3. Kasi Vinthu Vyakucanya Vikunangika Panji ni Vyamuyirayira?

Aristotle wakagomezganga kuti pali mphambano yikuru comene pakati pa vinthu vyakucanya na vya pa caru capasi. Iyo wakati caru cikusintha, cikuvunda, ndiposo cikunangika, apo vinthu vyakucanya vikusintha yayi, ni vyamuyirayira. Iyo wakatiso vizingo vyakunyezimira ndiposo vinthu vyakucanya ivyo vikudemelera ku vizingo ivi vikusintha yayi, vikumara yayi, panji kufwa.

Kasi ndivyo Baibolo likusambizga? Pa Salmo 102:25-27, tikuŵazga kuti: “Mukaŵika lufura lwa caru papo kale, mitambo ndi mulimo wa mawoko ghinu. Tivimalenge, kweni Imwe timukhalilirenge; vyose tivikoroŵere nga nchakuvwara. Mukuvizgora nga ndi malaya ndipo tivimalenge; kweni Imwe mucali umo muliri, vilimika vinu kuti tivimalenge cara.”

Wonani kuti wamasalmo wakalemba mazgu agha mutepanji vilimika 200 pambere Aristotle wandaŵeko. Wakapambaniska yayi caru capasi na vinthu vyakucanya, nga kuti caru capasi ndico cikunangika apo nyenyezi ni zamuyirayira. Kweni, wakapambaniska Ciuta na vinthu vyose, vyakucanya na vya pa caru capasi. Iyo Ngwauzimu ndipo wali na nkhongono zakulongozgera vilengiwa vyake.d Apa wamasalmo wakang’anamuranga kuti nyenyezi nazoso zikunangika nga umo vikuvundira vinthu vya pa caru capasi. Kasi ŵasayansi ŵa mazuŵa ghano ŵasanga vici pa nkhani iyi?

Ŵasayansi awo ŵakusanda vinthu vya pa caru capasi ŵakukhozgera vyose, ivyo Baibolo likuyowoya na ivyo Aristotle wakayowoya kuti vinthu vya pa caru capasi vikuvunda. Unenesko ngwakuti, malibwe agho ghali pa caru capasi ghakusweka na maji ndipo ghakupangikaso para pasi paphulika na kufumiska vibalabala ndiposo para pa caru pacitika vinthu vinyake.

Wuli pakuyowoya za nyenyezi? Kasi zikunangika nga umo Baibolo likuyowoyera, panji ni zamuyirayira nga umo wakasambizgira Aristotle? Mu vilimika vya m’ma 1500 C.E., ŵasayansi ŵakusanda vinthu vyakucanya ŵa ku Europe ŵakamba kukayikira fundo ya Aristotle yakuti nyenyezi ni zamuyirayira ŵakati ŵawona nyenyezi yikukhonyoka. Kufuma nyengo iyi kuzakafika sono, ŵasayansi ŵawona kuti nyenyezi zinganangika para zaphulika panji kuphya pacokopacoko, kweniso para zingawa zekha. Kweniso ŵasayansi ŵawonaso kuti nyenyezi ziphya zikupangika para nyenyezi zikoloŵere zaphulika. Ntheura nchakupulikikwa kuti mulembi wa Baibolo wakayelezgera na malaya agho ghakumara ndipo ghakuwezgekerapo.e Ipo nchakukondweska comene kuwona kuti wamasalmo uyu, uyo wakaŵako kale comene, wakalemba vinthu ivyo vikukolerana na ivyo ŵasayansi ŵa mazuŵa ghano ŵakubowozga.

Kweni, mungafumbaso kuti: ‘Kasi Baibolo likusambizga kuti caru capasi panji vinthu vyakucanya zuŵa linyake vizamumara panji vizamukhumbikwira kulengekaso?’ Yayi, Baibolo likulayizga kuti viŵengepo kwamuyirayira. (Salmo 104:5; 119:90) Vilengiwa ivi viŵengepo nyengo zose cifukwa cakuti vili kulengeka kuti ni vyamuyirayira yayi, kweni cifukwa cakuti Ciuta uyo wakavilenga walayizga kuti wavivikilirenge. (Salmo 148:4-6) Nangauli wandayowoye umo wavivikililirenge, kweni kasi nchakupulikikwa yayi kugomezga kuti Uyo wakavilenga wali na nkhongono yakuvivikililira? Vikuyana waka na munthu uyo ni nkhwantha pakuzenga nyumba. Wakumanyaso kupwelelera nyumba iyo wazengera mbumba yake kuti yileke kuwa.