Heather Broccard-Bell/iStock via Getty Images
¿Mi oy van buchʼu la spas?
Li spat li escarabajo diabólico acorazadoe
Li escarabajo diabólico acorazadoe (Phloeodes diabolicus) te xchʼi li ta s-oesteal Norteaméricae. Li buchʼutik chchanbeik skʼoplale chalik ti xkuch yuʼun 39 mil ta velta li yalal stuke xchiʼuk xkuch yuʼun kʼalal chnetʼe yuʼun jkot karroe. ¿Kʼuxi xkuch yuʼun kʼalal oy kʼusi toj ol chjelav ta sbae?
Li spat xchiʼuk li yolon xchʼute snitojan sba ti jaʼ te oy li stsʼakalultak li ta xokon escarabajoe xchiʼuk oy oxtos stsʼakbenaltak ti jelajtik kʼu yelane. Li jun stsʼakbenale lek tsots xchiʼuk mu xbakʼ kʼalal chichʼ netʼele, taje jaʼ chkoltaat sventa mu xlaj li kʼusi oy ta yut xchʼut li uni escarabajoe. Li yan stsʼakbenale mas kʼun jutuk ti jaʼ chkoltavan sventa sjel sba li sbakiltake xchiʼuk chlapʼuj jutuk, pe ti muʼyuk kʼusi tspase. Li yoxtosal stsʼakbenale mas chlapʼuj, jaʼ chkoltaat sventa spatsʼkʼuj li spate. Ta skoj taje, xuʼ xchʼik sba ochel li ta sbikʼtal kaybenaltak teʼetik xchiʼuk tonetike.
Li ta oʼlol spate oy yan stsʼakbenal ti ep yuni etake ti nitajtik xchiʼuk lek chʼikajtik ti xkoʼolaj kʼuchaʼal rompekavesae. Kʼalal chichʼ netʼele, li spate tstani batel li yalal sventa koʼoluk chakʼ yipal sjunul li sbekʼtale xchiʼuk ti mu xvochʼ li spate. Li yuni etake pasbil ta uni chʼuxuvetik ti oy jaykʼol pakʼajtike. Kʼalal chichʼ netʼele, ta xtʼolanuk li yuni chʼuxuviltake, vaʼun ta xachʼ sba sventa mu xvochʼ li spate. Akʼo mi ta xtʼolanuk li yuni chʼuxuviltake, ta sjalile ta snapʼan sba sutel.
Li yetak stsʼakbenaltak spate lek nitajtik xchiʼuk lek chʼikajtik jech kʼuchaʼal rompekavesa.
Li tsajal flechaetike chakʼ ta ilel stsʼakbenaltak li spat xchiʼuk yolon xchʼut li escarabajaoe. Li flecha grise chakʼ ta ilel li yetak ti lek chʼikajtik li ta oʼlol spate.
Li buchʼutik chchanbeik skʼoplal liʼe oy ta yoʼontonik xchanik ti kʼu yelan pasbil li spat escarabajoe sventa jechuk smeltsanik karroetik, bakʼojetik, naetik xchiʼuk yan kʼusitik ti xkuch yuʼunik choke, ti mu xlom ta anile xchiʼuk ti xkuch yuʼunik alal ikatsile.
¿Kʼusi chanop? ¿Mi ta jech noʼox kʼataj talel li spat li escarabajo diabólico acorazadoe o mi oy buchʼu la spas?