Li kʼusitik tsjakʼ jkʼelvunetike
¿Kʼu yuʼun muʼyuk tstʼij spʼisik o tspasik brindar li stestigotak Jeovae?
Ti chichʼ pasel brindar kʼalal chichʼ uchʼel vino o yan poxe, voʼne xa slikel talel xchiʼuk ep buchʼutik jech tspasik, jelajtik kʼu yelan tspasik ta jujun lum. Jlome naka noʼox ta tstʼij spʼisik, vaʼun, li buchʼu skʼan tspas brindar une chalbe li buchʼutik te xchiʼukan ti akʼo xmuyubajuk noʼoxe, ti lekuk noʼox oye, ti jaluk xkuxie o yan kʼusitik. Bateltik xtoke, tsots chal ti kʼu yelan chaʼi sbaike o tstoy li spʼisike xchiʼuk chuchʼik j˗umuk pox. Epal krixchanoetike muʼyuk chopol chilik o jaʼ noʼox la jech chakʼik ta ilel slekil yoʼontonik, pe li stestigotak Jeovae oy lek srasonal yuʼunik ti muʼyuk tspasik brindare.
Li yajtsʼaklomtak Kristoe oy onoʼox ta yoʼontonik ti xmuyubajik xchiʼuk ti lekuk noʼox oy li yantike. Jun velta li Jtsop Jbeiltasvaneje la stakbe batel jlik karta li tsobobbailetike, li ta stsutseb skartae la stunes jpʼel kʼop ti xuʼ chichʼ jelubtasel kʼuchaʼal «te me xakʼel abaik» o «lekuk noʼox oyoxuk» (Echos 15:29). Jech xtok, junantik yajtuneltak Diose xi laj yalbeik li ajvaliletik ta balumile: «¡Kuxiuk sbatel osil li kajvale!» xchiʼuk «¡akʼo jaluk xkuxi li ajvalile!» (1 Reyes 1:31; Neemias 2:3).
Pe ¿bu lik talel ti jech tspasik brindar o ti tstʼij spʼisik li krixchanoetike? Li Jkʼel˗osil ta toyol ti lokʼ ta 1 yuʼun marso ta 1968 laj yalbe skʼoplal li kʼusi chal jun Encyclopædia Britannica (1910), tomo 13, pajina 121: «Ti bu lik talel ti tstunesik kopa ti oy xpoxal sventa xalbeik yantik ti lekuk xbat xkuxlejalike, jaʼ van te lik talel ta jecheʼ relijion sventa xakʼbeik smoton sdiosik xchiʼuk yanimaik. Kʼalal chveʼik li jgriegoetik xchiʼuk jromaetike, tsmalik pox xchiʼuk chuchʼik ta sventa li sdiosik xchiʼuk yanimaike. Li enciclopedia taje chal xtok ti kʼalal jech ta xakʼbeik smoton sdiosik xchiʼuk yanimaike, jaʼo van te chuchʼik pox xchiʼuk ta xalbe sbaik ti lekuk xbat xkuxlejalike».
¿Mi oy˗o sbalil avi li kʼusi laj yal li enciclopedia taje? Li livro International Handbook on Alcohol and Culture ti lokʼ ta 1995, xi chale: « Li tspasik brindar li krixchanoetike xuʼ van jaʼ te lik talel li ta skostumbreik ta voʼne ti tsmalbeik chichʼ xchiʼuk pox li diosetike xchiʼuk ti chalbe sbaik ti lekuk noʼox oyike».
Ta skoj ti oy kostumbreetik o yan kʼusitik ti lik talel ta jecheʼ relijione, ¿mi jaʼ van skʼan xal ti chopol xa chilik li yajtuneltak Diose? Moʼoj, jun skʼelobile jaʼ li granadae. Xi chal jlik enciclopedia sventa Vivliae: «Yaʼeluke, li jlom jecheʼ relijionetik ta voʼnee la stunesik li granadae, chʼul ta xilik». Manchuk mi jech, li Diose laj yal ti ta sjoylejal xpuxbenal skʼuʼ li mero bankilal palee akʼo spasik kʼusitik ti xkoʼolaj ta granada eke. Maʼuk noʼox, yuʼun laj yal ti akʼo xichʼ pasbel slokʼoltak granada li ta yoyaltak templo pasbil ta kovre ti jaʼ la spas li Salomone (Eksodo 28:33; 2 Reyes 25:17). Jech xtok, li aniyo tstunesik li jnupuneletike xuʼ van te lik talel ta jecheʼ relijion, akʼo mi jech, ep krixchanoetik mu snaʼik xchiʼuk ep tsnopik ti jaʼ xa noʼox senyail ti nupunem li buchʼu stikʼoj s˗aniyoe.
¿Kʼusi chal Vivlia ta sventa li yuchʼel vino sventa yichʼel ta mukʼ jecheʼ diosetike? Kalbetik jun skʼelobil, jun veltae li viniketik ta Sikem ti chichʼik ta mukʼ Baale «ochik batel ta sna sdiosik, te veʼik, te uchʼbolajik xchiʼuk la xchopol kʼoptaik li Abimeleke» ti jaʼ xnichʼon Jedeone (Jueses 9:22-28). ¿Kʼusi chanop? Ti oyuk junuk yajtunel Dios ti tukʼ yakʼoj sbae, ¿mi te van och uchʼbolajuk xchiʼuk li viniketik taje xchiʼuk ti skʼanbeik vokol junuk jecheʼ dios sventa xakʼbeik svokol li Abimeleke? Li j˗alkʼop Amose xi laj yalbe skʼoplal li j˗israeletik ti la stoy sbaik ta stojolal Jeovae: «Te xpuchʼetik ta stsʼel jujun skajleb [matanal]; jech xtok, jaʼ laj yuchʼik˗o ta vino te ta sna sdiosik li multa la skʼanike» (Amos 2:8). ¿Kʼusi chanop? Ti teuk oy junuk melel yajtunel Diose, ¿mi jech van la smal vino sventa xichʼ ta mukʼ jecheʼ diosetik o ti x˗uchʼbolaj eke? (Jeremias 7:18.) Li jun yajtunel Jeovae, ¿mi laj van stoy skopa sventa skʼanbe bendision jecheʼ diosetik?
Melel onoʼox ti oy yajtuneltak Dios ti la stoy muyel skʼobik ta vinajel sventa skʼanik vokole. Pe la stoy skʼobik ta stojolal li melel Diose. Jun skʼelobile jaʼ li Salomone, «te la svaʼan sba ta yeloval li skajleb smoton Jeova ta sat sjunul li tsobobbail yuʼun Israele, vaʼun la stoy muyel xchibal skʼob ta vinajel xchiʼuk xi laj yale: ‹Kajval Jeova, Dios yuʼun Israel, muʼyuk yan Dios [...] jech kʼuchaʼal voʼote, [...], te to xachikinta ta vinajel ti bu nakalote; avokoluk, chikintao xchiʼuk akʼo perton›» (1 Reyes 8:22, 23, 30). Jaʼtik jech la spas li Esdrase, «la skʼupil kʼopta li melel Dios Jeovae. [...] Xi la stakʼ sjunul li jteklume: «¡Jechuk! ¡Jechuk!», te une la stoy muyel skʼobik. Vaʼun, la skejan sbaik ta yeloval Jeova xchiʼuk la spatan sbaik ta lumtik» (Neemias 8:6; 1 Timoteo 2:8). Jamal xvinaj li yajtuneltak Dios ti tukʼ yakʼoj sbaike muʼyuk la stoy muyel skʼobik sventa skʼanbeik vokol junuk dios sventa suerte o yan diosetik (Isaias 65:11).
Li epal krixchanoetik ti tspasik brindare mu snaʼik mi jaʼ yakal tskʼanbeik vokol o sbendision junuk dios. Pe mu x˗al yuʼunik kʼuchaʼal ti tstoy muyel li skopaike. Akʼo mi mu snaʼik ti kʼu chaʼal jech tspasike, maʼuk me srasonal ti skʼan jech spasik li yajtsʼaklomtak Kristoe.
Oy yan kostumbreetik ti muʼyuk tspasik li stestigotak Jeovae. Jech kʼuchaʼal liʼe, oy epal krixchanoetike tspasik saludar vandera o chichʼik ta mukʼ yan kʼusitik sventa slumalik xchiʼuk mu xakʼik venta mi jech chichʼik ta mukʼ kʼuchaʼal jun dios. Li stestigotak Jeovae muʼyuk ta spasik, pe muʼyuk chalbeik yantik ti mu spasik eke. Jech xtok, mi snaʼojik kʼusi ora tspasik taje, muʼyuk yolbaj te chbatik sventa mu chopoluk xaʼi sbaik li yantik ta skoj li kʼusi muʼyuk tspasike. Jpʼel ta yoʼontonik ti muʼyuk kʼusi tspasik sventa xichʼ˗o ta mukʼ li slumalike, yuʼun jamal chal Vivlia ti muʼyuk leke (Eksodo 20:4, 5; 1 Juan 5:21). Epal krixchanoetike mu snaʼik mi te likem talel ta jecheʼ relijion li stʼijel pʼise. Akʼo mi jech, li yajtsʼaklomtak Kristoe oy lek srasonal yuʼunik ti muʼyuk tspasik brindare, yuʼun likem tal ta jecheʼ relijion. Maʼuk noʼox taje, yuʼun li avie xkoʼolaj˗o ti chichʼ kʼanbel bendision junuk dios o junuk juʼelal kʼalal chichʼ pasel brindare (Eksodo 23:2).