4. Mbanjani ŵakupanga mphapu ya mwanakazi, ndipo kasi mphapu iyi yizamucita vici?

⁴ Satana wakati wagaluska waka ŵanthu mu munda wa Edeni, Yehova wakalayizga kuti “mwanakazi” waŵenge na “mphapu.”a (Ŵazgani Genesis 3:15.) Para nyengo yajumphapo, mphapu iyi yizamubwanya mutu wa njoka, iyo ni Satana. Pamanyuma Yehova wakavumbura kuti mphapu iyi yizamufumira mwa Abrahamu, mtundu wa Israyeli, mu fuko la Yuda, ndiposo mu mbumba ya Themba Davide. (Gen. 22:15-18; 49:10; Sal. 89:3, 4; Luka 1:30-33) Cigaŵa cakwamba ca mphapu iyi ni Yesu Khristu. (Gal. 3:16) Cigaŵa caciŵiri ca mphapu iyi Mbakhristu ŵakuphakazgika. (Gal. 3:26-29) Yesu na ŵakuphakazgika aŵa ŵakupanga Ufumu wa Ciuta. Ciuta wazamugwiliskira nchito Ufumu uwu pakuparanya Satana.—Luka 12:32; Rom. 16:20.

5, 6. (a) Kasi ni mauthemba ghalinga ghakurughakuru agho Daniyeli na Yohane ŵakaghalongosora? (b) Kasi mitu ya cikoko ca mu buku la Uvumbuzi yikwimira vici?

⁵ Ucimi wakwamba uwo ukapelekekera mu Edeni ukayowoyaso kuti Satana nayo wazamuŵa na “mphapu.” Mphapu yake yizamutinkha mphapu ya mwanakazi. Kasi mbanjani ŵakupanga mphapu ya njoka? Ni wose awo ŵakutinkha Ciuta nga umo Satana wakucitira ndipo ŵakususka ŵanthu ŵa Ciuta. Kwambira kale, Satana wakunozga mphapu yake mu maboma ghakupambanapambana gha ndyali, panji maufumu. (Luka 4:5, 6) Ndipouli, ni maufumu ghacoko waka agho vyakucita vyawo vyakhwaska comene ŵanthu ŵa Ciuta, Ŵaisrayeli panji mpingo wa Ŵakhristu ŵakuphakazgika. Cifukwa wuli fundo iyi njakuzirwa comene? Cifukwa yikulongora cifukwa ico mboniwoni za Daniyeli na Yohane zikulongosolera vya mauthemba ghakuru ghankhondi na ghatatu pera.

7. Kasi mutu wakwamba ukwimira vici, ndipo cifukwa wuli?

⁷ Mutu wakwamba wa cikoko ukwimira Eguputo. Cifukwa wuli? Cifukwa Eguputo ukaŵa uthemba wakwamba ukuru uwo ukatinkhanga ŵanthu ŵa Ciuta. Mphapu ya Abrahamu iyo mukafuma mphapu ya mwanakazi yikandana comene mu Eguputo. Pamanyuma Ŵaeguputo ŵakamba kutambuzga Ŵaisrayeli. Satana wakakhumbanga kuti waparanye ŵanthu ŵa Ciuta wose pambere mphapu yindize. Wakacita wuli nthena? Wakakhuŵilizga Faro kuti wakome ŵana ŵanalume wose ŵa Israyeli. Yehova wakanjirapo ndipo wakaponoska ŵanthu ŵake ku wuzga ku Eguputo. (Ex. 1:15-20; 14:13) Pamanyuma Ciuta wakaŵika Ŵaisrayeli mu Caru ca Layizgano.

8. Kasi mutu waciŵiri ukwimira vici, ndipo kasi ukakhumbanga kucita vici?

⁸ Mutu waciŵiri wa cikoko ukwimira Asiriya. Uthemba wankhongono uwu nawo ukakhumbanga kuparanya ŵanthu wose ŵa Ciuta. Mbunenesko kuti Yehova wakagwiliskira nchito Ŵaasiriya kuti walange mafuko khumi gha Israyeli cifukwa cakuti ghakasopanga vikozgo ndiposo ghakagaluka. Ndipouli, Ŵaasiriya ŵakawukiraso Yerusalemu. Cilato ca Satana cikwenera kuti cikaŵa cakuti waparanye mzere wa mafumu uwo ukalongozgeranga kwa Yesu. Ni Yehova yayi uyo wakaŵatuma kuti ŵacite nthena, ndipo mwamunthondwe wakathaska ŵanthu ŵake ŵakugomezgeka mwa kuparanya ŵalwani aŵa.—2 Mathe. 19:32-35; Yes. 10:5, 6, 12-15.

¹³ Yehova wakagwiliskira nchito Uthemba wa Medi na Peresiya kuti wafiske ucimi. Uthemba uwu ukathereska Babuloni na kuwezgera Ŵaisrayeli ku caru cawo. (2 Mid. 36:22, 23) Ndipouli, nyengo yikati yajumphapo, ufumu wenewuwu uwu ukakhala pacoko kuti uparanye ŵanthu wose ŵa Ciuta. Mu buku la Esther la mu Baibolo muli ciŵembu ico nduna yikuru ya Peresiya, zina lake Hamani yikanozga. Yikanozga ciŵembu cakuti Ŵayuda wose awo ŵakakhalanga mu Uthemba ukuru uwu wa Peresiya ŵakomeke, ndipo yikatema na deti wuwo lakukomera ŵanthu aŵa. Cifukwa cakuti Yehova wakanjilirapo lekani ŵanthu ŵake ŵakavikilirikaso ku mphapu ya Satana. (Est. 1:1-3; 3:8, 9; 8:3, 9-14) Ntheura mphake kuti mutu wacinayi wa cikoko ca mu buku la Uvumbuzi ukwimira nadi Medi na Peresiya.

16. Kasi Antiochus Wacinayi wakacita vici?

¹⁶ Girisi wati wathereska Peresiya, wakawusa caru ca ŵanthu ŵa Ciuta. Pa nyengo iyi, Ŵayuda ŵakaŵa kuti ŵakhazikikaso mu Caru ca Layizgano ndiposo ŵakaŵa kuti ŵazengaso tempile mu Yerusalemu. Ŵakaŵa kuti ŵacali ŵanthu ŵakusoleka ŵa Ciuta, ndipo tempile ilo ŵakaŵa kuti ŵazengaso likaŵa kuti licali kuŵa malo gha kusopa kwaunenesko. Ndipouli, mu vilimika vya m’ma 100 B.C.E., Girisi, uwo ni mutu wacinkhondi wa cikoko, wakawukira ŵanthu ŵa Ciuta. Yumoza wa awo ŵakahara uthemba wakugaŵika wa Alekizanda, Antiochus Wacinayi, wakazenga jochero la ŵangoza pafupi na tempile mu Yerusalemu ndipo wakati uyo wasopenge Yehova wakomekenge. Apa mphapu ya Satana yikalongolerathu kuti yikutinkha ŵanthu ŵa Ciuta. Kweni mwaluŵiro uthemba wa Girisi ukathereskeka ndipo ukaŵaso uthemba wa pa caru cose yayi. Kasi mutu wacinkhondi na cimoza wa cikoko ukwimira uthemba ngu?

17. Kasi mutu wacinkhondi na cimoza ukacita vici ico cikawovwira kuti ucimi wa pa Genesis 3:15 ufiskike?

¹⁷ Uthemba wa Romu ndiwo ukawusanga pa nyengo iyo Yohane wakawonera mboniwoni ya cikoko. (Uvu. 17:10) Uthemba wacinkhondi na cimoza uwu ukacita vikuru pakufiska ucimi wa pa Genesis 3:15. Satana wakagwiliskira nchito ŵalara ŵaboma ŵa Romu kuti walume mphapu ku “citende.” Kasi wakacita wuli nthena? Ŵaroma ŵakamwimba mulandu wautesi Yesu wa kuwukira boma ndipo ŵakamukoma. (Mat. 27:26) Kweni cilonda ici cikapora luŵiro cifukwa Yehova wakamuwuska Yesu.

18. (a) Kasi ni mtundu wuli uphya uwo Yehova wakasankha, ndipo cifukwa wuli? (b) Kasi mphapu ya njoka yikulutilira wuli kutinkha mphapu ya mwanakazi?

¹⁸ Ŵalongozgi ŵa cisopa ŵa Ŵaisrayeli ŵakakolerana na boma la Romu pakukoma Yesu, kweniso Ŵaisrayeli ŵanandi ŵakamukana. Ntheura Yehova wakawujowora mtundu wa Israyeli. (Mat. 23:38; Mil. 2:22, 23) Sono wakasankha mtundu uphya, “Israyeli wa Ciuta.” (Gal. 3:26-29; 6:16) Mtundu uwu ukaŵa mpingo wa Ŵakhristu ŵakuphakazgika ŵakufuma mu mtundu wa Ŵayuda na mu mitundu yinyake. (Efe. 2:11-18) Yesu wati wafwa na kuwuskika, mphapu ya njoka yikalutilira kutinkha mphapu ya mwanakazi. Romu wakayezga kanandi waka kuti waparanye mpingo wa Ŵakhristu, uwo nchigaŵa caciŵiri ca mphapu.c