Maukwati Agho Ngakucindikika Pamaso pa Ciuta na Ŵanthu

“Kukaŵa nthengwa mu Kana . . . Yesu nayo wakacemeka ku nthengwa pamoza na ŵasambiri ŵake.”—YOHANE 2:1, 2.

1. Kasi nkhani ya Yesu apo wakaŵa ku Kana yikutiphaliraci?

YESU, anyina, na ŵanji mwa ŵasambiri ŵake ŵakamanyanga kuti ukwati wakucindikika wa ŵanthu ŵa Ciuta ukuŵa wakukondweska. Khristu wakapangiska ukwati unyake kuŵa wapadera mwa kucita munthondwe wake wakwamba, ico cikapangiska ukwati uwo kuŵa wakukondweska. (Yohane 2:1-11) Panji muli kusangwapo na maukwati gha Ŵakhristu awo ŵakukhumba kuteŵetera Yehova na kuŵa ŵakukondwa mu nthengwa yawo. Panji mukukhumba kuti namwe ukwati winu ndimo uzakaŵire panji movwire mubwezi winu kuti wazakaŵe na ukwati wakukondweska. Kasi mungacita wuli kuti uzakaŵe wakukondweska?

2. Kasi Baibolo likulongosora vici vyakukhwaskana na maukwati?

² Ŵakhristu ŵawona kuti ulongozgi uwo wuli mu Mazgu ghakupelekeka na Ciuta ukovwira comene para mwanalume na mwanakazi ŵakunozgekera kutorana. (2 Timote 3:16, 17) Mbunenesko kuti mu Baibolo mulije ndondomeko ya ivyo vikwenera kucitika pa ukwati wa Ŵakhristu. Ici nchakupulikikwa cifukwa mitheto ya ŵanthu na malango gha boma vikupambana kuyana na malo ndiposo nyengo. Mwaciyelezgero, kale Ŵaisrayeli ŵakaŵavya ndondomeko yeneco ya ivyo vikeneranga kucitika pa ukwati. Para zuŵa lakutorana lakwana, mwanalume wakatoranga mwanakazi na kumunjizga mu nyumba yake panji ya awiske. (Genesis 24:67; Yesaya 61:10; Mateyu 1:24) Para ŵacita nthena pamaso pa ŵanthu ndikuti ŵakwatiska. Pakaŵavyanga ivyo vikucitika pa maukwati ghanandi mazuŵa ghano.

3. Kasi ku Kana kukaŵa vici apo Yesu wakawovwirapo?

³ Para vyacitika nthena, Ŵaisrayeli ŵakatenge ukwati wacitika. Pamanyuma pake, nyengo zinyake pakaŵanga ciphikiro ca nthengwa, nga ni ico cikuyowoyeka pa Yohane 2:1. Mabaibolo ghanandi ghakung’anamura vesi ili kuti: “Kukaŵa ukwati ku Kana.” Kweni mazgu gheneko gha Cigiriki ghakuyowoya makora kuti “ciphikiro ca nthengwa” panji “ciphikiro ca ukwati.”a (Mateyu 22:2-10; 25:10; Luka 14:8) Apa vikulongora makora kuti Yesu wakaŵapo pa ciphikiro ca ukwati Waciyuda ndipo wakawovwirapo kuti uŵe wakukondweska. Kweni fundo yikuru apa njakuti, ivyo vikacitikanga pa ukwati mu nyengo ya Yesu vikupambana na lero.

4. Kasi Ŵakhristu ŵanyake ŵakusankha kuŵa na ukwati wa mtundu wuli, ndipo cifukwa wuli?

⁴ Mu vyaru vinandi mazuŵa ghano, Ŵakhristu awo ŵakukhumba kutorana ŵakwenera kulondezga malango ghanyake. Para ŵaghalondezga, ŵangakwatiska mu nthowa yiliyose yakuzomerezgeka. Ŵangaŵa na ukwati wa ŵanthu ŵacoko waka, wakulongozgeka na mweruzgi, mulara wa msumba, panji mteŵeti wa cisopo wakuzomerezgeka na Boma. Ŵanyake ŵakusankha kukwatiska mu nthowa iyi. Ŵakucema mbumba panji ŵabwezi ŵawo Ŵacikhristu ŵacoko waka kuti ŵazakaŵe ŵakaboni pa nthengwa yawo panji kuti ŵazakakondwere nawo lumoza pa nyengo yakuzirwa iyi. (Yeremiya 33:11; Yohane 3:29) Mwakuyana waka, Ŵakhristu ŵanyake ŵangasankha kuleka kuŵa na ciphikiro cikuru ca ukwati, ico cingakhumbikwira kunozgekera nyengo yitali ndiposo ndarama zinandi. Kweni ŵakunozga waka cakurya na kulyera lumoza na ŵa mu mbumba yawo ndiposo ŵabwezi ŵawo. Kwali tisankhenge ukwati wa mtundu wuli, ico tikwenera kumanya nchakuti Ŵakhristu ŵanyake ŵakukhwima ŵangaŵa na maghanoghano ghakupambana na ghithu.—Ŵaroma 14:3, 4.

5. Cifukwa wuli Ŵakhristu ŵanandi para ŵakutorana ŵakukhumba kuti payowoyeke nkhani ya ukwati, ndipo yikulongosora vici?

⁵ Ŵakutorana ŵanandi Ŵacikhristu ŵakusankha kuti pa ukwati wawo paŵe nkhani yakufuma mu Baibolo.b Ŵakumanya kuti Yehova ndiyo wakambiska nthengwa ndipo mu Mazgu ghake muli ulongozgi wa umo nthengwa yingakholera ndiposo umo ŵakutorana ŵangaŵira ŵakukondwa. (Genesis 2:22-24; Marko 10:6-9; Ŵaefeso 5:22-33) Ndipo ŵakutorana ŵanandi ŵakukhumba kuti ŵabwezi ŵawo Ŵacikhristu na ŵa mu mbumba yawo ŵakondwere nawo lumoza. Kweni kasi tikwenera kughawona wuli malango ghakupambanapambana gha boma, ndondomeko yake, ndiposo malango gha mu cikaya? Nkhani iyi yilongosorenge ivyo vikucitika mu vigaŵa vyakupambanapambana. Vinyake ivyo vilongosorekenge vipambanenge na ivyo mukumanya panji ivyo vikucitika kukwinu. Ndipouli, muwonenge vinthu vinyake ivyo vikuyana, ndiposo fundo zinyake izo ni zakuzirwa kwa ŵateŵeti ŵa Ciuta.

Nthengwa Yakucindikika Ni Iyo Yacitika Mwakulondezga Malango

6, 7. Cifukwa wuli pakutorana tikwenera kulondezga malango gha boma, ndipo tingaghalondezga wuli?

⁶ Nangauli Yehova ndiyo wakambiska nthengwa, kweni maboma gha ŵanthu ghali na mazaza pa ivyo awo ŵakukhumba kutorana ŵakucita. Ici nchakwenelera. Yesu wakati: “Vya Kesare pelekani kwa Kesare, ndipo vya Ciuta kwa Ciuta.” (Marko 12:17) Ndipo mpositole Paulosi nayo wakapeleka ulongozgi wakuti: “Ŵanthu wose ŵaŵalambire ŵamazaza ŵalara; cifukwa palive wamazaza kweni mweneuyo ngwa Ciuta; ndipo ŵamazaza awo ŵaliko ŵali kwimikika na Ciuta.”—Ŵaroma 13:1; Tito 3:1.

⁷ Mu vyaru vinandi, Kesare, panji ŵalara ŵa maboma, ndiwo ŵakuwona uyo ngwakwenelera kutora panji kutengwa. Mwantheura, para Ŵakhristu ŵaŵiri ŵasankha kutorana ndipo palije cifukwa ca mu Malemba cakuŵatondeska, ŵakwenera kulondezga comene malango gha mu caru cawo. Kulondezga malango kungasazgapo kutora muchato, kupulikira dango lakuti mwimiliri wa boma waŵakwatiske, panji kulembeska nthengwa. Apo Kesare Augusto wakati ŵanthu ŵa mu caru cose “ŵalembeke,” Mariya na Yosefe ŵakapulikira. Ŵakaluta ku Betelehemu ‘kukalembeka.’—Luka 2:1-5.

8. Kasi nthengwa yikukhozgeka wuli, ndipo Ŵakaboni ŵa Yehova ŵakulongora wuli kuti ŵakupulikiska fundo iyi?

⁸ Para Ŵakhristu ŵaŵiri ŵatorana mwakulondezga malango, Ciuta wakuŵawona kuŵa thupi limoza. Mwantheura, Ŵakaboni ŵa Yehova ŵakucita ukwati kanandinandi pa nthengwa yimoza yayi, nesi kuwelezga vilapo, nga umo ŵanji ŵakucitira para ŵakhala vilimika 25 panji 50 mu nthengwa. (Mateyu 5:37) (Machalichi ghanyake ghakuyikana nthengwa iyo yacitika mwakulondezga ndondomeko ya boma. Ŵakuti ni nthengwa yakwenelera yayi usange wasembe panji muliska wandayitumbike panji kukwatiska.) Mu vyaru vinandi, boma likupa mazaza mteŵeti wa Ŵakaboni ŵa Yehova kuti wakwatiskenge nthengwa. Para ici cingacitika, iyo wangatemwa kukwatiska na kuyowoya nkhani ya nthengwa pa Nyumba ya Ufumu. Agha ndigho ni malo gha kusopa kwaunenesko ndipo ndigho ngakwenelera kuyowoyerapo nkhani ya nthengwa, iyo Yehova Ciuta wakambiska.

9. (a) Para nthengwa njakulongozgeka na boma, kasi ŵakutorana Ŵacikhristu ŵangasankha kucitaci? (b) Kasi ŵalara ŵa mpingo ŵangakhwaskika wuli pakunozgekera ukwati?

⁹ Mu vyaru vinyake, muli dango lakuti ŵanthu ŵakwatiskirenge pa ofesi ya boma, nga ni mu holo ya boma, panji pamaso pa mwimiliri wa boma. Kanandi Ŵakhristu ŵakulondezga dango ili, ndipo pamanyuma pake, ŵakuŵa na nkhani ya ukwati pa Nyumba ya Ufumu, mu zuŵa lenelilo panji namacero ghake. (Ŵangatemwa yayi kuti zuŵa la ukwati na la nkhani ya mu Baibolo vitalikirane comene, pakuti mbakutorana pamaso pa Ciuta na ŵanthu, kusazgapo mpingo Wacikhristu.) Usange awo ŵatoranenge ŵakukhumba kuti nkhani ya ukwati wawo yizakayowoyekere mu Nyumba ya Ufumu ya mpingo unyake, ŵakwenera kupempherathu ku Komiti ya Uteŵeti ya Mpingo uwo. Ŵalaŵiliri aŵa ŵakwenera kuwona usange awo ŵatoranenge ŵali na lumbiri luwemi, na kuwoneseska kuti ukwati uleke kutimbanizga nyengo ya maungano pa Nyumba ya Ufumu. (1 Ŵakorinte 14:33, 40) Ŵakweneraso kuwona ivyo ŵakutorana ŵangapempha kuti ŵatoweskere mu Nyumba ya Ufumu pakunozgekera ukwati, na kuwona usange pazamukhumbikwira cipharazgo cakukhwaskana na ivyo vizamucitikiramo.

10. Usange boma ndilo likakwatiska nthengwa, kasi nkhani ya ukwati yikwenera kuyowoyeka wuli?

¹⁰ Mulara uyo wakuyowoya nkhani ya ukwati wakwenera kuyowoya mwaubwezi, mwakukhozga, ndiposo mwanchindi. Para mwimiliri wa boma wali kukwatiska kale nthengwa iyi, muyowoyi wakwenera kulongosora kuti ŵanthu aŵa ŵali kutorana mwakulondezga dango la Kesare. Usange ŵakalapa yayi vilapo pa nyengo iyo ŵakakwatiskiranga ku boma, ŵangacita ntheura pa nyengo ya nkhani.c Usange ŵakalapa kale kweni ŵakukhumba kulapa pamaso pa Yehova na mpingo, ŵangacita ntheura, kweni pakuyowoya ŵalongore kuti ŵakacita kale ici, kulongora kuti Ciuta wali ‘kuŵagumanya’ kale.—Mateyu 19:6; 22:21.

11. Kasi ŵanthu ŵakutorana wuli mu vyaru vinyake, ndipo nkhani ya ukwati yikuyowoyeka wuli?

¹¹ Mu vigaŵa vinyake, mulije dango lakuti paŵenge vyakucitika vinyake para ŵanthu ŵakutorana, nanga pangaŵa pamaso pa mwimiliri wa boma. Para awo ŵatoranenge ŵapeleka waka mafomu agho ŵasayina kwa uyo ŵakulembeskako nthengwa ndikuti ŵatorana. Pamanyuma, wakuŵapa muchato. Para ŵapika waka muchato, ŵanthu aŵa ŵakuŵa paufumu na pauwoli, ndipo nthengwa yawo yikwambira pa zuŵa lenelili. Nga ni umo tawonera pacanya apa, para ŵanthu aŵa ŵatorana waka pakwenera kuŵa nkhani yakufuma mu Baibolo iyo mbali ŵakukhwima mwauzimu wakwenera kuyowoyera pa Nyumba ya Ufumu. Iyo wakwenera kumanyiska ŵategherezgi kuti ŵanthu aŵa mbakutorana cifukwa ŵalembeska nthengwa. Para paŵenge vilapo, vikwenera kucitika mwakulondezga ivyo vyayowoyeka mu ndime 10 na futunoti yake. Wose awo ŵiza pa Nyumba ya Ufumu ŵakondwe nawo lumoza ŵakutorana aŵa, na kusanga candulo na ulongozgi wakufuma mu Mazgu gha Ciuta uwo ukupelekeka.—Sumu ya Solomon 3:11.

Nthengwa za mu Cikaya na za Boma

12. Kasi nthengwa yakucitika mwakulondezga dango la mu cikaya ni nji, ndipo nchiwemi kucitaci para yacitika waka?

¹² Mu vyaru vinyake, ŵanthu ŵakutorana mwakulondezga dango la mu cikaya cawo. Ici cikung’anamura kuti ŵakukhalira waka lumoza yayi, nesi kuŵa pa nthengwa iyo ŵanthu mu vigaŵa vinyake ŵakuyiwona kuti njiwemi waka kweni njambura kuzomerezgeka na dango.d Kweni tikunena nthengwa iyo yikucitika mwakulondezga dango lakumanyikwa makora mu cikaya. Ici cikusazgapo kupeleka panji kupokera maloworo, agho para ghapelekeka ndikuti nthengwa yawo njakuzomerezgeka na dango ndiposo Malemba. Boma likuwona nthengwa ya mtundu uwu kuŵa yakukwana na yakuzomerezgeka. Pamanyuma pake, cikuŵa camacitiko kulembeska nthengwa ya mtundu uwu, ndipo usange ŵakutorana ŵacita ici, ŵangapokera muchato ku boma. Kulembeska nthengwa kungavikilira ŵakutorana panji kuvikilira mwanakazi para mfumu wake wafwa. Kweniso kungavikilira ŵana. Mpingo ukwenera kuciska waliyose uyo wacita nthengwa ya mu cikaya kuti wakalembeske luŵiro nthengwa yake. Vikuwoneka kuti mu Dango ilo Ciuta wakapeleka kwizira mwa Mozesi, ŵakalembeskanga nthengwa ndiposo para mwana wababika.—Mateyu 1:1-16.

13. Para nthengwa yakulondezga dango la mu cikaya yacitika, kasi ni vici vikwenera kuyowoyeka mu nkhani ya ukwati?

¹³ Ŵanthu awo ŵatorana mwakulondezga dango la mu cikaya ŵakuŵa paufumu na pauwoli para nthengwa iyi yacitika. Nga umo tawonera pacanya apa, Ŵakhristu awo ŵakucita nthengwa ya mtundu uwu ŵangatemwa kuŵa na nkhani ya ukwati na kulapa vilapo pa Nyumba ya Ufumu. Para ici cacitika, muyowoyi wangaphalira ŵategherezgi kuti ŵanthu aŵa ŵali kutorana kale mwakukolelerana na dango la Kesare. Nkhani yikwenera kuyowoyeka kamoza pera. Pali nthengwa yimoza, yeneiyo yikacitika mwakulondezga dango la mu cikaya, mwantheura, nkhani ya mu Malemba nayo yikwenera kuyowoyeka kamoza. Usange nyengo ya ukwati na ya nkhani yindatalikirane comene, panji vyose viŵiri vyaŵako mu zuŵa limoza, cikupangiska kuti nthengwa Yacikhristu yiŵe yakucindikika mu cikaya.

14. Kasi Mkhristu wangacita wuli usange pali mwaŵi wakuti wangacita ukwati wa mu cikaya na wa boma?

¹⁴ Mu vyaru ivyo nthengwa yakucitika mwakulondezga dango la mu cikaya yikuŵa yakuzomerezgeka, ŵanthu ŵangakwatiskaso mwakulondezga ndondomeko ya boma. Kanandi nthengwa yakulongozgeka na boma yikucitikira pamaso pa mwimiliri wa boma, ndipo pakuŵa kulapa vilapo na kulembeska muchato. Ŵakhristu ŵanyake ŵakutemwa nthengwa ya ku boma kuluska ya mu cikaya. Palije cifukwa cakucitira ndondomeko zose ziŵiri, cifukwa yiliyose njakuzomerezgeka. Ivyo vyayowoyeka mu ndime 9 na 10 vyakukhwaskana na nkhani ya ukwati na vilapo, vingagwiraso nchito pa ukwati wa mtundu uwu. Cakuzirwa nchakuti ŵanthu ŵatorane mu nthowa iyo njakucindikika pamaso pa Ciuta na ŵanthu.—Luka 20:25; 1 Petros 2:13, 14.

Lutilirani Kucindikana mu Nthengwa

15, 16. Kasi nchindi zikwenera kulongoreka wuli pa nthengwa?

¹⁵ Apo suzgo yikawuka mu nthengwa ya themba la ku Persia, mulara wa awo ŵakamupanga fundo, zina lake Memukan, wakapeleka ulongozgi uwo ngwakovwira. Wakati: ‘Ŵanakazi wose ŵacitire ulemu ŵafumu ŵawo.’ (Esther 1:20) Mu nthengwa za Ŵakhristu, dango ili likwenera kucita kufuma kwa themba yayi; ŵanakazi ŵakwenera kucindika ŵafumu ŵawo. Ŵafumu Ŵacikhristu nawo ŵakwenera kucindika ŵawoli ŵawo na kuŵalumba. (Zintharika 31:11, 30; 1 Petros 3:7) Tikwenera kuzakamba kucindika nthengwa yithu para takhala vilimika vinandi yayi. Kweni tikwenera kwamba para tatorana waka, enya, kufuma pa zuŵa la ukwati kuya munthazi.

¹⁶ Pa zuŵa la ukwati, ni mwanalume na mwanakazi pera yayi awo ŵakwenera kulongora nchindi. Para mulara Wacikhristu wazamudumba nkhani ya ukwati, nkhani nayo yikwenera kuyowoyeka mwanchindi. Yikwenera kuyowoyekera awo ŵakutorana. Kuti muyowoyi waŵacindike, waleke kusazgamo milangwe, na vidokoni vya ŵanthu. Waleke kusazgamo maghanoghano ghake na umo iyo wakuwonera vinthu, ivyo vingakhuŵazga ŵakutorana na ŵategherezgi. Kweni wakwenera kuyowoya mwaubwezi ndiposo mwakukhozga, comene wayowoye umo Mwambiski wa nthengwa wakuyiwonera, na ulongozgi wakuzirwa uwo wakupeleka. Enya, para mulara wayowoya nkhani ya ukwati mwanchindi, nthengwa yicindikenge Yehova Ciuta.

17. Cifukwa wuli ukwati wa Ŵakhristu ukwenera kulondezga malango gha mu caru?

¹⁷ Mu nkhani iyi mukwenera kuti mwawona fundo zinandi zakukhwaskana na nthengwa yakuzomerezgeka. Fundo zinyake zikwenera kuti zikupambana na ivyo vikucitika kukwinu. Ndipouli, tose tikwenera kumanya uwemi wakuti ukwati wa Ŵakaboni ŵa Yehova ucindikenge malango gha mu caru, nga umo Kesare wakukhumbira. (Luka 20:25) Paulosi wakuticiska kuti: “Muŵape wose vyakuŵenelera: sonkho uyo sonkho yikumwenelera; muthulo uyo muthulo ukumwenelera; . . . nchindi uyo nchindi zikumwenelera.” (Ŵaroma 13:7) Enya, nchiwemi kuti kwambira waka pa zuŵa la ukwati, Ŵakhristu ŵacindikenge ndondomeko iyo Ciuta waŵika mazuŵa ghano.

18. Nchivici ico ŵanyake ŵakucita pamanyuma pa ukwati ico tikwenera kuciwona makora, ndipo ulongozgi tizamuwusanga nkhu?

¹⁸ Pamanyuma pa maukwati ghanandi gha Ŵakhristu, pakuŵa nchezgo, ciphikiro, kurya cakurya, panji kusangwa. Kumbukirani kuti Yesu wakasankha kuluta ku ciphikiro cinyake ca mtundu uwu. Usange pali ciphikiro ca mtundu uwu, kasi ulongozgi wa mu Baibolo ungatovwira wuli kuti naco cicindike Ciuta na kuleka kunanga zina la awo ŵatorana ndiposo mpingo Wacikhristu? Nkhani yakulondezgapo yizamuzgora fumbo ili.

Longorani Kuti Muli na Cipulikano mu Umoyo Winu

“Cipulikano . . . , usange cilive milimo, nchakufwa apa cili pa cekha.”—YAKOBE 2:17.

1. Cifukwa wuli Ŵakhristu ŵakwambilira ŵakawoneseska kuti ŵaŵe na cipulikano pamoza na milimo?

ŴAKHRISTU ŵakwambilira ŵanandi ŵakalongora cipulikano kwizira mu milimo yawo. Musambiri Yakobe wakaciska Ŵakhristu wose kuti: “Muŵenge ŵakughacita mazgu, ŵakughapulika waka cara.” Wakasazgirapo kuti: “Nga ndi umo thupi padera pa mzimu ndakufwa, ntheuraso nchakufwa cipulikano padera pa milimo.” (Yakobe 1:22; 2:26) Pakati pajumpha vilimika 35 kufuma apo Yakobe wakalembera mazgu agha, Ŵakhristu ŵanandi ŵakalutilira kulongora cipulikano cawo mwakucita milimo yakwenelera. Kweni cacitima nchakuti ŵanyake ndimo ŵakacitiranga yayi. Yesu wakalumba mpingo wa mu Smurna, kweni wakaphalira ŵanthu ŵanandi mu mpingo wa mu Sardesi kuti: ‘Nkhumanya milimo yinu, kuti muli na zina lakuti muli ŵamoyo, kweni muli ŵakufwa.’—Civumbuzi 2:8-11; 3:1.

2. Kasi Ŵakhristu ŵakwenera kujifumba mafumbo wuli pakuyowoya za cipulikano cawo?

² Kweniso Yesu wakaciska ŵanthu ŵa mu Sardesi, na wose awo ŵakeneranga kuzakaŵazga mazgu ghake kuti ŵalongore citemwa cawo cakudanga ku unenesko, na kuŵa maso mwauzimu. (Civumbuzi 3:2, 3) Waliyose wa ise wangajifumba kuti: ‘Wuli pakuyowoya za milimo yane? Kasi ivyo nkhucita vikulongora kuti nkhufwilirapo kulongora kuti nili nadi na cipulikano, nanga ni para nili mu uteŵeti wa m’munda yayi panji pa maungano gha mpingo?’ (Luka 16:10) Pali vinthu vinandi pa umoyo withu ivyo tingadumbiskana, kweni tiyeni tidumbiskane waka cimoza: nyengo ya nchezgo panji viphikiro, kusazgapo viphikiro ivyo vikucitika pamanyuma pa maukwati gha Ŵakhristu.

Nchezgo za Ŵanthu Ŵacoko

3. Kasi Baibolo likuti wuli pa nkhani ya nchezgo?

³ Taŵanandi tikukondwa para tacemeka kukacezga na Ŵakhristu awo ŵakusangwa. Yehova ni “Ciuta wacimwemwe,” uyo wa kukhumba kuti ŵateŵeti ŵake ŵakondwenge. (1 Timote1:11, NW) Wakakhuŵirizga Solomoni kuti walembe mazgu agha mu Baibolo: “Nkhalumba kusangwa cifukwa munthu panopasi walije kawemi kakuluska kuŵa na kurya, na kumwa, na kusekelera, pakuti uku kukhalenge nayo mu milimo iyo wakusuzgika nayo mazuŵa gha umoyo wake.” (Mupharazgi 3:1, 4, 13; 8:15) Kusangwa uko kukuyowoyeka apa kungaŵa pa cakurya ico mbumba yinganozga panji pa nchezgo yapadera iyo ŵasopi ŵaunenesko ŵangaŵa nayo.—Job 1:4, 5, 18; Luka 10:38-42; 14:12-14.

4. Munthu uyo wakunozga nchezgo panji ciphikiro wakwenera kuwoneseska vici?

⁴ Para ndimwe mukunozgekera kuŵa na nchezgo ya mtundu uwu, mukwenera kuŵa maso na ivyo vizamuŵapo, nanga ni para mucemenge ŵasopi ŵanyinu ŵacoko waka kuzakarya cakurya na kucezga. (Ŵaroma 12:13) Mukwenera kuwoneseska kuti “vyose vikucitika makora ghene,” mwakulondezga “vinjeru ivyo ni vyakucanya.” (1 Ŵakorinte 14:40; Yakobe 3:17) Mpositole Paulosi wakalemba kuti: “Manyi mukurya, manyi mukumwa, manyi mukucita kanthu wuli, citirani vyose ku ucindami wa Ciuta. Mungaŵanga ŵakukhuŵazga.” (1 Ŵakorinte 10:31, 32) Kasi ni vinthu wuli ivyo tikwenera kupwelelera? Kumanyirathu vinthu ivi pambere tindanozge nchezgo panji ciphikiro kungawovwira kuti ivyo tikucita ise na awo taŵacema vilongore kuti tili nadi na cipulikano.—Ŵaroma 12:2.

Kasi Yizamuŵa Nchezgo ya Mtundu Wuli?

5. Cifukwa wuli uyo wanozga nchezgo wakwenera kupwelelera usange pazamuŵa moŵa panji sumu?

⁵ Ŵanthu ŵanandi awo ŵakunozga nchezgo ŵakujifumba usange pakwenera kuŵa moŵa panji yayi. Kuti nchezgo yiŵe yakukhozga, moŵa ngwakukhumbikwa viŵi yayi. Kumbukirani kuti Yesu wakanozgera cakurya wumba uwo ukiza kwa iyo. Wakandaniska cingwa na somba. Nkhani iyi yikuyowoyapo yayi kuti pa nyengo iyi wakapanga vinyo mwamunthondwe, nangauli tikumanya kuti wakhumbenge mphanyi wakacita. (Mateyu 14:14-21) Para mwasankha kuti pa nchezgo paŵe moŵa, ungaŵanga unandi yayi, ndipo woneseskani kuti paliso vyakumwa vinyake vya awo ŵazamuleka kukhumba moŵa. (1 Timote 3:2, 3, 8; 5:23; 1 Petros 4:3) Lekani kupangiska munthu munyake kuti wacicizgike kumwa cakumwa ico cingaruma “nga ndi njoka.” (Zintharika 23:29-32) Wuli pakuyowoya za sumu panji kwimba? Usange pa nchezgo paŵenge sumu, mwambura kukayika musankhenge mwakupwelelera. Mughanaghanirenge kaliliro ka sumu na mazgu agho ghalimo. (Ŵakolose 3:8; Yakobe 1:21) Ŵakhristu ŵanandi ŵawona kuti kutegherezga sumu za Ufumu panji kwimbira lumoza sumu izi kukovwira kuti nchezgo yiŵe yakukondweska. (Ŵaefeso 5:19, 20) Kweniso, nyengo na nyengo wonani voliyumu kuti yileke kukwera comene mwakuti sumu zileke kutimbanizga nchezgo panji kupomera viwawa ŵazengezgani ŵinu.—Mateyu 7:12.

6. Kasi uyo wanozga nchezgo wangalongora wuli kuti cipulikano cake nchamoyo pa nyengo yakucezga ndiposo pa vinthu vinyake?

⁶ Pa nchezgo, Ŵakhristu ŵangacezga nkhani zinandi, kuŵazga vinthu vinyake mwakucemerezga, panji kuyowoya vyakukumana navyo vyakukondweska. Para cidumbirano cayamba kulazga ku vinthu vyawakawaka, mweneko wa nchezgo wangasintha nkhani mwaluso. Kweniso wakwenera kuwoneseska kuti wangayowoyanga ni munthu yumoza pera yayi. Para wawona kuti munthu yumoza pera ndiyo wakukhalira kuyowoya, iyo wakwenera kunjilirapo mwaluso na kupangiska kuti ŵanyake nawo ŵayowoyengepo. Panji wangapempha ŵana ŵacokoŵacoko kuti nawo ŵayowoyepo panji kwambiska nkhani iyo waliyose wangayowoyapo maghanoghano ghake. Ŵana na ŵalara wuwo ŵazamukondwa na nchezgo ya mtundu uwu. Para mwaŵeneko ŵa nchezgo mwendeska vinthu mwamahara ndiposo mwaluso, ‘kuzika kwinu [panji mahara ghinu] kumanyikwenge na ŵanthu wose.’ (Ŵafilipi 4:5) Ŵawonenge kuti cipulikano cinu nchamoyo ndipo cikukhwaska umoyo winu wose.

Maukwati na Viphikiro vya Ukwati

7. Cifukwa wuli pakukhumba kupwelelera comene para tikunozga maukwati na viphikiro ivyo vikuŵapo?

⁷ Nyengo yapadera iyo yikuŵa yakukondweska mpha ukwati wa Ŵakhristu. Ŵateŵeti ŵakale ŵa Ciuta, kusazgapo Yesu na ŵasambiri ŵake, ŵakalutanga ku vinthu vyakukondweska nga ni ivi na viphikiro vyake. (Genesis 29:21, 22; Yohane 2:1, 2) Kweni mazuŵa ghano, vinthu vikulongora kuti pakukhumbikwa kufwilirapo comene kuti viphikiro vya ukwati vicitike mwakulongosoka ndiposo Mwaukhristu. Viphikiro ivi nchigaŵa ca umoyo ndipo vikumupa mwaŵi Mkhristu kuti walongore cipulikano cake.

8, 9. Kasi ivyo vikucitika pa maukwati ghanandi vikukhozgera wuli mazgu agho tikuŵazga pa 1 Yohane 2:16, 17?

⁸ Ŵanthu ŵanandi awo ŵakumanya yayi malango gha Ciuta nesi kupwelerako, ŵakuwona ukwati kuŵa nyengo yakucitira vinthu mwakujumphizga, panji nyengo iyo para munthu watalulira pakucita vinthu ndikuti wandanange. Mu magazini yinyake ya ku Europe, mwanakazi munyake uyo wakaŵa wakwatiska waka, wakayowoya ntheura pakuyowoya za ukwati wake “wapacanya”: ‘Tikakwera kagaleta kakutowa ako kakendanga mwakulongozgana na ghanyake. Galeta lililose likaguzikanga na haci zinayi. Ndipo kumanyuma kwithu kukaŵa tumagalimoto twapacanya uto tukuguzika na mahaci. Kagalimoto kalikose kakaguguzikanga na mahaci 12. Pakaŵaso kagaleta kanyake ako mukaŵa bandi iyo yikimbanga. Kufuma apo, pakaŵa cakurya capacanya comene na sumu zakunozga. Vinthu vikanozga comene. Vikaŵa nga ni umo nkhakhumbiranga. Nkhaŵa fumukazi pa zuŵa ili.’

⁹ Nangauli mitheto yikupambana mu vyaru, kweni mazgu agha ghakukhozgera ivyo mpositole Yohane wakalemba. Iyo wakati: “Vyose ivyo vili mu caru, makhumbiro gha thupi, na makhumbiro gha maso, na kuthumbwa kwa umoyo uno, kuti ni vyakufuma ku Ŵawiske cara, kweni ku caru.” Kasi mukughanaghana kuti Ŵakhristu ŵakukhwima awo ŵatoranenge ŵangakhumba kuŵa na ukwati “wapacanya” na ciphikiro ca zani muwone? Yayi. M’malo mwake, ukwati wawo ukwenera kulongora kuti ŵakukumbukira ulongozgi wakuti “uyo wakucita khumbo la Ciuta, wakukhalilira muyirayira.”—1 Yohane 2:16, 17.

10. (a) Nchifukwa wuli pakukhumbikwa kunozgekera kuti ukwati wende mwakulongosoka? (b) Kasi mukwenera kusankha wuli awo muŵacemenge ku ukwati?

¹⁰ Ŵakhristu awo ŵakukhumba kutorana ŵakwenera kucita vinthu mwahara, ndipo Baibolo lingaŵawovwira. Iwo ŵakumanya kuti nangauli zuŵa la ukwati ndakuzirwa, kweni nkhwamba waka kwa umoyo wawo wa mu nthengwa, pakuti ŵali na cilindizga ca kukhala kwamuyirayira. Palije cifukwa cakuti ŵaŵire na ciphikiro cikuru. Para ŵasankha kuŵa na ciphikiro, ŵakwenera kupima mtengo wake na kuwona umo cizamuŵira. (Luka 14:28) Apo ŵazamukhaliranga lumoza mu umoyo wawo Wacikhristu, mufumu ndiyo wazamuŵa mutu wa mbumba nga umo Malemba ghakuyowoyera. (1 Ŵakorinte 11:3; Ŵaefeso 5:22, 23) Mwantheura, mwanalume ndiyo wali na mazaza pa ciphikiro ca ukwati. Kweni wangalongora citemwa ku mwanakazi uyo ŵatoranenge mwa kudumbiskana nayo za ŵanthu awo ŵakukhumba kuŵacema ku ciphikiro ca ukwati. Cingaŵa camacitiko yayi kucema ŵabwezi na ŵabali ŵawo wose, nakuti nchambura kwenelera. Mwantheura, ŵakwenera kusankha mwamahara. Iwo ŵakwenera kumanya kuti para ŵangaleka kucema ŵasopi ŵanyawo ŵanyake, ŵapulikiskenge ndipo ŵakhuŵarenge yayi.—Mupharazgi 7:9.

“Mulara wa Ciphikiro”

11. Kasi “mulara wa ciphikiro” wangacita mulimo wuli pa ukwati?

¹¹ Para awo ŵakukhumba kutorana ŵasankha kuti pamanyuma pa ukwati wawo pazakaŵe ciphikiro, kasi ŵangacita wuli kuti cizakaŵe cakucindikika? Kwa vilimika vinandi, Ŵakaboni ŵa Yehova ŵawona kuti nchamahara kuti pa ciphikiro paŵenge munthu nga uyo wakaŵa pa ciphikiro ca ku Kana, ico Yesu wakalutako. Pakaŵa “mulara wa ciphikiro,” uyo wakwenera kuti wakaŵa musopi munyawo wakukhwima. (Yohane 2:9, 10) Lero napo, mwanalume uyo wakwatiskenge wakwenera kusankha mbali wakukhwima mwauzimu kuti wacite mulimo uwu wakuzirwa. Pamanyuma pa kupulikizga ivyo mweneko wa nthengwa wakukhumba, mulara wa ciphikiro wangacita milimo iyo yikucitika pambere ciphikiro cindacitike ndiposo pa nyengo ya ciphikiro.

12. Kasi mweneko wa nthengwa wakwenera kughanaghanira vici pa nkhani ya moŵa?

¹² Mwakuyana na ivyo vyayowoyeka mu ndime 5, ŵakutorana ŵanyake ŵakusankha kuti pa ciphikiro paleke kuŵa moŵa mwakuti paŵavye munthu wakuloŵera wakuti watimbanizge cimwemwe ca ŵanthu pa ukwati. (Ŵaroma 13:13; 1 Ŵakorinte 5:11) Kweni para ŵati paŵe moŵa, mweneko wa nthengwa wakwenera kuwoneseska kuti uŵe ucoko waka. Pakaŵa vinyo pa ciphikiro ca ku Kana ico Yesu wakalutako, ndipo nayo wakapanga vinyo liwemi comene. Nchakukondweska kuti mulara wa ciphikiro wakayowoya kuti: “Munthu yose pakudanga wakukhalikapo vinyo liwemi; ndipo para ŵanthu ŵamwapo comene, sono wakukhalikapo liheniko: kweni iwe wasunga vinyo liwemi mpaka sono.” (Yohane 2:10) Apa nchakuwonekerathu kuti Yesu wakapangiska kuti ŵanthu ŵaloŵere yayi, cifukwa uloŵevu wakawuwonanga kuti nkhwananga. (Luka 12:45, 46) Kuti mulara wa ciphikiro wazizwe na vinyo ili ndikuti kumanyuma wakawonapo ŵanthu ŵaloŵera pa viphikiro vinyake. (Milimo 2:15; 1 Ŵatesalonika 5:7) Mwantheura, mweneko wa nthengwa na Mkhristu wakugomezgeka uyo wamusankha kuŵa mulara wa ciphikiro ŵakwenera kuwoneseska kuti wose awo ŵizapo ŵakulondezga ulongozgi wakupulikikwa makora wakuti: “Mungaloŵeranga vinyo, mwenemuno muli luzokozoko.”—Ŵaefeso 5:18; Zintharika 20:1; Hoseya 4:11.

13. Ni vinthu wuli ivyo awo ŵatoranenge ŵakwenera kughanaghanira usange ŵanozga kuti pa ciphikiro ca ukwati paŵe sumu, ndipo cifukwa wuli?

¹³ Nga umo vikuŵira pa viphikiro vinyake, usange paŵenge sumu, mukwenera kuwoneseska kuti voliyumu yindakwere comene mwakuti ŵanthu ŵapulikanenge para ŵakucezga. Mulara munyake Wacikhristu wakati: “Para kwayamba kuzgelera, nyengo iyo ŵanthu ŵanandi ŵakwamba kucezga panji kuvina, nyengo zinyake voliyumu yikukwera comene. Sumu izo zaliranga pasipasi zingamba kucemerezga na kutimbanizga nchezgo. Ciphikiro ca ukwati cikupeleka mwaŵi wakuti ticezgenge na ŵanyithu. Cingaŵa cacitima kutaya mwaŵi uwu cifukwa ca sumu izo zikukokomoka.” Apa napo mweneko wa nthengwa na mulara wa ciphikiro ŵakwenera kucitapo kanthu. Ŵaleke kulekera vyose uyo wakulizga malekodi panji bandi iyo yikwimba. Iwo ndiwo ŵali na mazaza pa sumu izo zikwenera kwimbika ndiposo voliyumu. Paulosi wakalemba kuti: “Cose ico mukucita, manyi mu mazgu manyi mu milimo, citirani vyose mu zina la Fumu Yesu.” (Ŵakolose 3:17) Para ŵanthu awo ŵakiza ŵawelera kukwawo pamanyuma pa ciphikiro ca ukwati (panji nchezgo), kasi ŵamuti sumu zikaŵa ziwemi nakuti ŵakutorana ŵakacita vyose mu zina la Yesu? Ndimo vikwenera kuŵira.

14. Kasi Ŵakhristu ŵakwenera kukumbuka vici za ukwati uwo ŵakalutako?

¹⁴ Enya, ukwati uwo wenda makora ukuluwika yayi. Adam na Edyta, awo ŵakhala mu nthengwa vilimika 30, ŵakayowoya mazgu agha pakukhwaskana na ukwati unyake: “Pakaŵa mzimu wa Ukhristu. Pakaŵa sumu zakulumba Yehova na vyakusanguluska vinyake. Malekodi na kuvina vikaŵa vyakuzirwa comene yayi. Ukaŵa ukwati wakukondweska ndiposo wakukhozga, vyose vikenda mwakukolerana na Malemba.” Nchakuwonekerathu kuti pali vinandi ivyo awo ŵakwatiskenge ŵangacita kuti ŵalongore cipulikano cawo kwizira mu milimo yawo.

Vyawanangwa vya Ukwati

15. Ni ulongozgi wuli wa mu Baibolo uwo tingalondezga pa nkhani ya vyawanangwa vya pa ukwati?

¹⁵ Mu vyaru vinandi, nchakuzara comene kuti ŵabwezi na ŵabali ŵapelekenge vyawanangwa kwa awo ŵakutorana. Para mwasankha kuti ndimo viŵire, kasi mukwenera kukumbukira vici? Kumbukirani ivyo mpositole Yohane wakayowoya pakukhwaskana na “kuthumbwa kwa umoyo uno.” Wakati kuthumbwa uku nkhwa Ŵakhristu awo ŵakulongora cipulikano cawo kwizira mu milimo yayi, kweni ‘caru ico cikuluta.’ (1 Yohane 2:16, 17) Pakuwona ivyo Yohane wakalemba mwakovwirika na mzimu, kasi ŵakutorana ŵakwenera kupharazga mazina gha awo ŵapeleka vyawanangwa? Ŵakhristu ŵa ku Makedoniya na mu Akaya ŵakapeleka vyawanangwa ku ŵabali ŵa mu Yerusalemu, kweni palije apo pali kulembeka mazina ghawo. (Ŵaroma 15:26) Ŵakhristu ŵanandi awo ŵapeleka cawanangwa pa ukwati ŵangatemwa kuti ŵaleke kumanyikwa na ŵanthu, m’malo mwa kujiwoneska. Pa nkhani iyi, wonani ulongozgi wa Yesu uwo wuli pa Mateyu 6:1-4.

16. Pa nkhani ya kupeleka vyawanangwa, kasi awo ŵakutorana ŵangacita wuli kuti ŵaleke kukhozga soni ŵanji?

¹⁶ Kupharazga mazina gha awo ŵapeleka vyawanangwa kungambiska mzimu wa kuphalizgana kuti ni nju wapeleka cawanangwa ciwemi comene panji cakudura. Mwantheura, ŵakutorana awo Mbakhristu ŵavinjeru, ŵangapharazga yayi mazina gha awo ŵapeleka vyawanangwa. Kupharazga mazina kungakhozga soni ŵanji awo panji vikaŵasuzga kuti ŵapeleke cawanangwa. (Ŵagalatiya 5:26; 6:10) Nkhwananga yayi kuti ŵakutorana ŵamanye munthu uyo wakapeleka cawanangwa cinyake. Ŵangamanya usange ŵangaŵazga kadi panji kalata iyo yatumizgikira lumoza na cawanangwa. Kweni yileke kuŵazgika ku wumba. Para tikugura, kupeleka, na kupokera vyawanangwa vya ukwati, tose tikuŵa na mpata wakulongolera kuti nanga ni mu vinthu ivyo tikucita kwatekha, tikulongora cipulikano cithu kwizira mu milimo yithu.

17. Kasi Ŵakhristu ŵakwenera kuŵa na cilato wuli pakukhwaskana na cipulikano ndiposo milimo yawo?

¹⁷ Nchakuwonekerathu kuti ni vinandi vikukhumbikwa kuti tilongore kuti tili na cipulikano padera pa kuŵambara waka viheni, kwiza pa maungano, na kupharazga. Mphanyi waliyose wa ise waŵa na cipulikano camoyo, ico cikukhwaska vyose ivyo tikucita. Enya, tingalongora cipulikano cithu mwa ‘kufiska’ milimo yithu, kusazgapo pa vinthu ivyo vyayowoyeka pacanya apa.—Civumbuzi 3:2.

18. Kasi tingalondezga wuli mazgu gha pa Yohane 13:17 pa maukwati Ghacikhristu na pa nchezgo?

¹⁸ Yesu wakati wapeleka ciyelezgero ku ŵasambiri ŵake ŵakugomezgeka mwa kuŵagezeska malundi, wakayowoya kuti: “Para mukumanya vyeneivi, muli ŵa mwaŵi usange mukuvicita.” (Yohane 13:4-17) Mu vikaya umo tikukhala mazuŵa ghano, cingaŵa cambura kwenelera kugezeska malundi gha mulendo panji munthu munyake, nakuti ici cikucitika yayi. Kweni umo tawonera mu nkhani iyi, pakuŵa nyengo yinyake pa umoyo withu apo tingalongora cipulikano cithu mwa kughanaghanira ŵanji, nga mpha nyengo ya nchezgo na maukwati Ghacikhristu. Tingacita ntheura kwali ndise tikukwatiska panji tacemeka ku ukwati panji nchezgo yiwemi ya Ŵakhristu awo ŵakukhumba kulongora cipulikano cawo kwizira mu milimo.