Li tsʼibe tsots skʼoplal li ta voʼneal Israele

¿MI OY akʼeloj li vun Iliada o li Odisea sbie, ti jaʼ chib mukʼtik nichimal loʼiletik ta voʼneal griegoe? Albil skʼoplal ti laj yichʼ tsʼibael ta siglo 9 o ta siglo 8 kʼalal maʼuk toʼox jkʼakʼaliltike. Li chib vunetik taje, ¿kʼusi jelelik-o xchiʼuk li Vivliae, ti mas to ep siglo baʼyel lik yichʼ tsʼibaele? June te chichʼ albel skʼoplal ta livro La Biblia judía y la Biblia cristiana: «Li Vivliae maʼuk noʼox 429 ta velta chalbe skʼoplal tsʼib xchiʼuk tsʼibabil vunetik. Taje tsots skʼoplal ta kʼelel mi chkichʼtik ta venta ti jaʼ noʼox jun velta chalbe skʼoplal tsʼib li vun Iliada sbie, xchiʼuk mi junuk velta li vun Odisea sbie».

The Oxford Encyclopedia of Archaeology in the Near East (Ensiklopedia Oxford yuʼun xchanobil skʼoplal voʼneal jteklumetik ta Oriente Próximo) chalbe skʼoplal ti «ta voʼneal Israele, yaʼeluke li tsʼibe te snitoj sba skʼoplal xchiʼuk li yichʼel ta mukʼ Dios yuʼunike». Jech kʼuchaʼal liʼe, li chapanbil Mantal sventa voʼneal Israele laj yichʼ tsʼibael xchiʼuk laj yichʼan kʼelel ta stojolal skotol li jteklume, te kapal ek li antsetik xchiʼuk li ololetike. Jech xtok, tskʼelik xchiʼuk chchanik ta jujuntal xchiʼuk tstsob sbaik ta skʼelel xchiʼuk ta xchanel. Kʼalal skʼelojbe xaʼox jtosuk skʼoplal Mantal li Alan Millard, jchanubtasvanej ta Universidad yuʼun Liverpool, xi kʼot ta nopel yuʼune: «Yaʼeluke, li skʼelel vun xchiʼuk li tsʼibe jech ta spas skotolik li krixchanoetike», xi (Deuteronomio 31:9-13; Josué 1:8; Nehemías 8:13-15; Salmo 1:2).

Li jtakbol Pabloe chakʼ kiltik kʼuyelan skʼan jtsaktik ta mukʼ li chʼul tsʼibetike: «Scotol li cʼusitic tsʼibabil comele jaʼ sventa jchanubtaseltic, yuʼun jech ch-ayin smucʼul coʼntontic, jech chpat coʼntontic, jech jun coʼntontic ta jmalatic li cʼusi ta jmalatique», xi. ¿Mi cha kʼelilan aVivlia sventa jech chavakʼ-o ta ilel ti akʼuxubinoje? (Romanos 15:4.)