Maliferensi gha Uteŵeti na Umoyo Wachikhristu—Kabuku ka Maungano
JANYUWALE 11-17
MAZGU GHA CHIUTA MBUSAMBAZI | LEVITIKO 20-21
“Yehova Wakupatura Ŵanthu Ŵake”
it-1-E 1199
Chiharo
Chiharo ntchinthu chilichose icho munthu watora icho chikaŵa cha munthu uyo wali kufwa. Chingaŵa chakufuma ku ŵapapi panji wachibali icho munthu wahara. Ungaŵa udindo, malo panji vinthu vinyake. Lizgu lakwamba Lachihebere ilo ŵali kuligwiliskira ntchito pa nkhani iyi ni na·chalʹ (na·chalahʹ). Lizgu ili likuyowoya za kupokera panji kupeleka chiharo, chomene para munthu wakupika chinthu cha munthu munyake. (Maŵ 26:55; Eze 46:18) Lizgu Lachihebere lakuti ya·rashʹ ilo ni verebu nyengo zinyake likuyowoya za munthu uyo “wakutora udindo panji kuhara,” kweni kanandi likuyowoya za uyo “wakuhara katundu.” (Ge 15:3; Le 20:24) Kweniso lingang’anamura “kupoka; kuchimbizga,” mwakugwiliskira ntchito ŵasilikari. (Do 2:12; 31:3) Mazgu Ghachigiriki agho ghakuyowoya za chiharo ghakuyanako na lizgu lakuti kleʹros, ilo pakwamba likang’anamuranga “mphenduzga,” kweni pamanyuma likamba kung’anamura “kugaŵa,” ndipo paumaliro “chiharo.”—Mt 27:35; Mil 1:17; 26:18.
it-1-E 317 ¶2
Viyuni
Pamanyuma pa Chigumula, Nowa wakapeleka “vyamoyo . . . vyakuduka mudera vyambura kufipirwa” pamoza na vinyama kuŵa sembe. (Ge 8:18-20) Chiuta wakazomerezga kuti ŵanthu ŵangarya viyuni, chikuru ŵaleke kurya na ndopa zake. (Ge 9:1-4; yaniskani na Le 7:26; 17:13.) Pakuti panyengo iyi viyuni vinyake ŵakaviwonanga kuti ni “vyambura kufipirwa,” ukaŵa ukaboni wakulongora kuti Chiuta wakuvizomerezga kupeleka sembe. Viyuni ivi ŵakavigwiliskirangaso ntchito kuŵa chakurya. Kweni Baibolo likulongora kuti panyengo yira pakaŵavya viyuni ivyo vikayowoyeka kuti ni “vyakufipirwa” m’paka apo Dango la Mozesi likambira kugwira ntchito. (Le 11:13-19, 46, 47; 20:25; Do 14:11-20) Baibolo likuyowoya yayi ivyo ŵakawonanga kuti ŵamanye viyuni ivyo ni “vyakufipirwa.” Nangauli viyuni vinandi ivyo vikuzunulika kuti vikaŵa vyakufipirwa ni ivyo vikukora na kurya nyama, kweni ni vyose yayi ivyo vikaŵa mu gulu ili. (Wonani HOOPOE.) Dango la Mozesi lakupambaniska vyamoyo vyakufipirwa na vyambura kufipirwa likamara apo phangano liphya likamba kugwira ntchito ndipo Chiuta wakachitira ukaboni Petrosi kwizira mu mboniwoni iyo wakawona.—Mil 10:9-15.
Ivyo Tasambira
it-1-E 563
Kujicheka
Mwakudunjika Dango la Chiuta likakanizganga kujicheka thupi chifukwa cha munthu uyo wafwa. (Le 19:28; 21:5; Do 14:1) Dango la Chiuta likakanizganga chifukwa Israyeli ukaŵa mtundu utuŵa kwa Yehova, chuma chake chapadera. (Do 14:2) Ntheura Ŵaisrayeli ŵakeneranga yayi kuchitako maluso gha ŵanthu awo ŵakasopanga ŵangoza. Nakuti kulongora chitima chakujumphizga munthowa yakujipweteka iyi, chikaŵa chambura kwenelera ku ŵanthu awo ŵakamanyanga unenesko pa nkhani ya icho chikuchitika para munthu wafwa kweniso ku ŵanthu awo ŵakaŵa na chigomezgo cha chiwuka. (Da 12:13; Heb 11:19) Kweniso Dango ili likwenera kuti likawovwiraso Ŵaisrayeli kuchindika thupi la munthu ilo Chiuta wali kulenga.
JANYUWALE 18-24
MAZGU GHA CHIUTA MBUSAMBAZI | LEVITIKO 22-23
“Viphikiro Ivyo Ŵaisrayeli Ŵakachitanga Vili na Ng’anamuro kwa Ise”
it-1-E 826-827
Chiphikiro cha Vingwa Vyambura Nthukumusi
Zuŵa lakwamba la Chiphikiro cha Vingwa Vyambura Nthukumusi likaŵanga ungano wapadera kweniso sabata. Pa zuŵa lachiŵiri pa Nisani 16, mphundwe za vipambi vyakwamba vya vuna ya balere na vyakurya vyakwamba kuvunika mu Palestina ŵakavipelekanga kwa wasembe. Pambere chiphikiro ichi chindachitike palije uyo wakazomerezgekanga kurya chingwa chakufuma ku mbuto izo ŵakaŵa kuti ŵavuna waka, tirigu muphya wakukazinga panji mbuto ziphya. Wasembe wakapelekanga vipambi vyakwamba kucha kwa Yehova mwakuzungunya mphundwe uku na uko, ndipo kamberere kambura kalema ka chaka chimoza, ŵakakapelekanga kuŵa sembe yakotcha kwa Yehova pamoza na sembe ya chakumwa na sembe ya vyamuminda yakusazgako mafuta. (Le 23:6-14) Pakaŵavya dango lakuti ŵawotchenge vyamuminda panji ufu wake pa jotchero nga umo ŵakachitiranga ŵasembe kumasinda. Nangauli mtundu wose wa Israyeli ukapelekanga vipambi vyakwamba kucha, kweni mbumba yiliyose panji munthu payekha uyo wali navyo wakaŵanga na mwaŵi wakupeleka sembe yakuwonga pa chiphikiro ichi.—Ek 23:19; Do 26:1, 2; wonani FIRSTFRUITS.
Kuzirwa Kwake. Ŵaisrayeli ŵakaryanga vingwa vyambura nthukumusi pa nyengo iyi mwakulondezga ulongozgi uwo Mozesi wakapokera kufuma kwa Yehova nga umo lemba la Ekisodo 12:14-20 likuyowoyera. Pa ulongozgi uwo Mozesi wakapokera ukusazgapo uwo wuli pa vesi 19 uwo ukuti: “Kwa mazuŵa 7 mu nyumba zinu mungasangikanga chinthu cha nthukumusi chara.” Pa Dotoronome 16:3 chingwa chambura nthukumusi chikuchemeka kuti “chingwa cha suzgo,” ndipo chaka chilichose chikaŵakumbuskanga Ŵayuda apo ŵakafumanga mu charu cha Eguputo mwakuchimbilira (apo ŵakaŵavya nyengo yakuti nthimphwa zawo zitukumuke [Ek 12:34]). Ntheura ŵakakumbukanga suzgo na wuzga uwo ŵakaŵamo apo Yehova wakaŵawombora. Nakuti Yehova iyomwene wakati: “Mazuŵa ghose gha umoyo winu muchitenge ichi kuti mukumbukenge zuŵa ilo mukafumira mu charu cha Eguputo.” Ŵaisrayeli pakumanya kuti sono mbanangwa kweniso kuti Yehova ndiyo ni Muwomboli wawo, lekani ŵakamba kuchita chiphikiro chakwamba mwa viphikiro vitatu vikuruvikuru vya pa chaka.—Do 16:16.
it-2-E 598 ¶2
Pentekoste
Umo ŵakachitiranga na vipambi vyakwamba vya tirigu ivyo ŵavuna, vikapambananga na umo ŵakachitiranga na vipambi vyakwamba vya balere. Ŵakatoranga ufu uwemi wakukwana vigaŵa viŵiri pa vigaŵa 10 vya efa (4.4 L; 4 dry qt) pamoza na nthukumusi na kuphika vingwa viŵiri. Vingwa ivi vikeneranga “kufuma mu nyumba” zawo. Ichi chikung’anamura kuti vikeneranga kuŵa vyakuyana waka na ivyo ŵakaphikanga ku nyumba zawo zuŵa na zuŵa, kuti vikaŵanga vyakupatulika yayi. (Le 23:17) Ndipo ŵakavipelekanga pamoza na sembe zakotcha na sembe ya kwananga kweniso tumberere twanalume tuŵiri kuŵa sembe yawenenawene. Wasembe wakazungunyanga vingwa na tumberere pamaso pa Yehova mwakuŵika mawoko kusi kwa vingwa na viponje vya tumberere na kuzungunya uku na uku kulongora kuti ŵapeleka kwa Yehova. Para ŵamara kupeleka vingwa na tumberere, vikaŵanga vya wasembe ndipo wakaryanga kuŵa sembe yawenenawene.—Le 23:18-20.
JANYUWALE 25-31
MAZGU GHA CHIUTA MBUSAMBAZI | LEVITIKO 24-25
“Chaka cha Wanangwa na Wanangwa Wamunthazi”
it-1-E 871
Wanangwa
Chiuta wa Wanangwa. Yehova ni Chiuta wa wanangwa. Iyo wakawombora mtundu wa Israyeli ku wuzga ku Eguputo. Ndipo wakaŵaphalira kuti para ŵapulikirenge malango ghake, mbwenu ŵaŵenge na wanangwa. (Do 15:4, 5) Davide wakati ŵasangenge ‘Chivikiliro mu vigongwe vyawo vyakukhora’ vya Yerusalemu. (Sa 122:6, 7) Ndipouli, Dango likatenge para munthu wakavuka wangajiguliska yekha kuŵa muzga mwakuti wasange vyakukhumbikwa vya iyo kweniso mbumba yake. Kweni usange muzga ni Muhebere, mwakuyana na Dango wakafwatulikanga para wakwaniska chaka cha 7. (Ek 21:2) Mu chaka cha Wanangwa (icho chikaŵangako para pajumpha vyaka 50), ŵakapharazganga wanangwa ku ŵanthu wose mu charu icho. Muhebere waliyose uyo wakaŵa muzga wakaŵanga wakufwatuka ndipo munthu waliyose wakaweleranga ku chiharo chake.—Le 25:10-19.
it-1-E 1200 ¶2
Chiharo
Pakuti charu panji kuti munda ukaŵanga wa mbumba yimoza mu muwiro na muwiro, ukaguliskikirangathu yayi kuŵa wa munthu munyake. Munthu uyo wakuguliska wakatchajanga mtengo mwakuyana na unandi wa vyakurya iyo munthu wangavuna pa munda uwu, panji unandi wa vyaka ivyo wawugwiliskirenge ntchito. Mu chaka cha Wanangwa munda uwu ukawezgekerangaso kwa mweneko usange wakaŵa kuti wandawuwombore pambere chaka cha Wanangwa chindakwane. (Le 25:13, 15, 23, 24) Dango ili likagwirangaso ntchito pa nyumba izo zili mu vikaya vyambura malinga. Nyumba izi ŵakaziwonanga nga ni munda wambura kanthu. Kweni usange munthu waguliska nyumba iyo yili mu msumba uwo uli mukati mwa linga, uyo waguliska wakaŵangaso mwanangwa kuyiwombora pambere chaka chimoza chindamare kufuma apo wakayiguliskira. Kweni para chaka ichi chajumpha, nyumba iyi yikaŵanga ya uyo wagura. Kweni para munthu wagura nyumba kwa Ŵalevi izo zikaŵa mu misumba yawo, Ŵalevi ŵakaŵanga ŵanangwa kuziwombora nyengo yiliyose iyo ŵakhumbira chifukwa Ŵalevi ŵakaŵavya chiharo chilichose cha charu.—Le 25:29-34.
it-2-E 122-123
Chaka cha Wanangwa
Para ŵanthu ŵalondezga Dango la chaka cha Wanangwa, vikawovwiranga kuti mu mtundu wa Israyeli vinthu vileke kuŵa nga umo viliri mu vyaru vinandi mazuŵa ghano umo muli magulu ghaŵiri gha ŵanthu, ŵasambazi chomene na ŵakavu chomene. Ivyo munthu wakasanganga payekha vikawovwiranga kukhozga mtundu wose, chifukwa pakaŵavyanga uyo wakakavukirangathu ndipo waliyose wakawovwiranga kuti vinthu vyendenge makora mu mtundu wa Israyeli. Para ŵapulikira Dango la Yehova, vinthu vikaŵayenderanga makora ndipo Yehova wakatumbikanga charu ndipo ŵakavunanga mwakukwana.—Yes 33:22.
FEBULUWALE 1-7
MAZGU GHA CHIUTA MBUSAMBAZI | LEVITIKO 26-27
“Ivyo Mungachita Kuti Yehova Wamutumbikani”
it-1-E 223 ¶3
Kuchindika
Chifukwa cha umo Yehova wakachitiranga vinthu na Mozesi kweniso umo wakamugwiliskiranga ntchito, Mozesi wakalongora nkhongono zakofya (Heb., moh·raʼʹ) pamaso pa ŵanthu ŵa Chiuta. (Do 34:10, 12; Ek 19:9) Awo ŵakaŵa na chipulikano ŵakamuchindikanga chomene Mozesi. Ŵakamanyanga kuti Chiuta wakuyowoya nawo kwizira mwa Mozesi. Ŵaisrayeli ŵakenerangaso kuchindika chomene malo gha Yehova ghakupatulika. (Le 19:30; 26:2) Ichi chikung’anamura kuti Ŵaisrayeli ŵakeneranga kuchindika chomene malo ghakupatulika, ndipo ŵakeneranga kumusopa mwakuyana na umo Yehova wakaŵaphalilira na kuchita vinthu mwakulondezga malango ghake ghose.
Ivyo Tasambira
it-2-E 617
Nthenda Yakofya
Ŵakasuzgikanga Chifukwa Ŵakaleka Kulondezga Dango la Chiuta. Yehova wakachenjezga mtundu wa Israyeli kuti para ŵaswa phangano ilo ŵakapangana, ‘wazamuŵatumira nthenda zakofya pakati pawo.’ (Le 26:14-16, 23-25; Do 28:15, 21, 22) Baibolo likulongora kuti ni pekha para Chiuta watumbika ndipo munthu wangaŵa na umoyo uwemi, mwakuthupi panji mwauzimu. (Do 7:12, 15; Sa 103:1-3; Zi 3:1, 2, 7, 8; 4:21, 22; Chiv 21:1-4) Ndipo matenda vikwendera lumoza na kwananga panji kuwura kufikapo. (Ek 15:26; Do 28:58-61; Yes 53:4, 5; Mt 9:2-6, 12; Yoh 5:14) Nangauli mbunenesko kuti mu vyakuchitika vinyake, Yehova wakapangiskanga ŵanthu ŵanyake kulwara matenda nga ni vyoni ivyo vikataka Miriyamu, Uziya, na Gehazi (Maŵ 12:10; 2Mi 26:16-21; 2Ma 5:25-27), kweni vikulongora kuti mu vyakuchitika vinandi matenda agho Ŵaisrayeli ŵakasuzgikanga nagho ghakaŵanga chifukwa cha kwananga uko tili kuhara kweniso chifukwa cha viheni ivyo mtundu panji munthu payekha wachita. Ntheura ŵakavunanga ivyo ŵakaseŵa, ŵakasuzgikanga chifukwa cha viheni ivyo ŵachita. (Ga 6:7, 8) Pakuyowoya za awo ŵakagonananga kwambura kwenelera, mpositole Paulosi wakayowoya kuti, Chiuta “wakaŵaleka kuti ŵachite vinthu vyaukazuzi, mwakuti mathupi ghawo ghakhozgeke soni . . . na kupokera chilango chakwenelera kwananga kwawo.”—Ro 1:24-27.
FEBULUWALE 8-14
MAZGU GHA CHIUTA MBUSAMBAZI | MAŴAZGO 1-2
“Yehova Wakovwira Ŵanthu Ŵake Kuchita Vinthu Mundondomeko”
it-1-E 397 ¶4
Msasa
Msasa wa Ŵaisrayeli ukaŵanga ukuru chomene. Chiŵelengero cha ŵanalume wose awo ŵakaŵa ŵakwenelera kuluta ku nkhondo chikaŵa 603,550. Kweniso padera pa chiŵelengero ichi pakaŵaso, ŵanakazi, ŵana, ŵachekuru, ŵakupendera, Ŵalevi 22,000 “ŵanthu ŵanandi ŵamitundu yinyake” ya ŵalendo ndipo wose pamoza panji ŵakakwananga 3,000,000 panji kujumphirapo. (Ek 12:38, 44; Maŵ 3:21-34, 39) Ukuru wa malo agho ŵanthu wose aŵa ŵangajinthapo mahema ukumanyikwa yayi, ndipo masachizgo agho ŵanthu ŵakupeleka ghakupambana chomene. Kweni apo ŵakajintha mahema kuthyana na Yeriko mu vidika vya Mowabu, Baibolo likuti ŵakajintha “kufuma ku Beti-yeshimoti m’paka ku Abelu-shitimu.”—Maŵ 33:49.
Ivyo Tasambira
it-2-E 764
Kalembera
Kanandi ŵakalembanga mazina mu ndondomeko mwakuyana na mzere wakubabikira mwakulondezga fuko panji nyumba. Padera pakumanya unandi wa ŵalongozgi ŵa nyumba kweniso unandi wa ŵanthu, pakaŵangaso vifukwa vinyake ivyo ŵakapenderanga ŵanthu. Kalembera uyo wakuzunulika mu Baibolo, wakawovwiranga pa nkhani nga za misonkho, kumanya awo mbakwenelera kuluta ku nkhondo, panji (kuchita milimo ya Ulevi) kwimikika kuchita milimo ku malo ghakupatulika.
FEBULUWALE 15-21
MAZGU GHA CHIUTA MBUSAMBAZI | MAŴAZGO 3-4
“Uteŵeti wa Ŵalevi”
it-2-E 683 ¶3
Wasembe
Pasi pa Dango la Phangano. Apo Ŵaisrayeli ŵakaŵa ku wuzga ku Eguputo, Yehova wakatuŵiska mwana wakwamba waliyose wa Israyeli pa nyengo iyo wakaparanyanga mwana waliyose wakwamba wa Ŵaeguputo pa mliri wa nambara 10. (Ek 12:29; Maŵ 3:13) Ŵana ŵakwamba aŵa ŵakaŵanga ŵa Yehova na chilato chakuti ŵachite mulimo wake wapadera. Chiuta wakhumbenge mphanyi wakaŵasankha ŵana ŵanalume ŵakwamba aŵa kuŵa ŵasembe kweniso kuti ŵapwelelerenge malo ghakupatulika. Kweni Yehova wakasankha ŵana ŵanalume ŵa mu nyumba ya Levi kuti ndiwo ŵachitenge mulimo uwu. Pa chifukwa ichi, Yehova wakazomerezga mtundu wa Israyeli kutora ŵana ŵanalume ŵa Ŵalevi kufuma mu Ŵaisrayeli mu malo mwa ŵana wose ŵakwamba kubabika mu mafuko 12 (mphapu ya ŵana ŵa Yosefe awo ni Efurayimu na Manase ŵakapendeka kuŵa mafuko ghaŵiri). Ŵakati ŵapenda pakasangika kuti pali ŵanthu 273 ŵakwamba kubabika ŵa Ŵaisrayeli awo ŵajumphirako pa chiŵelengero cha ŵana Ŵalevi. Pakupenda uku ŵakapenda mwanalume waliyose kwambira wa mwezi umoza kuya munthazi. Pakuti ŵakajumphirako pa chiŵelengero cha ŵana Ŵalevi, Chiuta wakati ŵapeleke ndalama zakujiwombolera, mashekele ghankhondi pa munthu yumoza ($11) ndipo ndalama izi zikapelekeka kwa Aroni na ŵana ŵake. (Maŵ 3:11-16, 40-51) Pambere ivi vindachitike, Yehova wakaŵa kuti waŵapatura kale ŵana ŵanalume ŵa nyumba ya Aroni ŵa fuko la Levi kuti ndiwo ŵaŵenge ŵasembe mu Israyeli.—Maŵ 1:1; 3:6-10.
it-2-E 241
Ŵalevi
Milimo Yawo. Ŵalevi ŵakafuma mu mbumba zitatu. Ŵakafuma mu ŵana ŵanalume ŵa Levi awo ni Gerishoni (Gerishomu), Kohati, na Merari. (Ge 46:11; 1Mi 6:1, 16) Yiliyose mwa mbumba izi zikapika malo pafupi na chihema apo Ŵaisrayeli ŵakaŵa mu mapopa. Ŵakohati iyo yikaŵa mbumba ya Aroni, ŵakajintha mahema ghawo kunthazi kwa chihema chakupatulika ku mafumiro gha dazi. Ndipo Ŵakohati ŵanyake ŵakajintha mahema ghawo kumwera, Ŵagerishoni kumanjiliro gha dazi, apo Ŵamerari kumpoto. (Maŵ 3:23, 29, 35, 38) Ukaŵa mulimo wa Ŵalevi kwimika chihema chakupatulika, kupasura, na kunyamura. Para nyengo yakuti ŵanyamuke pa malo yakwana, Aroni na ŵana ŵake ŵakakhizganga katani iyo yikapaturanga Malo Ghatuŵa na Malo Ghatuŵa Chomene na kubenekelera likasa la ukaboni, jotchero, na viteŵetero vinyake vyakupatulika. Pamanyuma Ŵakohati ŵakanyamuranga vinthu ivi. Ŵagerishoni ŵakanyamuranga salu za chihema, vibenekelero, salu zakutchinga pa mulyango, makatani gha luŵaza, na vingwe (ivi vikwenera kuŵa vingwe vyakukakira chihema). Ndipo Ŵamerari ŵakaŵa na mulimo wakupwelelera mafulemu gha chihema, mitambiko yake, ntchindamiro zake na vyakujinthamo vikhomo vya chihema na vingwe (vingwe vya pa luŵaza lwa chihema).—Maŵ 1:50, 51; 3:25, 26, 30, 31, 36, 37; 4:4-33; 7:5-9.
it-2-E 241
Ŵalevi
Mu nyengo ya Mozesi, para Mulevi wakwaniska vyaka 30 wakaŵanga wakwenelera kuchita milimo yose ya Ulevi, nga ngwa kunyamura chihema chakupatulika na vinthu vyake para ŵakusamuka pa malo. (Maŵ 4:46-49) Ŵalevi ŵakachitangako milimo yinyake para ŵafika vyaka 25, kweni ŵakazomerezgekanga yayi kuchitako mulimo ukuru wakunyamura chihema pa vyaka ivi. (Maŵ 8:24) Kweni mu nyengo ya Themba Davide ŵakakhizgako vyaka kufika pa 20. Davide wakati vikaŵa nthena chifukwa chakuti chihema (icho tempile likanjira m’malo mwake), chinyamulikengeso yayi. Mulevi wakachitangaso yayi milimo yake para wakwaniska vyaka 50. (Maŵ 8:25, 26; 1Mi 23:24-26; wonani AGE.) Ŵalevi ŵakeneranga kulimanya makora Dango la Chiuta, ndipo kanandi ŵakaŵachemanga kuti ŵaŵazgire ŵanthu pa gulu na kuŵasambizga.—1Mi 15:27; 2Mi 5:12; 17:7-9; Ne 8:7-9.
FEBULUWALE 22-28
MAZGU GHA CHIUTA MBUSAMBAZI | MAŴAZGO 5-6
“Kasi Mungaŵayezga Wuli Ŵanaziri?”
it-2-E 477
Munaziri
Pakaŵa vinthu vitatu ivyo ŵanthu awo ŵachita chilapo cha Unaziri ŵakakanizgikanga kuchita: (1) Ŵakazomerezgekanga yayi kumwa vinyo panji chakumwa chilichose chakuloŵezga kweniso kurya chilichose chakufuma ku mpheska, kwali ni ziŵisi panji zakomira. Ŵakazomerezgekangaso yayi kumwa chinya cha vinyo panji chinya cha vyakumwa vilivyose vyakuloŵezga nanga nkhumwa chakumwa chakufuma ku mpheska. (2) Ŵakeneranga yayi kumeta sisi lawo ku mutu. (3) Ŵakeneranga yayi kukhwaska chitanda, nanga chingaŵa cha mubali wawo wapafupi, dada, mama, mukuru, munung’una, panji mudumbu wawo.—Maŵ 6:1-7.
Vilapo Vyapadera. Munthu uyo wachita vilapo vyapadera wakeneranga kuŵa “Munaziri [ndiko kuti kujipeleka, kujipatura] kwa Yehova.” Iyo wakachitanga vinthu kuti ŵanthu ŵamulumbe yayi, nesi kukhala umoyo wakukhumba vinandi panji kujiwoneska. M’malo mwake, iyo wakaŵanga “mutuŵa kwa Yehova mazuŵa ghose gha Unaziri wake.”—Maŵ 6:2, 8; yaniskani na Ge 49:26.
Ntheura ivyo vikakhumbikwanga kuti munthu waŵe Munaziri, vikaŵa vyakuzirwa chomene ndipo vikaŵa na ng’anamuro pa kusopa Yehova. Nga umo vikaŵira na wasembe mukuru kuti wakeneranga yayi kukhwaska munthu wakufwa nanga wangaŵa mubali wake wapafupi chomene chifukwa chakuti wakateŵeteranga mu malo ghatuŵa, ndimo vikaŵirangaso na Ŵanaziri. Wasembe mukuru na ŵasembe ŵanyake wose ŵakazomerezgekanga yayi kumwa vinyo panji vyakumwa vyakuloŵezga para ŵakuchita milimo yawo yakupatulika panthazi pa Yehova.—Le 10:8-11; 21:10, 11.
Kweniso Munaziri (Heb., na·zirʹ) “waŵenge wakupatulika, waleke sisi lake likure.” Para wasunga sisi chikawovwiranga kuti wose ŵamanye luŵiro kuti ngwakupatulika pakuŵa Munaziri. (Maŵ 6:5) Lizgu Lachihebere lakuti na·zirʹ ndilo ŵakaligwiliskirangaso ntchito pakuyowoya za mpheska “zambura kuphatilira” pa Sabata lakupatulika na chaka cha Wanangwa. (Le 25:5, 11) Chinyake ntchakuti kanthu kakupapatara kagolide ako kakaŵanga panthazi pa nduŵira ya wasembe mukuru, apo pakalembeka kuti “Utuŵa ngwa Yehova,” ŵakakawonanga kuŵa “chimanyikwiro cha kujipatulira [Chihebere, neʹzer, kufuma ku lizgu lakuti na·zirʹ].” (Ek 39:30, 31) Mwakuyana waka, mphumphu ya ufumu iyo mathemba ghakuphakazgika gha Israyeli ghakavwaranga nayoso yikachemekanga kuti neʹzer. (2Sa 1:10; 2Ma 11:12; wonani CROWN; DEDICATION.) Mu mpingo Wachikhristu, mpositole Paulosi wakati mwanakazi wali kupika sisi litali m’malo mwa chakuvwara ku mutu. Likumukumbuska kuti iyo ngwakupambana na mwanalume, ndipo wakwenera kujilambika mwakuyana na ndondomeko ya Chiuta. Ntheura Ŵanaziri pakuleka kumeta sisi (icho ntchakawiro yayi ku ŵanalume), kuleka kumwa kweniso kuŵa wakutowa, vikadidimizganga fundo yakuti iwo pakuŵa ŵakujipeleka ŵakeneranga kujinora vinthu vinyake na kujilambika ku khumbo la Yehova.—1Ko 11:2-16; wonani HAIR; HEAD COVERING; NATURE.