¿Yabal awaʼiy pʼajaw?

Te ants winiketik ay ya xpʼajawanik ta swenta te yanyantik stsʼumbalik, slumalik o skʼopik, o jaʼniwan ta swenta te srelijionik, teme ay stakʼinik o maʼyuk, o teme ants o winike. Ay chaʼoxtul te machʼatik ma lek ya yil te yantik ta swenta te yaʼbilalik, te snopojik ta lek jun, te bin yilelik o ta swenta te ay ma tsʼakal te yok skʼabike. Pero, ya skuyik te maʼyuk pʼajaw ta yoʼtanike.

Te jaʼate, ¿aybal pʼajaw ta awoʼtan? Oraniwan ya jtatik ta ilel te jich stalelik te yantike, pero wokolniwan ya kaʼiytik yilel te jich jtaleltik te joʼotike. Melel, ta jpisiltiknanix-a te ya kaʼiytik pʼajawe. Te sociólogo David Williams ya yal te kʼalal ma lek te bin ya jnoptik ta stojol jtsob ants winiketik, sok teme ay la jtatik jtuluke, «yananix-a te bin-utʼil ya kiltike, manchukme maba ya jtatik ta ilel».

Jich bitʼil te Yovitsa te yak ta kuxinel ta Europa banti ay chʼin jtsob ants winiketik te yan stsʼumbalike, jich la yal: «La jkuy te maʼyuk machʼa jtuluk lek yoʼtan tey ta grupo-abi. Pero jkuyoj-a te maʼyuk pʼajaw ta koʼtane». Jich la kalbey jba: «Yuʼun-nix melel-a te bin yakon ta snopel ta stojolike».

Bayal gobiernoetik te ya yakʼik leyetik ta swenta te pʼajawe. Pero maba juʼem yuʼunik slajinbeyel skʼoplal. ¿Bin yuʼun? Melel te leyetik jaʼnax ya xjuʼ ya skomik te bin ya spasik te ants winiketike, pero ma xjuʼ ya skomik te bin ya snopik sok te bin yaʼiyel ya yaʼiy sbaike. Te pʼajawe, yuʼun-nix ya xchʼi ta koʼtantik sok ta jpensartik-a. Jich yuʼun, ¿aybal bin-utʼil ya jtsaltik te pʼajawe? ¿Aybal bin ya skoltayotik ta stsalel?