Ti kʼu yelan chchaj sveʼel li mantarrayae

Sventa stsak sveʼel li mantarrayae, ta xjachʼ ye kʼalal chnuxinaje, vaʼun ch˗och voʼ xchiʼuk li plancton ti jaʼ bikʼtal chonetike. Li ta yut yee oy xchajobil sveʼel ti jaʼ sventa xchʼak li plancton xchiʼuk li voʼe. Vaʼun, li voʼe te ta xlokʼ ta yolon xchʼut li ta yichʼob ikʼ ti kayajtike (branquias). Akʼo mi solel bikʼitik tajek li planctone, muʼyuk koʼol chchaj sba lokʼel xchiʼuk li voʼe, yuʼun te chkom li ta yut yee. Li Ed Yong ti chal li kʼusitik xchanojbeik skʼoplal li sientifikoetike laj yal ti mantarrayae «toj echʼ xa noʼox labal sba li kʼusi ta spase».

Nopbo skʼoplal liʼe: Li xchajobil sveʼel li mantarrayae xkoʼolaj kʼuchaʼal jachʼubil ti chaʼjot yee xchiʼuk ti oy voʼob jech setajtik li ta yut yee. Junantik ye li jachʼubil xkaltike ta xbakʼolaj, jaʼ yuʼun ta sututin li voʼe.

Li plancton xchiʼuk yan kʼusitik tsbikʼ ti jaʼ sveʼele ta xtʼab li ta stiʼiltak ye jachʼubil xkaltike. Jaʼ yuʼun, te chkom ta ye li mantarrayae xchiʼuk ta sbikʼ batel. Akʼo mi jaʼik li plancton ti solel bikʼitik tajek ti xuʼ xchaj lokʼel ti jechuke, ta skoj ti tsututin voʼ li xchajobil sveʼele, te noʼox chtʼab sutel. Ta skoj ti toj echʼ xa noʼox lek li xchajobil sveʼele, muʼyuk ta xchaj sutel ta nab li sveʼel akʼo mi solel bikʼitik tajeke.

Akʼo mi solel anil tajek chnuxinaj li mantarrayae o ti ep tajek plancton ta sbikʼe, muʼyuk onoʼox chmak li xchajobil sveʼele xchiʼuk te tspok sba stuk.

Li pʼijil krixchanoetike tskʼan chchanbeik li xchajobil sveʼel li mantarrayae. Oy ta yoʼontonik tsmeltsanik xchajobil voʼ sventa xchajik li ikʼal voʼe xchiʼuk ti xchajik komel li ikʼubaletik ti solel bikʼitik tajek ti xuʼ xij˗ipaj˗o yuʼune.

¿Kʼusi chanop? ¿Mi ta jech noʼox kʼataj ti kʼu yelan chchaj sveʼel li mantarrayae o mi oy buchʼu la spas?