17. Kasi ni suzgo wuli iyo yisangenge ŵanthu sonosono, ndipo tizamukumbuka mazgu wuli?

¹⁷ Kweni tikumanya kuti nkhondo yicali waka. Ndipo tikulutilira kupharazga makani ghawemi nanga kuŵe ku ŵanthu ŵakususka. (Mat. 24:14, 21) Ndipouli, mwaŵi uwo wajulikira ŵakususka aŵa kuti ŵang’anamuke na kupona umalenge sonosono. Nangauli nchakukhumbikwa kuti ŵanthu ŵathaskike, kweni cakuzirwa comene nchakuti zina la Yehova lituŵiskike. (Ŵazgani Ezekiel 38:23.) Para mitundu ya caru cose capasi yawungana pamoza umo kukayowoyekera kale kuti yiparanye ŵanthu ŵa Ciuta, tizamukumbuka lurombo lwa wamasalmo ulu: “Ŵalengeskeke na kukhozgeka soni muyirayira; ŵamalizgike mu soni zikuru.”—Sal. 83:17.

18, 19. (a) Kasi nchivici cikuŵalindilira awo ŵakulimbana na muwuso wa Yehova? (b) Kasi imwe mukukhwaskika wuli pakuti sonosono apa muwuso wa Yehova uthuwuskikenge?

¹⁸ Ŵanthu awo ŵakulimbana na muwuso wa Yehova ŵakhozgekenge soni. Mazgu gha Ciuta ghakuti awo “ŵakuleka kupulikira ivangeli” ŵazamulangika pa Haramagedoni, ndipo lawo ni “pharaniko lamuyirayira.” (2 Tes. 1:7-9) Pharaniko lawo na kupona kwa awo ŵakusopa Yehova mu unenesko, uzamuŵa ukaboni wakukhorweska wakuti Yehova pera ndiyo ni Ciuta waunenesko. Mu caru ciphya, ŵanthu ŵazamuluwa yayi za kutonda uku. Awo ŵazamuŵaso ŵamoyo mu nyengo ya “ciwuka ca ŵarunji na ŵambura urunji,” ŵazamupulika za mulimo ukuru wa Yehova uwu. (Mil. 24:15) Mu caru ciphya, ŵazamuwona kuti ni vinjeru nadi kuzomera kuwusika na Yehova. Ndipo ŵakuzika pakati pawo ŵazamuwona ŵekha kuti Yehova pera ndiyo ni Ciuta waunenesko.

“Nadi, Ili ni Zina Likuru na Lituŵa Nkhanira la Ciuta”

Uyo wakayowoya mazgu agha ni Nicholas wa ku Cusa mu cilimika ca 1430.a Munthu uyu wakatemwanga visambizgo vinandi, ndipo wakasambira Cigiriki, Cihebere, filosofi, vya chalichi, samuzi, na vinthu vya ku mtambo. Apo wakaŵa na vilimika 22, wakaŵa nkhwantha ya dango la cisopa ca Roma Katolika. Mu 1448 wakimikika kuŵa mupristi mulara.

Vilimika pafupifupi 550 ivyo vyajumpha, Nicholas wa ku Cusa wakajura nyumba yakusungirako ŵacekuru mu Kues, tawuni iyo sono yikucemeka Bernkastel-Kues, pafupifupi makilomita 130 kumwera kwa Bonn mu caru ca Germany. Mu nyumba yeneyiyi lero muli layibulare ya Cusa, mwenemumo muli mipukutu yakujumpha 310. Umoza mwa mipukutu iyi ni Codex Cusanus 220, umo mukusangika mazgu agho Cusa wakayowoya mu 1430. Mu mazgu agho wakayowoya, ghakucemeka In principio erat verbum (Mu Mtendeko Mukaŵa Mazgu), Nicholas wa ku Cusa wakayowoya lizgu la Cilatini lakuti Iehoua kung’anamura Yehova.b Pa peji 56 pali mazgu agha ghakukhwaskana na zina la Ciuta: “Ndakupelekeka na Ciuta. Ni zina la vilembo vinayi vya Cihebere. . . . Nadi, ili ni zina likuru na lituŵa nkhanira la Ciuta.” Mazgu gha Nicholas wa ku Cusa ghakukolerana na fundo yakuti zina la Ciuta likusangika mu Malemba Ghacihebere ghakwambilira.—Ex. 6:3.

Buku la m’ma 1400 ili, ndimoza mwa vyakulembeka vyakale ivyo vicali waka, mwenemumo vilembo vinayi vya zina la Ciuta vili kung’anamulika kuti “Iehoua.” Ukaboni wakulembeka uwu, ukusazgirapo waka pa fundo yakuti kwa vilimika mahandiredi ghanandi comene, mu mabuku ghanandi zina la Ciuta lalembeka mwakuyanako na kazunuliro kakuti “Yehova.”