Li Estebane «lek tajek ch-ilat yuʼun Dios xchiʼuk oy sjuʼel Dios ta stojolal»

1-3. 1) ¿Kʼusi tsots la snuptan li Estebane, xchiʼuk kʼu yelan laj yaʼi sba? 2) ¿Kʼusitik ta jtakʼtik batel?

LI Estebane te vaʼal ta stojolal li jchapanvanejetike. Li snail chapanobbaile te van oy ta stsʼel templo. Te xa oy skotolik li 71 ta voʼ jchapanvanejetik ta Sanedrin sventa xchapanik li Estebane. Li viniketik taje chʼunbil smantalik xchiʼuk jutuk mu skotolikuke kontra chilik li yajchankʼoptak Jesuse. Li mero bankilal pale Kaifase jaʼ la stsob talel li jchapanvanejetik taje. Leʼ xa onoʼox junchib ue, jaʼ onoʼox laj yal Kaifas ti xichʼ milel li Jesukristoe. ¿Mi chiʼ tajek li Estebane?

² Li sat Estebane «xkoʼolaj kʼuchaʼal sat anjel» (Ech. 6:15). Jaʼ xkaltik, xvinaj ta sat ti tsots yoʼontone xchiʼuk ti jun yoʼonton jech kʼuchaʼal li yaj-anjeltak Jeovae. Jaʼ yuʼun, li Estebane muʼyuk chiʼ jutebuk. Li jchapanvanejetik eke laj yakʼik venta ti jun yoʼontone akʼo mi kapem tajek sjolik. Pe ¿kʼuxi xa noʼox ti jun yoʼonton ti tsots kʼusi yakal tsnuptane?

³ Oy kʼusi tsots skʼoplal chakʼ jchantik mi laj kaʼibetik smelolal taje. Pe baʼyel jkʼeltik kʼu chaʼal ti jech yakal tsnuptane. ¿Kʼuxi xa onoʼox yakʼoj ta ilel ti tsots xchʼunel yoʼontone? ¿Kʼuxi xuʼ jchanbetik?

«Xvochlajet likel yuʼunik li jteklume» (Echos 6:8-15)

4, 5. 1) Li Estebane, ¿kʼuxi koltavan ta tsobobbail li ta baʼyel sigloe? 2) ¿Kʼu yuʼun chal ta Echos 6:8 ti «lek tajek ch-ilat yuʼun Dios xchiʼuk oy sjuʼel Dios ta stojolal» li Estebane?

⁴ Li echʼ kapituloe laj kiltik ti ep koltavan Esteban li ta achʼ tsobobbaile. Jech kʼuchaʼal la jchantike, li Estebane te kapal skʼoplal li ta vukvoʼ ermanoetik ti la skoltaik ta abtel li jtakboletike. Mas to chkakʼtik venta ti bikʼit laj yakʼ sba mi te ta joltik ti akʼbat sjuʼel yuʼun Dios sventa spas kʼusitik labalik sba xchiʼuk senyailtak jech kʼuchaʼal la spas junantik jtakboletike. Jech xtok, li Vivliae chal ti «lek tajek ch-ilat yuʼun Dios xchiʼuk oy sjuʼel Dios ta stojolal» (Ech. 6:8). ¿Kʼusi skʼan xal taje?

⁵ Lek yoʼonton li Estebane, jaʼ yuʼun chnopaj tal ta stojolal li krixchanoetike. Lek xtojob ta loʼil, chkʼot ta oʼontonal li kʼusi chale, yuʼun melelik li kʼusi chale xchiʼuk tstabeik sbalil. Jech xtok, li Vivliae chal ti oy sjuʼel Dios ta stojolale, yuʼun chakʼ sba ta beiltasel yuʼun li chʼul espiritue. Maʼuk ti xtoyet xa ta skoj ti oy kʼusi akʼbil sbaine o li kʼusi xtojob spasele, yuʼun jaʼ chakʼ ta ichʼel ta mukʼ li Jeovae xchiʼuk oy ta yoʼonton li krixchanoetike. Jaʼ yuʼun, muʼyuk lek ch-ilat yuʼun li yajkontratake.

6-8. 1) ¿Kʼusitik smul la stikʼbeik li Estebane xchiʼuk kʼu yuʼun? 2) ¿Kʼuxi tskoltautik li kʼusi kʼot ta stojolal Estebane?

⁶ Ep buchʼutik la stsakik ta kʼop li Estebane, pe muʼyuk bu stsal yuʼunik ta skoj li spʼijile xchiʼuk ti te oy ta stojolal chʼul espiritu kʼalal chkʼopoje.a Ta skoj ti kapem tajek sjolike, «ta mukul la xchʼun yuʼunik jlom viniketik» sventa sjutbeik smul. Jech xtok, «xvochlajet likel yuʼunik li jteklume, li moletike xchiʼuk li jchanubtasvanejetik ta mantale». Vaʼun, laj yikʼik batel ta Sanedrin (Ech. 6:9-12). Te laj yalik ti laj la xchopol kʼopta Dios xchiʼuk Moisese. ¿Kʼu yuʼun ti jech la sjutike?

⁷ Li baʼyel smul la stikʼbeike jaʼ la ti la xchopol kʼopta Diose, yuʼun li stukike chalik ti laj la xchopol kʼopta li «templo» ta Jerusalene (Ech. 6:13). Li xchibale jaʼ la ti la xchopol kʼopta li Moisese, yuʼun la chal ti muʼyuk lek li smantaltake xchiʼuk ti tskʼan ox la tsjel li kʼusitik laj yal Moises ti skʼan pasele. Toj tsots li muliletik la stikʼbeike, yuʼun li judaetik vaʼ orae tsots skʼoplal chilik li temploe, li kʼusitik chal Mantale xchiʼuk li yan kʼusitik la stikʼ stukik ta mantale. Jaʼ yuʼun, sta-o laj yilik ti xichʼ milel li Estebane, yuʼun toj xibal la sba li kʼusitik tspase.

⁸ Li jnitvanejetik ta relijione nopem onoʼox xaʼiik ti oy kʼusi tspasik sventa xakʼbeik svokol li yajtuneltak Diose. Li avi kʼakʼale, ep buchʼutik tstikʼbeik smul stestigotak Jeova sventa xichʼik kontrainel yuʼun li j-abteletike. ¿Kʼu yelan chkaʼi jbatik mi oy jech laj kichʼtik pasbel eke? Jaʼ tskoltautik li kʼusi la spas Estebane.

Tsots yoʼonton laj yalbe skʼoplal «li Dios ti oy smukʼulale» (Echos 7:1-53)

9, 10. Li buchʼutik xchanojbeik lek skʼoplale, ¿kʼu yuʼun chalik ti muʼyuk kʼusi lek laj yal ta stojolal Sanedrin li Estebane, xchiʼuk kʼusi skʼan teuk ta joltik?

⁹ Jech kʼuchaʼal la jchantik ta parafo 2, kʼalal jaʼo yakal chichʼ tikʼbel smul li Estebane, jun noʼox yoʼonton xvinaj jech kʼuchaʼal sat jun anjel. Laje, xi la sjakʼ li Kaifase: «¿Mi melel taje?» (Ech. 7:1). Vaʼun, jaʼ xa laj yakʼik kʼopojuk li Estebane, ep kʼusi laj yal.

¹⁰ Junantik buchʼutik xchanojbeik lek skʼoplale chalik ti muʼyuk lek li kʼusi laj yal Estebane, yuʼun la toj ep kʼopoj xchiʼuk muʼyuk la laj yakʼbe ta ilel sprevailtak ti muʼyuk smule. Pe taje mu jechuk, yuʼun li Estebane laj yakʼ kiltik kʼuxi xuʼ jpakbetik skʼoplal li lekil aʼyejetike (1 Ped. 3:15). Teuk ta joltik ti laj yalik ti la xchopol kʼopta Dios xchiʼuk Moisese, yuʼun la muʼyuk lek kʼusi laj yal ta sventa li templo xchiʼuk li Mantale. Jaʼ yuʼun, sventa xalbe smelolal ti muʼyuk smule, laj yalbe skʼoplal oxtos kʼusitik la snuptan li steklumal Israele. Jaʼ laj yal li kʼusi mas tsots skʼoplale. Jkʼeltik batel ta jujutos.

11, 12. 1) ¿Kʼu yuʼun laj yalbe skʼoplal Abraan li Estebane? 2) ¿Kʼu yuʼun toj ep sbalil ti laj yalbe skʼoplal Jose li Estebane?

¹¹ Ta skʼakʼalil moltotiletik (Ech. 7:1-16). Jaʼ lik yalbe skʼoplal li Abraane. Li Esteban xchiʼuk li yan judaetike yichʼojik lek ta mukʼ li Abraane. Jaʼ yuʼun, jaʼ laj yalbe skʼoplal kʼalal te toʼox oy ta Mesopotamia li Abraane, ti te laj yil Jeova ti jaʼ «li Dios ti oy smukʼulale» (Ech. 7:2). Ta tsʼakale, li Abraane naki toʼox kʼuchaʼal jyanlum li ta Albil Balumile xchiʼuk muʼyuk toʼox junuk templo mi jaʼuk li Smantal Moisese. Jaʼ yuʼun chaʼa, ¿kʼu yuʼun chalik ti persa skʼan junuk templo xchiʼuk mantaletik sventa lekuk xijtun ta stojolal Jeovae?    

¹² Ta tsʼakale, li Estebane lik yalbe skʼoplal Jose ti jaʼ snitilulal Abraane xchiʼuk ti lek ichʼbil ta mukʼ eke. Laj yal ti sbankiltak noʼox Jose kontrainvanik xchiʼuk ti chonvanike, taje jaʼik li buchʼutik kʼotik ta snitilulal Israele. Manchuk mi jech la snuptan li Josee, tunesat yuʼun Dios sventa skoltaan li j-israeletik kʼalal laj yilik viʼnale. Li Estebane snaʼoj ti oy kʼusi xkoʼolajik-o li Jose xchiʼuk Jesukristoe, pe muʼyuk la stʼab ta alel sventa mu xtuchʼbat ta be li sloʼile.

13. ¿Kʼuxi laj yakʼ ta ilel Esteban ti muʼyuk smul kʼalal laj yalbe skʼoplal li Moisese, xchiʼuk kʼusi jamal laj yakʼ ta aʼiel?

¹³ Kʼalal jaʼo kuxi li Moisese (Ech. 7:17-43). Li Estebane jal tajek laj yalbe skʼoplal li Moisese. Toj lek ti jech la spase, yuʼun jutuk mu skotoluk li buchʼutik te oyik li ta Sanedrine jaʼik jsaduseoetik xchiʼuk jaʼ noʼox chchʼunik li kʼusitik la stsʼiba Moisese. Jech xtok, jvules ta joltik ti laj yalik ti laj la xchopol kʼopta Moises li Estebane, pe li kʼusitik laj yale jamal laj yakʼ ta ilel ti yichʼoj lek ta mukʼ li Moisese xchiʼuk li Mantale. Jaʼ jech jamal vinaj ti mu meleluk li smul tikʼbate (Ech. 7:38). Jech xtok, laj yal ti laj yichʼ pʼajel yuʼun j-israeletik li Moisese akʼo mi tskʼan ox chkoltavan, yuʼun li j-israeletike la skontrainik Moises kʼalal 40 toʼox sjabilale. Ta mas tsʼakal xtoke, kʼalal echʼ xa ox mas ta 40 jabile, la stoy sbaik ta stojolal xchiʼuk muʼyuk xa lik xchʼunbeik li kʼusi chale.b Li Estebane oy kʼusi jamal laj yakʼ ta aʼiel: ti steklumal Diose ep ta velta la spʼajik li viniketik ti tʼujbilik yuʼun Jeova sventa xbeiltasatike.

14. ¿Kʼusitik tsots skʼoplal laj yakʼ ta chanel Esteban kʼalal laj yal li kʼusitik la spas Moisese?

¹⁴ Li Esteban xtoke laj yalbe jchapanvanejetik ti laj yal stuk Moises ti chichʼ vaʼanel jun j-alkʼop jech kʼuchaʼal stuke. ¿Buchʼu van skʼoplal taje xchiʼuk kʼu van yelan chichʼ ilel yuʼun li jteklume? Li Estebane muʼyuk laj yalbe skʼoplal ta anil, jaʼ to laj yal ta slajeb. Oy kʼusi lik yal ti tsots skʼoplale: ti laj yaʼibe smelolal Moises ti ta buyuk noʼox xuʼ spas ta chʼul li balumile, jech kʼuchaʼal kʼalal laj yakʼ sba ta ilel Jeova ta stojolal ta jpets chʼix ti xtiltun skʼakʼale xchiʼuk ti pas ta chʼul balumil ti bu vaʼale. Jaʼ yuʼun chaʼa, ¿mi oy noʼox van bu stʼujoj Jeova sventa xkichʼtik ta mukʼ jech kʼuchaʼal li ta templo ta Jerusalene? Jkʼeltik kʼusi laj yal li Estebane.

15, 16. 1) Sventa oyuk lek srasonal li kʼusi chal Estebane, ¿kʼusi laj yalbe skʼoplal ta sventa li karpanae? 2) ¿Kʼusi tsots skʼoplal laj yakʼ ta chanel Esteban kʼalal laj yalbe skʼoplal li templo la svaʼan Salomone?

¹⁵ Kʼalal laj yichʼ vaʼanel li karpana xchiʼuk temploe (Ech. 7:44-50). Li Estebane la svulesbe ta sjol jchapanvanejetik ti kʼalal skʼan toʼox xichʼ vaʼanel li temploe, li Moisese albat yuʼun Jeova ti akʼo svaʼan jun karpana sventa te xichʼ ichʼel ta mukʼe. Jaʼ yuʼun chaʼa, mi te laj yichʼ ta mukʼ Jeova ta karpana li Moisese, ¿buchʼu van xuʼ xal ti jaʼ mas tsots skʼoplal li templo ti jaʼ pekʼel skʼoplal li karpanae?

¹⁶ Ta tsʼakale, laj yal ti jaʼ la svaʼan Salomon li templo ta Jerusalene, vaʼun la sta ta alel li kʼusi laj yal ta s-orasion Salomon jun veltae, xi laj yale: «Muʼyuk bu chnaki ta naetik pasbil ta skʼob krixchanoetik li Buchʼu toj toyol oye» (Ech. 7:48; 2 Kron. 6:18). Li Jeovae xuʼ onoʼox stunes junuk templo sventa spas li kʼusi tskʼane, pe ti melel xkaltike, maʼuk to persa oy junuk templo sventa xkʼot ta pasel li kʼusi oy ta yoʼontone. Jech oxal, li yajtuneltake muʼyuk srasonal yuʼunik sventa snopik ti jaʼ noʼox ta jpʼej na xuʼ xichʼik ta mukʼ li Diose. Sventa lekuk jamal xaʼiik li kʼusi oy ta yoʼonton chale, jaʼ laj yalbe skʼoplal li kʼusi chal ta slivroal Isaiase: «Xi chal li Jeovae: ‹jaʼ jchotleb sventa ajvalil li vinajele xchiʼuk jaʼ skajleb kakan li balumile. ¿Kʼusi van jtosukal nail chavaʼanbeikun? ¿O bu oy li xkuxobil koʼontone? Jaʼ yabtel jkʼob skotol li kʼusitik taje, ¿mi mu jechuk?›» (Ech. 7:49, 50; Is. 66:1, 2).

17. 1) ¿Kʼuxi laj yakʼ ta ilel Esteban ti chopol kʼusi oy ta yoʼontonik li buchʼutik la stikʼik mulile? 2) ¿Kʼuxi laj yakʼ ta ilel ti muʼyuk smule?

¹⁷ Li kʼusitik laj xa yal Estebane, ¿mi mu jechuk ti jamal laj yakʼ ta aʼiel ti muʼyuk lek kʼusi oy ta yoʼontonik li buchʼutik la stikʼik mulile? Li Estebane laj yakʼ ta ilel ti oy slekil yoʼonton li Jeovae, yuʼun ep kʼusitik xuʼ stunes sventa xkʼot ta pasel li kʼusitik oy ta yoʼontone maʼuk ti jtos xa noʼox kʼusi tstunese. Li jchapanvanejetik ta Sanedrine jaʼ tsots skʼoplal laj yilik li templo xchiʼuk li mantaletik la stsʼiba stukike, jaʼ muʼyuk xa mas tsots skʼoplal laj yilik ti kʼu yuʼun laj yakʼ Mantal li Jeovae xchiʼuk ti kʼu yuʼun laj yichʼ vaʼanel li temploe. Xkoʼolaj ti xi la sjakʼ li Estebane: «¿Mi mu jaʼuk jech chkakʼtik ta ilel ti chkichʼtik ta mukʼ Mantal xchiʼuk templo kʼalal ta jchʼunbetik smantal Jeovae?». Taje jaʼ li kʼusi mas tsots skʼoplale. Jaʼ yuʼun, li Estebane lek la spak skʼoplal xchiʼuk laj yakʼ ta ilel ti muʼyuk smule, yuʼun jaʼ onoʼox spasoj talel li kʼusi lek chil Jeovae.

18. ¿Kʼuxi xuʼ jchanbetik stalelal li Estebane?

¹⁸ ¿Kʼusi chakʼ jchantik li kʼusitik laj yalbe skʼoplal Estebane? Xojtikin lek li Tsʼibetike. Jaʼ yuʼun, mi ta jkʼan lek ta jtunestik li Skʼop Dios «ti jaʼ melele», skʼan jchantik lek li Vivliae (2 Tim. 2:15). Li Esteban xtoke laj yakʼ kiltik ti ta slekiluk koʼontontik jchiʼintik ta loʼil li krixchanoetike xchiʼuk ti xij-ichʼvan ta mukʼe. Manchuk mi toj chopolik li buchʼutik la xchiʼinan ta loʼile, lek jal la xchiʼinan ta loʼil, yuʼun jaʼ laj yalbe skʼoplal li kʼusitik jmoj xchʼunojik xchiʼuk li kʼusi tsots skʼoplal chilike. Jech xtok, laj yichʼanan ta mukʼ li moletike, yuʼun «totiletik» xut (Ech. 7:2). Jaʼ jech skʼan manxoukutik xchiʼuk xij-ichʼvan ta mukʼ kʼalal chkalbetik skʼoplal li Vivliae (1 Ped. 3:15).

19. ¿Kʼusi ti jamal laj yal li Estebane?

¹⁹ Li Esteban xtoke laj yakʼ kiltik ti skʼan mu xijxiʼe, ti jamaluk xkaltik li kʼusi chal Vivliae xchiʼuk ti jamaluk xkaltik ti poʼot xa xchapanvan li Jeovae. Laj van yakʼ venta ti muʼyuk chjel snopben li jchapanvanejetike akʼo mi laj xa ox xchapbe lek smelolal. Vaʼun, kʼalal ventainat yuʼun chʼul espiritue, tsots yoʼonton laj yalanbe ti xkoʼolajik kʼuchaʼal li smoltotakike ti la spʼajik Jose, Moises xchiʼuk skotol li j-alkʼopetike (Ech. 7:51-53). Melel onoʼox maʼ taje, yuʼun li jchapanvanejetik ta Sanedrine jaʼ onoʼox la smilik li Mesias ti yaloj xa onoʼox Moises xchiʼuk skotol j-alkʼopetik ti chtale. ¡Solel la spʼajik li Mantale!

«Kajval Jesus, chkakʼbot ta avok akʼob li jkuxlejale» (Echos 7:54–8:3)

20, 21. ¿Kʼu yelan laj yaʼi sbaik li jchapanvanejetike, xchiʼuk kʼu yelan akʼbat yipal yuʼun Jeova li Estebane?

²⁰ Li jchapanvanejetike mu xa snaʼ kʼusi tstakʼbeik Esteban ta skoj ti melel li kʼusi chale, jaʼ yuʼun ilinik tajek xchiʼuk lik xkʼux stanal yeik, muʼyuk xa noʼox smelol li kʼusi la spasike. Li Estebane laj van yakʼ venta ti jaʼ jech ch-akʼbat svokol kʼuchaʼal yichʼ pasbel li Jesuse.

²¹ Li Estebane te la sta yipal yoʼonton kʼalal oy kʼusi akʼbat yil yuʼun li Jeovae. Te laj yil li smukʼulal Diose xchiʼuk te vaʼal ta sbatsʼikʼob Jeova laj yil li Jesuse. Lik yalbe jchapanvanejetik li kʼusi yakal chile, pe la smak xchikinik. ¿Kʼu yuʼun ti jech la spasike? Yuʼun oy to noʼox ta jayibuk kʼakʼale, li Jesuse laj yalbe jchapanvanejetik ti jaʼ Mesiase xchiʼuk ti poʼot xa xchoti ta sbatsʼikʼob Stote (Mar. 14:62). Jaʼ yuʼun, li kʼusi akʼbat yil Estebane jaʼ te vinaj ti melel li kʼusi laj yal Jesuse, yuʼun li jchapanvanejetik taje la spʼajik xchiʼuk la smilik li Mesiase. Kʼalal tavan xa xaʼiike, la xjochik lokʼel li Esteban sventa smilik ta ton.c

22, 23. ¿Kʼu yuʼun chkaltik ti jaʼ jech laj yichʼ milel Esteban kʼuchaʼal laj yichʼ milel li Jesuse? ¿Kʼu yuʼun xuʼ jun koʼontontik kʼuchaʼal li Estebane?

²² Li Estebane jun yoʼonton cham jech kʼuchaʼal li Kajvaltike. Spatoj yoʼonton ta stojolal Jeova xchiʼuk la xchʼaybe smul li jmilvanejetike. Te van skʼeloj-o ti te vaʼal ta sbatsʼikʼob Stot li Xnichʼon Krixchanoe xchiʼuk jaʼ van ta skoj ti xi laj yale: «Kajval Jesus, chkakʼbot ta avok akʼob li jkuxlejale». Yuʼun snaʼoj onoʼox lek ti xi yaloj li Kristoe: «Voʼon li chaʼkuxeselune xchiʼuk voʼon li kuxlejalune» (Juan 11:25). Laje, xi tsots la skʼopon li Diose: «Jeova, mu xavakʼbe kastigo ta skoj li mulil liʼe». Kʼalal jech laj yale, cham (Ech. 7:59, 60).

²³ Yaʼeluke, li Estebane jaʼ li baʼyel yajtsʼaklom Kristo ti laj yichʼ milel ta skoj li xchʼunel yoʼontone (kʼelo li rekuadro «Li Estebane cham ta skoj ti kʼot ta stestigo Jesuse», pajina 48). Pe mu stukuk jech la snuptan, ep yajtuneltak Jeova yichʼojik milel yuʼun jnitvanejetik ta relijion ti chopol ch-ilvanike, jpolitikoetik ti toj chopolike xchiʼuk yan krixchanoetik ti muʼyuk xkʼuxul yoʼontonike, pe xuʼ jun koʼontontik kʼuchaʼal li Estebane, yuʼun li Jesus ti jaʼ xa Ajvalile akʼbil xa sjuʼel yuʼun li Jeovae. Jaʼ yuʼun, muʼyuk buchʼu xuʼ xmakat ta be sventa xchaʼkuxes li buchʼutik tukʼ laj yakʼ sbae (Juan 5:28, 29).

24. ¿Kʼu yuʼun chkaltik ti te kapal skʼoplal Saulo kʼalal laj yichʼ milel li Estebane? ¿Kʼusi tijbat yoʼontonik spasel li yajtuneltak Jeova ti jech laj yichʼ milele?

²⁴ Kʼalal la smilik ta ton li Estebane, te oy jun kerem ti Saulo sbie. Lek laj yil ek ti laj yichʼ milel li Estebane, yuʼun te la xchabibe komel skʼuʼtak li buchʼutik laj yakʼik tone. Ta tsʼakal jutuke, li Sauloe jaʼ xa lik skontrain li yajtsʼaklomtak Jesuse. Ti jech laj yichʼ milel li Estebane, oy kʼusi tijbat yoʼontonik spasel li yajtuneltak Jeovae, yuʼun akʼbat yipal yoʼontonik sventa tukʼ xakʼ sbaik manchuk mi xichʼik milel. Jech xtok, li Saulo ti laj yichʼ ojtikinel kʼuchaʼal Pablo ta tsʼakale toj chopol laj yaʼi sba ti lek xa laj yil ti laj yichʼ milel li Estebane (Ech. 22:20). Xi onoʼox laj yal stuke: «Jchopolkʼoptavanejun toʼox, jkontrainvanejun xchiʼuk muʼyuk toʼox kʼexlal chkaʼi» (1 Tim. 1:13). Li kʼusitik laj yal Estebane muʼyuk xchʼay-o ta sjol li Pabloe, yuʼun ep ta velta jech laj yal ek xchiʼuk jech la stsʼiba ta skartatak (Ech. 7:48; 17:24; Ebr. 9:24). Ta mas tsʼakale, jaʼ xa jech tsots xchʼunel yoʼonton xchiʼuk muʼyuk xiʼ kʼuchaʼal li Esteban ti lek ilat yuʼun Dios xchiʼuk ti akʼbat sjuʼele. Lek ti xi jnopbetik skʼoplale: «¿Mi spas van kuʼun jech ek?».