Umo Tingawovwilira Mubwezi Withu Uyo ni Mulwari

KASI muli kusoŵapo cakuyowoya pakucezga na mubwezi winu uyo ni mulwari comene? Manyani kuti mungamazga suzgo ili. Mwawuli? Palije malango ghakuŵikika ghakumazgira suzgo ili. Mitheto ya ŵanthu yikupambana. Mikhaliro ya ŵanthu nayo yikupambana. Ntheura, ivyo vingawovwira mulwari munyake kuti wajipulikeko makora vingaŵa vyambura kovwira ku munyake. Ndiposo, ukhaliro uwo munthu walimo ndiposo umo wakujipulikira vikusintha zuŵa lililose.

Ntheura, cakuzirwa comene nchakuti mujitore nga mukulwara ndimwe na kuwona vinthu ivyo mulwari wakukhumba kuti mumovwire. Kasi mungawovwira wuli? Pasi apa pali masacizgo agho ghajintha pa fundo za mu Baibolo.

Tegherezgani Para Wakuyowoya

FUNDO ZA MU BAIBOLO:

“Munthu waliyose wapulikenge luŵiro, wazikirenge pakuyowoya.”—YAKOBE 1:19.

“[Pali] nyengo ya kukhala cete, na nyengo ya kuyowoya.”—MUPHARAZGI 3:1, 7.

◼ Para mwaluta kwa mubwezi winu uyo ni mulwari, tegherezgani comene para wakuyowoya ndiposo longorani kuti mwakhwaskika. Lekani kucimbilira kupeleka ulongozgi panji kughanaghana kuti nyengo zose mumuphalire nthowa yakumazgira suzgo lake. Para mungacimbilira kuyowoya, mwambura kumanya mungayowoya cinthu cinyake ico cingamukhuŵazga. Mubwezi winu uyo ni mulwari kuti wakukhumba viŵi ulongozgi kwa imwe yayi, kweni wakukhumba munthu uyo wangamutegherezga na mtima wose.

Mupani mpata mubwezi winu kuti wayowoye vyakusingo. Lekani kumudumulizga para wakuyowoya, panji kumukhozga mwadango waka. Emílioa wakuti: “Nkhaŵa na nthenda yakunanga wongo iyo yikomizga singo ndipo maso ghali kufwa. Yikuŵapo nyengo iyo citima cikunikora comene, ndipo ŵabwezi ŵane ŵakunipembuzga mwa kuniphalira kuti: ‘Ndiwe pera yayi uli na suzgo ili. Pali ŵanyake awo suzgo lawo likujumpha apa.’ Kweni ŵakumanya yayi kuti ŵakunovwira yayi para ŵakucepeska suzgo lane. Vikuniŵinya comene para ŵakuyowoya nthena ndipo nkhuŵa na citima comene.”

Mupani mpata mubwezi winu kuti wayowoye maghanoghano ghake kwambura kopa kuti mumususkenge. Para wamuphalirani kuti wali na wofi, longorani kuti mukukolerana nayo m’malo mwa kumuphalira kuti waleke kucita wofi. Eliana, uyo wakusuzgika na nthenda ya kansa wakuti: “Para wofi wanikora cifukwa ca nthenda yane ndipo namba kulira, cikung’anamura kuti naleka kugomezga Ciuta yayi.” Wonani mubwezi winu nga umo waliri ndipo lekani kukhumba kuti waŵe nga umo imwe mukukhumbira. Kumbukani kuti panyengo iyi wangakhuŵara luŵiro comene na ivyo mungayowoya cifukwa wali nga umo wakaŵiranga nyengo zose yayi. Iŵani ŵakuzika. Tegherezgani, nanga wangaŵa kuti wakumuphalirani vinthu vimozamoza pera. (1 Mathemba 19:9, 10, 13, 14) Wangakhumba kumuphaliraniko umo wakujipulikira.

Iŵani Ŵalusungu Ndipo Mughanaghanirani

FUNDO ZA MU BAIBOLO:

“Sekelerani na ŵanthu awo ŵakusekelera; lirani na ŵanthu awo ŵakulira.”—ŴAROMA 12:15.

“Vinthu vyose ivyo mukukhumba kuti ŵanthu ŵamucitirani, namwe mukwenera kucita mwakuyana waka kwa iwo.”—MATEYU 7:12.

◼ Jitorani nga ndimwe mukulwara nthenda iyo. Mulwari wangaŵa kuti wakufipa mtima comene para wakunozgekera kuti ŵakamucite opareshoni, kukapokera wovwiri unyake, panji para wakulindilira kuti ŵamuphalire usange wali na nthenda panji walije pamanyuma pa kumupima. Manyani fundo iyi ndipo lekani kuzizwa para wakukhuŵara luŵiro. Iyi ni nyengo yakuti mumufumbenge mafumbo ghanandinandi yayi, comenecomene ghakukhwaskana na umoyo wake.

Ana Katalifós, uyo wakovwira ŵanthu awo ŵali na suzgo la maghanoghano, wakuti: “Muŵape mwaŵi ŵalwari kuyowoya za matenda ghawo para ŵakhumba ŵekha ndiposo umo ŵangakwaniskira kuyowoya. Para ŵakukhumba kucezga, cezgani nawo nkhani yiliyose iyo ŵasankha. Kweni para zuŵa ilo ŵakukhumba yayi vyakuyowoya, namwe mungakhala waka cete ndipo mutepanji wangajipulika makora para mungamukora pa kawoko. Panji muwonenge kuti iwo ŵakukhumba waka munthu uyo wangaŵapembuzga.”

Sungani vinthu vyacisisi ivyo mubwezi winu wamuphalirani. Mulembi munyake zina lake, Rosanne Kalick, uyo wakakolekapo kaŵiri na matenda gha kansa na kucira, wakalemba kuti: “Para mulwari wakumuphalirani vinthu vinyake, muvitore kuti ni vyacisisi. Lekani kuphalira ŵanji ivyo wamuphalirani, pekha usange wamuphalirani kuti mumuyowoyerenge. Mufumbani ivyo wangatemwa kuti muphalireko ŵanji.” Edson, uyo wakaŵa na kansa ndipo wali kucira wakuti: “Mubwezi wane wakathandazga kuti nili na kansa ndiposo kuti nifwenge luŵiro. Panyengo iyi ŵakaŵa kuti ŵanicita waka opareshoni. Nkhamanyanga kuti nili na kansa, kweni nkhalindizganga dankha kuti adokotara ŵaniphalire ivyo ŵasanga pamanyuma pa kunipima. Kansa yikaŵa kuti yindathandazgike mu thupi lane. Kweni ivyo mubwezi wane wakathandazga vikaniŵinya comene. Ivyo ŵanji ŵakayowoyanga na kufumba muwoli wane vikamuŵinyanga comene.”

Para mubwezi winu wakukhumba kusankha nthowa iyo ŵangamucizgira, lekani kucimbilira kuyowoya ivyo imwe mwate mucitenge panthena apa. Mulembi Lori Hope, uyo wakaŵa na kansa ndipo wali kucira, wakuti: “Pambere mundatumizge nkhani yakukhwaskana na nthenda yake kwa munthu uyo wakulwara kansa panji uyo wacira, nchiwemi kumufumba dankha usange wangayitemwa. Para mungaleka kucita nthena, mungamukhuŵazga nangauli imwe mwakhumbanga kumovwira, ndipo mungamanya yayi kuti mwamukhuŵazga.” Ni waliyose yayi wangakhumba kuti mumutumizgirenge nkhani zinandinandi zakukhwaskana na nthowa zakupambanapambana zakucizgira matenda ghake.

Nanga kungaŵa kuti uyo walwara ni mubwezi winu comene, kweni lekani kukhala nyengo yitali para mwaluta kukamuwona. Wakukondwa kuti mwalutako, kweni wangaŵa kuti wakukhumba viŵi yayi kucezga namwe. Wangaŵa kuti wavuka ndipo walije nkhongono zakucezgera panji kutegherezga nyengo yitali. Kweniso, lekani kulongora nga mukucimbilira. Mubwezi winu wakwenera kuwona kuti mukumupwelelera.

Mukwenera kucita vinthu mwamahara kuti mulongore kuti mukughanaghanira munyinu. Mwaciyelezgero, pambere mundamunozgere cakurya mungamufumba cakurya ico wangatemwa. Para mwalwara panji muli na cikhoso, mungalongora citemwa usange mungalindilira dankha kuti cimare ndipo mukawonenge munyinu.

Iŵani Ŵakukhozga

FUNDO ZA MU BAIBOLO:

“Lulimi lwa wamahara lukucizga.”—ZINTHARIKA 12:18.

“Ivyo mukuyowoya viŵenge vyakukondweska nyengo zose, vyakulungika na mcere.”—ŴAKOLOSE 4:6.

◼ Vyakuyowoya na vyakucita vinu vikuvumbura usange mucali kumuwona mwakwenelera mubwezi winu uyo wakulwara. Mubwezi winu mukwenera kumuwona kuti ni mweneyura ndipo wacali na mikhaliro iyo yikamukopani kuti muŵe nayo paubwezi. Ulwari uleke kutimbanizga ubwezi winu. Para mukuyowoya nga umo mungayowoyera na munthu uyo wakutondeka kucita cilicose, mbwenu nayo wambenge kujiwona nthena. Roberta, uyo wakaŵa na nthenda ya mu viwangwa iyo njakofya comene wakuti: “Lekani kunipambaniska na ŵanthu ŵanyake. Ndine wakupendera, kweni nane nkhughanaghana ndipo nili na vinthu ivyo nkhutemwa. Munganilaŵiskanga na citima comene yayi. Lekani kuyowoya nane nga ndine muzeleza.”

Kumbukani kuti mubwezi winu wangakhuŵara na ivyo mukuyowoya pera yayi, kweniso umo mukuyowoyera. Mulwari wangakhuŵalaso na umo mazgu ghinu ghakupulikikwira. Wakati wasangika waka na kansa, Ernesto wakapokera telefoni kufuma kwa mubwezi wake uyo wakaŵa ku caru cinyake, ndipo wakamuphalira kuti: “Nkhugomezga yayi kuti iwe uli na kansa!” Ernesto wakukumbuka kuti: “Nkhongono zikagululuka comene na umo wakadidimizgira lizgu lakuti ‘iwe’ na lakuti ‘kansa.’”

Mulembi Lori Hope wakuyowoya ciyelezgero cinyake apo wakuti: “Fumbo lakuti ‘Kasi muli wuli?’ lingang’anamura vinandi kwa mulwari. Fumbo ili lingaŵa lakupembuzga, lakuŵinya, panji lingamupa wofi mulwari kuyana na umo mazgu gha uyo wakufumba ghakupulikikwira, kawonekero kake, ubwezi uwo ulipo pakati pa iyo na mulwari, ndiposo nyengo iyo lafumbikira.”

Nchakuwonekerathu kuti mubwezi withu uyo ni mulwari wakukhumba kuwona kuti mukumupwelelera, mukumupulikiska, ndiposo mukumucindika. Ntheura, musimikizgirani kuti ngwakuzirwa kwa imwe ndiposo kuti nyengo zose mumovwirenge. Rosemary, uyo wali na cakutupa mu wongo, wakuti: “Nkhakhozgekanga comene para ŵabwezi ŵane ŵakuniphalira kuti ŵakunitemwa ndipo nyengo zose ŵaŵenge nane pafupi visuzge viti wuli.”—Zintharika 15:23; 25:11.

Movwirani

FUNDO YA MU BAIBOLO:

“Titemwanenge, na mazgu pera cara nesi lulimi, kweni mu milimo na unenesko.”—1 YOHANE 3:18.

◼ Ivyo mubwezi winu wangakhumbikwira para wapimika waka, vingasintha para wamba kupokera wovwiri. Kweni nyengo yose iyi wangakhumbikwira wovwiri. M’malo mwa kumuphalira kuti “para ukukhumba kanthu unimanyiske,” zunurani ico mungamucitira. Vinthu vinyake ivyo mungacita kuti mulongore kuti mukumupwelelera mubwezi winu nkhumucitira nchito za panyumba nga kunozga cakurya, kutozga mu nyumba, kucapa, kusita, kukagura vinthu ku msika, ndiposo kumupelekezga ku cipatala. Muŵe ŵakugomezgeka ndiposo citani vinthu pa nyengo yake. Citani cilicose ico mwamulayizga kuti mumucitirenge.—Mateyu 5:37.

Rosanne Kalick, uyo ni mulembi wakuti: “Cilicose ico tikucita, kwali nchikuru panji cicoko, ico cingapangiska kuti mulwari waluweko dankha matenda ghake nchakovwira comene.” Sílvia, uyo wakalwarapo kansa kaŵiri na kucira, wakukolerana nayo fundo iyi. Wakuti: “Nkhajipulikanga makora kweniso nkhapembuzgikanga para ŵabwezi ŵane ŵakupambanapambana ŵakunitora mu galimoto zawo na kuluta nane ku msumba unyake zuŵa lililose kuti nkhapokere wovwiri pa nthenda yane. Mu nthowa, tikayowoyanga nkhani zakupambanapambana, ndipo para tikuwerako, tikayimanga pa malo ghakuguliskirapo khofi. Ici cikawovwiranga kuti nijipulikengeko makora.”

Lekani kughanaghana kuti mukumanya vyose ivyo mubwezi winu wakukhumba nadi. Kalick wakusacizga kuti: “Nyengo zose mukwenera kumufumba ico wakukhumba.” Wakutiso: “Para mukukhumba kumovwira, lekani kuŵirathu na mazaza ghose pa iyo. Para mucitenge nthena mbwenu mumukhuŵazgenge. Mu mtima watenge ‘para mukunicitira cilicose, ndikuti mukuniphalira kuti palije ico ningacita. Nane nkhukhumba kuti nijiwonenge kuti ningacita vinyake. Nkhukhumba yayi kuti nijiwonenge kuti ndine wakutondekerathu. Novwirani kucita ivyo ningakwaniska.’”

Nchakuwonekerathu kuti mubwezi winu wakukhumba kujiwona kuti wandamalirethu. Adilson, uyo wali na Ezi wakuti: “Para ukulwara, ukukhumba yayi kuti ŵanthu ŵakujowolenge nga ni para ndiwe wambura nchito panji wamalirathu. Nawe ukukhumba kovwirapo vinthu vinyake, nanga vingaŵa vicoko. Nchakukondweska comene kuwona kuti ungacita vinthu vinyake. Vikukukhozga kuti ulutilire kusangwa na umoyo. Nkhukondwa para ŵanthu ŵakunipa mpata kuti nisankhe nekha cakucita na kucindika ivyo nasankha. Munthu wangaleka yayi kuŵa dada, mama, panji kucita milimo yinyake cifukwa ca ulwari.”

Lutilirani Kuŵa Pafupi na Mubwezi Winu

FUNDO YA MU BAIBOLO:

“Mwanase wakutemwa nyengo zose, ndipo mwanamunyako wakubabiwira kovwira mu suzgo.”—ZINTHARIKA 17:17.

◼ Para mungakwaniska yayi kuluta kwa mubwezi winu cifukwa wakukhala kutali panji pa vifukwa vinyake, mungacezga nayo pa foni, kumulembera kalata panji kadi, panji kumutumizgira uthenga pa foni panji pa kompyuta. Kasi mungamulembera vici? Alan D. Wolfelt, uyo wakovwira ŵanthu awo ŵali na citima cikuru, wakusacizga kuti: ‘Mukumbuskani nyengo zakukondweska izo mukaŵira lumoza. Mulayizgani kuti mumulemberengeso kalata yinyake sonosono, ndipo fiskani layizgo linu.’

Mungalekanga yayi kumukhozga mulwari cifukwa ca kopa kuti mungabudiska pakuyowoya panji kopa kumukhuŵazga. Kanandi cakuzirwa comene ku mulwari nchakuti wamanye kuti mukukhumba kumovwira. Mu buku lake, Lori Hope wali kulemba kuti: “Tose tikuyowoya na kucita vinthu ivyo ŵanji ŵangavipulika uheni panji vingaŵakhuŵazga. Ili ni suzgo yayi. Suzgo likuŵapo para muli na wofi comene kuti mungabudiska vinthu ndipo kumujowora munthu uyo wakukhumbikwira wovwiri.”

Mubwezi winu uyo ni mulwari comene wangaŵa kuti wakumukhumbani comene panyengo yasono kuluska kumanyuma kose. Longorani kuti ndimwe “mwanase” panji kuti mubwezi wanadi. Ivyo mukucita kuti mumovwire vingamazga ulwari yayi, kweni vingawovwira kuti mubwezi winu wajipulikengeko makora.

[Mazgu ghamusi]