Kasi Cipumulo ca Ciuta Nchivici?
“Ntheura, yakhalako sabata ya kupumura ya ŵanthu ŵa Ciuta.”—HEB. 4:9.
1, 2. Kasi lizgu lakuti “wakapumura” ilo lili pa Genesis 2:3 likulongoraci, ndipo ni mafumbo wuli agho tidumbiskanenge?
CIPATURO cakwamba ca buku la Genesis, cikuti Ciuta wakanozga caru mu mazuŵa ghankhondi na limoza kuti mukhalenge ŵanthu. Mazuŵa agha ghakaŵa gha maora 24 yayi, kweni yikaŵa nyengo yitali. Paumaliro wa vyakucita vya zuŵa lililose, Baibolo likuti: “Kukaŵa mise na mulenji.” (Gen. 1:5, 8, 13, 19, 23, 31) Kweni pakuyowoya za zuŵa lacinkhondi na ciŵiri, Baibolo likuti: “Ciuta wakatumbika zuŵa lacinkhondi na ciŵiri, wakalipatula na kulituŵiska, cifukwa kuti mwa ilo wakapumura ku milimo yake yose iyo Ciuta wakayicita pa kulenga.”—Gen. 2:3.
2 Wonani lizgu lakuti “wakapumura.” Lizgu ili mu Cihebere cakwambilira pa Genesis 2:3 likulongora kuti kupumura kucali kukulutilira. Ntheura, tingati apo Mozesi wakalembanga buku la Genesis ca m’ma 1513 B.C.E., Ciuta wakaŵa kuti wacali mu zuŵa lakupumura. Kasi zuŵa lakupumura ili licali kulutilira? Usange ni nthena, kasi tinganjira mu cipumulo cake? Mazgoro gha mafumbo agha ngakuzirwa comene.
Kasi Yehova Wacali ‘Kupumura’?
3. Kasi mazgu agho Yesu wakayowoya pa Yohane 5:16, 17 ghakulongora wuli kuti zuŵa lacinkhondi na ciŵiri likaŵa kuti likulutilira nanga ni mu nyengo yake?
3 Pali maukaboni ghaŵiri agho ghakulongora kuti zuŵa lacinkhondi na ciŵiri likaŵa lakupatulika nanga ni mu nyengo ya Yesu. Ukaboni wakwamba ukusangika mu mazgu agho Yesu wakaphalira awo ŵakamususkanga cifukwa cakuti wakacizga munthu pa zuŵa la Sabata. Fumu yikati kwa iwo: “Ŵadada ŵakugwira nchito mpaka sono, ndipo nane nkhulutilira kugwira nchito.” (Yoh. 5:16, 17) Kasi Yesu wakang’anamurangaci? Wonani kuti ŵakususka ŵakati Yesu wakananga kugwira nchito pa Sabata. Mazgu agho Yesu wakayowoya ghakuti, ‘Ŵadada ŵakulutilira kugwira nchito,’ ghakapeleka zgoro. Apa Yesu wakaphaliranga awo ŵakamususkanga kuti: ‘Ŵadada na ine tikucita mulimo wakuyana. Pakuti Ŵadada ŵalutilira kugwira nchito mu nyengo ya Sabata iyo yikwimira vilimika vikwi vinandi, ipo nchakwenelera kuti nane nilutilire kugwira nchito nanga mpha Sabata.’ Ciuta wakalutilira kugwira nchito kuti wafiske khumbo lake ilo wakalengera caru capasi. Ntheura, mazgu gha Yesu ghakulongora kuti zuŵa likuru la Ciuta lakupumura, ilo ni Sabata, likaŵa kuti licali kulutilira mu nyengo yake.a
4. Mbukaboni wuli uwo ukulongora kuti zuŵa lacinkhondi na ciŵiri likaŵa kuti likulutilira nanga ni mu nyengo ya Paulosi?
4 Ukaboni waciŵiri ukapelekeka na mpositole Paulosi. Pakukora mazgu gha pa Genesis 2:2 agho ghakuyowoya za kupumura kwa Ciuta, Paulosi wakalemba kuti: “Taŵeneise tapulikana tikunjira mu cipumulo ico.” (Heb. 4:3, 4, 6, 9) Ntheura, ici cikulongora kuti nanga ni mu nyengo ya Paulosi, zuŵa lacinkhondi na ciŵiri likaŵa kuti likulutilira. Kasi zuŵa lakupumura ili likeneranga kulutilira mpaka pawuli?
5. Kasi cilato ca zuŵa lacinkhondi na ciŵiri nchakuti wuli, ndipo cizamufiskika pawuli?
5 Kuti tizgore fumbo ili, tikwenera kukumbuka cilato ca zuŵa lacinkhondi na ciŵiri. Pa Genesis 2:3 pakulongosora kuti: “Ciuta wakatumbika zuŵa lacinkhondi na ciŵiri, wakalipatula na kulituŵiska.” Yehova ‘wakapatula’ panji kuti kutuŵiska zuŵa ili na cilato cakuti wafiske khumbo lake. Khumbo lake ndakuti pa caru capasi pakhalenge ŵanthu ŵakupulikira mwakuti ŵapwelelere caru na vyamoyo vyose ivyo vilimo. (Gen. 1:28) Lekani Yehova Ciuta na Yesu Khristu uyo ni “Fumu ya sabata,” ŵalutilira “kugwira nchito mpaka sono.” (Mat. 12:8) Zuŵa lakupumura la Ciuta, lilutilirenge mpaka khumbo lake lizakafiskike paumaliro wa Muwuso wa Khristu wa Vilimika Cikwi.
Kuwa “mu Nthowa Yakuyana Waka ya Kuleka Kupulikira” Cara
6. Kasi mbanjani awo ŵakatondeka kupulikira, ndipo tikusambirako vici?
6 Ciuta wakalongosora makora khumbo lake kwa Adamu na Eva, kweni iwo ŵakatondeka kukolerana nalo. Adamu na Eva ndiwo ŵakajura nthowa ya kuleka kupulikira, ndipo pali ŵanthu ŵanandi awo ŵakwenda mu nthowa yawo. Nanga Mbaisrayeli, mtundu wakusoleka wa Ciuta, ŵakatondeka kupulikira. Lekani Paulosi wakacenjezga Ŵakhristu ŵa mu nyengo yake kuti ŵanji ŵa iwo ŵangawira mu cipingo ico mukawira Ŵaisrayeli. Wakalemba kuti: “Ntheura, tiyeni tiyezge comene kuti tinjire mu cipumulo ici, mzire yunji wawe mu nthowa yakuyana waka ya kuleka kupulikira.” (Heb. 4:11) Wonani kuti Paulosi wakati uyo wakutondeka kupulikira, wanjirenge yayi mu cipumulo ca Ciuta. Kasi fundo iyi yikung’anamuraci kwa ise? Tinganjira yayi mu cipumulo ca Ciuta usange vyakucita vithu vinyake vikukolerana yayi na khumbo lake. Nchakuwonekerathu kuti zgoro la fumbo ili ndakuzirwa comene, ndipo tidumbiskanenge comene zgoro ili. Kweni sono tiyeni tiwone vinyake ivyo tingacita kuti tinjire mu cipumulo ca Ciuta apo tikusanda viheni ivyo Ŵaisrayeli ŵakacita.
“Ŵanjirenge Cara mu Cipumulo Cane”
7. Cifukwa wuli Yehova wakawombora Ŵaisrayeli ku Eguputo, ndipo iwo ŵakeneranga kucitaci?
7 Mu 1513 B.C.E., Yehova wakavumbura khumbo lake kwa mteŵeti wake Mozesi lakukhwaskana na Ŵaisrayeli. Wakati: “Ndakhira kuŵapoka mu mawoko gha ŵanthu [Ŵaeguputo], na kuŵafumiska mu caru cira kukwelera ku caru ciwemi na cisani, caru cakuzara na sulu na uci.” (Ex. 3:8) Nga umo Yehova wakalayizgira sekuru wawo Abrahamu, khumbo lake ‘pakuŵapoka mu mawoko gha Ŵaeguputo’ likaŵa lakuti waŵatore kuŵa ŵanthu ŵake. (Gen. 22:17) Ciuta wakaŵapa malango ghakuti ghaŵawovwire kuŵa paubwezi na iyo. (Yes. 48:17, 18) Wakaphalira Ŵaisrayeli kuti: “Usange timupulikire mazgu ghane nadi na kusunga phangano lane [nga umo lili mu Dango], apo timuŵenge usambazi wane wapadera pacanya pa ŵanthu wose; pakuti caru cose nchane.” (Ex. 19:5, 6) Ntheura kuti Ŵaisrayeli ŵaŵe paubwezi na Yehova, vikathembanga comene pa kupulikira mazgu ghake.
8. Kasi Ŵaisrayeli ŵakatenge ŵasangenge vitumbiko wuli ŵapulikirenge Ciuta?
8 Ghanaghanirani waka umo umoyo wa Ŵaisrayeli ukatenge uŵirenge ŵapulikirenge mazgu gha Ciuta. Yehova wakatenge watumbikenge minda yawo, mpheska zawo, ndiposo miskambo ya viweto vyawo. Ŵalwani ŵawo ŵakatenge ŵalutilirenge yayi kuŵayuzga. (Ŵazgani 1 Mathemba 10:23-27.) Mesiya wakatenge wasangenge kuti Ŵaisrayeli ni mtundu wakujiyimira pawekha, m’malo mwakuŵa pasi pa muwuso wa Ŵaroma. Ufumu wa Israyeli ukatenge uŵenge cakuwonerapo ciwemi ku mitundu iyo yikazengezgana nawo, na kupeleka ukaboni wakuti ŵanthu ŵakutumbikika mwauzimu ndiposo mwakuthupi para ŵakupulikira Ciuta waunenesko.
9, 10. (a) Cifukwa wuli yikaŵa nkhani yikuru kuti Ŵaisrayeli ŵawelere ku Eguputo? (b) Kasi kusopa kwa Ŵaisrayeli kukatenge kukhwaskikenge wuli ŵawelerenge ku Eguputo?
9 Ŵaisrayeli ŵakaŵa na mwaŵi ukuru comene wa kucita khumbo la Yehova ndipo mphanyi ŵakatumbikika pamoza na mbumba zose za pa caru capasi. (Gen. 22:18) Kweni mtundu wakugaluka uwu ukalongora kuti ukaŵavya khumbo lakuti mtundu wawo uŵe cakuwonerapo ciwemi. Wonani kuti ŵakakhumbanga nanga nkhuwelera ku Eguputo. (Ŵazgani Maŵazgo 14:2-4.) Kasi Ŵaisrayeli ŵawelerenge ku Eguputo, ŵakatenge ŵamucita wuli vinthu mwakukolerana na khumbo la Ciuta lakuti ufumu wawo uŵe cakuwonerapo? Apa zgoro ndakumanyikwirathu. Nakuti Ŵaisrayeli ŵawelerenge ku maluso gha ŵanthu ŵakusopa vikozgo, mphanyi ŵakalondezga yayi Dango la Mozesi ndiposo kusanga candulo na ndondomeko ya Yehova yakuŵagowokera zakwananga zawo. Ŵakaŵa na maghanoghano gha wunthu ndipo ŵakawonanga patali yayi. Lekani Yehova wakaŵaphalira kuti: “Nkhaseluka na muwiro uwu ndipo nkhati: ‘Nyengo zose ŵakupuluka mu mitima yawo, ndipo iwoŵene ŵandafike pa kumanya nthowa zane.’ Ntheura, nkhalapa mu ukali wane kuti, ‘Ŵanjirenge cara mu cipumulo cane.’”—Heb. 3:10, 11; Sal. 95:10, 11.
10 Pakukhumba kuwelera ku Eguputo, Ŵaisrayeli ŵakalongora kuti ŵakazirwiskanga yayi vinthu vyauzimu, m’malo mwake ŵakazirwiskanga comene majoti, hanyezi, na galiki ivyo ŵakaryanga ku Eguputo. (Maŵa. 11:5) Nga ni Esau, ŵakugaluka aŵa ŵakaŵa pafupi kusinthiska viharo vyauzimu na cakurya cakunowa.—Gen. 25:30-32; Heb. 12:16.
11. Kasi ivyo Ŵaisrayeli ŵambura kugomezgeka ŵakacita mu nyengo ya Mozesi vikakhwaska wuli khumbo la Ciuta?
11 Nangauli muwiro wa Ŵaisrayeli uwo ukafuma mu Eguputo ukaŵa wambura cipulikano, Yehova wakalutilira kuzikira nawo kuti wafiske khumbo lake uku wakulaŵiska ku muwiro wakulondezgapo. Muwiro wakulondezgapo ukaŵa wakupulikira comene kuluska ŵapapi ŵawo. Mwakulondezga dango la Yehova, ukanjira mu Caru ca Layizgano na kwamba kuthereska awo ŵakakhalangamo. Pa lemba la Joshua 24:31 tikuŵazga kuti: “Israyeli wakateŵetera Yehova mazuŵa ghose gha Joshua, na mazuŵa ghose gha ŵalara awo ŵakakhala ŵamoyo panyuma pa nyifwa ya Joshua, awo ŵakamanya milimo yose ya Yehova iyo wakaŵacitira Ŵaisrayeli.”
12. Kasi tikumanya wuli kuti nchamacitiko kunjira mu cipumulo ca Ciuta mazuŵa ghano?
12 Paumaliro, muwiro wakupulikira uwu ukamara ndipo pakaŵa muwiro unyake uwo kuti ‘ukamumanya Yehova cara, nanga nkhumanya milimo iyo wakacitira Ŵaisrayeli.’ Pamasinda, ‘Ŵaisrayeli ŵakacita uheni pamaso pa Yehova, ŵakateŵetera ŵa Baala.’ (Ŵeru. 2:10, 11) Caru ca Layizgano cikaŵaso “malo gha cipumulo” kwa iwo cara. Cifukwa ca kuleka kupulikira, ŵakaŵavya mtende wamuyirayira wa Ciuta. Lekani Paulosi wakati: “Kuŵenge kuti Joshuwa wakaŵalongozgera ku malo gha cipumulo, mphanyi pamanyuma Ciuta wakayowoyaso vya zuŵa linyake cara. Ntheura, yakhalako sabata ya kupumura ya ŵanthu ŵa Ciuta.” (Heb. 4:8, 9) “Ŵanthu ŵa Ciuta” awo Paulosi wakanenanga apa ŵakaŵa Ŵakhristu. Kasi ici cikulongora kuti Ŵakhristu ŵakeneranga kunjira mu cipumulo ca Ciuta? Enya, Ŵayuda pamoza na Ŵamitundu awo ŵakaphendukira ku Ciyuda.
Ŵanji Ŵakatondeka Kunjira mu Cipumulo ca Ciuta
13, 14. Kasi pakaŵa kukolerana wuli pakati pakulondezga Dango la Mozesi na kunjira mu cipumulo ca Ciuta (a) mu nyengo ya Mozesi? (b) mu nyengo ya Ŵakhristu ŵakwambilira?
13 Apo Paulosi wakalemberanga Ŵahebere, wakafipa mtima cifukwa ŵanji ŵakatondekanga kukolerana na khumbo la Ciuta ilo likaŵa kuti likulutilira kuvumbukwa. (Ŵazgani Ŵahebere 4:1.) Cikasuzga nchivici? Ŵakaŵa ŵacali kulondezga vigaŵa vinyake vya Dango la Mozesi. Pambere Yesu wandafwe, mu Israyeli waliyose uyo wakakhumbanga kukolerana na khumbo la Ciuta, wakeneranga kusunga Dango la Mozesi. Kweni Yesu wati wafwa, pakaŵavya cifukwa cakucitira nthena. Ŵakhristu ŵanji ŵakatondeka kuŵanika fundo iyi, ntheura ŵakakoseranga kuti ŵakwenera kusunga vigaŵa vinyake vya Dango.b
14 Pakuyowoya za Ŵakhristu awo ŵakakoseranga kusunga Dango, Paulosi wakalongosora za musofi mukuru Yesu, phangano liphya, na tempele lauzimu kuti vikuluska ivyo ŵakazirwiskanga pambere ŵandaŵe Ŵakhristu. (Heb. 7:26-28; 8:7-10; 9:11, 12) Apo Paulosi wakalembanga za kunjira mu cipumulo ca Yehova, wakwenera kuti wakaghanaghananga vya Dango la kusunga Sabata. Wakati: “Ntheura, yakhalako sabata ya kupumura ya ŵanthu ŵa Ciuta. Pakuti munthu uyo wanjira mu cipumulo ca Ciuta, wajipumuzgaso ku milimo yake, umo Ciuta nayo wakapumulira ku milimo yake.” (Heb. 4:8-10) Ŵakhristu Ŵacihebere ŵakeneranga kuleka kughanaghana kuti ŵangaŵa paubwezi na Yehova mwakucita milimo iyo yikuyowoyeka mu Dango la Mozesi. Kufuma pa Pentekoste 33 C.E., Ciuta wakuŵa paubwezi na awo ŵakulongora cipulikano mwa Yesu Khristu.
15. Cifukwa wuli kupulikira nkhwakuzirwa usange tikukhumba kunjira mu cipumulo ca Ciuta?
15 Kasi nchivici cikatondeska Ŵaisrayeli ŵa mu nyengo ya Mozesi kunjira mu Caru ca Layizgano? Kuleka kupulikira. Kasi nchivici cikatondeska Ŵakhristu ŵanji mu nyengo ya Paulosi kunjira mu cipumulo ca Ciuta? Kuleka kupulikira. Ŵakatondeka kuŵanika kuti Dango likaŵa kuti lagwira kale nchito yake ndiposo kuti Yehova wakalongozganga ŵanthu ŵake mu nthowa yinyake.
Kunjira mu Cipumulo ca Ciuta Mazuŵa Ghano
16, 17. (a) Kasi mazuŵa ghano, kunjira mu cipumulo ca Ciuta kukung’anamuraci? (b) Kasi tizamudumbiskana vici mu nkhani yakulondezgapo?
16 Mbacoko comene awo ŵangakosera kuti ŵazamupona cifukwa cakuti ŵakusunga vigaŵa vinyake vya Dango la Mozesi. Paulosi wakalembera Ŵakhristu ŵa ku Efeso kuti: “Na lusungu lukuru ulu, mwaponoskeka kwizira mu cipulikano; cifukwa ca mwaŵene cara, ici nchawanangwa ca Ciuta. Nesi cifukwa ca milimo, mwakuti munthu waleke kuŵa na kanthu kakuthumbwira.” (Efe. 2:8, 9) Kasi kunjira mu cipumulo ca Ciuta kukung’anamuraci? Yehova wakapatura zuŵa lacinkhondi na ciŵiri kuŵa zuŵa lake lakupumulira mwakuti wafiske khumbo lake lakukhwaskana na caru capasi. Tinganjira mu cipumulo ca Yehova, para tikupulikira na kucita vinthu mwakukolerana na khumbo lake ilo likulutilira kuvumbukwa kwizira mu gulu lake.
17 Kweni para tikuyuyura ulongozgi wa mu Baibolo uwo muzga wakugomezgeka wakupeleka, na kusankha kujiyimira ndikuti tikwimikana na khumbo la Ciuta ilo likulutilira kuvumbukwa. Kucita nthena, kungananga ubwezi withu na Yehova. Mu nkhani yakulondezgapo, tizamudumbiskana vinthu vinyake ivyo vingalongora usange ndise ŵakupulikira, ndiposo usange tanjira nadi mu cipumulo ca Ciuta.
[Mazgu ghamusi]
a Pa zuŵa la Sabata, Ŵasofi na Ŵalevi ŵakacitanga milimo ya pa tempele ndipo ‘ŵakaŵanga ŵambura mulandu.’ Yesu pakuŵa musofi mukuru pa tempele la Ciuta, nayoso wakeneranga kucita milimo yauzimu pa Sabata kwambura mulandu uliwose.—Mat. 12:5, 6.
b Tikumanya yayi usange Ŵakhristu ŵanyake Ŵaciyuda ŵakaŵa ŵacali kulondezga ndondomeko ya Zuŵa la Mphepeska pamasinda pa Pantekoste 33 C.E. Kucita nthena kukatenge kulongorenge kuti ŵakucindika yayi sembe ya Yesu. Ndipouli, Ŵakhristu ŵanyake ŵakaŵa kuti ŵacali kudemelera ku maluso ghanyake ghakukhwaskana na Dango.—Gal. 4:9-11.
Mafumbo Ghakuti Tighanaghanirepo
• Kasi cilato ca zuŵa lakupumura la Ciuta nchakuti wuli?
• Kasi tikumanya wuli kuti zuŵa lacinkhondi na ciŵiri licali la cipumulo?
• Kasi nchivici cikatondeska Ŵaisrayeli na Ŵakhristu ŵanji ŵakwambilira kunjira mu cipumulo ca Ciuta?
• Kasi mazuŵa ghano, kunjira mu cipumulo ca Ciuta kukung’anamuraci?
[Mazgu Ghakukhozgera pa peji 27]
Tinganjira mu cipumulo ca Yehova, para tikupulikira na kucita vinthu mwakukolerana na khumbo lake ilo likulutilira kuvumbukwa kwizira mu gulu lake
[Vithuzithuzi pa mapeji 26, 27]
Kasi nchivici cikukhumbikwa kuti Ŵakhristu ŵanjire mu cipumulo ca Ciuta?