Apo Petrosi wakakana Yesu kachitatu kukaŵa kumatandakucha. Khoti la Sanihedirini likaŵa kuti lamara waka kweruzga Yesu mwakupambana na dango ndipo likambininika. Mulenji wa pa Chinkhondi, ŵakawunganaso. Pakuti dango likakananga kweruzga munthu usiku, panji ŵakakhumbanga kujara ŵanthu kumaso kuti ŵawoneke nga ŵakachita makora kumweruzga usiku. Ntheura ŵakamuyimika panthazi pawo Yesu.

Ŵakamufumbaso kuti: “Utiphalire usange ndiwe Khristu.” Yesu wakazgora kuti: “Nanga nimuphalirani, mungagomezga chara. Kweniso usange ningamufumbani, mungazgora chara.” Ndipouli, Yesu wakachita chikanga, wakayowoya kuti iyo ndiyo wakayowoyekerathu pa Daniyeli 7:13. Wakati: “Kufuma sono Mwana wa munthu wakhalenge ku woko lamalyero lankhongono la Chiuta.”—Luka 22:67-69; Mateyu 26:63.

Iwo ŵakakosera kuti: “Ipo kasi ndiwe Mwana wa Chiuta?” Yesu wakati: “Mwayowoya mwekha kuti ndine.” Apa ŵakawona nga kuti Yesu wakwenera kukomeka nadi chifukwa cha muyuyuro. Ŵakati: “Tikukhumbirachi ukaboni unyakeso? Pakuti tajipulikira tekha kufuma mu mulomo wake.” (Luka 22:70, 71; Mariko 14:64) Ntheura ŵakamukaka Yesu na kuluta nayo kwa Kazembe Pontiyo Pilato.

Yudasi Isikariyoti wakwenera kuti wakawonanga apo Yesu ŵakalutanga nayo kwa Pilato. Ntheura wakati wawona kuti Yesu wasuskika, chitima chikamukora. Kweni m’malo mwakuti wapemphe Chiuta kuti wamugowokere, iyo wakawezga waka masiliva 30 ghara. Yudasi wakati ku ŵalara ŵa ŵasofi: “Nili kunanga kwendera mphiska ndopa zambura mulandu.” Kweni ŵakamuzgora kuti: “Kasi ise vikutikhwaska wuli? Ujiwonerenge wekha!”—Mateyu 27:4.

Yudasi wakaponya masiliva 30 ghara mu tempile. Kufuma apo, wakaluta kuti wakajikake, kusazgirako mulandu wake. Yudasi wakajikaka ndipo vikuwoneka kuti munthavi uwo wakakakako chingwe ukaphajuka. Ntheura kufuma muchanya wakawa pa malibwe na kuphumuka.—Milimo 1:17, 18.

Kukaŵa kuchali mulenji apo Yesu ŵakalutanga nayo ku nyumba ya Pontiyo Pilato. Kweni Ŵayuda awo ŵakaluta nayo ŵakakana kunjira. Ŵakaghanaghananga kuti ŵangafipirwa usange ŵangakhwaskana na Ŵamitundu. Para vyaŵa nthena, ndikuti ŵangarya yayi chakurya pa Nisani 15. Ili likaŵa zuŵa lakwamba la Chiphikiro cha Vingwa Vyambura Nthukumusi, icho ŵakachiwonanga kuti ntchigaŵa cha Paska.

Pilato wakafumira kuwaro, wakaŵafumba kuti: “Kasi munthu uyu mwiza nayo kuno wali na mulandu wuli?” Iwo ŵakazgora kuti: “Munthu uyu waŵenge wambura kwananga, mphanyi tamupeleka kwa imwe chara.” Pilato wakwenera kuti wakawona kuti ŵakakhumbanga kuti wendere maghanoghano ghawo, ntheura wakati: “Mutorani mwekha na kumweruzga kuyana na dango linu.” Ivyo Ŵayuda ŵakayowoya vikalongora kuti ŵakakhumbanga nadi kukoma Yesu. Iwo ŵakazgora kuti: “Ntchakuzomerezgeka chara kwa ise kukoma munthu.”—Yohane 18:29-31.

Iwo ŵakamanya kuti usange ŵangamukoma pa chiphikiro cha Paska, mbwenu ŵanthu ŵaŵawukirenge. Kweni usange ŵangachitiska Ŵaroma kuti ndiwo ŵamukome pa vifukwa vya ndyali, mbwenu Ŵayuda ŵara ŵaŵavyenge mulandu pamaso pa ŵanthu.

Ŵalongozgi ŵara ŵakamuphalira yayi Pilato kuti Yesu ŵamusanga na mulandu wa kuyuyura Chiuta. Kweni sono ŵakayowoya vinyake, ŵakati: “Munthu uyu tamusanga kuti [1] wakupatuska mtundu withu, [2] wakukanizga ŵanthu kupeleka misonkho kwa Kesare, ndipo [3] wakuti iyo ni Khristu themba.”—Luka 23:2.

Pakuŵa mwimiliri wa Ŵaroma, Pilato wakafipa mtima na fundo yakuti Yesu wakuti ni themba. Ntheura Pilato wakanjiraso mu nyumba, wakachema Yesu, wakamufumba kuti: “Kasi ndiwe Themba la Ŵayuda?” Apa tingati wakang’anamuranga kuti, ‘Kasi waswa dango la ufumu wa Ŵaroma apo ukuti ndiwe themba kususkana na Kesare?’ Yesu wakati: “Kasi fumbo ili ndinu panji ŵanyake ŵamuphalirani vya ine?” Yesu wakwenera kuti wakafumba nthena kuti wamanye ivyo Pilato wakapulika vyakukhwaskana na iyo.—Yohane 18:33, 34.

Pilato wakapusikizgira nga kuti wandavipulikepo ndipo wakukhumba kupulika kwa Yesu. Ntheura wakati: “Kasi ine ndine Muyuda?” Wakatiso: “Ŵanthu ŵa mtundu wako na ŵalara ŵa ŵasembe ndiwo ŵakupeleka kwa ine. Kasi wachitachi?”—Yohane 18:35.

Yesu wakakhumba yayi kuti wayileke waka nkhani ya ufumu. Wakazgora mu nthowa iyo Kazembe Pilato wakwenera kuti wakazizwa nayo.

Yesu wakamubisira yayi Pilato kuti iyo ni themba. Kweni Ufumu wake ukaŵa wakulimbana na Ŵaroma yayi. Yesu wakati: “Ufumu wane ngwa charu chino chara. Ufumu wane uŵenge wa charu chino mphanyi ŵateŵeti ŵane ŵarwa nkhondo kuti nileke kupelekeka ku Ŵayuda. Kweni Ufumu wane ngwakufuma ku charu chino chara.” (Yohane 18:36) Nadi, Ufumu wa Yesu ngwa charu chino chara.

Pilato wakakhumba kuti wapulikiske. Wakafumba kuti: “Ipo kasi ndiwe themba?” Kuti Pilato wamanye kuti ivyo wayowoya ni vyaunenesko, Yesu wakamuzgora kuti: “Mwayowoya mwekha kuti ndine themba. Pakuti ichi ndicho nkhababikira, ndipo ichi ndicho nkhizira mu charu, kuti nichitire ukaboni unenesko. Waliyose uyo wali ku chigaŵa cha unenesko wakupulika mazgu ghane.”—Yohane 18:37.

Yesu wakaŵa kuti waphalirapo kale Tomasi kuti: “Ine ndine nthowa, unenesko, na umoyo.” Sono Pilato nayo wakamanya kuti Yesu wakatumika pa charu kuti wazakachitire ukaboni “unenesko.” Unenesko uwu ngwakuyowoya vya Ufumu. Yesu wakaŵikapo mtima kuti wakhozgere unenesko uwu nanga wangafwirapo. Pilato wakafumba kuti: “Kasi unenesko ni vichi?” Kweni Yesu wakakhumba yayi kuti wamulongosolere. Wakawona nga kuti ivyo wakapulika vikaŵa vyakukwana kuti weruzge Yesu.—Yohane 14:6; 18:38.

Pilato wakawelera ku mzinda uwo ukalindiliranga kuwaro kwa nyumba. Yesu wakwenera kuti wakaŵa pafupi nayo, apo Pilato wakaphaliranga ŵalara ŵa ŵasofi na awo ŵakaŵa nawo kuti: “Nkhusangamo kafukwa yayi mwa munthu uyu.” Mzinda ukakwiya chomene, ndipo ukati: “Na kasambizgiro kake wakuwuska chivulupi mu ŵanthu ŵa mu Yudeya mose, kwambira ku Galileya m’paka kuno.”—Luka 23:4, 5.

Pilato wakwenera kuti wakazizwa kuwona kuti Ŵayuda ŵakukosera pa fundo yambura kupulikikwa. Ntheura apo ŵalara ŵa ŵasofi na ŵanalume ŵalara ŵakalutilira kuchemerezga, Pilato wakafumba Yesu kuti: “Kasi ukupulika yayi unandi wa vinthu ivyo ŵakukupanikizgira?” (Mateyu 27:13) Yesu wakazgora yayi. Pilato wakazizwa kuwona kuti Yesu wali chete uku ŵanthu ŵakumuyowoyera mautesi.

Ŵayuda ŵakayowoya kuti Yesu ‘wakambira ku Galileya’ kuwuska vivulupi. Pakupulika ivyo ŵanthu ŵakayowoya, Pilato wakamanya kuti Yesu ni Mugalileya. Ntheura wakasanga pakugwenthera kuti waleke kumweruzga Yesu. Herode Antipasi (mwana wa Herode Mukuru) ndiyo wakaŵa mulongozgi mu Galileya, ndipo pa nyengo iyi wakaŵa ku Yerusalemu kukachita Paska. Ntheura Pilato wakatumizga Yesu kwa Herode. Herode Antipasi ndiyo wakadumura mutu wa Yohane Mubatizi. Pamasinda, wakati wapulika kuti Yesu wakuchita minthondwe, Herode wakafipanga mtima kuti panyake Yesu ni Yohane uyo wawuka ku ŵakufwa.—Luka 9:7-9.

Sono Herode wakakondwa kuti wawonenge Yesu. Wakakondwa chifukwa chakuti wakakhumbanga kovwira Yesu yayi panji kumanya nadi usange milandu iyo ŵakamupa yikaŵa yaunenesko. Herode wakakhumbanga waka kuwona Yesu, ndipo “wakakhazganga kuti wawonenge Yesu wakuchita munthondwe.” (Luka 23:8) Kweni Yesu wakachita yayi ivyo Herode wakakhazganga. Nakuti apo Herode wakamufumbanga, Yesu wakamuzgora yayi. Chifukwa cha kukhuŵara, Herode na ŵasilikari ŵake “ŵakamulengeska” Yesu. (Luka 23:11) Ŵakamuvwalika laya lakugabuka na kumuseka. Kufuma apo, Herode wakatumaso Yesu kwa Pilato. Herode na Pilato ŵakatinkhananga, kweni apa ŵakamba kutemwana.

Yesu wakati wawerako, Pilato wakachema ŵalara ŵa ŵasofi, ŵalongozgi ŵa Ŵayuda, na ŵanthu wose pamoza, ndipo wakati: “Namufumba panthazi pinu ndipo nkhusangamo kafukwa chara mwa munthu uyu pa milandu iyo mukuti wali nayo. Nakuti Herode nayo wandamusange na mulandu lekani wamuwezgera kwa ise. Ndipo wonani, palije kanthu ako wachita kuti m’paka wakomeke. Ntheura nimuthyapulenge na kumufwatura.”—Luka 23:14-16.

Pilato wakakhumbanga kumufwatura Yesu pakuti wakamanya kuti ŵasofi ŵakamupeleka chifukwa cha sanji. Apo Pilato wakakhumbanga kufwatura Yesu, wakapokera uthenga unyake. Uku wachali pa chitengo chakweruzgirapo, muwoli wake wakatuma uthenga kuti: “Mungachitanga nayo kalikose chara munthu murunji uyo, pakuti nangusuzgika chomene muhanya uno apo nangulota [loto ilo likwenera kuti lafuma kwa Chiuta lakuyowoya] vya iyo.”—Mateyu 27:19.

Kasi Pilato wakayezga kuchita vichi kuti wafwature munthu wambura mulandu uyu?

Pilato wakaphalira ŵanthu awo ŵakakhumbanga kuti Yesu wakomeke kuti: “Nkhusangamo kafukwa chara mwa munthu uyu pa milandu iyo mukuti wali nayo. Nakuti Herode nayo wandamusange na mulandu.” (Luka 23:14, 15) Pilato wakayezga nthowa yinyake kuti waponoske Yesu. Wakati ku ŵanthu: “Muli na kaluso kakuti nimufwatuliraninge munthu pa Paska. Ntheura kasi mukukhumba kuti nimufwatulirani Themba la Ŵayuda?”—Yohane 18:39.

Pilato wakamanyanga kuti pakaŵa kayidi munyake zina lake Baraba. Munthu uyu wakaŵa munkhungu, wakuwukira boma, na wakukoma ŵanthu. Ntheura Pilato wakafumba kuti: “Kasi mukukhumba kuti nimufwatulirani njani, Baraba panji Yesu uyo wakuchemeka Khristu?” Chifukwa cha kupusikika na ŵalara ŵa ŵasofi, ŵanthu ŵakapempha kuti waŵafwatulire Baraba, Yesu yayi. Pilato wakafumbaso kuti: “Pa ŵaŵiri aŵa, kasi mukukhumba kuti nimufwatulirani njani?” Mzinda ukachemerezga kuti: “Baraba.”—Mateyu 27:17, 21.

Pilato wakachita wofi, ndipo wakati: “Ipo nichite nayo vichi Yesu uyo wakuchemeka Khristu?” Ŵanthu ŵakachemerezga kuti: “Wapayikike!” (Mateyu 27:22) Iwo ŵakakhumbanga kuti munthu wambura mulandu wakomeke. Pilato wakaŵafumba kuti: “Chifukwa wuli? Kasi munthu uyu wachita chinthu wuli chiheni? Nindamusange na mulandu wakwenelera nyifwa. Ntheura nimuthyapulenge na kumufwatura.”—Luka 23:22.

Nangauli Pilato wakayezgera umu na umu, mzinda ukali wura ukachemerezga pamoza kuti: “Wapayikike!” (Mateyu 27:23) Ŵalongozgi ŵakapuluska mzinda mwakuti ukakhumbanga kuti m’paka Yesu wafwe. Uyo ŵakakhumbanga kuti wafwe wakaŵa chigeŵenga yayi nesi wakukoma ŵanthu. Wakaŵa munthu wambura mulandu uyo mazuŵa ghankhondi kumanyuma, ŵanthu ŵakamupokelera mu Yerusalemu nga ni Themba. Usange ŵasambiri ŵa Yesu ŵakaŵapo, ndikuti ŵakakhala waka chete kweniso ŵakawonekeranga yayi.

Pilato wakawona kuti wakuphyokapo waka kuŵeyelera ŵanthu ŵara. Wakati wawona kuti ŵanthu mitima yavunduka, wakatora maji na kugeza mu mawoko pamaso pawo. Wakaŵaphalira kuti: “Nilije mulandu wa ndopa za munthu uyu. Imwe mujiwonerenge mwaŵene.” Ŵanthu ŵakasulako waka ivi. M’malo mwake, ŵakati: “Ndopa zake zize pa ise na pa ŵana ŵithu.”—Mateyu 27:24, 25.

Kazembe yura wakakhumba kukondweska mzinda m’malo mwa kuchita icho wakamanyanga kuti chikaŵa chakwenelera. Ntheura wakaŵafwatulira Baraba kuyana na pempho lawo. Wakatuma ŵanthu kuti ŵamuvure Yesu na kumuthyapura.

Ŵakati ŵamuthyapura, ŵasilikari ŵakatolera Yesu ku nyumba ya kazembe. Ŵalwani ŵakawungana ndipo ŵakamuchitiraso nkhaza zinyake Yesu. Ŵakaluka mphumphu ya minga na kumuvwalika ku mutu. Ŵasilikari ŵakaŵikaso thete ku woko lamalyero la Yesu. Ŵakamuvwalikaso munjilira utchesamu, nga uwo ŵakavwaranga ŵanthu ŵakuchindikika. Ŵakamunyozanga kuti: “Monire, Themba la Ŵayuda!” (Mateyu 27:28, 29) Chiheni chomene ntchakuti ŵakamuthunyira mata Yesu na kumuŵapura kumaso. Ŵakamupoka thete ilo likaŵa ku woko, ŵakamukhowora nalo pa mutu. Ntheura minga izo zikaŵa ku “mphumphu” iyo ŵakamuvwalika zikamulasanga chomene ku mutu.

Pilato wakazizwa kuwona umo Yesu wakachitiranga nyengo yose iyo ŵakamuyuzgiranga. Ntheura wakayezgaso kujiphata ku mulandu, wakati: “Wonani, namufumiskira kuwaro kwa imwe kuti imwe mumanye kuti ine nkhusangamo kafukwa chara mwa munthu uyu.” Kasi Pilato wakaghanaghananga kuti mzinda wura ungagowoka chifukwa cha kuwona vikomokomo na ndopa za Yesu? Apo Yesu wakimilira panthazi pa ŵanthu ŵaheni ŵara, Pilato wakachemerezga kuti: “Wonani, munthu uyu!”—Yohane 19:4, 5.

Nangauli wakatimbika na kupwetekeka, Yesu wakakhala phee, mwakuti nanga ni Pilato wakazizwa. Mazgu agho Pilato wakayowoya ghakalongora kuti wakamuwuskira woko Yesu kweniso wakamuchitira chitima.

Yesu ŵakamuchitira nkhaza na kumunyoza. Pilato wakakhumbanga kumufwatura, kweni ŵalara ŵa ŵasofi na ŵanyawo ŵakakosera kuti wakomeke. Icho iwo ŵakakhumbanga ntchakuti Yesu wakomeke mbwenu. Ŵakachemerezga kuti: “Wapayikike! Wapayikike!” Pilato wakati: “Mutorani mwekha na kumupayika, pakuti nkhusangamo kafukwa chara mwa munthu uyu.”—Yohane 19:6.

Ŵayuda ŵakati Yesu wakwenera kufwa pa vifukwa vya ndyali. Kweni Pilato wakawona kuti ivyo ŵakayowoyanga vikaŵa vyambura kupulikikwa. Kweni wuli pa vifukwa vya chisopa? Ŵakayowoyaso mulandu wa kuyuyura Chiuta uwo ŵakamupa pamaso pa Sanihedirini usiku. Iwo ŵakati: “Tili na dango, ndipo mwakuyana na dango ili wakwenera kufwa, chifukwa wakujizgora yekha mwana wa Chiuta.” (Yohane 19:7) Mulandu uwu ukaŵa wachilendo kwa Pilato.

Wakaweleraso mu nyumba yake, wakayezga kupenja nthowa kuti wamufwature Yesu. Wakakhumbanga kumufwatura chifukwa chakuti Yesu ŵakaŵa kuti ŵamusuzga chomene kweniso chifukwa chakuti muwoli wa Pilato nayo wakalota vya Yesu. (Mateyu 27:19) Kweni wuli pakuyowoya vya mulandu uphya uwo Ŵayuda ŵakiza nawo, wakuti Yesu ni “mwana wa Chiuta”? Pilato wakamanyanga kuti Yesu wakaŵa wa ku Galileya. (Luka 23:5-7) Kweni wakafumba Yesu kuti: “Kasi wafuma nkhu?” (Yohane 19:9) Kasi vingaŵa kuti Pilato wakakhumbanga kumanya usange Yesu wakaŵako kale ndipo panji wakaŵa wakufuma kwa Chiuta?

Pilato wakapulika kwa Yesu kuti iyo ni themba, kweni kuti waka Ufumu wake ngwa charu ichi chara. Yesu wakakhumba yayi kuti wayowoyeso vinthu ivyo wakayowoya, ntheura wakakhala waka chete. Pakuti wakamuzgora yayi, Pilato wakawona nga kuti Yesu wamudelera, ntheura wakati kwa iyo: “Kasi ukukana kuyowoya na ine? Kasi ukumanya chara kuti nili na mazaza kukufwatura ndiposo nili na mazaza kukupayika?”—Yohane 19:10.

Yesu wakayowoya waka kuti: “Mulekenge kupika mazaza ghakufuma kuchanya mphanyi mulije nkhongono pa ine. Lekani uyo wanipeleka kwa imwe wali na kwananga kukuru.” (Yohane 19:11) Apa Yesu wakwenera kuti wakanenanga munthu yumoza pera yayi. Kweni wakang’anamuranga kuti Kayafa, ŵanyake, na Yudasi Isikariyoti ŵali na mulandu ukuru kuluska Pilato.

Pilato wakazizwa na umo Yesu wakafwasira kweniso umo wakayowoyeranga. Ntheura wakaŵa na wofi ndipo wakamanya kuti Yesu wakwenera kuti wali kufuma kwa Chiuta. Pilato wakayezgaso kuti wamufwature. Kweni Ŵayuda ŵakizaso na fundo yinyake iyo yikamofya Pilato. Ŵakati: “Usange mumufwaturenge munthu uyu, mbwe ndimwe mubwezi wa Kesare chara. Munthu waliyose uyo wakujizgora yekha kuŵa themba wakuwukira Kesare.”—Yohane 19:12.

Kazembe yura wakamufumiskiraso kuwaro Yesu, ndipo wakati wakhala pa chitengo chakweruzgirapo, wakaphalira ŵanthu kuti: “Wonani, Themba linu!” Kweni Ŵayuda ŵakakhumba chara kuthera, ŵakachemerezga kuti: “Muwuskanipo! Muwuskanipo! Wapayikike!” Pilato wakati: “Kasi nipayike themba linu?” Ŵayuda ŵakatinkhanga chomene kuŵa pasi pa Ŵaroma, kweni ŵalara ŵa ŵasembe ŵakati: “Tilije themba kweni Kesare pera.”—Yohane 19:14, 15.

Pilato wakathera, wakendera maghanoghano gha Ŵayuda, ndipo wakapeleka Yesu kuti wakomeke. Ŵasilikari ŵakamuvura Yesu chakuvwara chitchesamu na kumuvwalika malaya ghake ghakuwaro. Apo ŵakalutanga nayo kukamukoma, ŵakamuyeghiska khuni lakuti ŵakamupayikepo.

Ivi vikachitikanga mulenji pa Chinkhondi, Nisani 14. Yesu wakaŵa kuti wandagonepo tulo kufuma waka pa Chinayi mulenji ndipo ŵakamutombozga mu nthowa izi na izi. Apo wakaguguzikanga na khuni lizito ilo wakanyamura, Yesu nkhongono zikamumalira. Ntheura ŵasilikari ŵakatuma munthu munyake uyo wakajumphanga kuti wayeghe khuni lira kuya nalo ku malo ghakukomerapo. Munthu yura wakaŵa Simoni wakufuma ku Kurene ku Africa. Ŵanthu ŵanandi ŵakalondezganga, ŵanyake ŵakajitimbanga chifukwa cha chitima na kulira pakuwona ivyo vikachitikanga.

Yesu wakayowoya na ŵanakazi awo ŵakaliranga, wakati: “Ŵana ŵasungwana ŵa Yerusalemu, lekani kulilira ine. Mujililire mwekha na ŵana ŵinu, chifukwa wonani, mazuŵa ghakwiza agho ŵanthu ŵazamuti, ‘Ŵakukondwa mbanakazi awo ni vyumba, na nthumbo izo zikababa chara, na mabere agho ghandawonkheskepo!’ Penepapo ŵazamwamba kuyowoya na mapiri, ‘Wirani pa ise!’ ndiposo ku tumapiri, ‘Tibenekelerani!’ Usange ŵakuchita vinthu ivi para khuni ndiŵisi, ntchivichi chizamuchitika para lawomira?”—Luka 23:28-31.

Yesu wakanenanga mtundu wa Ŵayuda. Mtundu wura ukaŵa nga ni khuni ilo likomira kweni lichaliko liŵisi pachoko, chifukwa Yesu wakaŵa penepara kweniso Ŵayuda ŵanyake ŵakagomezga mwa iyo. Para aŵa ŵatolekako ku mtundu uwu, mbwenu paŵenge nga kuti pakhala khuni lakufwa mwauzimu. Pazamuŵa kulira chomene para ŵasilikari ŵa Ŵaroma ŵiza kuzakawukira mtundu wura.

Yesu ŵakaluta nayo kuti ŵakamupayike, iyo na ŵankhungu ŵaŵiri, ku malo agho ghakaŵa kutali yayi na msumba. Malo agha ghakachemekanga Gologota, panji kuti Malo gha Bwaza, ndipo ‘ghakawonekeranga patali.’—Mariko 15:40.

Ŵanthu ŵatatu ŵara, wose ŵakaŵavura malaya. Kufuma apo, ŵakaŵatolera vinyo lakusazgako munkhwala wa mure na nyongo. Ŵanakazi ŵa mu Yerusalemu ndiwo ŵakwenera kuti ŵakanozga vinyo lira. Ŵaroma ŵakakanizganga yayi kupeleka munkhwala wakuchepeska ulwilwi wura ku ŵanthu awo ŵakomekenge. Kweni Yesu wakati walicheta, wakakana kumwa. Chifukwa wuli? Iyo wakakhumbanga kuti waŵe na mahara ghake ghose pa suzgo yira. Wakakhumbanga kuti wamanyenge ivyo vikuchitika kweniso waŵe wakugomezgeka m’paka nyifwa.

Ŵakamunyoloska Yesu pa khuni. (Mariko 15:25) Ŵasilikari ŵakamukhoma na misumali mu mawoko na malundi, ndipo wakanyongozeka na ulwilwi. Apo ŵakimikanga khuni lira, Yesu wakapulika ulwilwi ukuru wakusazgikira, pakuti vilonda vikasazgikiranga chifukwa cha uzito wa thupi lake. Kweni Yesu wakaŵakalipira yayi ŵasilikari ŵara. Yesu wakalomba kuti: “Adada, muŵagowokere, chifukwa ŵakumanya chara icho ŵakuchita.”—Luka 23:34.

Kanandi Ŵaroma ŵakakhomanga kachiphambano pa munthu uyo ŵamupayika. Pa kachiphambano aka ŵakalembangapo mulandu uwo munthu wasangika nawo. Pa nyengo iyi, Pilato wakalemba pa kachiphambano kara kuti: “Yesu Munazarete, Themba la Ŵayuda.” Wakalemba mu Chihebere, Chilatini, na Chigiriki, mwakuti waliyose wangaŵazga. Ivyo Pilato wakachita vikalongora kuti wakakondwa yayi na Ŵayuda awo ŵakalimbikira kuti Yesu wakomeke. Mazgu ghara ghakaŵakwiyiska ŵalara ŵa ŵasofi, ntheura ŵakati: “Kulemba kuti ‘Themba la Ŵayuda’ chara, kweni kuti iyo wakati, ‘Ndine Themba la Ŵayuda.’” Kweni Pilato wakakhumba yayi kuti wendereso maghanoghano ghawo, ntheura wakati: “Icho nalemba, nalemba.”—Yohane 19:19-22.

Ŵasembe ŵakakwiya, ndipo ŵakawerezgaposo kuyowoya ukaboni wautesi uwo ukapelekeka apo Sanihedirini yikeruzganga Yesu. Ndipo awo ŵakajumphanga pafupi ŵakamunenanga, uku ŵakupukunya mitu. Ŵakatenge: “Ehe! Iwe ukatenge uwiskirenge pasi tempile na kulizenga mu mazuŵa ghatatu, jiponoska, khira pa khuni lakusuzgikirapo.” Ŵalara ŵa ŵasembe na ŵalembi nawo ŵakamuhoyanga mwakuyana waka. Ŵakatenge: “Lekani Khristu, Themba la Israyeli, sono wakhire pa khuni lakusuzgikirapo, kuti tiwone na kugomezga.” (Mariko 15:29-32) Nanga ni awo ŵakapayikika pamoza nayo, nawo ŵakamunyozanga. Kweni unenesko ngwakuti pa ŵanthu ŵara, Yesu pera ndiyo wakaŵavya mulandu.

Ŵasilikari ŵanayi ŵa Ŵaroma nawo ŵakasekanga Yesu. Ŵakwenera kuti ŵakamwanga vinyo lakusasa. Kweni sono ŵakwenera kuti ŵakizanga nalo kwa Yesu, apo pa nyengo iyi wakaŵa kuti wangakwaniska yayi kupoka na kumwa. Ŵaroma ŵara ŵakamunyozanga, kutolera ivyo vikalembeka pachanya pa khuni ilo Yesu wakapayikikapo. Ŵakati: “Usange ndiwe Themba la Ŵayuda, jiponoska wekha.” (Luka 23:36, 37) Nadi, ŵanthu ŵara ŵakachita vyawaka chomene! Ŵakanyozanga na kuchitira nkhaza munthu uyo wakalongolerathu kuti ni nthowa, unenesko, na umoyo. Yesu wakawelera nyuma yayi, kweni wakakhomezga apo Ŵayuda ŵakamunenanga, ŵasilikari ŵa Ŵaroma ŵakumuseka, kweniso vigeŵenga viŵiri ivyo vikapayikika pamoza nayo.

Ŵasilikari ŵanayi ŵara ŵakatora malaya ghakuwaro gha Yesu, ŵakaghagaŵa panayi. Ŵakachita mphenduzga pakugaŵana salu zira. Kweni laya lamukati la Yesu likaŵa lapadera chomene. “Likaŵa lambura musono, pakuti likalukika kufuma pachanya m’paka musi.” Ntheura ŵasilikari ŵakadumbiskana kuti: “Tingalipaluranga yayi, kweni tiyeni tichite mphenduzga kuti tiwone uyo liŵenge lake.” Umo ŵakachitira apa ŵakafiska lemba ilo likuti: “Ŵakagaŵana malaya ghane ghakuwaro, ndipo ŵakachita mphenduzga pa chakuvwara chane.”—Yohane 19:23, 24; Salimo 22:18.

Pamanyuma, yumoza wa vigeŵenga vira wakamanya kuti Yesu wakwenera kuti ni themba nadi. Wakasuska munyake na mazgu ghakuti: “Kasi ukopa Chiuta chara chifukwa chakuti wapokera cheruzgo chakuyana na cha munthu uyu? Ise mphake kupokera chilango ichi chifukwa cha vinthu ivyo tikachita. Kweni munthu uyu wandachitepo kanthu kaheni.” Kufuma apo wakapempha Yesu kuti: “Muzakanikumbuke para mukunjira mu Ufumu winu.”—Luka 23:40-42.

Yesu wakati: “Nadi nkhukuphalira muhanya uno, iwe uzamuŵa na ine mu Paradiso.” (Luka 23:43) Ivyo Yesu wakalayizga munthu uyu vikapambana na ivyo wakaphalira ŵapositole ŵake. Ŵapositole wakaŵaphalira kuti ŵazamukhala pa vitengo pamoza na iyo mu Ufumu. (Mateyu 19:28; Luka 22:29, 30) Kweni chigeŵenga chira chikwenera kuti chikapulikapo kuti pa charu chapasi pakaŵa Paradiso uyo Yehova wakapeleka kwa Adamu, Eva, kweniso ŵana ŵawo. Apo chigeŵenga chira chikafwanga, chikaŵa na chigomezgo cha kuzakaŵa mu paradiso pa charu chapasi.

Sono likaŵa “ora la 6,” panji kuti muhanya pakati. Pakaŵa chisi chikuru “pa charu chose m’paka ora la 9,” ndiko kuti cha m’ma 3 koloko mise. (Mariko 15:33) Chisi ichi chikaŵako chifukwa chakuti dazi na mwezi vikakumana yayi. Kanandi ivi vikuchitika para mwezi uphya wayamba, kweni iyi yikaŵa nyengo ya Paska, ndipo mwezi ukaŵa wamsuma. Nakuti chisi ichi chikatora nyengo yitali chomene kuluska icho chikuŵako para dazi na mwezi vyakumana. Ntheura Chiuta ndiyo wakachitiska chisi ichi!

Awo ŵakasekanga Yesu ŵakwenera kuti ŵakawopanga chomene. Chisi chili mukati, ŵanakazi ŵanayi ŵakiza pafupi na khuni lakusuzgikirapo. Pakaŵa nyina wa Yesu, Salome, Mariya Magadala, na Mariya nyina wa mpositole Yakobe Muchoko.

Mpositole Yohane wakaŵa pamoza na anyina ŵa Yesu, awo ŵakaliranga “pafupi na khuni lakusuzgikirapo.” Mariya wakawonanga mwana wake wakutambura na ulwilwi wakofya. Kwa Mariya, ivi vikaŵa nga kuti “lupanga lutali” lukupolota mwa iyo. (Yohane 19:25; Luka 2:35) Kweni Yesu wakaghanaghaniranga anyina nangauli iyo wakaŵa mu ulwilwi wakofya. Yesu wakayezga kulazgira kwa Yohane, ndipo wakati kwa anyina: “Wamwanakazi, wona mwana wako!” Kufuma apo, wakayezga kulazgira kwa Mariya, wakati kwa Yohane: “Wona amama ŵako!”—Yohane 19:26, 27.

Apa Yesu wakapelekanga anyina mu mawoko gha mpositole uyo wakamutemwanga chomene. Anyina ŵakaŵa chokoro pa nyengo yira. Yesu wakamanyanga kuti ŵanung’una ŵake ŵandambe kuŵa na chipulikano mwa iyo. Ntheura wakakhumbanga kuti Yohane wapwelelere anyina mwakuthupi kweniso mwauzimu. Ichi ntchiyelezgero chiwemi chomene.

Apo chisi chira chikamaranga, Yesu wakati: “Nili na nyota.” Apa napo wakafiskanga malemba. (Yohane 19:28; Salimo 22:15) Yesu wakawona nga kuti Awiske ŵaleka kumuvikilira mwakuti iyo wayezgeke fikepo. Yesu wakachemerezga, wakati: “Eli, Eli, lama sabakatani?” kung’anamura kuti, “Chiuta wane, Chiuta wane, kasi mwanisidirachi?” Ŵanthu ŵanyake awo ŵakimilira pafupi ŵakapulikiska yayi, ndipo ŵakati: “Wonani, wakuchema Eliya.” Yumoza wawo wakachimbira, wakabizga sipanji mu vinyo lakuŵaŵa. Wakayiŵika ku thete na kumupa Yesu kuti wamwe. Kweni ŵanyake ŵakati: “Mulekani! Tiyeni tiwone usange Eliya wizenge kuti wamukhizge.”—Mariko 15:34-36.

Penepapo Yesu wakachemerezga kuti: “Chafiskika!” (Yohane 19:30) Enya, Yesu wakafiska vyose ivyo Awiske ŵakamutuma kuzakachita pa charu chapasi. Paumaliro Yesu wakati: “Adada, nkhuŵikizga mzimu wane mu mawoko ghinu.” (Luka 23:46) Ntheura Yesu wakapeleka umoyo wake kwa Yehova. Wakaŵa na chigomezgo chose kuti Chiuta wazamuwezgerapo umoyo wake. Kufuma apo, Yesu wakasindama na kufwa.

Penepapo chindindindi chikuru chikachitika ndipo chikaswa malibwe. Chindindindi ichi chikaŵa chankhongono chomene mwakuti madindi agho ghakaŵa kuwaro kwa Yerusalemu ghakafukulika ndipo vitanda vikaponyeka kuwaro. Ŵanthu awo ŵakawona vitanda vira ŵakanjira mu “msumba utuŵa,” ndipo ŵakaphara ivyo ŵakawona.—Mateyu 12:11; 27:51-53.

Yesu wakati wafwa, chisalu chikuru cha mu tempile icho chikaŵa pakati pa Malo Ghatuŵa na Malo Ghatuŵa Chomene chikapaluka pakati kufuma pachanya m’paka pasi. Icho chikachitika apa chikalongora kuti Chiuta wakwiya na awo ŵakoma Mwana wake. Kweniso chikalongora kuti nthowa yakunjilira ku Malo Ghatuŵa Chomene, uko nkhuchanya, yajulika.—Ŵahebere 9:2, 3; 10:19, 20.

Mphake kuti ŵanthu ŵakachita wofi chomene. Mulara wa ŵasilikari uyo wakaŵapo, wakati: “Munthu uyu wakaŵa nadi Mwana wa Chiuta.” (Mariko 15:39) Msilikari uyu wakwenera kuti wakaŵapo apo Yesu wakeruzgikanga panthazi pa Pilato, apo nkhani yakuti ni mwana wa Chiuta yikayowoyeka. Sono msilikari uyu wakakhorwa kuti Yesu ni murunji, kweniso ni Mwana wa Chiuta.

Pakuwera ku nyumba zawo, ŵanthu ŵanyake awo ŵakazizikika na vinthu ivi ‘ŵakajipamanthanga pa nganga,’ kulongora kuti ŵakaŵa na chitima kweniso soni zikaŵakora. (Luka 23:48) Pa ŵanthu awo ŵakawoneleranga pakaŵa ŵanakazi ŵanandi awo ŵakaŵa ŵasambiri ndipo nyengo yinyake ŵakendapo na Yesu. Nawo ŵakazizwa chomene na vyose ivyo vikachitikanga.

Yikaŵa nyengo yamise pa Chinkhondi, Nisani 14. Kukakhala pachoko kuti dazi linjire, kweniso kuti Nisani 15 yambe. Yesu wakaŵa kuti wafwa kale, kweni ŵankhungu ŵaŵiri ŵara ŵakaŵa ŵamoyo. Dango likatenge vitanda vileke “kukhala pa khuni usiku wose.” Kweni vikwenera kusungika “zuŵa leneliro.”—Dotoronome 21:22, 23.

Kweniso mise ya pa Chinkhondi yikachemekanga Kunozgekera, chifukwa ŵanthu ŵakanozganga vyakurya na kumalizga ntchito zinyake izo zikeneranga kuchitika pambere Sabata yindafike. Dazi likati lanjira, Sabata “likuru” likamba. (Yohane 19:31) Ili likaŵa sabata likuru chifukwa chakuti Nisani 15 likaŵa zuŵa lakwamba la Chiphikiro cha Vingwa Vyambura Nthukumusi cha mazuŵa 7. Ndipo nyengo zose zuŵa ili likaŵanga Sabata. (Levitiko 23:5, 6) Nyengo yira, zuŵa lakwamba ili likasangana na Sabata ya nyengo zose, zuŵa la 7.

Ntheura Ŵayuda ŵakapempha Pilato kuti wachitepo kanthu mwakuti Yesu na ŵankhungu ŵaŵiri ŵara ŵafwe luŵiro. Mu nthowa wuli? Ŵakakhumbanga kuti ŵaŵaphyore malundi. Para ŵaŵaphyora malundi, ŵanganyamuska yayi thupi lawo kuti ŵathute makora. Ŵasilikari ŵakiza na kuphyora malundi gha ŵankhungu ŵaŵiri ŵara. Kweni ŵakawona kuti Yesu wafwa kale, ntheura ŵakaphyora yayi malundi ghake. Apa lemba la Salimo 34:20 likafiskika, ilo likuti: “Wakusunga viwangwa vyake vyose. Palije na chimoza icho chaphyokapo.”

Msilikari munyake wakatora mkondo na kuvotora Yesu mu mbambo pakukhumba kusimikizga kuti wafwa nadi. “Nyengo yeneyiyo ndopa na maji vikafuma.” (Yohane 19:34) Apa lemba linyake likafiskika, ilo likuti: “Ŵazamulaŵiska kwa uyo ŵakamugwaza.”—Zekariya 12:10.

Yosefe wa ku Arimatiya, “munthu musambazi” kweniso wakumanyikwa wa mu Sanihedirini, nayo wakaŵapo apo Yesu wakakomekanga. (Mateyu 27:57) Yosefe wakulongosoreka kuti wakaŵa “munthu muwemi na murunji,” uyo “wakalindiliranga Ufumu wa Chiuta.” Nakuti pakuŵa “msambiri wa Yesu mwakubisirizga chifukwa cha kopa Ŵayuda,” wakakolerana navyo yayi ivyo khoti lira likadumura. (Luka 23:50; Mariko 15:43; Yohane 19:38) Yosefe wakakhwima mtima ndipo wakapempha Pilato kuti wamupe thupi la Yesu. Pilato wakachema mulara wa ŵasilikari, uyo wakasimikizga kuti Yesu wafwa. Kufuma apo, Pilato wakazomerezga Yosefe kutora thupi la Yesu.

Yosefe wakagura salu yiwemi ndipo wakawuskapo thupi la Yesu pa khuni. Wakavunga chitanda mu salu yiwemi kunozgekera kukalisunga. Nikodemo, “uyo wakakumanapo na Yesu usiku,” wakawovwira pakunozga thupi. (Yohane 19:39) Wakiza na mure wakusazga na aloyi wakukwana makilogiramu pafupifupi 33. Vyakununkhira ivi ŵakaviŵika mu salu izo ŵakavungilizgira chitanda cha Yesu, kuyana na kaluso ka Ŵayuda kakusungira ŵanthu.

Yosefe wakaŵa na dindi lambura kugwirapo ntchito ilo ŵakajoba pa jalawe ilo likaŵa pafupi. Mwenemura ndipo ŵakasunga thupi la Yesu. Kufuma apo, ŵakatora chilibwe chikuru na kujarapo. Ivi ŵakachita luŵiroluŵiro chifukwa Sabata yikaŵa pafupi kwamba. Mariya Magadala na Mariya nyina wa Yakobe Muchoko ŵakwenera kuti nawo ŵakawovwirapo pakunozga thupi la Yesu. Sono ŵakachimbilira ku nyumba “kuti ŵakanozge vyakununkhira na mafuta ghakununkhira” vyakunozgeraso thupi la Yesu para Sabata lajumpha.—Luka 23:56.

Zuŵa lakulondezgapo, pa Sabata, ŵalara ŵa ŵasembe na Ŵafarisi ŵakaluta kwa Pilato, ndipo ŵakati: “Dada, takumbuka kuti mupusikizgi yura apo wakaŵa wamoyo wakati, ‘Pamanyuma pa mazuŵa ghatatu, nizamuwuskika.’ Ntheura tumani ŵalinda kuti ŵavikilire dindi ili m’paka zuŵa lachitatu, mwakuti ŵasambiri ŵake ŵaleke kwiza na kumwiba na kuphalira ŵanthu kuti, ‘Wali kuwuskika ku ŵakufwa.’ Ndipo upusikizgi waumaliro uwu uŵenge uheni chomene kuluska wakwamba.” Pilato wakati kwa iwo: “Muli nawo ŵalinda. Lutani mukalivikilire nga umo mukumanyira.”—Mateyu 27:63-65.

Pa Sabata mulenjilenji, Mariya Magadala na Mariya nyina wa Yakobe, pamoza na ŵanakazi ŵanyake ŵakiza na vyakununkhira vyakunozgera thupi la Yesu ku dindi. Ŵakafumbana kuti: “Ni njani wamutiwuskirapo libwe pa mulyango wa dindi?” (Mariko 16:3) Kweni kukaŵa kuti kwachitika chindindindi. Mungelo wa Chiuta wakawuskapo libwe, ŵalinda pakaŵavya, ndipo mu dindi mukaŵavya kanthu.