-
Kasi Charu Chili Pafupi Kumara?Wukani!—2017 | Na. 6
-
-
NKHANI YA PA CHIKOPI | KASI CHARU CHILI PAFUPI KUMARA?
Kasi Charu Chili Pafupi Kumara?
MU JANYUWALE 2017 kagulu ka ŵasayansi kakayowoya fundo iyo yikatenthemeska ŵanthu ŵanandi. Iwo ŵakati kwakhala pachoko chomene kuti charu chikumane na soka likuru ilo lindachitikepo. Pakuwona umo vinthu vyafikira paheni, ŵasayansi ŵali kupanga nyengo yakuchemeka Doomsday Clock iyo yikulongora apo soka likuru lizamuchitikira. Kuyana na nyengo iyi, kwakhala pachoko chomene kuti yifike 12 koloko usiku, apo ŵakughanaghana kuti soka ili lizamuchitikira. Nangauli yakhala pachoko nthena, kweni ŵasayansi ŵayiguzirakoso kunthazi na masekondi 30. Pasono ŵakuti kwakhala maminiti ghaŵiri na hafu kuti yikwane 12 koloko.
Ŵasayansi ŵakuti mu 2018, ŵazamukhala pasi kuti ŵawoneso kanyengo ako kakhalako kuti charu chimare. Kasi nyengo iyi, yizamulongoraso kuti charu chakhala pachoko chomene kumara? Imwe mukuti wuli? Kasi charu chili pafupi kumara? Fumbo ili lingaŵa lakusuzga kuzgora. Nakuti ŵakaswiri nawo, ŵakukolerana chimoza yayi pa nkhani iyi. Vili nthena chifukwa ni wose yayi awo ŵakugomezga kuti charu chili pafupi kumara.
Nakuti ŵanthu mamiliyoni ghanandi ŵakugomezga kuti vinthu viŵenge makora munthazi. Iwo ŵakuti ŵali na ukaboni wakuti charu chikhalilirenge muyirayira ndipo ŵanthu ŵazamukhala makora. Kasi ukaboni uwu ngwaunenesko? Kasi charu chili nadi pafupi kumara?
-
-
Kupenja Mazgoro gha Fumbo Lakuti, Kasi Charu Chili Pafupi Kumara?Wukani!—2017 | Na. 6
-
-
NKHANI YA PA CHIKOPI | KASI CHARU CHILI PAFUPI KUMARA?
Kupenja Mazgoro gha Fumbo Lakuti, Kasi Charu Chili Pafupi Kumara?
USANGE mukufipa mtima chifukwa cha umo vinthu vili mu charu, manyani kuti ndimwe mwekha yayi. Mu 2014, Barack Obama uyo wakaŵa pulezidenti wa United States, wakati ivyo ŵanthu ŵakuwona mu m’ma TV na kuŵazga mu manyuzipepara, vyapangiska ŵanandi kuyowoya kuti “charu chili pafupi chomene kumara ndipo palije icho munthu wangachitapo.”
Wakati wayowoya mazgu agha, wakayowoyaso nthowa izo zingawovwira kumazga masuzgo pa charu. Iyo wakati maboma ghanyake ghangawovwira kuti vinthu vileke kufika paheni chomene, ndipo wakugomezga kuti vinthu viŵenge makora munthazi.
Ŵanandi ŵakukolerana na ivyo wakayowoya. Mwachiyelezgero, ŵanyake ŵakugomezga chomene ŵasayansi na ivyo ŵakupanga kuti vingawovwira kumazga masuzgo mu charu. Wasayansi munyake wakati wakugomezga kuti mu 2030, “tekinoloje yizamuŵa kuti yaluta panthazi chomene. Ndipo wakati mu 2045, tekinoloje yizamuŵa kuti yafikapo nkhanira. Iyo wakayowoyaso kuti pasono tikuchita makora chomene. Sono tikumazga suzgo mwaluŵiro chomene kuluska umo vikaŵira kumasinda.”
Kasi viheni mu charu vyafika mpha? Kasi charu chakhala pachoko waka kusangana na suzgo likuru? Nangauli ŵasayansi na ŵandyali ŵakuti vinthu viŵenge makora, kweni ŵanthu ŵanandi ŵakumanya makora yayi. Chifukwa wuli?
VILWERO VYANKHONDO VYAKOFYA. Nangauli wupu wa United Nations na mawupu ghanyake ghayezgayezga kuti ghalekeske vyaru kupanga vilwero vya nyukiliya, kweni ghatondeka. M’malo mwake, ŵalongozgi ŵakujitemwa ŵakukana kupulikira malango ghakukanizga kupanga vilwero vyakofya. Vyaru ivyo vikumanyikwa na kupanga vilwero vya nyukiliya, pasono ndipo vikupanga mabomba ghakofya chomene kuluska kale. Vyaru ivyo kale vikaŵavya vilwero vya nkhongono, mazuŵa ghano vili na vilwero vyakofya ivyo vingaphyera ŵanthu ŵanandi mu kanyengo kachoko waka.
Pakuti pasono vyaru ni vyakunozgeka kurwa nkhondo na vilwero vya nyukiliya, ichi chapangiska kuti charu chiŵe malo ghakofya kukhalamo nanga mpha nyengo ya mtende. Nyuzipepara yinyake yikati: “Mazuŵa ghano, ŵanthu ŵakufipa mtima chifukwa kuli vilwero vyakofya ivyo vikuŵavya munthu wakulongozga ndipo vingakoma ŵanthu ŵanandi mu kanyengo kachoko waka.”—Bulletin of the Atomic Scientists.
UMOYO WITHU ULI PANGOZI. Sayansi yili na chigoti pa ivyo yingachita kuti taŵanthu tikhalenge na umoyo uwemi. Mazuŵa ghano, vinthu nga nkhunangika kwa mphepo, minkhwala yakuzweteska wongo, kututuŵa mwakujumphizga, BP, na nthenda zinyake vyazara chomene ndipo vikuŵika umoyo pangozi. Ŵanthu ŵanandi ŵakufwa na nthenda zambura kukonda munkhwala nga ni kansa, nthenda ya mtima na ya shuga. Ŵanyake ŵakupendera chifukwa cha matenda, ndipo ŵanji ŵakuzweta mutu. Sonosono apa ŵanthu ŵanandi chomene ŵafwa chifukwa cha muliri nga ni Ebola na Zika virus. Fundo yikuru njakuti pasono palije uyo wangamazga matenda.
ŴANTHU ŴAKUNANGA CHILENGIWA. Mafakitare ghakulutilira kunanga mphepo. Ŵanthu mamiliyoni ghanandi ŵakufwa chaka chilichose chifukwa cha kuthuta mphepo ziheni.
Ŵanthu na makampani ghanandi ŵakutaya vinthu viheni mu nyanja nga ni mapulasitiki, vyakuchimbuzi na vinyake. Buku linyake likuti: “Ivi vikunanga vyamoyo ivyo vikukhala mu maji kweniso ŵanthu awo ŵakurya vyamoyo ivi.”—Encyclopedia of Marine Science.
Kweniso maji ghawemi ghamba kuchepa pa charu chapasi. Wasayansi munyake wa ku Britain, Robin McKie wakati: “Maji ghamba kuchepa ndipo sonosono apa liŵenge suzgo la pa charu chose.” Ŵandyali ŵakuzomerezga kuti ŵanthu ndiwo ŵakwambiska suzgo ili ndipo kunthazi uku vifikenge paheni chomene.
ŴANANDI ŴAKUFWA NA MASOKA GHACHILENGIWA. Vinthu nga ni chimphepo chakofya chakuchemeka hurricane, tornado, typhoon, na vindindindi vikunanga chomene vinthu. Ŵanthu ŵanandi ŵakufwa na masoka agha, ndipo ŵanyake ŵanandi ŵakukhwaskika. Kafukufuku munyake wakulongora kuti kunthazi uku “kuchitikenge masoka ghanandi chifukwa cha vimphepo vyakofya, maji ghakututuka, njara na vinyake.” (U.S. National Aeronautics and Space Administration) Kasi masoka agha ghamalirengethu ŵanthu pa charu chapasi?
Panji namwe mukumanya vinthu vinyake ivyo vingaŵika umoyo pangozi. Ndipouli, kusanda ivi, kweniso ivyo ŵandyali na ŵasayansi ŵakuyowoya kungamovwirani yayi kumanya kuti vinthu viŵenge wuli munthazi. Nga umo tawonera mu nkhani iyo yajumpha, ŵanthu ŵanandi ŵali kusanga mazgoro ghakukhorweska pa ivyo vichitikenge munthazi. Kasi mazgoro agha ghakusangika nkhu?
-
-
Kasi Charu Chili Pafupi Kumara?—Kasi Baibolo Likuti Wuli?Wukani!—2017 | Na. 6
-
-
Ivyo ŵasayansi ŵakuyowoya kuti charu chimarenge mbutesi chifukwa Chiuta walayizga kuti vinthu viŵenge makora kunthazi
NKHANI YA PACHIKOPI | KASI CHARU CHILI PAFUPI KUMARA?
Kasi Baibolo Likuti Wuli?
VINTHU vyakofya ivyo vikuchitika mazuŵa ghano vikayowoyekerathu mu Baibolo. Ndipouli Baibolo likuyowoyaso kuti panthazi apa vinthu viŵenge makora chomene. Mbuchindere kususka ivyo Baibolo likuyowoya, chifukwa vyose ivyo likayowoyerathu vikufiskika mazuŵa ghano.
Mwachiyelezgero wonani mauchimi agha:
“Pakuti mtundu uzamuwukirana na mtundu unyake, ufumu na ufumu unyake. Kweniso kuzamuŵa njara na vindindindi mu malo na malo.”—Mateyu 24:7.
“Kweni umanye ichi, kuti mu mazuŵa ghaumaliro kuzamuŵa nyengo zinonono na zakusuzga. Pakuti ŵanthu ŵazamuŵa ŵakujitemwa, ŵakutemwa ndalama, ŵakujiŵikamo, ŵakujikuzga, ŵakuyuyura Chiuta, ŵambura kupulikira ŵapapi, ŵambura kuwonga, ŵambura kugomezgeka, ŵambura chitemwa, ŵanonono, ŵakusesa, ŵambura kujikora, ŵakofya, ŵambura kutemwa uwemi, ŵakwendera mphiska, ŵakajilangi, ŵakujitukumura na kunotha, ŵakutemwa vyakusanguluska m’malo mwa kutemwa Chiuta.”—2 Timote 3:1-4.
Mauchimi agha ghakulongosora umo vinthu viliri mu charu pasono icho ŵanyake ŵakuti chiparanyikenge. Kuyowoya unenesko, charu chanangika nadi nakuti ŵanthu ŵangachinozgaso yayi. Kuyana na ivyo Baibolo likuyowoya, ŵanthu ŵalije nkhongono panji mahara ghakuti ŵasinthire vinthu pa charu. Fundo iyi yikusangika mu malemba agha:
“Pali nthowa iyo yikuwoneka yakwenelera kwa munthu, kweni umaliro wake ni nyifwa.”—Zintharika 14:12.
“Munthu wakuwusa munyake na kumupweteka.”—Mupharazgi 8:9.
“Munthu . . . wangalongozga yayi mendero ghake.”—Yeremiya 10:23.
Para ŵanthu ŵangalutilira kuchita waka chilichose icho ŵakhumba, mbwenu charu chose chingaŵa pangozi yikuru. Kweni ivi vingachitika yayi, chifukwa Baibolo likuyowoya kuti:
Chiuta “wakhazika charu chapasi pa malufura ghake. Chisezgekengepo chara pa malo ghake muyirayira swii.”—Salimo 104:5.
“Muwiro umoza ukuluta, muwiro unyake ukwiza, kweni charu chapasi chikukhalilira muyirayira.”—Mupharazgi 1:4.
“Ŵarunji ŵazamuhara charu chapasi, ndipo ŵazamukhala mwenemumo muyirayira.”—Salimo 37:29.
“Muzamuŵa vyakurya vinandi mu charu. Vizamuŵa na pachanya pa mapiri.”—Salimo 72:16.
Ivyo Baibolo likuyowoya apa ni vyakupulikikwa makora. Ŵanthu ŵazamufwaso yayi chifukwa cha kunangika kwa charu, kusoŵa chakurya na maji panji chifukwa cha matenda. Charu chiparanyikenge na vilwero vya nyukiliya yayi. Chiuta wachitengepo kanthu kuti vinthu viŵe makora. Pasono Chiuta wazomerezga kuti ŵanthu ŵaŵe na wanangwa wakusankha, na kuvuna ivyo ŵamija. (Ŵagalatiya 6:7) Charu chili nga ni tireni iyo yikutondeka kuyima chifukwa chakuti yili pa sipidi yakofya yayi. Charu chinangikirengethu yayi chifukwa Chiuta wali kuŵaŵikira mphaka ŵanthu.—Salimo 83:18; Ŵahebere 4:13.
Chiuta wachitengepo kanthu. Wazamwiziska “mtende ukuru.” (Salimo 37:11) Vinthu viwemi ivyo vyayowoyeka mu nkhani iyi ni vimoza mwa vinthu vichoko waka ivyo Ŵakaboni ŵa Yehova ŵanandi ŵakulindizga.
Ŵakaboni ŵa Yehova ŵali pa charu chose chapasi ndipo ŵakufuma mu mitundu yose. Ŵakusopa Chiuta waunenesko yekha, uyo Baibolo likuti zina lake ni Yehova. Ŵakufipa mtima yayi na vyamunthazi chifukwa Baibolo likuti : “Ichi ndicho Yehova wakuyowoya, Mlengi wa kuchanya, Chiuta waunenesko, mweneuyo wakawumba charu chapasi, wakachipanga na kuchikhozga, uyo wakachilenga waka yayi, kweni wakachipanga kuti ŵanthu ŵakhalengemo, wakuti: “Ine ndine Yehova, kulije munyake.’”—Yesaya 45:18.
Nkhani iyi yalongosora vinyake mwa ivyo Baibolo likusambizga pa nkhani ya ivyo vichitikirenge charu na ŵanthu. Kuti mumanye vinandi, wonani sambiro 5 mu kabuku ka Chiuta Wakutiphalira Uthenga Uwemi! Kabuku aka kakupharazgika na Ŵakaboni ŵa Yehova ndipo kakusangikaso pa www.jw.org
Mungawoneleraso vidiyo ya mutu wakuti Chifukwa Wuli Chiuta Wakalenga Charu? Vidiyo iyi yikusangikaso pa www.jw.org. (Wonani pa MABUKU > MAVIDIYO)
-