LAYIBULARE YA PA INTANETI ya Watchtower
Watchtower
LAYIBULARE YA PA INTANETI
Chitumbuka
  • BAIBOLO
  • MABUKU
  • MAUNGANO
  • Maucimi Ghake Ghose Ghakufiskika
    Gongwe la Mulinda—2012 | Juni 1
    • Maucimi Ghake Ghose Ghakufiskika

      “Palive kutondeka kanthu pa viwemi vyose ivyo Yehova Ciuta winu wakayowoya namwe.” —JOSHUA 23:14.

      CIFUKWA WULI BAIBOLO NDAPADERA? Ŵanthu awo ŵakayowoyanga vinthu vyamunthazi mu nyengo yakale ŵakavilongosoranga makora yayi ndipo ŵakabudiskanga, ndimoso viliri na awo ŵakuyowoya vyamunthazi mazuŵa ghano. Ŵanthu awo ŵakuyowoya vyamunthazi ŵakucita nthena mwakuwona dankha ivyo vikucitika sono ndipo ŵangayowoya yayi vinthu ivyo vizamucitika vilimika mahandiredi ghanandi kunthazi. Mwakupambana na ŵanthu aŵa, maucimi gha mu Baibolo ghali kulembeka makora, ndipo nyengo zose ghakufiskika, nakuti ghakuphara “vyapakwamba kuya na ku ivyo vindacitike.”—Yesaya 46:10.

      MWACIYELEZGERO: Mu 6 B.C.E. nchimi Daniyeli yikawona mboniwoni iyo yikayowoyerathu umo Girisi wazamutheleskera Ŵamedi na Peresiya. Ukayowoyaso kuti para themba lakutonda la Girisi ‘laŵa na nkhongono,’ uthemba wake uzamubwanganduka. Kasi ninjani wakeneranga kunjira mu malo ghake? Daniyeli wakalemba kuti: “Maufumu ghanayi ghati ghawuke kufuma mu mtundu wake wa ŵanthu kweni mu nkhongono zake cara.”—Daniel 8:5-8, 20-22.

      IVYO ŴAKUSANDA MDAUKO ŴAKUYOWOYA: Pakati pajumpha vilimika 200 kufuma apo Daniyeli wakafwira, Alexander Mukuru wakaŵa themba la Girisi. Wakati wawusa kwa vilimika pafupifupi 10, Alexander wakathereska Medi na Peresiya ndipo ici cikapangiska kuti Muwuso wa Girisi ukulireko mpaka kufika ku Mlonga wa Indus (uwo pasono ni Pakistan). Kweni apo wakaŵa na vilimika 32, wakafwa mwamabuci. Pamasinda nkhondo iyo yikacitikira ku Asia Minor yikamazga ufumu wa Girisi. Vinkhara vinayi ivyo vikathereska Girisi vikagaŵana ufumu uwu. Ndipouli, palije uyo wakaŵa na nkhongono zakuyana na Alexander.

      KASI MUKUTI WULI? Kasi lilipo buku ilo lingaŵa na ucimi wakulembeka na kufiskika mwantheura? Panji ni Baibolo pera?

      [Mazgu Ghakukhozgera pa peji 4]

      Mu Baibolo muli maucimi ghanandi comene agho ghakufiskika, ntheura vingacitika yayi kuti ghafiskike mwangozi.—A LAWYER EXAMINES THE BIBLE , BY IRWIN H.LINTON

      [Kulongosora Cithuzithuzi pa peji 4]

      © Robert Harding Picture Library/SuperStock

  • Likuneneska pa Nkhani ya Mdauko
    Gongwe la Mulinda—2012 | Juni 1
    • Likuneneska pa Nkhani ya Mdauko

      “Nasanda vinthu vyose makoraghene kufuma pakwamba.”—LUKA 1:3.

      CIFUKWA WULI BAIBOLO NDAPADERA? Kanandi nkhani zautesi panji vidokoni vikuyowoya za vinthu vyakuzizika kwambura kuphara malo gheneko agho vinthu ivyo vikacitikira, nyengo, panji mazina. Kweni Baibolo likulongosora makora nkhani zinandi zakukhwaskana na mdauko ndipo ŵaŵazgi ŵanandi ŵakukhorwa kuti ivyo likuyowoya ni ‘vyaunenesko.’—Salmo 119:160.

      MWACIYELEZGERO: Baibolo likuti “Nebukadinezara themba la ku Babuloni . . . wakaluta [na Themba la Yuda] Jehoyakini ku Babuloni.” Pamasinda, “Evilmerodaki themba la Babuloni, mu cilimika ico wakambira kuwusa, mu wezi wake wakasutura Jehoyakin Themba la Yuda kumufumya mu nyumba ya vikondo.” Kweniso, “phande lake la vyakurya likapika kwa iye [Jehoyakini] na themba mu rutaruta, mazuŵa ghose gha umoyo wake.”—2 Mathemba 24:11, 15; 25:27-30.

      IVYO NKHWANTHA ZAKUFUKURA VINTHU ZASANGA: Nkhwantha zakufukura vinthu vyakale zasanga viphapha vya mu nyengo ya Nebukadinezara waciŵiri. Viphapha ivi vikasangika pa malo agho kale pakaŵa Babuloni, ndipo pakalembeka vyakurya ivyo ŵakayidi ŵakapokeranga kweniso ŵanchito na ŵanthu ŵanji mu nyumba ya themba. Pakalembekaso vyakurya ivyo ŵakapelekanga kwa “Yaukin [Jehoyakini]” uyo wakaŵa “themba la Yahudi (Yuda),” na ŵamunyumba yake. Wuli pakuyowoya za Evilmerodaki uyo wakanjira m’malo mwa Themba Nebukadinezara? Pa cinthu cinyake cakucemeka vasi ico cikasangika pafupi na msumba wa Susa, pakalembeka mwakujoba kuti: “Nyumba ya themba Amil Marduk [Evilmerodaki], Themba la Babuloni, mwana wa Nebukadinezara, Themba la Babuloni.”

      KASI IMWE MUKUTI WULI? Kasi lilipo buku ilo tingaliyaniska na Baibolo pa nkhani ya mdauko? Panji ni Baibolo pera?

      [Mazgu Ghakukhozgera pa peji 5]

      “Baibolo likuneneska para likuyowoya za nyengo kweniso malo uko vinthu vikacitikira kuluska vimakalata vilivyose vyakale.”—A SCIENTIFIC INVESTIGATION OF THE OLD TESTAMENT, BY ROBERT D. WILSON.

      [Cithuzithuzi pa peji 5]

      Ciphapha ca ku Babuloni ico cikuzunura Themba la Yuda Jehoyakini

      [Kulongosora Cithuzithuzi]

      © bpk, Berlin/Vorderasiatisches Museum, SMB/Olaf M. Tessmer/Art Resource, NY

  • Likuneneska pa Nkhani ya Sayansi
    Gongwe la Mulinda—2012 | Juni 1
    • Likuneneska pa Nkhani ya Sayansi

      ‘Asi ndakulembera zintharika makumi ghatatu, zakucenjezga na za umanyi, mwakuti ndikulongore ico nchaurunji na unenesko, kuti iwe uŵawezgere mazgu ghaunenesko awo ŵakakutuma?’—ZINTHARIKA 22:20, 21.

      CIFUKWA WULI BAIBOLO NDAPADERA? Kanandi ulongozgi wa mu mabuku ghakale ukuŵa wakovwira yayi ndipo ŵasayansi ŵabowozga kuti zinandi mwa nkhani za mu mabuku agha zikuŵa zautesi. Nanga ni mazuŵa ghano awo ŵakulemba mabuku ŵakusintha fundo zinyake mwakuti ziyane na ivyo ŵabowozga. Kweni Baibolo lili kulembeka na Mlengi ndipo Mazgu ghake “ghakukhalilira muyirayira.”—1 Petrosi 1:25

      MWACIYELEZGERO: Dango ilo Ciuta wakapeleka kwizira mwa Mozesi likati Ŵaisrayeli ŵakajovwilirenge “kuwaro kwa msasa” na kuwundira viheni. (Duteronome 23:12, 13) Para ŵakora citanda ŵakeneranga kugeza na kucapa vyakuvwara vyawo. (Leviticus 11:27, 28; Maŵazgo 19:14-16) Ŵavyoni ŵakaŵaŵikanga kwa ŵekha mpaka nthenda yimare.—Leviticus 13:1-8.

      IVYO ŴADOKOTALA ŴAKUYOWOYA: Pakulimbana na matenda, mazuŵa ghano napo nchakuzirwa comene kuti viheni vitayikenge ku malo ghakwenelera. Nchakuzirwa kugeza m’mawoko, kweniso kupatura cinthu ico cakoleka na nthenda. Usange pa nyumba palije cimbuzi, Wupu wa ku America wakuwona za matenda ukati: “Mukajovwilirenge pataliko mamita pafupifupi 30 kufuma pa cisimi ca maji na kuwundirapo.” Wupu wakuwona vya umoyo wa ŵanthu ukayowoya kuti para ŵanthu ŵakutaya viheni ku malo ghakwenelera, ciwovwirenge kuti ŵacepeske matenda ghakufumira. Vilimika 200 ivyo vyajumpha, ŵacipatala ŵabowozga kuti ŵakapiranga matenda ŵalwari ŵanandi usange ŵandageze mu mawoko pamanyuma pakukora vitanda. Wupu wa ku America uwu, ukuti kugeza mu mawoko, “kukovwira comene kuti matenda ghaleke kwambukira.” Wuli pa fundo yakuti awo ŵali na vyoni panji matenda ghanyake agho ghakwambukira ŵakhalenge kwaŵekha? Sonosono apa magazini yinyake ya ku Saudi Arabia yikati: “Para nthenda yakwambukira yamba waka, kuŵika kwaŵekha ŵanthu awo ŵali na nthena iyi ndico nchinthu cakovwira comene kuti yileke kwambukira.”

      KASI MUKUTI WULI? Kasi lilipo buku lakale ilo mukuwona kuti likukolerana na ivyo ŵasayansi ŵasanga mazuŵa ghano? Panji ni Baibolo pera?

      [Mazgu Ghakukhozgera pa peji 6]

      “Palije uyo wangaleka kucontheka para wakuŵazga nkhani za mu Dango la Mozesi zakukhwaskana na umo tingajivikililira ku matenda na vinthu vinyake.”—MANUAL OF TROPICAL MEDICINE, BY DRS. ALDO CASTELLANI AND ALBERT J. CHALMERS

  • Ndakukolerana
    Gongwe la Mulinda—2012 | Juni 1
    • Ndakukolerana

      “Nanga nkhamoza ucimi undizepo na khumbo la munthu, kweni ŵanthu ŵakayowoyanga vyakufuma kwa Ciuta pakulongozgeka na mzimu utuŵa.” —2 PETROSI 1: 21.

      CIFUKWA WULI BAIBOLO NDAPADERA? Kanandi mabuku gha vinthu vyakale agho ŵanthu ŵamuwiro umoza ŵangalemba ghakususkana. Ndimoso vikuŵira na mabuku agho ghalembeka na ŵanthu ŵakupambana awo ŵakaŵako mu nyengo zakupambana kweniso malo ghakupambana. Kweni Baibolo likutiphalira kuti mabuku ghose 66 (kwambira Genesis mpaka Uvumbuzi) Mulembi wake njumoza, kulongora kuti muli uthenga umoza wakukolerana.—2 Timote 3:16

      MWACIYELEZGERO: Mu buku lakwamba la mu Baibolo, Mozesi wakalemba kuti kuzamuŵa “mphapu” iyo yizamuponoska ŵanthu. Buku ili likayowoyerathu kuti mphapu iyi yizamufuma mu mzere wa Abrahamu, Yisake na Yakobe. (Genesis 3:15; 22:17, 18; 26:24; 28:14) Pakati pajumpha vilimika 500, nchimi Natani yikavumbura kuti mphapu iyi yifumenge mwa Davide. (2 Samuel 7:12) Vilimika 1,000 vikati vyajumphapo, mpositole Paulosi wakalongosora kuti Yesu na gulu la ŵalondezgi ŵake ŵakusoleka ndiwo ni mphapu yakulayizgika. (Ŵaroma 1:1-4; Ŵagalatiya 3:16, 29) Paumaliro, buku la Uvumbuzi likayowoyerathu kuti ŵanthu aŵa ŵazamupharazga za Yesu pa caru capasi. Ndipo para ŵafwa ŵazamuwuskikira kucanya ndipo ŵazamuwusa pamoza na Yesu kwa vilimika 1,000. Mphapu iyi yizamuparanya Dyabulosi na kuponoska ŵanthu.—Uvumbuzi 12:17; 20:6-10.

      IVYO ŴAKUSANDA BAIBOLO ŴANJI ŴAYOWOYA: Wati wasanda mabuku 66 gha mu Baibolo, [Louis Gaussen] wakazizwa na kukolelerana kwa buku ili, ilo likalembeka vilimika vyakujumpha 1,500 na ŵanthu ŵanandi. Ivyo wose ŵakalemba vikaŵa vyakukolerana nga ni para ŵakamanyanga makora nkhani yose na umo ŵanthu ŵangaponoskekera kwizira mu sembe ya Yesu.’—Theopneusty—The Plenary Inspiration of the Holy Scriptures.

      KASI IMWE MUKUTIPO WULI? Kasi nchamacitiko kuti buku lakulembeka vilimika vyakujumpha 1,500 na ŵanthu ŵakupambanapambana ŵakukwana 40 liŵe lakukolerana? Panji ni Baibolo pera?

      [Mazgu Ghakukhozgera pa peji 7]

      ‘Para vyakulembeka ivi vyaŵikika pamoza vikupanga buku limoza. Palije buku ilo tingaliyaniska na Baibolo pa mabuku ghose mu caru.’—THE PROBLEM OF THE OLD TESTAMENT, BY JAMES ORR

  • Ndakovwira Nanga ni Sono
    Gongwe la Mulinda—2012 | Juni 1
    • Ndakovwira Nanga ni Sono

      “Mazgu ghinu ndi nyali ku malundi ghane na muliko wa mu nthowa yane.”—SALMO 119:105.

      CIFUKWA WULI BAIBOLO NDAPADERA? Mabuku ghanji ghangawoneka nga ngawemi kweni ghangatovwira yayi pa umoyo withu. Nakuti mabuku ghaulongozgi mazuŵa ghano ghakukhumbikwira kusinthamo vinthu vinyake nyengo na nyengo. Kweni Baibolo likuti “vinthu vyose ivyo vikalembeka kale, vikalembekera kutisambizga.”—Ŵaroma 15:4

      MWACIYELEZGERO: Nangauli Baibolo ni buku la vya cipatala yayi, kweni lili na masacizgo ghakovwira kuti munthu waŵe na maghanoghano ghawemi na umoyo uwemi. Mwaciyelezgero, Baibolo likuti: “Mtima wakuziza ndiwo umoyo wa thupi.” (Zintharika 14:30) Baibolo likucenjezgaso kuti: “Uyo wakujipatura wakupenja khumbo la yekha, ndipo wakugalukira vinjeru vyose.” (Zintharika 18:1) Kweniso likuti, “Muli kukondwa kukuru mu kupeleka kuluska mu kupokera.”—Milimo 20:35.

      IVYO ŴAKUSANDA ŴASANGA: Munthu wakuŵa na umoyo uwemi para ngwakuzika, wali paubwezi wakukhora na ŵanji, kweniso para wali na mzimu wakupa. Magazini yinyake yakukhwaskana na vya cipatala yikati: “Ŵanalume awo ŵakukalipa comene ŵakuŵa pangozi ya kulwara sitiroku kuluska awo ŵakuwezga ukali wawo.” (The Journal of the American Medical Association) Kusanda uko kukacitika kwa vilimika 10 ku Australia kukavumbura kuti ŵacekuru awo “ŵakutemwa kucezga na ŵabwezi ŵawo kweniso ŵanthu awo ŵangaŵaphalira vyakusingo kwawo,” ŵakuŵa na umoyo utaliko. Ndipo mu 2008, ŵakusanda ŵa ku Canada na United States ŵakasanga kuti “para munthu wakumalira ndalama pakovwira ŵanyake kuluska kujiwovwira yekha wakuŵa wakukondwa comene.”

      KASI IMWE MUKUTI WULI? Pa nkhani ya vya cipatala, kasi mungagomezga ulongozgi wa mu buku lililose ilo likalembeka vilimika 2000 ivyo vyajumpha? Panji ni Baibolo pera?

      [Mazgu Ghakukhozgera pa peji 8]

      “Baibolo likunikondweska comene . . . cifukwa lili nga ni munkhwala wankhongono comene.”—HOWARD KELLY, M.D. WAKUSANDA VYA MAGHANOGHANO PA YUNIVESITE YINYAKE

Mabuku gha Chitumbuka (1982-2023)
Fumani
Njirani
  • Chitumbuka
  • Tumizgani
  • Ivyo Mukukhumba
  • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
  • Malango
  • Phangano
  • Privacy Settings
  • JW.ORG
  • Njirani
Tumizgani