LAYIBULARE YA PA INTANETI ya Watchtower
Watchtower
LAYIBULARE YA PA INTANETI
Chitumbuka
  • BAIBOLO
  • MABUKU
  • MAUNGANO
  • bt mutu 3 pp. 20-27
  • “Ŵakazuzgika na Mzimu Utuŵa”

Vidiyo palije.

Phepani, pali suzgo linyake.

  • “Ŵakazuzgika na Mzimu Utuŵa”
  • “Kuchitira Ukaboni Mwakukwana vya Ufumu wa Chiuta”
  • Mitu Yichoko
  • Nkhani Zakuyanako na Iyi
  • “Wose Ŵakaŵa Pamoza pa Malo Ghamoza” (Milimo 2:1-4)
  • “Waliyose Wakaŵapulika . . . mu Chiyowoyero Chake” (Milimo 2:5-13)
  • “Petrosi Wakimilira” (Milimo 2:14-37)
  • “Waliyose wa Imwe Wabatizike” (Milimo 2:38-47)
  • Ŵanthu ŵa Viyowoyero Vyose Ŵakupulika Makani Ghawemi
    Gongwe la Mulinda Likupharazga Ufumu wa Yehova—2005
  • Kubapatizika mu Zina la Njani Ndiposo la Vici?
    Gongwe la Mulinda Likupharazga Ufumu wa Yehova—2010
  • ‘Sono Muli Ŵanthu ŵa Chiuta’
    Gongwe la Mulinda Likupharazga Ufumu wa Yehova—2014
  • Ŵasambiri Ŵakapokera Mzimu Utuŵa
    Ivyo Mungasambira mu Baibolo
Wonani Vinyake
“Kuchitira Ukaboni Mwakukwana vya Ufumu wa Chiuta”
bt mutu 3 pp. 20-27

MUTU 3

“Ŵakazuzgika na Mzimu Utuŵa”

Ivyo vikachitika ŵasambiri ŵati ŵapokera mzimu utuŵa pa Pentekoste

Nkhani iyi yili pa Milimo 2:1-47

1. Longosorani umo vinthu vikaŵiranga pa Chiphikiro cha Pentekoste.

MU MISEWU ya mu Yerusalemu mukaŵa ŵanthu ŵanandi chomene.a Josi likatolokanga pa jochero la pa tempile apo Ŵalevi ŵakimbanga sumu za Hallel (izo ni Masalimo 113 m’paka 118). Ŵakwenera kuti ŵakimbanga mwakukoŵerana. Ŵalendo ŵakazura mu misewu. Ŵakafuma ku vyaru vyakutali nga nkhu Elamu, Mesopotamiya, Kapadokiya, Ponto, Eguputo, na Romu.b Kasi kukaŵa chakuchitika wuli? Kukaŵa chiphikiro cha Pentekoste, icho chikuchemekaso kuti “zuŵa la vipambi vyakwamba kucha.” (Maŵa. 28:26) Chiphikiro ichi chikaŵangako chaka chilichose, ndipo yikaŵa nyengo yakumalizgira kuvuna balere na yakwambira kuvuna tirigu. Ili likaŵanga zuŵa lakukondweska chomene.

Mapu agho ghakulongora malo gha uko kukafuma ŵanthu awo ŵakapulika uthenga uwemi pa Pentekoste 33 C.E. 1. Vigaŵa: Libiya, Eguputo, Etiyopiya, Bitiniya, Ponto,Yudeaya, Mesopotamiya, Babuloniya, Elamu, Mediya, na Paritiya. 2. Misumba: Romu, Alekizandiriya, Memphis, Antiyoke (wa ku Siriya), Yerusalemu, na Babuloni. 3. Nyanja: Nyanja ya Meditereniyani, Nyanja Yifipa, Nyanja ya Caspian, na Persian Gulf.

YERUSALEMU, CHINYINA CHA CHISOPA CHACHIYUDA

Vinandi ivyo vikuzunulika mu ma chaputara ghakwambilira gha buku la Milimo vikachitikira mu Yerusalemu. Msumba uwu uli pakati pa mapiri gha Yudeya, mtunda wa makilomita pafupifupi 55 kumafumiro gha dazi kwa Nyanja ya Meditereniyani. Mu 1070 B.C.E., Themba Davide likapoka muzi uwo ukaŵa pa Phiri la Ziyoni, ndipo msumba uwo ukazengeka apa ndiwo ukazakaŵa msumba ukuru wa mtundu wa Israyeli.

Pafupi na Phiri la Ziyoni pali Phiri la Moriya. Mwakuyana na mdauko wa Ŵayuda, Abrahamu wakakhumba kupeleka sembe mwana wake Yisake pa phiri ili, vyaka 1,900 pambere ivyo vikuzunulika mu buku la Milimo vindachitike. Phiri la Moriya likazakaŵa chigaŵa cha msumba uwu, Solomoni wati wazengapo tempile lakwamba la Yehova. Msumba ukuru na wakutowa uwu ndigho ghakaŵa malo ghakuzirwa ku Ŵayuda, pa umoyo wawo wa zuŵa na zuŵa ndiposo pa kusopa kwawo.

Ŵayuda ŵakufuma mu vyaru vyose ŵakawungananga pa tempile la Yehova kuti ŵapeleke sembe, kusopa, na kuŵapo pa viphikiro vya pa chaka. Ŵakachitanga nthena pakupulikira dango la Chiuta lakuti: “Katatu pa chaka, ŵanalume wose pakati pinu ŵalutenge kukawonekera pamaso pa Yehova Chiuta winu ku malo agho wasora.” (Doto. 16:16) Mu Yerusalemu mukaŵaso Sanihedirini, ilo likaŵa khoti likuru la Ŵayuda ndiposo wupu wakwendeska vinthu.

2. Kasi ni vinthu wuli vyakuzizwiska ivyo vikachitika pa Pentekoste mu 33 C.E.?

2 Pa zuŵa ili, mu 33 C.E., apo nyengo yikaŵa pafupifupi 9 koloko mulenji pakachitika chinthu chinyake chakuzizika. Mwamabuchi, kukaŵa mphomo kufuma kuchanya “nga nkhuputa kwa mphepo yankhongono.” (Mil. 2:2) Mphomo iyi yikazura nyumba iyo mukawungana ŵasambiri ŵa Yesu pafupifupi 120. Kufuma apo, chinthu chinyake chakuzizika chikachitika. Malulimi nga gha moto ghakawoneka, ndipo ghakakhala pa msambiri waliyose.c Kufuma apo, ŵasambiri “ŵakazuzgika na mzimu utuŵa” ndipo ŵakamba kuyowoya viyowoyero vyachilendo. Ŵasambiri ŵati ŵafuma mu nyumba, ŵalendo awo ŵakakumananga nawo mu misewu ya mu Yerusalemu ŵakazizwa, chifukwa ŵasambiri aŵa ŵakayowoyanga nawo mu viyowoyero vyawo. Nadi, waliyose wakaŵapulikanga “ŵakuyowoya mu chiyowoyero chake.”—Mil. 2:1-6.

3. (a) Chifukwa wuli tingayowoya kuti zuŵa la Pentekoste 33 C.E. ndapadera mu mdauko wa kusopa kwaunenesko? (b) Kasi ivyo Petrosi wakayowoya vikukolerana wuli na kugwiliskira ntchito “makiyi gha Ufumu”?

3 Nkhani yakukondweska iyi yikulongosora chinthu chinyake chakuzirwa chomene pa kusopa kwaunenesko, icho nkhwamba kwa mtundu wa Israyeli wauzimu, mpingo wa Ŵakhristu ŵakuphakazgika. (Gal. 6:16) Kweni pakaŵaso vinyake. Apo Petrosi wakayowoya na mzinda zuŵa lira, wakagwiliskira ntchito kiyi wakwamba pa “makiyi gha Ufumu” ghatatu. Kiyi waliyose wakapeleka mwaŵi wapadera ku ŵanthu ŵakupambana. (Mat. 16:18, 19) Kiyi wakwamba uyu wakawovwira kuti Ŵayuda na ŵanthu ŵakung’anamukira ku Chiyuda ŵazomere makani ghawemi na kuphakazgika na mzimu utuŵa wa Chiuta.d Ntheura ŵakazgoka chigaŵa cha Israyeli wauzimu, ndipo ŵakaŵa na chigomezgo cha kuzakawusa nga mafumu na ŵasembe mu Ufumu wa Mesiya. (Chivu. 5:9, 10) Nyengo yikati yajumphapo, mwaŵi uwu ukapelekeka ku Ŵasamariya, kufuma apo ku mitundu yinyake. Kasi Ŵakhristu mazuŵa ghano ŵakusambirako vichi ku ivyo vikachitika pa Pentekoste mu 33 C.E.?

“Wose Ŵakaŵa Pamoza pa Malo Ghamoza” (Milimo 2:1-4)

4. Kasi mpingo wa mazuŵa ghano ukuyana wuli na uwo ukamba mu 33 C.E.?

4 Mpingo Wachikhristu ukamba na ŵasambiri pafupifupi 120 awo “ŵakaŵa pamoza pa malo ghamoza,” mu chipinda cha muchanya, awo ŵakaphakazgika na mzimu utuŵa. (Mil. 2:1) Pa zuŵa lira, ŵanthu ŵakubatizika ŵa mpingo uwu ŵakaŵa ŵanandi chomene. Apa ndipo mpingo uwu ukambira kukura ndipo uchali kukura. Enya, mpingo wa mazuŵa ghano, uwo uli na ŵanalume na ŵanakazi ŵakopa Chiuta, ukuyana na wakale, ndipo ndiyo ni nthowa iyo “makani ghawemi . . . gha Ufumu,” ghakupharazgikira “mu charu chose chapasi kuti uŵe ukaboni ku mitundu yose” pambere umaliro wa charu ichi undafike.—Mat. 24:14.

5. Kasi tikutumbikika wuli para tikuwungana na mpingo waunenesko?

5 Mpingo waunenesko ni malo agho ŵanthu ŵakusangako nkhongono zauzimu, kwali mbakuphakazgika panji ŵa “mberere zinyake.” (Yoh. 10:16) Paulosi wakamanya kuti wovwiri uwo ukusangika mu mpingo ngwakuzirwa, lekani wakalembera Ŵakhristu mu Romu kuti: “Nkhukhumba chomene kumuwonani, kuti nizakamupaniko chawanangwa chauzimu kuti mukhozgeke, panji kuti tizakakhwimiskane, waliyose kwizira mu chipulikano cha munyake, chinu na chane.”—Rom. 1:11, 12.

ROMU, MSUMBA UKURU WA UFUMU WA ŴAROMA

Mu nyengo iyo buku la Milimo likalembekanga, Romu ukaŵa msumba ukuru na wakuzirwa pa nkhani za ndyali. Ukaŵa msumba ukuru wa ufumu uwo pa nyengo yira ukawusanga vyaru vinandi, kufuma ku Britain mpaka Kumpoto kwa Africa, ndiposo kufuma ku Nyanja ya Atlantic mpaka ku Persian Gulf.

Romu ukaŵa msumba uwo pakakumananga ŵanthu ŵa mitheto, mafuko, viyowoyero, ndiposo vigomezgo vyakupambanapambana. Chifukwa cha misewu yiwemi, ŵalendo ndiposo ŵamalonda ŵakufuma mu vigaŵa vyose vya ufumu wa Ŵaroma ŵakandonderanga kwenekura. Pa dowoko lapafupi la Ostia, sitima za malonda zikakhizganga vyakurya na vinthu vinyake vyakuti vilute mu msumba wa Romu.

Mu nyengo ya Ŵakhristu ŵakwambilira, mu Romu mukakhalanga ŵanthu ŵakujumpha 1 miliyoni. Panyake hafu ya ŵanthu aŵa ŵakaŵa ŵazga, ŵanthu awo ŵakasangika na milandu, ŵana awo ŵapapi ŵawo ŵakaŵaguliska panji kuŵaleka, ndiposo ŵakayidi awo ŵakakoleka na ŵasilikari ŵa Ŵaroma. Pa awo ŵakatolekera ku Romu nga mbazga pakaŵa Ŵayuda ŵakufuma ku Yerusalemu. Ivi vikachitika apo Pompey, Mulongozgi wa Ŵasilikari ŵa Ŵaroma wakathereska msumba uwu mu 63 B.C.E.

Ŵanandi awo ŵakakhalanga mu Romu ŵakaŵa ŵanthu ŵakavu chomene ndipo ŵakakhalanga mu nyumba zakudikanya izo zikaŵa pafupipafupi kweniso ŵakathembanga wovwiri wa boma. Ndipouli, mathemba ghakatozga msumba wawo na nyumba zapachanya nkhanira za gabugabu. Zinyake mwa nyumba izi ghakaŵa maholo na masitediyamu ghakuru ghakucitiramo maseŵero ghakutimbana pakati pa ŵanthu ŵekhaŵekha panji na vinyama, ndiposo kuphalizgana kwendeska magaleta. Ndipo vyose ivi ŵanthu ŵakawoneleranga kwambura kulipira.

6, 7. Kasi mpingo waunenesko mazuŵa ghano ukufiska wuli mulimo uwo Yesu wakapeleka ku ŵapharazgi ŵa mitundu yose?

6 Mazuŵa ghano, mpingo Wachikhristu uli na vilato vyakuyana na ivyo ukaŵa navyo mu nyengo ya Ŵakhristu ŵakwambilira. Yesu wakapa ŵasambiri ŵake mulimo wakusuzga, kweni wakukondweska. Wakaŵaphalira kuti: “Mukazgore ŵanthu ŵa mitundu yose kuŵa ŵasambiri, mukaŵabatize mu zina la Adada na la Mwana na la mzimu utuŵa, mukaŵasambizge kusungilira vinthu vyose ivyo namuphalirani.”—Mat. 28:19, 20.

7 Mpingo Wachikhristu wa Ŵakaboni ŵa Yehova ndiyo ni nthowa iyo mulimo uwu ukufiskikira mazuŵa ghano. Kuyowoya unenesko, ntchakusuzga kufikira ŵanthu ŵa viyowoyero vyakupambanapambana. Ndipouli, Ŵakaboni ŵa Yehova ŵapanga mabuku kweniso mavidiyo ghakulongosora Baibolo mu viyowoyero vyakujumpha 1,000. Usange mukuwungana na mpingo waunenesko ndipo mukuchitako mulimo wa kupharazga Ufumu na kuzgora ŵanthu kuŵa ŵasambiri, mukwenera kukondwa chomene. Muli mu gulu la ŵanthu ŵachoko waka pa charu chapasi mazuŵa ghano, awo ŵali na mwaŵi wa kuchitira ukaboni mwakukwana zina la Yehova.

8. Kasi waliyose mu mpingo wakutumbikika wuli?

8 Yehova Chiuta watipa ubali wa pa charu chose kuti watovwire kuzizipizga mwachimwemwe mu nyengo zinonono izi. Paulosi wakalembera Ŵakhristu Ŵachihebere kuti: “Tiyeni tighanaghaniranenge na kuchiskana kuti titemwanenge na kuchita milimo yiwemi. Tingalekanga yayi kuwungana pamoza nga umo ŵakuchitira ŵanyake, kweni tikhwimiskanenge, tichitenge vyose ivi chomene apo tikuwona zuŵa likuneng’enera.” (Heb. 10:24, 25) Yehova watipa mpingo Wachikhristu kuti tikhwimiske ŵanji ndiposo kuti nase tikhwimiskike. Demelerani ku ŵabali na ŵadumbu ŵinu ŵauzimu. Mungalekanga yayi kuluta ku maungano.

“Waliyose Wakaŵapulika . . . mu Chiyowoyero Chake” (Milimo 2:5-13)

Ŵasambiri ŵa Yesu ŵakupharazgira Ŵayuda na awo Ŵang’anamukira ku Chiyuda.

“Tikuŵapulika ŵakuyowoya mu viyowoyero vithu za vinthu vikuru vya Chiuta.”—Milimo 2:11

9, 10. Kasi ŵanyake ŵajipeleka wuli kuti ŵapharazgire ŵanthu awo ŵakuyowoya chiyowoyero chinyake?

9 Ghanaghanirani umo Ŵayuda na ŵanthu awo ŵakang’anamukira ku Chiyuda ŵakakondwera pa Pentekoste 33 C.E. Ŵanandi awo ŵakaŵapo ŵakwenera kuti ŵakayowoyanga Chigiriki panji Chihebere, ivyo vikaŵa viyowoyero vyakumanyikwa chomene. Kweni nyengo yira “waliyose wakaŵapulika [ŵasambiri] ŵakuyowoya mu chiyowoyero chake.” (Mil. 2:6) Ŵanthu aŵa ŵakwenera kuti ŵakakhozgeka chomene kupulika makani ghawemi mu chiyowoyero chawo. Ŵakhristu mazuŵa ghano ŵakuyowoya viyowoyero vinyake mwamunthondwe yayi. Ndipouli, ŵanandi ŵajipeleka kuthandazga uthenga wa Ufumu ku ŵanthu ŵa mitundu yose. Kasi ŵakuchita wuli? Ŵanji ŵasambira chiyowoyero chinyake kuti ŵateŵetere mu mpingo wa chiyowoyero icho, uwo uli kufupi na kwawo, panji kusamukira ku charu chinyake. Kanandi ŵakusanga kuti ŵanthu awo ŵakuŵapharazgira ŵakuchontheka chomene chifukwa chakuti ŵakuyezgayezga kuyowoya nawo mu chiyowoyero chawo.

10 Pulikani vya Christine, uyo wakamba kusambira chiyowoyero cha Gujarati pamoza na Ŵakaboni ŵanyake 7. Wakati wakumana na munyake wa chiyowoyero cha Gujarati uyo ŵakaŵira lumoza pa ntchito, wakamutawuzga mu chiyowoyero chake. Mwanakazi uyu wakatoleka mtima ndipo wakakhumba kumanya chifukwa icho Christine wakalimbikiliranga kusambira chiyowoyero cha Gujarati. Christine wakamupharazgira. Mwanakazi uyu wakaphalira Christine kuti: “Palije chisopa chinyake icho chikuchiska ŵanthu ŵake kusambira chiyowoyero chakusuzga nthena. Ukwenera kuŵa nadi na chinthu chinyake chakuzirwa chakuti uyowoye.”

11. Kasi tingachita wuli kuti tipharazgenge makani gha Ufumu ku ŵanthu ŵa viyowoyero vinyake?

11 Tose tingafiska yayi kusambira chiyowoyero chinyake. Ndipouli, tingapharazga uthenga wa Ufumu ku ŵanthu awo ŵakuyowoya viyowoyero vinyake. Kasi tingachita wuli? Nthowa yimoza nkhugwiliskira ntchito JW Language® app kuti timanye umo ŵakutauzgirana mu chiyowoyero icho tikukhumba kupharazgira munthu. Mungasambiraso mazgu ghapusu gha umo mungambiskira chidumbirano kuti muŵafike pa mtima awo mukuŵapharazgira. Ŵalongozgerani pa jw.org, ŵapani mabuku panji ŵalongorani mavidiyo ghamuchiyowoyero chawo. Usange tingagwiliskira ntchito vinthu ivi mu uteŵeti, nase tingakondwa nga umo ŵakakondweranga ŵabali na ŵadumbu ŵa mumpingo wa Ŵakhristu awo ŵakazizwa chomene kupulika ŵanthu ‘ŵakuyowoya mu chiyowoyero chawo.’

ŴAYUDA MU MESOPOTAMIYA NA EGUPUTO

Buku la The History of the Jewish People in the Age of Jesus Christ (175 B.C.–135 A.D.) likuti: “Mu Mesopotamiya, Mediya na Babuloniya mukakhalanga ŵanthu ŵakufuma mu ufumu wa mafuko 10 [wa Israyeli], ndiposo ufumu wa Yuda, chifukwa chakuti Ŵaasiriya na Ŵababuloni ŵakaŵakora wuzga.” Kuyana na Ezira 2:64, Ŵaisrayeli 42,360 pera, ndiwo ŵakawelera ku Yerusalemu kufuma ku wuzga ku Babuloni. Ivi vikachitika mu 537 B.C.E. Flavius Josephus wakalemba kuti mu nyengo ya ŵapositole, Ŵayuda awo “ŵakakhalanga mu Babuloniya” ŵakaŵa ŵanandi chomene. Mu vyaka vya m’ma 200 m’paka m’ma 400 C.E., ŵanthu aŵa ŵakalemba buku la malango Ghachiyuda lakuchemeka Babylonian Talmud.

Pali ukaboni wa mu mabuku uwo ukulongora kuti Ŵayuda ŵakamba kukhala mu Eguputo cha m’ma 500 B.C.E. Mu nyengo iyi, Yeremiya wakatumizga uthenga ku Ŵayuda awo ŵakakhalanga mu malo ghakupambanapambana mu Eguputo, nga nkhu Nofi.g (Yer. 44:1) Ŵayuda ŵanandi ŵakwenera kuti ŵakaluta ku Eguputo mu nyengo ya muwuso wa Ŵagiriki. Josephus wakuti Ŵayuda ndiwo ŵakaŵa ŵanthu ŵakwamba kukhala mu Alekizandiriya. Nyengo yikati yajumphapo, chigaŵa chose cha msumba uwu chikaŵa chawo. Mu nyengo ya ŵapositole, Philo, mulembi Wachiyuda, wakayowoya kuti Ŵayuda mamiliyoni ghanandi ŵakakhalanga mu charu chose cha Eguputo, kwambira “chadera ku Libiya mpaka ku mphaka za ku Etiyopiya.”

“Petrosi Wakimilira” (Milimo 2:14-37)

12. (a) Kasi ntchimi Joyeli yikayowoya vichi vyakukhwaskana na vyakuzizwiska ivyo vikachitika pa Pentekoste 33 C.E.? (b) Chifukwa wuli ŵanthu ŵakakhazganga uchimi wa Joyeli uwo ukafiskika pa Ŵakhristu ŵakwambilira?

12 “Petrosi wakimilira” kuti wayowoye ku mzinda wa ŵanthu ŵa mitundu yinandi. (Mil. 2:14) Wakalongosora ku wose awo ŵakategherezganga kuti ni Chiuta uyo wakaŵawovwira kuyowoya mwamunthondwe viyowoyero vinyake, kufiska uchimi uwo wakayowoya Joyeli, wakuti: “Nizamupungulira mzimu wane pa ŵanthu ŵa mitundu yose.” (Joye. 2:28) Pambere Yesu wandakwere kuchanya, wakaphalira ŵasambiri ŵake kuti: “Namulomba Adada ndipo ŵazamumupani movwiri munyake,” ndipo wakati movwiri uyu ni “mzimu.”—Yoh. 14:16, 17.

13, 14. Kasi Petrosi wakachita wuli kuti waŵafike pa mtima ŵanthu awo wakaŵapharazgiranga, ndipo ise tingamuyezga wuli?

13 Mazgu ghaumaliro agho Petrosi wakaphalira mzinda ghakaŵa ghankhongono, wakati: “Nyumba yose ya Israyeli yimanye nadi kuti Chiuta wakamuzgora kuŵa Fumu na Khristu, Yesu uyo imwe mukamupayika pa khuni.” (Mil. 2:36) Ŵanandi awo ŵakategherezganga kwa Petrosi ŵakaŵapo yayi apo Yesu wakakomekanga pa khuni lakusuzgikirapo. Ndipouli, pakuti mtundu wawo ndiwo ukakoma Yesu, wose ŵakaŵa na mulandu. Kweni Petrosi wakayowoya na Ŵayuda aŵa mwantchindi ndipo wakaŵafika pa mtima. Petrosi wakakhumbanga kovwira ŵanthu aŵa kuti ŵalape, kuŵeruzga yayi. Kasi mzinda uwo ukapulikizganga ukakhuŵara na mazgu gha Petrosi? Yayi. Kweni ŵanthu aŵa “ŵakachontheka mu mtima.” Ŵakafumba kuti: “Kasi tichitechi?” Chifukwa chakuti Petrosi wakayowoya mwantchindi vikawovwira kuti wafike pa mtima ŵanthu ŵanandi ndipo paumaliro ŵakalapa.—Mil. 2:37.

14 Nase tingayezga Petrosi kuti tiŵafikenge pamtima ŵanthu. Para tikupharazgira ŵanji, tikwenera yayi kususka fundo yiliyose yautesi iyo mweneko nyumba wangayowoya. M’malo mwake, tingachita makora kudumbiskana fundo iyo tose tingakolerana. Usange tingasanga fundo iyo tingakolerana na uyo tikumupharazgira, ndipo tingadumbiskana nayo Mazgu gha Chiuta mwaluso. Kanandi para unenesko wa mu Baibolo tawulongosora mwantchindi, ŵanthu ŵa mitima yiwemi ŵakupulika uthenga withu.

CHIKHRISTU MU PONTO

Pa ŵanthu awo ŵakapulika mazgu gha Petrosi pa Pentekoste 33 C.E. pakaŵa Ŵayuda ŵakufuma ku Ponto, chigaŵa icho chikaŵa kumpoto kwa Asia Minor. (Mil. 2:9) Vikuwoneka kuti ŵanji ŵakapharazganga makani ghawemi ŵati ŵawelera kukwawo, chifukwa ŵanji awo Petrosi wakaŵalembera kalata yakwamba ‘ŵakambininikira’ ku malo nga ni Ponto.h (1 Pet. 1:1) Ivyo wakalemba vikulongora kuti Ŵakhristu aŵa wakachita “chitima chifukwa cha viyezgo vyakupambanapambana” ivyo ŵakakumananga navyo chifukwa cha chipulikano chawo. (1 Pet. 1:6) Ŵakwenera kuti ŵakasuskikanga ndiposo kutambuzgika.

Viyezgo vinyake ivyo Ŵakhristu mu Ponto ŵakakumana navyo vikuyowoyeka mu makalata agho Pliny Muchoko, kazembe wa chigaŵa cha Romu cha Bitiniya na Ponto, wakalemberananga na Themba Trajan. Apo wakalembanga kalata yake mu Ponto cha mu 112 C.E., Pliny wakayowoya kuti nga ni “nthenda yakwambukira,” Chikhristu chikwambukira waliyose, kwali ni mwanalume panji mwanakazi, mwana panji mulara, waudindo panji kavwiza. Pliny wakapeleka mwaŵi ku awo ŵakatenge Mbakhristu kuti ŵaleke Chikhristu, ndipo awo ŵakakananga, wakaŵakomanga. Yose uyo wakatembanga Khristu panji kulomba ku ŵachiuta panji chikozgo cha Trajan ŵakamufwaturanga. Pliny wakazomerezga kuti “awo Mbakhristu nadi ŵangachita yayi” vinthu ivi.

h Lizgu lakuti “kumbininikira” lili kufuma ku lizgu Lachigiriki ilo likung’anamura “Kutchona.” Lizgu ili likuyowoya za Ŵayuda, icho chikulongora kuti ŵanandi awo ŵakazgoka Ŵakhristu ŵakaŵa Ŵayuda.

“Waliyose wa Imwe Wabatizike” (Milimo 2:38-47)

15. (a) Kasi Petrosi wakayowoya vichi, ndipo ŵanthu ŵakachita wuli? (b) Chifukwa wuli ŵanthu ŵanandi awo ŵakapulika makani ghawemi pa Pentekoste ŵakaŵa ŵakwenelera kubatizika zuŵa lenelira?

15 Pa zuŵa lakukondweska la Pentekoste 33 C.E., Petrosi wakaphalira Ŵayuda na ŵanthu awo ŵakang’anamukira ku Chiyuda awo ŵakachontheka kuti: “Ng’anamukani mtima, ndipo waliyose wa imwe wabatizike.” (Mil. 2:38) Pa chifukwa ichi, ŵanthu pafupifupi 3,000 ŵakabatizika mu viziŵa ivyo vikaŵa mu Yerusalemu panji pafupi na Yerusalemu.e Kasi ŵanthu aŵa ŵakachimbilira kubatizika? Kasi nkhani iyi yikulongora kuti ŵasambiri ŵa Baibolo ndiposo ŵana awo ŵapapi ŵawo Mbakhristu ŵachimbilirenge kubatizika pambere ŵandanozgeke? Yayi. Kumbukani kuti Ŵayuda na ŵanthu ŵakung’anamukira ku Chiyuda awo ŵakabatizika pa zuŵa la Pentekoste mu 33 C.E., ŵakatemwanga kusambira Mazgu gha Chiuta, ndipo ŵakaŵa mu mtundu uwo ukajipatulira kwa Yehova. Kweniso ŵakalongora kuti ŵakaŵa ŵamwamphu, chifukwa ŵanji ŵakendanga mitunda yitali kuti ŵafike pa chiphikiro icho chikachitikanga chaka na chaka. Ŵati ŵazomera unenesko wakukhwaskana na mulimo wa Yesu Khristu pakufiska khumbo la Chiuta, ŵakaŵa ŵakunozgeka kulutilira kuteŵetera Chiuta, kweni sono nga mbalondezgi ŵakubatizika ŵa Khristu.

KASI ŴANTHU AWO ŴAKANG’ANAMUKIRA KU CHIYUDA ŴAKAŴA ANJANI?

“Ŵayuda na ŵakung’anamukira ku Chiyuda” ŵakamupulika Petrosi wakupharazga pa Pentekoste 33 C.E.—Mil. 2:10.

Pa ŵanalume ŵalumbiri luwemi awo ŵakimikika pa “mulimo wakwenelera” wa kugaŵa vyakurya zuŵa lililose, pakaŵa Nikolasi wa “ku Antiyoke uyo wakang’anamukira ku Chiyuda.” (Mil. 6:3-5) Ŵanthu ŵakung’anamukira ku Chiyuda ŵakaŵa ŵa mitundu yinyake, awo ŵakanjira chisopa Chachiyuda. Ŵanthu ŵakaŵatoranga kuti Mbayuda mu vyose, pakuti ŵakazomera Chiuta na Dango la Israyeli. Ŵakakana ŵachiuta ŵanyake wose, ŵanalume ŵakakotoleka, ndipo ŵakajibatika ku mtundu wa Israyeli.

Ŵayuda ŵakati ŵawera ku wuzga ku Babuloni mu 537 B.C.E., ŵanandi ŵakazenga kutali na charu cha Israyeli kweni ŵakalutilira kulondezga Chiyuda. Ivi vikapangiska kuti ŵanthu ŵakale awo ŵakakhalanga kumafumiro gha dazi kwa Nyanja ya Meditereniyani na vyaru vinyake ŵachimanye chisopa cha Ŵayuda. Ŵakulemba mabuku ŵakale, Horace na Seneca, ŵakuzomerezga kuti ŵanthu ŵanandi mu vyaru vyakupambanapambana awo ŵakakopeka na Ŵayuda na vigomezgo vyawo ŵakamba kukhala nawo ndipo ŵakanjira chisopa cha Ŵayuda.

16. Kasi Ŵakhristu ŵakwambilira ŵakalongora wuli mzimu wa kujipata?

16 Yehova wakalitumbika nadi gulu lira. Nkhani iyi yikuti: “Wose awo ŵakagomezga ŵakaŵa pamoza ndipo vinthu vyawo vikaŵa vya wose. Ŵakaguliskanga malo ghawo na katundu wawo, ndipo ivyo ŵakasanganga ŵakagaŵiranga wose, kuyana na kusoŵerwa kwa munthu.”f (Mil. 2:44, 45) Nadi, Ŵakhristu wose ŵaunenesko ŵakwenera kutolera mzimu wa chitemwa na wa kujipata uwu.

17. Kasi ni vinthu wuli ivyo munthu wakwenera kuchita kuti waŵe wakwenelera kubatizika?

17 Malemba ghakulongosora vinthu vinandi ivyo munthu wakwenera kuchita kuti wajipatulire na kubatizika kuŵa Mkhristu. Munthu wakwenera kusambira na kumanya Mazgu gha Chiuta. (Yoh. 17:3) Wakwenera kuŵa na chipulikano na kupera pa vinthu viheni ivyo wakachitanga kumasinda, ndipo wakwenera kulongora kuti wali na chitima nadi na vinthu ivi. (Mil. 3:19) Kufuma apo, wakwenera kuzgoka, panji kung’anamuka, na kwamba kuchita milimo yiwemi iyo yikukolerana na khumbo la Chiuta. (Rom. 12:2; Efe. 4:23, 24) Para wachita vinthu ivi ndipo wakujipatulira kwa Chiuta mu lurombo na kubatizika.—Mat. 16:24; 1 Pet. 3:21.

18. Kasi ni mwaŵi wuli uwo wapelekeka ku ŵasambiri ŵakubatizika ŵa Khristu?

18 Kasi ndimwe msambiri wa Yesu Khristu wakujipeleka ndiposo wakubatizika? Usange ni nthena, wongani mwaŵi uwo mwapika. Nga mbasambiri ŵakwambilira awo ŵakazuzgika na mzimu utuŵa, namwe mungagwira ntchito yikuru ya kuchitira ukaboni mwakukwana kweniso kuchita khumbo la Yehova.

a Wonani bokosi lakuti “Yerusalemu, Chinyina cha Chisopa Chachiyuda.”

b Wonani mabokosi ghakuti “Romu, Msumba Ukuru wa Ufumu wa Ŵaroma”; “Ŵayuda mu Mesopotamiya na Eguputo”; ndiposo “Chikhristu mu Ponto.”

c “Malulimi” ghakaŵa moto yayi, kweni ghakaŵa ‘nga gha moto,’ icho chikulongora kuti ghakawonekanga nga ni moto ukugolera pa mitu ya ŵasambiri.

d Wonani bokosi lakuti “Kasi Ŵanthu Awo Ŵakang’anamukira ku Chiyuda Ŵakaŵa Anjani?”

e Ivyo vikachitika apa vikuyana na ivyo vikachitika pa Ogasiti 7, 1993, pa ungano wa mitundu yose wa Ŵakaboni ŵa Yehova ku Kiev, Ukraine, apo ŵanthu ŵakukwana 7,402 ŵakabatizika mu viziŵa 6. Ubapatizo wose ukatora maora ghaŵiri na maminiti 15.

f Ndondomeko iyi yikawovwira ŵalendo awo ŵakakhalira mu Yerusalemu kuti ŵasambire vinandi vya chipulikano chiphya. Ŵanthu ŵakapelekanga vinthu ivi mwakukhumba kwawo, ŵakachichizgikanga yayi.—Mil. 5:1-4.

g Zina linyake la msumba uwu ni Memfisi.

    Mabuku gha Chitumbuka (1982-2023)
    Fumani
    Njirani
    • Chitumbuka
    • Tumizgani
    • Ivyo Mukukhumba
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Malango
    • Phangano
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Njirani
    Tumizgani