NKHANI ZAKWAMBILIRA | NKHONDO IYO YIKANANGA VINTHU PA CARU

Kasi Ni Njani Comene Uyo Wakwambiska Nkhondo na Masuzgo?

Nkhondo Yakwamba ya Caru Cose yikati yamara pa Novembala 11, 1918, ŵanthu ŵakaleka nchito zawo na kuthilimukira mu misewu na kugiya comene. Kweni ŵakagiya kwa nyengo yicoko waka, cifukwa cikhoso cakucemeka Spanish flu cikapulura ŵanthu ŵanandi kuluska awo ŵakafwa pa nkhondo iyi.

Mu Juni 1918 cikhoso cakofya ici cikapulura ŵasilikari awo ŵakaŵa ku France. Pakajumpha na nyengo yayi, ŵakamanya kuti ni muliri wakofya. Mwaciyelezgero, kwa myezi yicoko waka, cikakoma ŵasilikari ŵanandi comene ŵa ku America kujumpha awo ŵakafwa pa nkhondo. Apo ŵasilikari ŵakaweleranga kwawo, ŵakayegha cikhoso ici, ntheura cikathandazgika luŵiro pa caru cose.

Nkhondo yati yamara waka mu 1918, kukaŵa njara yazanimuwone kweniso cuma cikanjira pasi. Ŵanthu ŵanandi ku Europe ŵakasuzgika na njara. Kuzakafika mu 1923, ndalama ya German yikaceperathu nkhongono. Pakati pajumpha vyaka 6, pa caru cose cuma cikanjilirathu pasi. Ndipo mu 1939, nkhondo yaciŵiri ya caru cose yikamba. Kweni kasi ni njani uyo wakacitiska masuzgo ghose agha?

CIMANYIKWIRO CA MAZUŴA GHAUMALIRO

Baibolo likutovwira kumanya ico cikambiska masuzgo agha, nanga ni Nkhondo Yakwamba ya Caru Cose. Yesu Khristu wakayowoyerathu kuti ‘mtundu uzamuwuka kwimikana na mtundu,’ kuzamuŵa njara na nthenda zakwambukira. (Mateyu 24:3, 7; Luka 21:10, 11) Ndipo wakaphalira ŵasambiri ŵake kuti masoka agha ghazamuŵa cimanyikwiro ca mazuŵa ghaumaliro. Fundo zinandi pa nkhani iyi tikuzisanga mu buku la Uvumbuzi. Buku ili likuti pali kukolerana pakati pa masoka gha pa caru capasi na nkhondo iyo yikacitika kucanya.—Wonani bokosi lakuti, “Nkhondo ya pa Caru na ya Kucanya.”

Buku ili likulongosoraso ŵanthu ŵanayi awo ŵakwera pa mahaci. Ŵatatu mwa ŵanthu aŵa ŵakwimira masoka agho Yesu wakayowoyerathu: nkhondo, njara, na nthenda zakwambukira. (Wonani bokosi lakuti, Kasi Ucimi wa Ŵanthu Ŵanayi awo Ŵakwera pa Mahaci Ukufiskika?) Nkhondo iyi, yikaŵa kwamba kwa masoka ndipo ghacalipo mpaka sono. Nakuti Baibolo likuvumbura kuti Satana ndiyo wakambiska masuzgo agha. (1 Yohane 5:19) Kasi walipo uyo wangamukanizga?

Buku la Uvumbuzi likutiphaliraso kuti Satana wali na “nyengo yifupi.” (Uvumbuzi 12:12) Lekani ni mukali comene ndiposo wakucitiska masuzgo ghanandi pa caru. Masuzgo agha ghakulongoraso kuti Satana wali nadi na kanyengo kacoko.

MILIMO YA DYABULOSI YIZAMUPARANYIKA

Nkhondo Yakwamba ya Caru Cose yikati yacitika, vinthu vikasintha comene pa caru. Nkhondo zikakatanga yayi, kweniso ŵanthu ŵakaleka kugomezga ŵalongozgi ŵawo. Nkhondo iyi yikaŵa cimanyikwiro cakuti Satana wacimbizgika kucanya. (Uvumbuzi 12:9) Ntheura wakaŵa na ukali ukuru comene pakumanya kuti nyengo yake njicoko. Para nyengo iyo yamukhalira yamara, masu zgo ghose ghazamumara.

Mwakuyana na ivyo Baibolo likuyowoya, mphake kugomezga kuti Yesu Khristu, uyo ni Themba kucanya, sonosono apa ‘waparanyenge milimo ya Dyabulosi.’ (1 Yohane 3:8) Nakuti ŵanthu ŵanandi ŵakulomba kuti Ufumu wa Ciuta wize. Imwe ke? Manyani kuti ŵanthu ŵakugomezgeka ŵazamuwona kuti Ufumu wa Ciuta ukufiska khumbo lake pa caru capasi. (Mateyu 6:9, 10) Mu Ufumu uwu, muzamuŵavya nkhondo. (Salmo 46:9) Sambirani vinandi vya Ufumu uwu, kuti muzakaŵepo pa nyengo iyo pa caru cose pazamuŵa mtende.—Yesaya 9:6, 7.

Nkhondo ya pa Caru Capasi na ya Kucanya

Pambere Nkhondo Yakwamba ya Caru Cose yindacitike, Satana wakakhumbanga kupa Yesu “maufumu ghose gha caru” capasi. (Mateyu 4:8, 9) Yesu wakakana ciyezgo ici. Pamanyuma Yesu wakati Dyabulosi ni “muwusi wa caru.” (Yohane 14:30) Kweniso, mpositole Yohane wakalemba kuti: “Caru cose cikugona mu nkhongono za muheni.”—1 Yohane 5:19

Pakuti caru cili mu nkhongono za Satana Dyabulosi, ipo mphake kuyowoya kuti ndiyo wakacitiska nkhondo yakwamba ya caru cose kweniso masuzgo ghanyake. Nakuti buku la Uvumbuzi likuti masuzgo agho ghacitika kwambira mu 1914, nchifukwa ca Satana. Wonani ivyo cipaturo 12 ca Uvumbuzi cikulongosora:

Vesi 7 likuti kucanya kukawuka nkhondo paka ti pa Mikayeli (Yesu Khristu) na cinjoka (Satana).
Vesi 9 likuti Dyabulosi “uyo wakupuluska caru cose,” wakaponyeka pa caru capasi.
Vesi 12 likuti, “Soka ku caru capasi na nyanja, cifukwa Dyabulosi wakhilira pasi kwa imwe, wali na ukali ukuru, pakumanya kuti wali na nyengo yifupi.”

Ivyo Baibolo likuyowoya na ivyo vikucitika pa caru, vikulongora kuti nkhondo ya kucanya iyi, yikacitika mu 1914, Ufumu wa Ciuta wati wakhazikiskika kucanya.a Ntheura mu caka cenecici kukaŵa nkhondo ziŵiri, kucanya na caru capasi.

a Wonani cipaturo 8 mu buku lakuti Kasi Baibolo Likusambizgaci Comenecomene? Lakulembeka na Ŵakaboni ŵa Yehova.

Kasi Ucimi wa Ŵanthu Ŵanayi awo Ŵakwera pa Mahaci Ukufiskika?

Pa haci lituŵa pakwera Yesu Khristu, Themba la kucanya. Iyo wakucita vinthu mwaurunji. (Salmo 45:4) Cinthu cakwamba ico wakacita nkhucimbizga Satana na viŵanda vyake kucanya.—Uvumbuzi 6:2; 12:9.

Pa haci liswesi pakwera uyo wazomerezgeka kuwuskapo “mtende pa caru capasi.” (Uvumbuzi 6:4) Kwambira waka mu 1914, ŵanthu ŵasuzgika comene na nkhondo. Nkhondo Yakwamba ya Caru Cose yati yamara, pakajumpha vyaka 21 pera, mbwe nkhondo yaciŵiri ya caru cose yikucitika. Ndipo yikapulura ŵanthu ŵanandi comene kuluska yakwamba. Ŵanji ŵakusacizga kuti ŵanthu pafupifupi 60 miliyoni ŵakafwa pa nkhondo iyi. Kufuma mu 1945, pacitikaso nkhondo zinandi. Ŵanthu ŵanyake ŵakusanda mdauko ŵakuti kwambira ca m’ma 1901 mpaka 2000, ŵanthu ŵakujumpha 100 miliyoni ŵali kufwa cifukwa ca nkhondo izi.

Pa haci lifipa pakwera uyo wali na sikelo, kwimira njara. (Uvumbuzi 6:5, 6) Pa nyengo ya Nkhondo Yakwamba ya Caru Cose, ŵasilikari ŵakajara misewu. Ntheura magalimoto ghakunyamura vyakurya ghakatondekanga kujumpha, mwakuti ŵanthu pafupifupi 750,000 ŵakafwa na njara ku Germany. Mu 1921 ŵanthu ŵakujumpha 2 miliyoni ku Russia ŵakafwa na njara. Ndipo ivi vikacitikaso mu vyaru vinandi. Ŵanji ŵakuti kwamba mu 1901 mpaka 2000, ŵanthu awo ŵali kufwa na njara ŵakujumpha 70, miliyoni. Kweniso ŵana ŵakujumpha 3 miliyoni awo ŵandakwaniske vyaka vinkhondi ŵakufwa caka cilicose cifukwa ca kupeleŵera kwa cakurya.

Pa haci lituwulufu pakwera uyo wakukoma ŵanthu na nthenda zakofya. (Uvumbuzi 6:8) Muliri wakofya comene uwo ukaŵako mu vyaka vya 1901 mpaka 2000, ni cikhoso cakucemeka Spanish flu. Nangauli ŵanthu ŵakuzunura mafigara ghakupambana gha awo ŵali kufwa, kweni ŵanji ŵakuti ŵanthu pafupifupi 50 miliyoni ŵakafwa na muliri uwu. Buku linyake likuti “muliri uwu ukaŵa wakofya comene kuluska matenda ghanyake agho ghakakomapo ŵanthu.” Matenda nga ni nthomba, Maleriya, cikhoso ca TB na ghanyake ghanandi ghakoma ŵanthu mamiliyoni ghanandi mu vyaka ivi.