Fango—So Ɛbɛsa Da Bi?
“Sɛ fango nni hɔ a, adwuma biara ntumi nkɔ so . . . Wɔnyɛ kar, lɔre, keteke, po so ahyɛn anaa wimhyɛn biara . . . Sɛ fango nni hɔ a, yɛn afie mu bɛyɛ nwini na yɛrennya kanea, yɛrentumi nnoa aduan. . . . Sɛ nneɛma a yenya fi fango mu nni hɔ a, anka yɛbɛdan yɛn ani ahwɛ bere a na yɛde abo sɔ gya tete no bio.”—Efi “U.S. Abo ne Fango Mu Nhwehwɛmu a Wɔyɛɛ no 2000 Mu” no mu.
FANGO ho animdefo kyerɛ sɛ fango a yenya no betumi asa daakye. Ebinom bu akontaa sɛ wɔ mfe 63 kosi 95 ntam no, fango a ɛwɔ hɔ nyinaa bɛsa. Ɛnkosi saa bere no, wɔretwetwe anyinam ahoɔden afi nneɛma foforo mu, na wɔde emu bi adi dwuma mfe pii ni. Nneɛma a yenya anyinam ahoɔden fi mu bere nyinaa—anaa nea yetumi nya foforo si ananmu ntɛm—ho nhwɛso na edidi so yi: mfiri a ɛde owia, ahum, po asorɔkye, anyinam ahoɔden ne po nsu a ɛyɛ hyew di dwuma. Nanso saa bere yi mu no, ɔhaw atitiriw a wohyia wɔ ɛho adwumayɛ mu ne sɛnea wɔde kɔ mmeae horow no to ntwae.
Sɛnea wɔhwɛɛ kwan sɛ anka wobegyae nneɛma a wonya anyinam ahoɔden fi mu a entumi nyɛ ne ho foforo akyidi na wɔadan akɔ nea etumi yɛ ne ho foforo so no nyɛ nea wobetumi de ani ato so ankasa. Nnwumakuw a wotu fango no asiesie wɔn ho sɛ wɔde bere kakra a wobu akontaa sɛ aka ama fango ase atu no bedi dwuma nyansam. Awerɛhosɛm ne sɛ, ɛsɛ sɛ yɛhwɛ kwan sɛ ɔhaw ahorow a fango a wotu de ba asetra ne abɔde mu nneɛma so no bɛkɔ so bere tenten a fango da so wɔ hɔ no. Akyinnye biara nni ho sɛ ɔhaw ahorow yi mfi fango a wotu ankasa. Ɛyɛ nnipa adifudepɛ ne tumidi ho anibere na ama fango anya dimmɔne no.
Anigyesɛm ne sɛ, fango daakye—ne faako a yenya anyinam ahoɔden afoforo fi nyinaa—nni amanaman no nsam. Awiei koraa no, ɛyɛ asase no Bɔfo ne Sohwɛfo, Yehowa Nyankopɔn, a wahyɛ bɔ sɛ ɛrenkyɛ, ɔhaw biara a abɔde mu nneɛma ne nnipa hyia esiane adifudepɛ-kwan a nnipa nam so de asase so nneɛma adi dwuma nti no nyinaa befi hɔ. (Adiyisɛm 4:11) Sɛnea Bible ka no, bere a Onyankopɔn de ‘bɛsɛe wɔn a wɔresɛe asase no’ abɛn. Onyankopɔn trenee nniso no bɛma yɛanya “ɔsoro foforo ne asase foforo,” wiase a pɛsɛmenkominya ne atɛnkyea nni mu, beae a wɔde asase no mu nneɛma bedi dwuma yiye ma ɛso aba adesamma asoɔmmerɛfo nyinaa mfaso.—Adiyisɛm 11:18; 21:1-4.
[Mfonini ahorow wɔ kratafa 12]
Nneɛma foforo a wotumi nya anyinam ahoɔden fi mu bi ne mfiri a ɛde owia ahoɔden yɛ adwuma ne nea ɛde mframa ahoɔden yɛ adwuma