Kayuni Kakuzizika

KALE ŵanthu ŵakatenge kayuni kakuchemeka Arctic tern kakuduka mtunda wa makilomita pafupifupi 35,200, kufuma kunena kwa charu chapasi m’paka kusika kwa charu chapasi na kukaweraso. Kweni kafukufuku wasono walongora kuti tuyuni utu tungaduka mtunda utali chomene kuluska apa.

Ŵasayansi ŵakakakilira tumashini (geolocators) ku tuyuni utu kuti ŵamanye mtunda uwo tungaduka. Tumashini utu nthupepu chomene mwakuti uzito wake ukuyana waka na tumakilipi twakufyatikira mapepara. Tumashini tukavumbura kuti tuyuni utu tukuduka mtunda wa makilomita 90,000, kuluta na kuwera. Palijeso chamoyo chinyake icho chili kwendapo mtunda utali nthena. Kayuni kanyake kakaduka mtunda wa makilomita pafupifupi 96,000. Chifukwa wuli ŵakawonaso makora mtunda uwo tuyuni utu tukuduka?

Tuyuni utu tukwenda mwakunyoroka yayi. Nga umo mukuwonera pa chithuzi, nthowa iyo tukwenda yikuwoneka nga ni S. Chifukwa wuli? Tukulondezga umo mphepo zikwendera.

Tuyuni utu tukukhala vyaka pafupifupi 30, ndipo pa vyaka ivi tukuŵa kuti twaduka makilomita ghakujumpha 2.4 miliyoni. Mtunda uwu ukuyana waka na kuluta ku mwezi na kuwerako maulendo ghatatu panji ghanayi! Munthu munyake wakati: “Ntchakuzizika kuti kayuni kachoko nthena kaduke mtunda utali nga ni uwu.” Buku linyake likuti: ‘Pakuti tuyuni utu tukusangana na chihanya ku malo ghose ghaŵiri (Arctic na Antarctica), ipo tukuwona ungweru wa zuŵa kaŵirikaŵiri kuluska chamoyo chilichose.’—Life on Earth: A Natural History.