi ukati wamara, soni zikanikora, ndipouli, nkhacita cikanga na kufumba ŵabali. Mbali Robert Wallen ndiyo wakazgora foni, ndipo wakiza uko nkhagwiranga nchito. Wakanifumba usange nili kughanaghanirapo za upayiniya wapadera panji uteŵeti wa dera. Kweni nkhamuzgora kuti: “Bob, nili waka na vilimika 24, nkhumanya cilicose yayi cakukhwaskana na mauteŵeti agha.”

Uteŵeti wa Dera

Namise nkhasanga nevulupu mu cipinda ico nkhagonanga. Mukaŵa mafomu ghaŵiri, yakupemphera upayiniya wapadera na uteŵeti wa dera. Mwee! Nkhamanya yayi kuti vingaŵa nthena. Ndipouli, uwu ukaŵa mwaŵi ukuru comene wakuti niteŵetere ŵabali ŵa mu dera la kumwera kwa Missouri na kumafumiro gha dazi gha Kansas. Kweni, pambere nindawukepo pa Beteli nkhaŵapo pa ungano wa ŵalaŵiliri ŵakwendakwenda. Paumaliro wa nkhani yake, Mbali Knorr wakati: “Kuŵa ŵalaŵiliri ŵa dera panji ŵa cigaŵa cikung’anamura kuti mukumanya vinandi kuluska ŵabali mu mipingo yayi. Ŵanyake ŵakumanya vinandi kuluska imwe. Kweni cifukwa ca vinthu vinyake ŵangacita yayi uteŵeti winu uwu. Mungasambira vinandi kwa iwo.”

Uwu ukaŵa unenesko nadi! Mbali Fred Molohan na muwoli wake pamoza na Mbali Charley, ŵa ku Parsons, Kansas ŵakamanyanga vinandi. Ŵakasambira unenesko kukwambilira kwa vilimika vya m’ma 1900. Pakuti ŵakamba unenesko pambere ine nindababike, cikaŵa cakukondweska comene kupulika vinthu ivyo ŵakaviwona mu umoyo wawo. Mbali munyake wakaŵa John Wristen wa ku Joplin, Missouri. Mbali mucekuru uyu wakaŵa walusungu, ndipo wakacita upayiniya kwa vilimika vinandi. Ŵabali ŵakutemweka aŵa ŵakacindikanga ndondomeko ya gulu. Ŵakaniwonanga kuti ndine mulaŵiliri wawo wa dera nangauli nkhaŵa mwana kwa iwo.

Mu 1962 nkhatora Cloris Knoche mupayiniya wamwamphu. Nkhalutilira kuteŵetera mu dera pamoza na Cloris. Para tafika pa mpingo tikaŵanga na mwaŵi wa kumanyana makora na ŵabali. Tikaciskanga ŵawukirano kuti ŵambe uteŵeti wanyengozose. Jay Kosinski na JoAnn Kresyman ŵakanweka na cikhuŵilizgo ico tikaŵapa. Apo tikateŵeteranga lumoza na kuŵaphalirako cimwemwe ico tikaŵa naco cifukwa ca kuŵa na umoyo wambura kukhumba vinandi, ŵakawovwirika kuŵa na vilato vya uteŵeti wanyengozose. JoAnn wakamba upayiniya wapadera, ndipo Jay wakamba kuteŵetera pa Beteli. Pamasinda ŵakatorana, ndipo kufika sono ŵacita uteŵeti wa dera pafupifupi vilimika 30.

Uteŵeti wa Umishonale

Mu 1966 Mbali Knorr wakatifumba usange tingatemwa kukateŵetera ku vyaru vinyake. Tikamuzgora kuti: “Tikukondwa na uteŵeti uwo tikucita, kweni para kunyake kukukhumbikwira wovwiri, ndise ŵakunozgeka.” Pakati pajumpha sabata yimoza, ŵakaticema ku Sukulu ya Giliyadi. Nkhakondwa comene kuweleraso pa Beteli, ndipo nkhaŵaso na mwaŵi wa kukumanaso na awo nkhatemwananga nawo. Tikasangaso ŵabwezi ŵaphya ku sukulu awo ŵakulutilira kuteŵetera Ciuta mwakugomezgeka.

Ine na Cloris ŵakatituma ku Ecuador ku South America pamoza na Dennis na Edwina Crist, Ana Rodríguez, na Delia Sánchez. Dennis na Edwina Crist ŵakaluta ku Quito. Ise ndiposo Ana na Delia ŵakatituma ku Cuenca, umoza wa misumba ya ku Ecuador. Cigaŵa cithu cikaŵa mu maboma ghaŵiri. Mpingo wakwamba mu msumba uwu ukawungananga mu nyumba yithu, ndipo tikaŵamo ŵankhondi na yumoza. Tikamanyanga yayi umo tingapharazgira mu cigaŵa cose ici.

Mu Cuenca mukaŵa machalichi ghanandi comene, ndipo pa mazuŵa agho ŵakatenge ngakupatulika, mu misewu mukaŵanga ŵanthu ŵanandi. Kweni ŵanthu ŵa mu msumba uwu ŵakaŵa na mafumbo ghanandi. Mwaciyelezgero, nkhakumana na Mario Polo, uyo wakamanyikwanga kuti ni nkhwantha pa kuchova njinga, ndipo wakanifumba kuti: “Kasi mwanakazi muzaghali uyo wakuyowoyeka mu buku la Uvumbuzi ni njani?”

Zuŵa linyake Mario wakiza ku nyumba kwithu namise, ndipo wakaŵa wakudandawura comene. Muliska munyake wakamupa buku ilo likayowoyanga viheni comene vya Ŵakaboni ŵa Yehova. Nkhamuphalira kuti uyo wakususkika nayo wakwenera kupika mwaŵi wa kuyowoyapo. Ntheura, zuŵa lakulondezgapo Mario wakacema muliska uyu na ine kuti tikadumbiskane nkhani iyi ku nyumba yake. Pa cidumbirano ici nkhasacizga kuti tidumbirane za cisambizgo ca utatu. Muliska uyu wakati waŵazga Yohane 1:1, Mario wakalongosora yekha mphambano iyo yilipo pakati pa “Ciuta” na “ciuta” mu Cigiriki. Ndimo wakacitiraso na mavesi ghanyake ghose agho tikaŵazga mu Baibolo. Muliska uyu vikamusuzga kuti walongosore cisambizgo ca utatu, ntheura wakawukapo waka. Ici cikakhorweska Mario na muwoli wake kuti ŵasanga unenesko, ndipo ŵakamba kukhozgera ivyo Baibolo likusambizga. Cikaŵaso cakukondweska comene kuwona umo mpingo wa mu Cuenca ukakuliranga kufuma pa ŵapharazgi 33 kufika pa 63.

Kusazgirako Munthavi

Mu 1970 nkhacemeka kuti nilute ku munthavi wa Guayaquil pamoza na Al Schullo, ndipo kuteŵetera pa munthavi. Joe Sekerak nyengo zinyake wakacitanga mulimo wa kupakira mabuku gha mipingo 46 iyo yikaŵa mu caru ici. Nyengo zinyake Cloris wakacitanga umishonale apo ine nkhateŵeteranga pa Beteli. Wakawovwira ŵanthu 55 kuti ŵabapatizike, ndipo kanandi ŵasambiri ŵake ŵatatu panji ŵankhondi ŵakabapatizikanga pa ungano.

Mwaciyelezgero, Cloris wakasambiranga na Lucresia, uyo mfumu wake wakamususkanga. Ndipouli, Lucresia wakabapatizika na kwamba upayiniya wanyengozose. Lucresia wakasambizga ŵana ŵake nthowa za Yehova. Ŵana ŵake ŵaŵiri sono mbalara mu mpingo, ndipo yumoza ni mupayiniya wapadera. Mwana wake msungwana ni mupayiniya wanyengozose. Muzukuru wake wali kutengwa kwa mbali muwemi comene, ndipo wose ŵaŵiri ŵakucita upayiniya wapadera. Mbumba iyi yawovwira ŵanandi kusambira unenesko.

Ca m’ma 1980 mu Ecuador mukaŵa ŵapharazgi pafupifupi 5,000. Ŵapharazgi ŵakaŵa ŵanandi kweni ofesi yikaŵa yicoko. Mbali munyake wakapeleka malo ghakukwana maekara 80 kuwaro kwa msumba wa Guayaquil. Mu 1984 tikamba kuzenga ofesi yiphya ya munthavi na malo ghakucitirapo ungano, ndipo mu 1987 malo agha tikaghapatulira kwa Yehova.

Ŵabali Ŵakawovwirapo

Cikaŵa cakukondweska kuwona ŵapharazgi ŵanandi na ŵapayiniya ŵa mu vyaru vinyake ŵakwiza ku Ecuador kuzakawovwira uko kukakhumbikwiranga ŵapharazgi ŵa Ufumu. Andy Kidd, uyo wakafuma ku Canada, njumoza wa ŵabali awo nkhukumbuka. Wati wapumura nchito ya usambizgi, mu 1985 wakiza ku Ecuador. Wakaŵa na vilimika 70, ndipo wakateŵetera mu caru ici mpaka apo wakafwira mu 2008. Mbali uyu wakateŵeteranga pa mpingo ucoko comene ndipo wakaŵapo yekha mulaŵiliri. Yekha wakayowoyanga nkhani yacisanisani na kucitiska Sambiro la Gongwe la Mulinda, nangauli ciyowoyero ca ku Spain wakacimanyanga viŵi yayi. Wakacitiskangaso Sukulu ya Uteŵeti wa Ciuta, na kuyowoya nkhani zinyake mu Ungano wa Uteŵeti. Pasono ku cigaŵa ici kuli mipingo yiŵiri yankhongono, ŵapharazgi pafupifupi 200, kweniso ŵalara ŵanandi.

Mbali Ernesto Diaz, uyo wakasama na mbumba yake kufuma ku United States, pamanyuma pa myezi yinkhondi na yitatu wakati: “Ŵana ŵithu ŵasambira luŵiro ciyowoyero, ndipo ŵakusambizga makora Baibolo mu ciyowoyero ca ku Spain. Pakuŵa mutu wa mbumba, nane nkhucita upayiniya, nangauli pakwamba ukawonekanga wakusuzga, kweni sono nyengo zose nkhupharazga na mbumba yane. Mbumba yithu yili na masambiro 25 gha Baibolo. Kucita nthena kwawovwira kuti mbumba yithu yiŵe yakukolerana, ndipo cakuzirwa comene nchakuti ubwezi withu na Yehova wakhora comene kuluska kumanyuma.” Ŵabali na ŵadumbu ŵakutemweka aŵa tikuŵawonga comene!

Mu 1994 tikaŵaso na mulimo wa kusazgirako ofesi ya munthavi. Mu 2005 ciŵelengero ca ŵapharazgi cikajumpha 50,000, mwakuti cikaŵa cakwenelera kusazgirako ofesi ya munthavi. Pakakhumbikwiranga kuzenga malo ghakucitirapo maungano, nyumba yakugonamo, ndiposo ofesi yakung’anamuliramo mabuku. Vinthu ivi tikavipatulira kwa Yehova pa Okutobala 31, 2009.

Mu 1942 apo ŵakanicimbizga sukulu, mu United States mukaŵa Ŵakaboni ŵa Yehova pafupifupi 60,000. Pasono ŵakujumpha 1 miliyoni. Mu 1966 apo tikizanga ku Ecuador, mukaŵa ŵapharazgi ŵa Ufumu pafupifupi 1,400. Pasono ŵakujumpha 68,000. Tikugomezga kuti ciŵelengero cisazgikirengeko cifukwa pali masambiro gha Baibolo pafupifupi 120,000, ndipo pa Cikumbusko ca nyifwa ya Khristu mu 2009 pakiza ŵanthu ŵakujumpha 232,000. Tikamanyanga yayi kuti Yehova wangatumbika nthena ŵanthu ŵake. Caŵa cakukondweska comene kuteŵetera mu nyengo yakusazgikira uku!a

[Mazgu ghamusi]

[Vithuzithuzi pa peji 5]

Malo ghakucitirapo ungano ku Guayaquil (mu 1981) na umo ghaliri sono (2009)