Kasi Tingasambirako Vichi ku Ŵanakazi Awo Ŵakuzunulika mu Baibolo?

Ivyo Baibolo Likuyowoya

Baibolo likuzunura ŵanakazi ŵanandi chomene awo tingasambirako vinthu vinandi. (Ŵaroma 15:4; 2 Timote 3:16, 17) Nkhani iyi yikulongosora ŵanakazi ŵachoko waka awo ŵakuzunulika mu Baibolo. Ŵanandi mwa ŵanakazi aŵa ŵakaŵa ŵawemi, ndipo tikwenera kuŵayezga. Kweni ŵanyake ŵakachitanga vinthu viheni, ndipo tikwenera kuchenjera kuti tileke kulondezga ivyo ŵakachitanga.—1 Ŵakorinte 10:11; Ŵahebere 6:12.

Abigelu

Kasi wakaŵa njani? Wakaŵa muwoli wa munthu musambazi kweni mukali chomene zina lake, Nabala. Kweni Abigelu wakaŵa wakujiyuyura, wamahara, kweniso wakaŵa wakutowa mwakuthupi na mwauzimu wuwo.—1 Samuyeli 25:3.

Kasi wakachita vichi? Abigelu wakachita vinthu mwavinjeru kweniso mwaumanyi kuti wathaske mbumba yake. Iyo na mfumu wake Nabala, ŵakakhalanga ku chigaŵa icho Davide, uyo wakazakaŵa themba la Israyeli, wakabisamanga. Apo Davide na ŵanalume ŵake ŵakaŵa ku malo uku, ŵakavikiliranga mberere za Nabala ku ŵankhungu. Kweni Davide wakati watuma ŵanalume ŵake kuti ŵakapemphe chakurya kwa Nabala, iyo wakaŵanora mwamsinjiro chomene. Davide wakakwiya chomene, ndipo iyo na ŵanalume ŵake ŵakanyamuka kuti ŵakakome Nabala na ŵanalume wose awo ŵakakhalanga munyumba yake.—1 Samuyeli 25:10-12, 22.

Abigelu wakachitapo kanthu mwaluŵiro wakati wapulika ivyo wakachita mfumu wake. Wakanozga chakurya na kutuma ŵantchito ŵake kuti ŵakapeleke kwa Davide na ŵanalume ŵake, ndipo wakaŵalondezga na kupempha Davide kuti waŵalengere lusungu. (1 Samuyeli 25:14-19, 24-31) Davide wakati wapokera chawanangwa, wakamanya kuti Abigelu wakaŵa wakujiyuyura, ndipo wakapulikira ulongozgi wake. Davide wakamanya kuti Yehova ndiyo wakatuma Abigelu, na kumovwira kuti waleke kunanga vinthu. (1 Samuyeli 25:32, 33) Nabala wakati wafwa, Davide wakatora Abigelu kuŵa muwoli wake.—1 Samuyeli 25:37-41.

Kasi tikusambirako vichi kwa Abigelu? Abigelu wakajiwonanga mwakwenelera nangauli wakaŵa wakutowa kweniso musambazi. Iyo wakakhumbanga mtende, lekani wakaluta kukaphepiska kwa Davide nangauli wakananga ndiyo yayi. Nangauli nkhani iyi yikaŵa yakusuzga, kweni Abigelu wakalongora chikanga na kuyimazga mwahara.

▸ Kuti mumanye vinandi vyakukhwaskana na Abigelu, ŵazgani nkhani yakuti “Wakachita Vinthu Mwamahara.”

Debora

Kasi wakaŵa njani? Wakaŵa ntchimi yanakazi, iyo Yehova, Chiuta wa Ŵaisrayeli, wakayitumanga uthenga kuti yiphalire mtundu wa Israyeli. Wakaŵaso mweruzgi wa mtundu wa Israyeli.—Ŵeruzgi 4:4, 5.

Kasi wakachita vichi? Debora wakachita vinthu mwachikanga chomene kuti wawovwire ŵanthu ŵa Yehova. Yehova wakawovwira Debora kuti wasore Baraki kuti walongozge ŵasilikari ŵa Israyeli apo ŵakarwanga nkhondo na Ŵakenani. (Ŵeruzgi 4:6, 7) Baraki wakapempha Debora kuti ŵalute lumoza ku nkhondo, ndipo iyo wakazomera mwambura wofi.—Ŵeruzgi 4:8, 9.

Chiuta wakati wawovwira Ŵaisrayeli kuthereska ŵalwani ŵawo, Debora wakalemba sumu, iyo wakimba na Baraki. Mu sumu iyi ŵakazunuramo Yayeli, mwanakazi wachikanga uyo nayo wakawovwira pakuthereska Ŵakenani.—Ŵeruzgi, chaputara 5.

Kasi tikusambirako vichi kwa Debora? Debora wakaŵa wakujipeleka na wachikanga. Wakachiska ŵanyake kuti ŵachitenge icho ntchiwemi pamaso pa Chiuta, ndipo wakaŵalumbanga para ŵapulikira.

▸ Kuti mumanye vinandi vyakukhwaskana na Debora, ŵazgani nkhani yakuti ‘Nkhawuka Nga ni Mama mu Israyeli.’

Delila

Kasi wakaŵa njani? Chikaŵa chibwezi cha Samusoni, uyo wakaŵa mweruzgi wa Israyeli.—Ŵeruzgi 16:4, 5.

Kasi wakachita vichi? Wakanyengeka na ndalama ndipo wakendera mphiska Samusoni, munthu uyo Chiuta wakamusora kuti waponoske Ŵaisrayeli ku Ŵafilisiti. Ŵafilisiti ŵakatondeka kuthereska Samusoni chifukwa wakaŵa na nkhongono zakuzizwiska. (Ŵeruzgi 13:5) Ntheura Ŵafilisiti ŵakawona kuti Delila ndiyo wangaŵawovwira.

Ŵafilisiti ŵakahonga Delila kuti wanyengelere Samusoni kuti wamuphalire chisisi cha nkhongono zake. Delila wakapoka ndalama, ndipo wakamunyengelera Samusoni kanandi waka, paumaliro wakamuphalira chisisi chake. (Ŵeruzgi 16:15-17) Kufuma apo Delila wakaphalira Ŵafilisiti, ndipo ŵakamukora Samusoni na kumuŵika mu jele.—Ŵeruzgi 16:15-17.

Kasi tikusambirako vichi kwa Delila? Ivyo wakachita Delila ni chenjezgo kwa ise. Delila wakaŵa muryezi, wakachita vinthu mwauchenjezi, mwambura kugomezgeka, ndipo wakajighanaghanira yekha na kupusika muteŵeti wa Chiuta.

Esitere

Kasi wakaŵa njani? Wakaŵa mu Yuda uyo wakatengwa kwa Ahasuweru, Themba la Peresiya, na kuŵa fumukazi.

Kasi wakachita vichi? Fumukazi Esitere yikagwiliskira ntchito nkhongono zake kuti yithaske ŵanthu ŵakwake. Esitere wakamanya kuti themba lazomerezga dango lakuti paŵe zuŵa lakukomera Ŵayuda wose awo ŵakukhala mu Ufumu wa Peresiya. Hamani uyo wakaŵa wachiŵiri kwa themba ndiyo wakanozga chiŵembu ichi. (Esitere 3:13-15; 4:1, 5) Esitere wakapempha mahara kwa muvyara wake Modekayi, ndipo wakaŵika umoyo wake pangozi na kuvumbura chiŵembu ichi kwa mfumu wake, Themba Ahasuweru. (Esitere 4:10-16; 7:1-10) Kufuma apo, Ahasuweru wakazomerezga Esitere na Modekayi kuti ŵalembeso dango linyake ilo likazomerezganga Ŵayuda kuti ŵaleke kukomeka. Ŵayuda ŵakathereska ŵalwani ŵawo wose.—Esitere 8:5-11; 9:16, 17.

Kasi tikusambirako vichi kwa Esitere? Esitere ntchiyelezgero chiwemi chomene pa nkhani ya chikanga na kujiyuyura. (Salimo 31:24; Ŵafilipi 2:3) Nangauli wakaŵa wakutowa kweniso wakaŵa Fumukazi, kweni wakapempha mahara kwa Modekayi. Wakayowoya na mfumu wake mwaluso, mwantchindi kweni mwachikanga. Panyengo iyo mtundu wa Yuda ukaŵa pangozi yikuru chomene, Esitere wakajivumbura kuti nayo ni Muyuda.

▸ Kuti mumanye vinandi vyakukhwaskana na Esitere, ŵazgani nkhani yakuti “Wakavikilira Ŵanthu ŵa Chiuta” na yakuti “Wakachita Mwavinjeru na Chikanga, Kweniso Wakajipata.”

Eva

Kasi wakaŵa njani? Eva ndiyo wakaŵa mwanakazi wakwamba kulengeka kweniso ndiyo ngwakwamba kuzunulika mu Baibolo.

Kasi wakachita vichi? Eva wakapulikira yayi dango lakupulikikwa makora ilo Chiuta wakapeleka. Eva wakalengeka murunji nga mfumu wake Adamu, ndipo wakaŵa na wanangwa wakusankha vyakuchita na kuŵa na makhaliro ghawemi nga chitemwa na vinjeru. (Genizesi 1:27) Eva wakamanyanga kuti Chiuta wakaphalira Adamu kuti para ŵarya chipambi chakukanizgika, mbwenu ŵafwenge. Kweni Satana wakamupusika apo wakamuphalira kuti wafwenge yayi ndipo iyo wakagomezga nadi. Nakuti wakagomezga kuti para warya ndipo waŵenge na umoyo uwemi chomene. Ntheura wakarya chipambi chakukanizgika, pamasinda wakanyenga mfumu wake ndipo nayo wakarya.—Genizesi 3:1-6; 1 Timote 2:14.

Kasi tikusambirako vichi kwa Eva? Ivyo wakachita Eva vikutichenjezga uheni wa kuŵa na makhumbiro ghaheni. Pakuti wakapulikira yayi dango la Chiuta, Eva wakamba kudokera chomene vinthu ivyo vikaŵa vyake yayi.—Genizesi 3:6; 1 Yohane 2:16.

Hana

Kasi wakaŵa njani? Wakaŵa muwoli wa Elikana kweniso nyina wa Samuel, uyo pamasinda wakaŵa ntchimi yakumanyikwa ya mtundu wa Israyeli.—1 Samuyeli 1:1, 2, 4-7.

Kasi wakachita vichi? Pakwamba Hana wakaŵavya mwana ndipo wakalomba Yehova kuti wamupembuzge. Mfumu wa Hana wakaŵa na ŵanakazi ŵaŵiri. Penina, muwolimwa munyake wa Hana, wakaŵa na ŵana, kweni Hana wakakhala nyengo yitali kwambura mwana. Penina wakamusekanga muhanya na usiku, kweni Hana wakalomba Yehova kuti wamusanguluske. Wakalapa kwa Chiuta kuti usange wangamupa mwana mwanalume, wamupelekenge kwa iyo kuti wateŵeterenge pa chihema, icho Ŵaisrayeli ŵakasoperangapo Chiuta.—1 Samuyeli 1:11.

Chiuta wakazgora lurombo lwa Hana, ndipo wakababa Samuyeli. Hana wakafiska ivyo wakalayizga ndipo wakapeleka Samuyeli kuti wateŵeterenge pa chihema apo wakaŵa wachali muchoko chomene. (1 Samuyeli 1:27, 28) Chaka chilichose, Hana wakamusoneranga chakuvwara chichoko cha mawoko ghafupi na kukamupa. Pamasinda Chiuta wakatumbika Hana ndipo wakababaso ŵana ŵanyake ŵankhondi, ŵanalume ŵatatu na ŵanakazi ŵaŵiri.—1 Samuyeli 2:18-21.

Kasi tikusambirako vichi kwa Hana? Lurombo lwakufumira pasi pamtima lukamovwira Hana kuzizipizga viyezgo. Lurombo lwa Hana ulo luli kulembeka pa 1 Samuyeli 2:1-10 lukulongora chipulikano chakukhora icho wakaŵa nacho mwa Yehova.

▸ Kuti mumanye vinandi vyakukhwaskana na Hana, ŵazgani nkhani yakuti “Wakapungulira Mtima Wake kwa Chiuta.”
▸ Kuti mumanye chifukwa icho Chiuta wakazomerezgera ŵanthu ŵakale kuŵa na mitala, ŵazgani nkhani yakuti “Kodi Mulungu Amavomereza Mitala?”

Yayeli

Kasi wakaŵa njani? Wakaŵa muwoli wa Heberi uyo wakaŵa Muisrayeli yayi. Yayeli wakachita vinthu mwachikanga na kovwira ŵanthu wa Chiuta.

Kasi wakachita vichi? Yayeli wakachita vinthu mwachikanga chomene apo Sisera, uyo wakaŵa mulara ŵa ŵasilikari ŵa Ŵakenani, wakiza ku hema lake. Sisera wakaluza nkhondo na Ŵaisrayeli ndipo wakapenjanga malo kuti wabisame na kupumura. Yayeli wakamuchema kuti wabisamemo na kupumura mu hema lake. Apo wakaŵa mu tulo twakufwa nato, Yayeli wakamukoma.—Ŵeruzgi 4:17-21.

Ivyo wakachita Yayeli vikafiska uchimi wa Debora wakuti: “Yehova wapelekenge Sisera mu woko la mwanakazi.” (Ŵeruzgi 4:9) Ivyo Yayeli wakachita, vikapangiska kuti ŵanthu ŵamulumbenge kuti “ngwakutumbikika chomene pa ŵanakazi.”—Ŵeruzgi 5:24.

Kasi tikusambirako vichi kwa Yayeli? Yayeli wakachita vinthu mwachikanga chomene. Nkhani yake yikutisambizga umo Yehova wakuchitira kuti wafiske khumbo lake.

Yezebeli

Kasi wakaŵa njani? Wakaŵa muwoli wa Themba Ahabu. Wakaŵa Muisrayeli yayi ndipo wakasopanga Yehova yayi, m’malo mwake wakasopanga Baala.

Kasi wakachita vichi? Fumukazi Yezebeli yikaŵa yakujitemwa, yambura lusungu na yankhaza chomene. Yikachiskanga ŵanthu kuti ŵasopenge Baala na kuchita uzaghali. Panyengo yimoza pera, yikakhumbanga kulekeska ŵanthu kusopa Chiuta waunenesko, Yehova.—1 Mathemba 18:4, 13; 19:1-3.

Para Yezebeli wakukhumba chinthu chinyake, wakaloleranga kukoma munthu panji kugwiliskira ntchito utesi kuti wasange ivyo wakukhumba. (1 Mathemba 21:8-16) Nga umo Chiuta wakayowoyera, Yezebeli wakafwa nyifwa yakuŵinya chomene ndipo wakasungika yayi.—1 Mathemba 21:23; 2 Mathemba 9:10, 32-37.

Kasi tikusambirako vichi kwa Yezebeli? Nkhani ya Yezebeli ni chenjezgo kwa ise. Pakuti wakaŵa na nkharo yiheni wakachitanga chilichose icho wakhumba kuti wasange ivyo wakukhumba, ndipo wakaŵavya soni pakuchita vinthu vyawakawaka, nkharo ziheni na kuleka kuchindika ŵamazaza.

Leya

Kasi wakaŵa njani? Wakaŵa mwanakazi wakwamba wa Yakhobe. Wakaŵa pa mitala na Rakelo munung’una wake.—Genizesi 29:20-29.

Kasi wakachita vichi? Leya wakababira Yakhobe ŵana ŵanalume 6. (Rute 4:11) Yakhobe wakakhumbanga kutora Rakelo, Leya yayi. Kweni Dada wawo Labani, wakapeleka Leya kwa Yakhobe m’malo mwa Rakelo. Yakhobe wati wamanya kuti wamwenda pasi pakumupa Leya wakaluta kwa Labani kukamufumba. Labani wakamuzgora kuti vingachitika yayi kuti muchoko wambe kutengwa pambere mulara wandatengwe. Pakati pajumpha sabata yimoza wakatora Leya.—Genizesi 29:26-28.

Yakhobe wakatemwanga chomene Rakelo kuluska Leya. (Genizesi 29:30) Paumaliro, Leya wakamba kumupangira sanji munung’una wake. Chiuta wakati wawona kuti Leya wakutemweka yayi wakamutumbika na ŵana 7; ŵasepuka 6 na msungwana yumoza.—Genizesi 29:31.

Kasi tikusambirako vichi kwa Leya? Nangauli Leya wakakumana na masuzgo ghanandi kweni wakaleka yayi kulomba kwa Yehova na kumugomezga nyengo zose. (Genizesi 29:32-35; 30:20) Nkhani ya Leya yikutisambizga kuti mitala njakusuzga. Malango gha Yehova pa nkhani ya nthengwa ngakuti munthu waŵenge na mfumu panji muwoli yumoza pera.—Mateyu 19:4-6.

▸ Kuti mumanye vinandi vyakukhwaskana na Leya, ŵazgani nkhani yakuti “Moyo Wawo Unali Wovuta, Koma ‘Anamanga Nyumba ya Isiraeli.”
▸ Kuti mumanye vinandi vyakukhwaskana na mitala, ŵazgani nkhani yakuti “Kodi Mulungu Amavomereza Mitala?”

Marita

Kasi wakaŵa njani? Wakawa mudumbu wa Lazaro na mukuru wa Mariya ndipo wose ŵatatu ŵakakhalanga kufupi na Yerusalemu mu muzi wa Betaniya.

Kasi wakachita vichi? Malita wakaŵa mubwezi wa Yesu, uyo “wakatemwanga Marita na munung’una wake, na Lazaro.” (Yohane 11:5) Marita wakaŵa wakupokelera ŵalendo. Yesu wakati wakaluta kunyumba kwawo, Mariya wakategherezganga kwa Yesu apo Marita wakatangwanika waka na ntchito zapanyumba. Marita wakadandawulira Yesu kuti Mariya wakumovwirako yayi ntchito. Yesu wakapeleka ulongozgi kwa Marita umo wakwenera kuwonera vinthu.—Luka 10:38-42.

Lazaro wati walwara, Marita na munung’una wake ŵakatuma uthenga kwa Yesu pakuti wakagomezganga kuti wazamuchizga mudumbu wawo. (Yohane 11:3, 21) Kweni Lazaro wakafwa. Ivyo Marita na Yesu ŵakadumbirana vikulongora kuti Marita wakagomezganga kuti ŵakufwa ŵazamuwuka kweniso kuti mudumbu wake, Lazaro, nayo wazamuwuka nadi ku ŵakufwa.—Yohane 11:20-27.

Kasi tikusambirako vichi kwa Marita? Marita wakapokeleranga ŵalendo. Wakati wapika ulongozgi, wakawupokelera mwambura kudinginyika. Wakachitanga soni yayi kuyowoya umo wakajipulikiranga kweniso chigomezgo chake.

▸ Kuti mumanye vinandi vyakukhwaskana na Marita, ŵazgani nkhani yakuti “Nkhugomezga.”

Mariya (nyina wa Yesu)

Kasi wakaŵa njani? Wakaŵa mwali Wachiyuda. Nyengo iyo wakababanga Yesu wakaŵa kuti wandagonanepo na mwanalume, chifukwa mzimu utuŵa ndiwo ukapangiska kuti Mariya waŵe na nthumbo mwamunthondwe.

Kasi wakachita vichi? Mariya wakajiyuyura na kuchita khumbo la Chiuta. Apo mungelo wakaphaliranga Mariya kuti waŵenge na nthumbo na kubaba mwana mwanalume uyo ni Mesiya wakulayizgika, wakaŵa kuti wachali pa chibwezi na Yosefe. (Luka 1:26-33) Wakazomera udindo uwu. Yesu wakati wababika, Mariya na Yosefe ŵakaŵaso na ŵana ŵanalume ŵanayi na ŵasungwana ŵaŵiri. Fundo iyi yikulongora kuti Mariya wakaŵa mwali umoyo wake wose yayi. (Mateyu 13:55, 56) Nangauli wakaŵa na mwaŵi uwu kweni wakakhumbanga yayi kupokera ntchindi zapadera nanga ni apo Yesu wakachitanga uteŵeti wake, kweniso apo wakaŵa mu mpingo wa Ŵakhristu ŵakwambilira.

Kasi tikusambirako vichi kwa Mariya? Mariya wakaŵa mwanakazi wachipulikano ndipo wakazomera kuchita mulimo uwo ukaŵa wakusuzga chomene. Wakaghamanyanga makora mazgu gha Chiuta, mwakuti nyengo yinyake wakazunura mazgu agho ghali pa Luka 1:46-55 maulendo pafupifupi 20 apo wakayoyanga.

▸ Kuti mumanye vinandi vyakukhwaskana na Mariya, ŵazgani nkhani yakuti “Kodi Nkhani ya Mariya Imatiphunzitsa Chiyani?”

Mariya (munung’una wa Marita na mudumbu wa Lazaro)

Kasi wakaŵa njani? Nga umo vikaŵira na mudumbu wake Lazaro kweniso mukuru wake Marita nayo wakakondwanga kuŵa mubwezi wa Yesu.

Kasi wakachita vichi? Kanandi waka, Mariya wakalongora kuti wakachindikanga chomene Yesu mwana wa Chiuta. Wakalongora chipulikano apo wakati Yesu waŵengepo mphanyi Lazaro mudumbu wake wandafwe, ndipo wakaŵapo apo Yesu wakawuskanga Lazaro. Marita, wakamususka munung’una wake apo wakasankha kutegherezga kwa Yesu m’malo mwakuti wamovwireko ntchito. Kweni Yesu wakalumba Mariya chifukwa wakaŵika vyauzimu pakwamba.—Luka 10:38-42.

Nyengo yinyake, Mariya wakalongora chitemwa kwa Yesu apo ‘wakapungulira mafuta’ pa mutu na pa malundi ghake. (Mateyu 26:6, 7) Ŵanyake ŵakakwiya kuti wakasakazanga mafuta. Kweni Yesu wakamuvikilira wakati: “Kulikose uko makani ghawemi agha [gha Ufumu wa Chiuta] ghamupharazgika mu charu chose, icho mwanakazi uyu wachita nacho chamuyowoyeka kuti ŵamukumbukire.”—Mateyu 24:14; 26:8-13.

Kasi tikusambirako vichi kwa Mariya? Mariya wakaŵa na chipulikano chanadi. Wakawonanga kuti kusopa Yehova ndiko nkhwakuzirwa pa umoyo wake. Kweniso wakazomerezganga kunanga ndalama zinandi kuti wachindike Yesu.

Mariya Mumagadala

Kasi wakaŵa njani? Wakaŵa msambiri wakugomezgeka wa Yesu.

Kasi wakachita vichi? Mariya Mumagadala wakaŵa yumoza wa ŵanakazi awo ŵakendanga na Yesu pamoza na ŵapositole ŵake. Wakagwiliskiranga ntchito ndalama zake kuti waŵawovwire. (Luka 8:1-3) Wakalondezga Yesu m’paka paumaliro pa uteŵeti wake, nanga ni apo Yesu wakakomekanga. Wakaŵa na mwaŵi wakuŵa pagulu la ŵanthu awo ŵakamba kuwona Yesu wati wawuskika waka.—Yohane 20:11-18.

Kasi tikusambirako vichi kwa Mariya? Mariya Mumagadala wakaŵa msambiri wakugomezgeka wa Yesu ndipo wakagwiliskiranga ntchito chuma chake pakovwira Yesu na ŵasambire ŵake.

Miriyamu

Kasi wakaŵa njani? Wakaŵa mudumbu wa Mozesi na Aroni. Miriyamu ni mwanakazi wakwamba uyo wakuzunulika mu Baibolo kuti wakaŵa ntchimi.

Kasi wakachita vichi? Pakuŵa ntchimi wakaŵa na udindo wakuphalira ŵanthu uthenga wa Chiuta. Wakawutemwanga mulimo uwu ndipo wakimba sumu yakulumba Yehova lumoza na ŵanalume ŵa Israyeli, Yehova wati wathereska Ŵaeguputo pa Nyanja Yiswesi.—Ekisodo 15:1, 20, 21.

Nyengo yinyake, Miriyamu na Aroni ŵakimikana na mozesi. Ntchakuwonekerathu kuti ŵakachita ivi chifukwa cha kujitemwa kweniso sanji. Chiuta “wakapulikizganga,” ndipo wose ŵaŵiri Miriyamu na Aroni wakaŵachenya mwankhongono chomene. (Maŵazgo 12:1-9) Chiuta wakatimba Miriyamu na vyoni chifukwa wakayowoyera msinjiro Mozesi. Kweni Mozesi waŵeyelera Chiuta m’malo mwa Miriyamu kuti wamuchizge, ndipo Chiuta wakamuchizga. Pati pajumpha mazuŵa 7 kufuma apo ŵakamujalira kuwaro kwa msasa, wakazomerezgekaso kunjira mu msasa.—Maŵazgo 12:10-15.

Baibolo likulongora kuti Miriyamu wakayipokelera ntchenyo. Vyaka vikati vyajumphapo Chiuta wakayowoya vya udindo wake wapadera apo wakakumbuskanga Ŵaisrayeli kuti: “Nkhatuma Mozesi, Aroni, na Miriyamu panthazi pinu.”—Mika 6:4.

Kasi tikusambirako vichi kwa Miriyamu? Nkhani ya Miriyamu yikutisambizga kuti Yehova wakutegherezga ivyo ŵateŵeti ŵake ŵakuyowoya na kuchita kwa yumoza na munyake. Tikusambiraso kuti para tikukhumba kukondweska Chiuta tikwenera kuleka kujitemwa na sanji ivyo vingapangiska kuti tiyowoyerenge ŵanyithu viheni na kunanga mbiri yawo.

Rakelo

Kasi wakaŵa njani? Wakaŵa mwana wa Labani kweniso mwanakazi wakutemweka wa Yakhobe.

Kasi wakachita vichi? Rakelo wakatengwa kwa Yakhobe ndipo ŵakababizgana ŵana ŵaliri ŵanyamata. Ŵana aŵa pamoza na ŵanyake ndiwo ŵakazakaŵa mafuko 12 gha Israyeli. Rakelo wakakumana na Yakhobe apo wakaliskanga mberere za awiske. (Genizesi 29:9, 10) Wakaŵa “wakutowa chomene” kuluska mukuru wake, Leya.—Genizesi 29:17.

Yakhobe wakamutemwa chomene Rakelo, ndipo wakagwira ntchito vyaka 7 kuti wamutore kuŵa muwoli wake. (Genizesi 29:18) Kweni Labani wakamupusika Yakhobe, wakamupa dankha Leya ndipo wakati wagwiraso ntchito vyaka vinyake 7 ndipo wakatoranga Rakelo.—Genizesi 29:25-27.

Yakhobe wakatemwanga chomene Rakelo na ŵana ŵake ŵanyamata ŵaŵiri kuluska umo wakatemweranga Leya na ŵana ŵake. (Genizesi 37:3; 44:20, 27-29) Ivi vikapangiska kuti ŵanakazi ŵaŵiri aŵa ŵatinkhane na kukangana.—Genizesi 29:30; 30:1, 15.

Kasi tikusambirako vichi kwa Rakelo? Rakelo wakazizipizga masuzgo agho wakakumana nagho ndipo wakagomezganga kuti Yehova wazgorenge malurombo ghake. (Genizesi 30:22-24) Nkhani ya Rakelo yikuvumbura masuzgo agho ghakuŵapo usange munthu wali pa mitala. Ivyo Rakelo wakakumana navyo vikulongora vinjeru vya Yehova pakuŵika dango lakuti mwanalume waŵenge na muwoli yumoza.—Mateyu 19:4-6.

▸ Kuti mumanye vinandi vyakukhwaskana na Rakelo, ŵazgani nkhani yakuti, “Moyo Wawo Unali Wovuta Koma ‘Anamanga Nyumba ya Isiraeli’”
▸ Kuti mumanye chifukwa icho Chiuta wakazomerezgera ŵanthu ŵakale kuŵa na mitala, ŵazgani nkhani yakuti “Kodi Mulungu Amavomereza Mitala?”

Rahabi

Kasi wakaŵa njani? Wakaŵa hule, ndipo wakakhalanga ku Kenani msumba wa Yeriko ndipo pamanyuma wakamba kusopa Yehova.

Kasi wakachita vichi? Rahabi wakabisa ŵanalume ŵaŵiri awo ŵakaŵa mphachi. Wakachita ivi chifukwa wakapulika umo Yehova, Chiuta wa Ŵaisrayeli wakathaskira ŵanthu ŵake ku Ŵaeguputo kweniso ku Ŵaamori.

Rahabi wakaŵawovwira ŵanalume aŵa ndipo wakaŵaŵeyelera kuti para ŵazamuparanya Yeriko, iyo na ŵamumbumba yakwake ŵazakaponoskeke. Ŵakazomera, kweni ŵakati pekha para wasunga chisisi, iyo na ŵamunyumba yakwake ŵazakakhale munyumba yake apo ŵazamuparanya charu ichi, kweniso ŵakati wazakakilire chingwe chiswesi pa windo la nyumba yake. Rahabi wakapulikira vyose ivyo ŵakamuphalira, ndipo iyo na ŵamunyumba yake ŵakapona apo Ŵaisrayeli ŵakaparanyanga Yeriko.

Pamanyuma Rahabi wakatengwa kwa Muisrayeli ndipo wakaŵa buya wa Themba Davide na Yesu Khristu.—Joshuwa 2:1-24; 6:25; Mateyu 1:5, 6, 16.

Kasi tikusambirako vichi kwa Rahabi? Baibolo likuti Rahabi ntchiyelezgero chiwemi pa nkhani ya chipulikano. (Ŵahebere 11:30, 31; Yakobe 2:25) Nkhani yake yikutisambizga kuti Yehova wakugowokera kweniso wakutemwera yayi, ndipo wakutumbika wose awo ŵakumugomezga nanga ŵangaŵa kuti ŵakachitanga viheni.

▸ Kuti mumanye vinandi vyakukhwaskana na Rahabi, ŵazgani nkhani yakuti “Wakapimika Murunji na Milimo.”

Rabeka

Kasi wakaŵa njani? Wakaŵa mwanakazi wa Yisake kweniso mama wa mileza, Yakhobe na Esau.

Kasi wakachita vichi? Rabeka wakachita khumbo la Chiuta nangauli vikaŵa vyakusuzga kuchita nthena. Apo wakaneghanga maji pa chisimi pakiza mwanalume munyake uyo wakamupempha maji. Nyengo yeneyiyo Rabeka wakamupa maji kuti wamwe, kweniso kuti wamweske ngamila zake. (Genizesi 24:15-20) Mwanalume uyu wakaŵa muzga wa Abrahamu, ndipo wakenda mtunda utali kuti wakasangire mwanakazi Yisake, mwana wa Abrahamu. (Genizesi 24:2-4) Mwanalume uyu wakalombaso Yehova kuti wamutumbike. Wakati wawona kuti Rabeka ngwakulimbikira ntchito kweniso kuti wakaŵa na mzimu wakupokelera ŵalendo, wakamanya kuti Yehova wazgora lurombo lwake ndipo wakawona kuti uyu ni mwanakazi wakuti Yakhobe watore.—Genizesi 24:10-14, 21, 27.

Rabeka wakati wamanya ivyo mwanalume yura wakapukwa, wakazomera kuluta nayo kuti wakaŵe mwanakazi wa Yisake. (Genizesi 24:57-59) Pakati pajumpha nyengo, Rabeka wakaŵa na ŵana ŵa mileza. Yehova wakaphalira Rabeka kuti Esau wazamuteŵetera munung’una wake Yakhobe. (Genizesi 25:23) Yisake wati wanozga kuti wapeleke vitumbiko kwa Esau pakuŵa mwana wakwamba, Rabeka wakachita chinthu chinyake icho chikapangiska kuti vitumbiko vilute kwa Yakhobe. Ivi vikakolerana na khumbo la Chiuta.—Genizesi 27:1-17.

Kasi tikusambirako vichi kwa Rabeka? Rabeka wakaŵa wakujiyuyura, wakulimbikira ntchito, na wakupokelera ŵalendo. Makhaliro agha ghakamovwira kuti wafiske udindo wake pakuŵa muwoli, mupapi na muteŵeti wa Chiuta waunenesko.

▸ Kuti mumanye vinandi vyakukhwaskana na Rabeka, ŵazgani nkhani yakuti “Inde Ndipita.”

Rute

Kasi wakawa njani? Wakaŵa Mumowabu, ndipo wakaleka charu chakwake na ŵachiuta ŵautesi na kwamba kusopa Chiuta waunenesko, Yehova, mu charu cha Israyeli.

Kasi wakachita vichi? Rute wakalongora chitemwa chapadera chomene kwa nyinavyara, Naomi. Naomi pamoza na mfumu wake kweniso ŵana ŵake ŵanalume ŵaŵiri, ŵakaluta ku Mowabu chifukwa ŵakachimbira njara ku Israyeli. Ŵana ŵake ŵakatora ŵanakazi ŵa mu Mowabu, Rute na Oripa. Mfumu wa Naomi na ŵana ŵake ŵanalume ŵaŵiri ŵakafwa ndipo ŵakakhala vyokoro pera vitatu.

Naomi wakaghanaghana zakukwelera ku Israyeli, ndipo panyengo iyi njara yikaŵa kuti yamara. Rute na Oripa ŵakakhumbanga kuluta nayo. Kweni Naomi wakaŵaphalira kuti ŵawelere ku ŵabali ŵawo. Oripa wakawelera. (Rute 1:1-6, 15) Kweni Rute, wakademelera kwa nyinavyara. Wakamutemwa chomene Naomi ndipo wakati wasopenge Chiuta wa Naomi, Yehova.—Rute 1:16, 17; 2:11.

Pakuti Rute wakaŵa wakulimbikira ntchito, lumbiri lwake luwemi lukamanyikwa mu charu cha Naomi, Betelehemu. Bowazi uyo wakawa musambazi wakamutemwa chomene Rute ndipo wakapelekanga chakurya kwa Naomi na Rute. (Rute 2:5-7, 20) Rute wakatengwa kwa Bowazi ndipo wakaŵa buya wa Themba Davide na Yesu Khristu.—Mateyu 1:5, 6, 16.

Kasi tikusambirako vichi kwa Rute? Chifukwa cha chitemwa icho wakaŵa nacho pa Naomi na Yehova, Rute wakaleka charu chakwake na ŵabali ŵake. Wakaŵa wakulimbikira ntchito, wakujipeleka, wakugomezgeka, kweniso wakachitanga vinthu mwaunenesko nanga ni para wasangana na masuzgo ghanandi.

▸ Kuti mumanye vinandi vyakukhwaskana na Rute, ŵazgani nkhani yakuti “‘Kose Uko Mukuya’ Ndiko Nane Nilutenge” na yakuti “Mwanakazi wa Nkharo Yiwemi.”

Sara

Kasi wakawa njani? Wakaŵa muwoli wa Abrahamu kweniso nyina wa Yisake.

Kasi wakachita vichi? Sara wakasida umoyo wa wofuwofu kweniso charu chisambazgi cha Uri chifukwa wakaŵa na chipulikano pa ivyo Chiuta wakalayizga mfumu wake, Abrahamu. Chiuta wakaphalira Abrahamu kuti walute ku Kenani. Chiuta wakati wamutumbikenge na kumuzgora kuŵa mtundu ukuru. (Genizesi 12:1-5) Panyengo iyi Sara wakwenera kuti wakaŵa na vyaka vya m’ma 60. Kufuma waka panyengo iyi, Sara na mfumu wake ŵakakhalanga mu mahema kweniso ŵakendendekanga malo na malo.

Nangauli kusinthasintha malo ghakukhala kukaŵika umoyo wa Sara pangozi, kweni iyo wakalutilira kumovwira Abrahamu na kulutilira kulondezga ulongozgi wa Chiuta. (Genizesi 12:10, 15) Sara wakaŵa chumba kwa vyaka vinandi, ndipo ichi chikapangiska kuti waŵe na chitima chomene. Kweni Chiuta wakalayizga Abrahamu kuti watumbikenge mphapu yake. (Genizesi 12:7; 13:15; 15:18; 16:1, 2, 15) Nyengo yikati yajumphapo, Chiuta wakaphalira Abrahamu kuti Sara wamubabirenge mwana. Nangauli wakaŵa muchekuru kweni wakababa mwana mu uchekuru wake. Panyengo iyi Sara wakaŵa na vyaka 90 apo mfumu wake wakaŵa na vyaka 100. (Genizesi 17:17; 21:2-5) Ŵakamuthya zina lakuti Yisake.

Kasi tikusambirako vichi kwa Sara? Chiyelezgero cha Sara chikutisambizga kuti nyengo zose tigomezgenge kuti Chiuta wazamufiska nadi malayizgo ghake nanga ni apo tingawona kuti vingachitika yayi. (Ŵahebere 11:11) Pakuŵa muwoli, Sara wakalongora chiyelezgero chiwemi pakuchindikana mu nthengwa.—1 Petrosi 3:5, 6.

▸ Kuti mumanye vinandi vyakukhwaskana na Sara, ŵazgani nkhani yakuti “Ndiwe Mwanakazi Wakutowa Chomene” na yakuti “Chiuta Wakamuchema Kuti ‘Mwanakazi Wakuchindikika.’”

Mwali Mushulamu

Kasi wakaŵa njani? Wakaŵa msungwana wakutowa chomene mu charu chose ndipo ndiyo wakuyowoyeka chomene mu buku la Sumu ya Solomoni. Baibolo likuyowoya yayi zina lake.

Kasi wakachita vichi? Mushulamu wakatemwa muliska wa viŵeto ndipo wakaŵa wakugomezgeka kwa iyo. (Sumu ya Solomoni 2:16) Chifukwa chakuti wakaŵa wakutowa chomene, Themba Solomoni ilo likaŵa lisambazi chomene likamba kumudokera. (Sumu ya Solomoni 7:6) Ŵaŵenge ŵasungwana ŵanyake mphanyi ŵakalizomera Themba Solomoni, kweni msungwana Mushulamu uyu wakakana chiŵenjuŵenju. Iyo wakasankha kutengwa kwa munthu bweka, muliska wa viŵeto.—Sumu ya Solomoni 3:5; 7:10; 8:6.

Kasi tikusambirako vichi kwa mwali Mushulamu? Wakalutilira kuŵa wakujiyuyura nangauli wakaŵa wakutowa kweniso ŵanalume ŵanandi ŵakamukhumbanga. Wakazomerezga yayi kuti ŵanyake ŵamupusike na kutoleka mtima na mwanalume chifukwa chakuti ni musambazi panji ngwakumanyikwa. Iyo wakalutilira kujikora ndipo wakachita yayi kwananga kulikose.

Muwoli wa Loti

Kasi wakaŵa njani? Baibolo likuyowoya yayi zina lake. Kweni likutiphalira waka kuti wakaŵa na ŵana ŵaŵiri ŵasungwana ndipo iyo pamoza na mbumba yake ŵakakhalanga mu msumba wa Sodomu.—Genizesi 19:1, 15.

Kasi wakachita vichi? Wakapulikira yayi ulongozgi wa Chiuta. Chiuta wakati waparanyenge msumba wa Sodomu na misumba yinyake yapafupi chifukwa chakuti ŵakachitanga uzaghali. Chiuta wakawona kuti Loti na banja lake ŵakaŵa ŵarunji pa maso pake, ndipo wakatuma ŵangelo kuti ŵakaŵathaske pambere msumba wa Sodomu undaparanyike.—Genizesi 18:20; 19:1, 12, 13.

Ŵangelo ŵakaphalira Loti na banja lake kuti ŵafumemo mu msumba ndipo ŵangalaŵiskanga kumanyuma yayi chifukwa para ŵalaŵiskako, mbwe ŵafwenge. (Genizesi 19:17) Mwanakazi wa Loti ‘wakalaŵiska kumanyuma, ndipo wakazgoka chiduli cha mchere.’—Genizesi 19:26.

Kasi tikusambirako vichi kwa muwoli wa Loti? Nkhani yake yikutisambizga uheni wakutemwa chomene vinthu vyakuthupi m’paka kufika pa kugalukira Chiuta. Yesu wakayowoya vya muwoli wa Loti nga ntchiyelezgero kwa ise. Wakati: “Kumbukani muwoli wa Loti.”—Luka 17:32.