LAYIBULARE YA PA INTANETI ya Watchtower
Watchtower
LAYIBULARE YA PA INTANETI
Chitumbuka
  • BAIBOLO
  • MABUKU
  • MAUNGANO
  • ijwbq nkhani 181
  • Kasi Baibolo Ni Buku Wuli?

Vidiyo palije.

Phepani, pali suzgo linyake.

  • Kasi Baibolo Ni Buku Wuli?
  • Mafumbo Agho Baibolo Likuzgora
  • Mitu Yichoko
  • Nkhani Zakuyanako na Iyi
  • Zgoro la mu Baibolo
  • Unenesko pakuyowoya za Baibolo
  • Kasi Baibolo likuyowoya vichi?
  • Kasi ŵanthu ŵali kusintha Baibolo?
  • Chifukwa wuli pali Mabaibolo ghanandi ghakupambanapambana?
  • Kasi ni njani uyo wakasankhanga vyakuti vilembeke mu Baibolo?
  • Kasi pali mabuku ghanyake gha mu Baibolo agho pasono ghali kusoŵa?
  • Umo mungasangira mavesi gha mu Baibolo
  • Mabuku gha mu Baibolo
  • Kasi Ni Njani Wakalemba Baibolo?
    Mafumbo Agho Baibolo Likuzgora
  • Chifukwa Wuli Pali Mabaibolo Ghanandi?
    Gongwe la Mulinda Likupharazga Ufumu wa Yehova (Lakugaŵira)—2017
  • Yehova Wakuyowoya Nase
    Gongwe la Mulinda Likupharazga Ufumu wa Yehova—2015
Mafumbo Agho Baibolo Likuzgora
ijwbq nkhani 181
Baibolo lili pakati pa mabuku ghakupambanapambana.

Kasi Baibolo Ni Buku Wuli?

Zgoro la mu Baibolo

Baibolo lili na mabuku ghachokoghachoko 66. Likatora vyaka pafupifupi 1,600 kuti limare kulembeka. Lili na uthenga wakufuma kwa Chiuta ndipo likumanyikwa kuti “mazgu gha Chiuta.”—1 Ŵatesalonika 2:13.

Ivyo vili mu nkhani iyi

  • Unenesko pakuyowoya za Baibolo

  • Kasi Baibolo likuyowoya vichi?

  • Kasi ŵanthu ŵali kusintha Baibolo?

  • Chifukwa wuli pali Mabaibolo ghanandi ghakupambanapambana?

  • Kasi ni njani uyo wakasankhanga vyakuti vilembeke mu Baibolo?

  • Kasi pali mabuku ghanyake gha mu Baibolo agho pasono ghali kusoŵa?

  • Umo mungasangira mavesi gha mu Baibolo

  • Mabuku gha mu Baibolo

Unenesko pakuyowoya za Baibolo

  • Kasi ni njani wakalemba Baibolo? Chiuta ndiyo Mweneko wa Baibolo, kweni wakagwiliskira ntchito ŵanthu wakupambanapambana pafupifupi 40 awo ŵakalemba. Ŵanyake mwa ŵanthu aŵa ni Mozesi, Themba Davide, Mateyu, Mariko, Luka, na Yohane.a Chiuta ndiyo wakaŵaphaliranga vyakuti ŵalembe, ntheura vyose ivyo ŵakalemba ni uthenga wakufuma kwa Chiuta.—2 Timote 3:16.

    Chiyelezgero: Bwana wangaphalira wantchito wake kuti walembe kalata na kumuphalira fundo izo wangalemba. Nangauli wantchito uyu ndiyo walemba, kweni uthenga wa mu kalata iyi ngwake yayi. Mwakuyana waka, nangauli Chiuta wakatuma ŵanthu kuti ŵalembe uthenga wake, kweni uthenga uwu ngwawo yayi, Chiuta ndiyo ni Mweneko wa Baibolo.

  • Kasi lizgu lakuti “Baibolo” likung’anamurachi? Lizgu lakuti Baibolo lili kufuma ku lizgu la Chigiriki lakuti biblia, kung’anamura “tumabuku tuchoko.” Nyengo yikati yajumphapo, lizgu lakuti biblia likamba kugwira ntchito pakuyowoya za mabuku ghose gha mu Baibolo agho ghakupanga Baibolo.

  • Kasi Baibolo likalembeka pawuli? Baibolo likamba kulembeka mu 1513 B.C.E. ndipo likatora vyaka 1,600. Ndipo likamara kulembeka m’ma 98 C.E.

  • Kasi Baibolo lakwambilira leneko lili nkhu? Pasono palije Baibolo lakwambilira ilo lichalipo. Vili nthena chifukwa likalembeka pa vinthu vyambura kukhora chomene ivyo vikaŵako mu nyengo iyo, vinthu nga malukwa na vikumba. Kweni ŵakaswiri ŵakaŵikapo mtima kukopera Baibolo mwakupwelelera kwa vyaka vinandi, na kusunga ivyo vyalembeka na chilato chakuti ŵanthu ŵazakaviŵazge munthazi.

  • Kasi “Testamente la Kale” na “Testamente Lasono ni vichi”? Chigaŵa cha Baibolo icho chikumanyikwa kuti Testamente la Kale ni malemba gha mu Baibolo agho ghakalembeka mu Chihebereb ndipo ghakumanyikwaso kuti Malemba Ghachihebere. Apo chigaŵa icho chikumanyikwa kuti Testamente Lasono ni malemba agho ghakalembeka mu Chigiriki, ndipo ghakumanyikwaso kuti Malemba Ghachigiriki. Vigaŵa viŵiri ivi ndivyo vikupanga Baibolo lose, ilo likumanyikwaso kuti Malemba Ghakupatulika.c

  • Kasi mu Baibolo muli vichi? Vigaŵa vinyake mu Baibolo muli mdauko wa ŵanthu, malango, mauchimi, mapowemu, ntharika, sumu na makalata.—Wonani pa “Mabuku gha mu Baibolo.”

Kasi Baibolo likuyowoya vichi?

Baibolo likwamba na kuyowoya mwakudumura pa nkhani ya umo Chiuta Wankhongonozose wakalengera kuchanya na charu chapasi. Chiuta wakutiphalira zina lake kwizira mu Baibolo, ndipo wakukhumba kuti ŵanthu ŵamumanye makora.—Salimo 83:18.

Baibolo likulongosora kuti zina la Chiuta labinkhiskika, ndipo likuyowoyaso ivyo Chiuta wazamuchita kuti walituŵiske zina lake.

Baibolo likuvumbura chifukwa icho Chiuta wakalengera charu na ŵanthu. Likulongosoraso umo Chiuta wazamumazgira viheni vyose ivyo vikupangiska ŵanthu kuti ŵasuzgikenge.

Baibolo lili na ulongozgi wakovwira pa umo tingakhalira makora. Mwachiyelezgero, likutovwira pa nkhani nga izi:

  • Kukhala makora na ŵanyithu. “Vinthu vyose ivyo mukukhumba kuti ŵanthu ŵamuchitiraninge, ndivyo namwe muŵachitirenge.”—Mateyu 7:12.

    Ivyo vesi ili likung’anamura: Ivyo ise tikukhumba kuti ŵanthu ŵatichitirenge, ndivyo nase tiŵachitirenge.

  • Umo tingachitira para tikwenjerwa. “Kwenjerwa napachoko chara vya zuŵa lakulondezgapo, chifukwa zuŵa lakulondezgapo liŵenge na vyenjezgo vyake.”—Mateyu 6:34.

    Ivyo vesi ili likung’anamura: M’malo mwakwenjerwa mwakujumphizga na vinthu ivyo vingachitika munthazi, ntchiwemi kulimbana waka na masuzgo agho takumana nagho pasono.

  • Kuŵa ŵakukondwa mu mbumba. “Namwe waliyose payekha watemwenge muwoli wake umo wakujitemwera yekha. Ndipo muwoli nayo wachindikenge chomene mfumu wake.”—Ŵaefeso 5:33.

    Ivyo vesi ili likung’anamura: Kuti mbumba yende makora, mfumu na muwoli ŵakwenera kutemwana kweniso kuchindikana.

Kasi ŵanthu ŵali kusintha Baibolo?

Yayi. Mwakupwelelera ŵakaswiri ŵakuyaniska ivyo vili mu mipukutu yakale chomene ya Baibolo na uthenga uwo pasono uli mu Baibolo, ndipo ŵasanga kuti uthenga wa mu Baibolo undasinthe. Fundo iyi njakupulikikwa, chifukwa usange Chiuta wakukhumba kuti ŵanthu ŵaŵerenge na kupulikiska uthenga wake, ipo ntchambura kwenelera kuti uthenga wake usinthike.d—Yesaya 40:8.

Chifukwa wuli pali Mabaibolo ghanandi ghakupambanapambana?

Ŵanthu ŵanandi pasono ŵangapulika yayi viyowoyero vyakwambilira ivyo Baibolo likalembekera. Kweni Baibolo lili na “makani ghawemi” kuluta “ku mtundu uliwose, fuko lililose na chiyowoyero.” (Chivumbuzi 14:6, mazgu ghamusi) Pa chifukwa ichi ŵanthu ŵakukhumbikwira Baibolo lakung’anamurika mu chiyowoyero chawo mwakuti ŵangaŵerenga na kupulikiska makora uthenga wa Chiuta.

Pali nthowa zitatu izo awo ŵakung’anamura Baibolo ŵakulondezga:

  • Kung’anamura lizgu pa lizgu kutolera ndendende umo viliri.

  • Kung’anamura fundo kusankha mazgu agho ghakukolerana na fundo iyo yikuyowoyeka.

  • Kung’anamura mwakudumura waka kusintha mazgu na chilato chakuti vinozgenge pakuŵerenga. Kweni nyengo zinyake nthowa iyi yikupangiska kuti ng’anamuro la ivyo vikuyowoyeka lisinthe.

Kweni kuti Baibolo ling’anamulike makora, awo ŵakung’anamura ŵakwenera kung’anamura waka lizgu pa lizgu yayi, kweni ŵakwenera kung’anamura mwakuyana na umo ŵanthu ŵakuyowoyera.e

Kasi ni njani uyo wakasankhanga vyakuti vilembeke mu Baibolo?

Chiuta ndiyo Mweneko wa Baibolo, ntheura ndiyo wakasankhanga vyakuti vilembeke mu Baibolo. Pakwamba Ŵaisrayeli ŵa mu nyengo yakale ndiwo “ŵakaŵikizgika mazgu ghakupatulika gha Chiuta,” chifukwa ndiwo Chiuta wakaŵapa mulimo wakulemba Malemba Ghachihebere.—Ŵaroma 3:2.

Kasi pali mabuku ghanyake gha mu Baibolo agho pasono ghali kusoŵa?

Yayi. Baibolo lose lilipo, palije mabuku agho ghali “kusoŵapo.” Ŵanthu ŵanyake ŵangayowoya kuti mabuku ghanyake ghakale agho ghakasoŵa nagho ntchigaŵa cha Baibolo.f Kweni ivyo Baibolo ilo lene likuyowoya vingatovwira kusimikizgira kuti Baibolo ndakukwana kweniso launenesko. (2 Timote 1:13) Fundo iyi yikulongora kuti mabuku ghose gha mu Baibolo ngakupelekeka na Chiuta ndipo fundo zake zikukolelerana chomene. Ivi vikupambana chomene na mabuku ghakale agho ŵanthu ŵanyake ŵakuti nagho ntchigaŵa cha Baibolo.g

Umo mungasangira mavesi gha mu Baibolo

Kasi mungasanga wuli vesi mu Baibolo mwakuyana na 2 Timote 3:16. Apa ŵakulongora buku la mu Baibolo ilo tingajura, mwachiyelezgero buku la 2 Timote (wonani mabuku gha mu Baibolo pasi apa kuti muwone umo ghakulembekera). Nambara yakwamba yikumuphalirani chaputara icho mukwenera kujura, mwachiyelezgero chaputara 3. Nambara panji manambara ghakulondezgapo ghakumuphalirani mavesi agho mukwenera kuŵerenga, mwachiyelezgero vesi 16.

Mabuku gha mu Baibolo

Malemba Ghachihebere (“Testamente Lakale”)

  • Mdauko na Malango

    • Genizesi

    • Ekisodo

    • Levitiko

    • Maŵazgo

    • Dotoronome

  • Mabuku Ghakulongosora Mdauko wa Mtundu wa Ŵaisrayeli

    • Joshuwa

    • Ŵeruzgi

    • Rute

    • 1 na 2 Samuyeli

    • 1 na 2 Mathemba

    • 1 na 2 Midauko

    • Ezira

    • Nehemiya

    • Esitere

  • Mapowemu

    • Yobu

    • Masalimo

    • Zintharika

    • Mupharazgi

    • Sumu ya Solomoni

  • Mauchimi

    • Yesaya

    • Yeremiya

    • Chitengero cha Yeremiya

    • Ezekiyeli

    • Daniyeli

    • Hoseya

    • Joyeli

    • Amosi

    • Obadiya

    • Yona

    • Mika

    • Nahumu

    • Habakuku

    • Zefaniya

    • Hagayi

    • Zekariya

    • Malaki

Malemba Ghachigiriki (“Testamente Lasono”)

  • Mdauko wa Yesu na uteŵeti wake (Mabuku gha Makani Ghawemi)

    • Mateyu

    • Mariko

    • Luka

    • Yohane

  • Mdauko wa mpingo wa Ŵakhristu ŵakwambilira

    • Milimo

  • Makalata ku mipingo Ghachikhristu

    • Ŵaroma

    • 1 na 2 Ŵakorinte

    • Ŵagalatiya

    • Ŵaefeso

    • Ŵafilipi

    • Ŵakolose

    • 1 na 2 Ŵatesalonika

  • Makalata ku Ŵakhristu

    • 1 na 2 Timote

    • Tito

    • Filimoni

  • Makalata ghanyake ku Ŵakhristu

    • Ŵahebere

    • Yakobe

    • 1 na 2 Petrosi

    • 1, 2, na 3 Yohane

    • Yuda

  • Uchimi

    • Chivumbuzi

a Kuti muwone mabuku ghose gha mu Baibolo, awo ŵakalemba, kweniso nyengo iyo ghakalembekera, wonani pa “Mazina gha Mabuku gha mu Baibolo.”

b Chigaŵa chinyake chichoko waka cha Baibolo chikalembeka mu chiyowoyero cha Chiaramu, icho chikaŵa chakuyanako na Chihebere.

c Ŵanthu ŵanandi awo ŵakuŵazga Baibolo ŵakutemwa kuyowoya kuti “Malemba Ghachihebere” na “Malemba Ghachigiriki.” Ŵakuyowoya nthena na chilato chakuti ŵaleke kupangiska ŵanthu kughanaghana kuti “Testamente Lakale” pasono lili kumara ndipo “Testamente Lasono” ndilo lahalira malo ghake.

d Wonani nkhani ya mutu wakuti, “Kasi Baibolo Lili Kusinthika?”

e Ŵanthu ŵanandi ŵakutemwa kuŵerenga Baibolo la Mang’anamuliro gha Charu Chiphya chifukwa lili kung’anamulika makora kweniso ndipusu kuŵerenga. Wonani nkhani ya mutu wakuti, “Kasi Baibolo la Mang’anamuliro gha Charu Chiphya Ndaunenesko?”

f Mabuku agha ghose pamoza ghakuchemeka kuti mabuku ghakusazgirapo gha mu Baibolo. Mwakuyana na ivyo Encyclopædia Britannica, yikuyowoya, “mu mabuku agho ghakulongosora Baibolo, [mazgu agha ghakung’anamura] mabuku ghose agho ghali kulembeka kweni ntchigaŵa cha mabuku ghakuzomerezgeka gha mu Baibolo yayi.

g Kuti mumanye vinandi wonani nkhani ya mutu wakuti, “Kasi Mabuku Ghanyake gha Ivangeli Ghakuvumbura Vinandi vya Yesu?”

    Mabuku gha Chitumbuka (1982-2023)
    Fumani
    Njirani
    • Chitumbuka
    • Tumizgani
    • Ivyo Mukukhumba
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Malango
    • Phangano
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Njirani
    Tumizgani