KAPITULO 15

La stsatsubtasbeik yoʼonton li tsobobbailetike

Li jkʼelvanejetike tsvulaʼanik tsobobbailetik yoʼ stsatsubtasbeik xchʼunel yoʼonton li ermanoetike

1-3. 1) ¿Buchʼu xa chchiʼin batel ta misioneroal li Pabloe, xchiʼuk kʼusi jnaʼojtik ta stojolal? 2) ¿Kʼusi ta jchantik batel li ta kapitulo liʼe?

KʼALAL jaʼo yakalik ta xanbal li ta bebetik ti lomolpotsʼol noʼoxe, li Pabloe skʼeloj batel li kerem ti jaʼ xchiʼuk bal ta xanbale, Timoteo sbi li kerem taje. Te van 20 sjabilal xchiʼuk tsots to yipal. Yantik xa xnamaj batel li ta snae, nom xa laj yiktaik komel li jteklum Listra xchiʼuk Ikonio ti jaʼ te chʼi tale. ¿Kʼu van yelan chaʼi sbaik ti bu chbatike? Li jtakbol Pabloe jaʼ xa xchibal velta chbat ta misioneroal, jaʼ yuʼun snaʼoj van li kʼusitik xibalik sba xuʼ snuptanike. Pe ¿kʼu van yelan chaʼi sba li xchiʼil ta xanbale?

² Li Pabloe spatoj van tajek yoʼonton ta stojolal li Timoteoe. Pe skʼan xa snop lek ti buchʼu xuʼ xchiʼin batele. Yuʼun xchaʼvoʼalik chbat svulaʼanik tsobobbailetik sventa stsatsubtasbeik yoʼonton li ermanoetike. Jaʼ yuʼun, snaʼoj ti skʼan junuk noʼox yoʼontonike xchiʼuk ti xakʼ ta yoʼontonik spasel li yabtelike. Jech van la snop ta skoj li kʼusi la snuptan xchiʼuk Bernabee. ¿Kʼusi ti la snuptanik une? Yuʼun lik skʼopik xchiʼuk la xchʼak-o sbaik.

³ Li ta kapitulo liʼe, ta jkʼeltik batel kʼusitik xuʼ jpastik kʼalal mu koʼoluk kʼusi ta jnoptik xchiʼuk li kermanotaktike. Jech xtok, ta jkʼeltik batel kʼu yuʼun jaʼ la stʼuj Timoteo li Pablo sventa xchiʼin batel ta misioneroale xchiʼuk chkaʼibetik lek smelolal kʼusi yabtel tspasik li jkʼelvanejetik ta sirkuitoe.

«Sutkutik xa batel, bat jvulaʼantik» li ermanoetike (Echos 15:36)

4. ¿Kʼu yuʼun bat ta xchibal velta ta misioneroal li Pabloe?

⁴ Li ta kapitulo 14, te laj kiltik ti batik ta Antiokia li Pablo, Bernabe, Judas xchiʼuk Silas sventa xbat yalbeik ermanoetik li kʼusi kʼot ta nopel ta sventa li sirkunsisione xchiʼuk ti xbat stsatsubtasbeik yoʼonton li ermanoetike. ¿Kʼusi kʼot ta pasel ta tsʼakal un? Li Pabloe xi laj yalbe li Bernabee: «Sutkutik xa batel, bat jvulaʼantik li ermanoetik ta jujun lum ti bu la jcholbetik skʼop Jeovae, bat jkʼeltik kʼu yelanik» (Ech. 15:36). Ti jech bat ta xchibal velta ta misioneroale maʼuk naka noʼox chbat svulaʼan li ermanoetik ti jaʼ to laj yichʼik voʼe. Vaʼun chaʼa, ¿kʼu yuʼun ti batike? Jaʼ chchapbutik smelolal li slivroal Echose. Baʼyuke, bat to yalbe ermanoetik li kʼusi kʼot ta nopel yuʼun jtakboletik xchiʼuk li moletik ta Jerusalene (Ech. 16:4). Xchibal, ta skoj ti jaʼ jkʼelvaneje, bat stsatsubtasbe xchʼunel yoʼonton li ermanoetik ta jujun tsobobbaile (Rom. 1:11, 12). Li steklumal Jeova avie, ¿kʼuxi chchanbeik li kʼusi la spasik li jtsop jbeiltasvanej ta baʼyel sigloe?

5. ¿Kʼu yelan tsbeiltas xchiʼuk tspatbe yoʼonton tsobobbailetik li Jtsop Jbeiltasvaneje?

⁵ Sventa sbeiltas tsobobbail li Kristoe, jaʼ tstunes li Jtsop Jbeiltasvanej yuʼun stestigotak Jeovae. Sventa xbeiltasvanik talel li ermanoetik taje, ta stakik talel kartaetik, vunetik ti pasbil imprimire o ta Internet, ta tsobajeletik o yan kʼusitik tstunesik sventa spatbeik yoʼonton li ermanoetik ta spʼejel balumile. Jech xtok, chakʼ ta yoʼonton tskʼelik li jujun tsobobbaile. Sventa xkʼel yuʼunike, svaʼanojik ta smilal xa noʼox moletik yoʼ skʼelik li tsobobbailetik ta spʼejel balumile, ti ojtikinbilik kʼuchaʼal jkʼelvanejetik ta sirkuitoe.

6, 7. ¿Kʼusitik sbainojik li jkʼelvanejetik ta sirkuitoe?

⁶ Li jkʼelvanejetik ta sirkuitoe jaʼ chakʼ ta yoʼontonik li kʼusi chtun yuʼunik li ermanoetike xchiʼuk tspatbeik yoʼonton jujun tsobobbail kʼalal chbat svulaʼanike. ¿Kʼuxi tspasik taje? Jaʼ chchanbeik li baʼyel yajtsʼaklomtak Kristo ta baʼyel sigloe, jech kʼuchaʼal la spas Pablo ti xi la stojobtas jun velta jun jkʼelvaneje: «Cholo li skʼop Diose, akʼo me ta avoʼonton spasel ta anil kʼalal muʼyuk vokolile xchiʼuk kʼalal oy vokolile, tukʼibtasvanan, beiltasvanan xchiʼuk alo mantal. Kʼalal jech chapase, tsʼikuk me avuʼun xchiʼuk tojoban me lek ta chanubtasvanej». Xi to laj yale: «Abtejan batel li ta xcholel lekil aʼyeje» (2 Tim. 4:2, 5).

⁷ Jech kʼuchaʼal laj yal li Pabloe, li jkʼelvanejetik ta sirkuitoe jeltos kʼu yelan chcholik mantal xchiʼuk li tsobobbaile. Ta skoj ti lek xtojobik ta chanubtasvanej xchiʼuk ti baxbolik ta cholmantale, jaʼ jech tstijbeik yoʼonton yantik sventa jechuk spasik eke (Rom. 12:11; 2 Tim. 2:15). Li kʼusi mas lek xuʼ jchanbetik ta stojolalike jaʼ ti chkʼanvanike xchiʼuk ti oy ta yoʼonton chkoltavanike. Ta sjunul yoʼonton chbatik ti bu chtakatik batele akʼo mi xibal sba, mi kʼixin o sik tajek (Filip. 2:3, 4). Jech xtok, tsjelubtasik mantaletik ta tsobajel sventa spatbeik yoʼonton li ermanoetike, ti xchanubtasane xchiʼuk ti stojobtasane. Jech oxal, toj lek ti jchanbetik li stalelalik xchiʼuk xchʼunel yoʼontonik li jkʼelvanejetik taje (Ebr. 13:7).

«Tsots lik skʼakʼal yoʼontonik» (Echos 15:37-41)

8. ¿Kʼu yelan laj yaʼi Bernabe kʼalal laj yal Pablo ti chbat tskʼelik yan velta li ermanoetike?

⁸ Li Bernabee lek laj yaʼi kʼalal laj yal Pablo ti xbat svulaʼanik yan velta li ermanoetike (Ech. 15:36). Lek onoʼox abtejemik tal xchaʼvoʼalik xchiʼuk xojtikinik lek li tsobobbailetik ti bu ayemike (Ech. 13:2–14:28). Jaʼ yuʼun, lek tajek ti jmoj xbatike, pe mu jechuk kʼot ta pasel. Xi chal li ta Echos 15:37: «Li Bernabee oy tajek ta yoʼonton tskʼan chikʼ batel li Juan ti Markos yan sbie». Kʼuchaʼal chkakʼtik ventae, muʼyuk la sjakʼ mi xuʼ xchiʼinik batel li Markos ti jaʼ sprimoe, yuʼun jpʼel ta yoʼonton chikʼ batel.

9. ¿Kʼu yuʼun lik skʼopik li Pablo xchiʼuk Bernabee?

⁹ Li Pabloe muʼyuk lek laj yaʼi ti xbat li Markos eke. Xi to chal li loʼile: «Li Pabloe mu skʼan ti akʼo xikʼik batele, yuʼun te la xchʼak sba lokʼel ta stojolalik ta Panfilia xchiʼuk muʼyuk bu bat chiʼinatikuk li ta abtelale» (Ech. 15:38). Kʼuchaʼal chkakʼtik ventae, li Markose ay xchiʼin Pablo xchiʼuk Bernabe li ta baʼyel velta ta misioneroale, pe sut noʼox tal ta be (Ech. 12:25; 13:13). Yuʼun kʼalal kʼotik ta Panfiliae, laj yikta komel li yabtele xchiʼuk sut batel ta Jerusalen manchuk mi jaʼ toʼox slikel li yabtelike. ¿Kʼu yuʼun ti jech la spase? Li Vivliae muʼyuk bu chal, pe li Pabloe muʼyuk lek laj yil ti muʼyuk laj yakʼ ta yoʼonton li yabtele. Jaʼ yuʼun, muʼyuk xa la spat yoʼonton ta stojolal.

10. ¿Kʼusi kʼot ta pasel ta skoj ti lik skʼopik li Pablo xchiʼuk Bernabee?

¹⁰ Li Bernabee oy tajek ta yoʼonton chikʼ batel li Markose, pe li Pabloe mu skʼan xchiʼin batel. Vaʼun, «tsots lik skʼakʼal yoʼontonik ta skoj taje, jaʼ yuʼun la xchʼak sbaik batel ta jujuntal» (Ech. 15:39). Li Bernabee laj onoʼox xchiʼin batel li Markose, te batik ta Chipre ti joyol ta nabe ti jaʼ onoʼox te slumale. Jaʼuk li Pabloe bat onoʼox li ta xchibal velta ta misioneroale. Xi chal li Vivliae: «Li Pabloe jaʼ la stʼuj li Silase, vaʼun lokʼ batel kʼalal kʼubanat xa ox yuʼun ermanoetik ta sventa li slekil yutsil yoʼonton Jeovae» (Ech. 15:40). Jmoj te echʼik batel ta Siria xchiʼuk ta Silisia, la stsatsubtasbeik yoʼonton li ermanoetik ta tsobobbailetike (Ech. 15:41).

11. ¿Kʼu yelan skʼan xkakʼtik ta ilel jtalelaltik kʼalal oy kʼusi muʼyuk lek tspasbutik junuk ermanoe?

¹¹ Li kʼusi kʼot ta stojolal Pablo xchiʼuk Bernabee chakʼ kiltik ti maʼuk onoʼox tukʼil krixchanoutike. Teuk ta joltik ti takbilik batel yuʼun jtsop jbeiltasvanej li Pablo xchiʼuk Bernabee xchiʼuk xuʼ van chtun ta jtsop jbeiltasvanej li Pabloe. Akʼo mi jech, jaʼ bat ta yoʼontonik li kʼusi lek chaʼiik ta jujuntale. Pe ¿mi muʼyuk xa van laj yamigoin sbaik ta skoj taje? Moʼoj, bikʼit laj yakʼ sbaik manchuk mi jpasmuliletik, yuʼun oy ta yoʼonton chchanbeik stalelal li Jesuse. Ta tsʼakale, la xchapan li skʼopike xchiʼuk laj yamigoin sbaik yan velta (Efes. 4:1-3). Kʼalal echʼ jayibuk jabile, li Pabloe lik abtejuk yan velta xchiʼuk li Markose (Kol. 4:10).a

12. Li moletik ta tsobobbaile, ¿kʼuxi xuʼ xchanbeik stalelal Pablo xchiʼuk Bernabe?

¹² Li Bernabe xchiʼuk Pabloe maʼuk ti solel tsots stalelalike. Li smero bi Bernabee jaʼ Jose, pe ta skoj ti toj lek yoʼonton xchiʼuk ti mu snaʼ kʼusi sjalane, li jtakboletike Bernabe xa lik yalbeik ti jaʼ skʼan xal «xnichʼon jpat-oʼontonal» (Ech. 4:36). Li Pablo eke ojtikinbil ti oy xkʼuxul yoʼontone xchiʼuk ti lek yoʼontone (1 Tes. 2:7, 8). Skotol li moletik xchiʼuk li jkʼelvanejetik ta sirkuitoe skʼan xchanbeik stalelal li Pablo xchiʼuk Bernabee. Skʼan xakʼik persa ti bikʼit xakʼ sbaike, ti oyuk xkʼuxul yoʼontonike xchiʼuk ti oyuk slekil yoʼontonik ta stojolal li xchiʼiltakik ta molale xchiʼuk li yan chijetike (1 Ped. 5:2, 3).

«Lek tajek chalbeik skʼoplal» (Echos 16:1-3)

13, 14. 1) ¿Buchʼu jaʼ li Timoteoe, xchiʼuk kʼuxi laj yojtikin sbaik xchiʼuk li Pabloe? 2) ¿Kʼu yuʼun laj yakʼ ta yoʼonton yojtikinel Timoteo li Pabloe? 3) ¿Kʼusi abtelal laj yichʼ akʼbel sbain li Timoteoe?

¹³ Li ta xchibal velta bat ta misioneroal li Pabloe, bat ta Galasia ta yosilal Roma, oy xa onoʼox jayibuk tsobobbailetik te. Li Vivliae chal ti «te kʼot ta Derbe xchiʼuk ta Listra». Xi to chale: «Te oy jun jchankʼop ti Timoteo sbie, yol jun jchʼunolajel juda ants, pe jgresia vinik li stote» (Ech. 16:1).b

¹⁴ Xaval yaʼeluke, li Pabloe laj yojtikinbe yutsʼ yalal Timoteo tetik van ta sjabilal 47 kʼalal kʼot ta vulaʼal ta sba velta li ta jteklume. Kʼalal echʼem xa ox van chib oxibuk jabile, chaʼsut batel li ta jteklume, vaʼun mas to laj yakʼ ta yoʼonton yojtikinel li Timoteoe. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun li ermanoetik ta slumal xchiʼuk li ta yan jteklumetik ti te nopol xkome lek tajek chalbeik skʼoplal. Li ta slivroal Echose, chal ti lek tajek chalbeik skʼoplal Timoteo li ermanoetik ta Listra xchiʼuk ta Ikonioe, manchuk mi 30 kilometrouk xil sba li lumetik taje (Ech. 16:2). Beiltasatik yuʼun chʼul espiritu li moletik ta tsobobbaile, jaʼ yuʼun laj yakʼbeik sbain Timoteo ti xbat skolta Pablo xchiʼuk Silas sventa xlik tunuk ta jkʼelvanej (Ech. 16:3).

15, 16. ¿Kʼu yuʼun lek tajek ch-albat skʼoplal li Timoteoe?

¹⁵ ¿Kʼu yuʼun lek tajek ch-albat skʼoplal Timoteo akʼo mi kerem to tajeke? ¿Mi jaʼ van ta skoj ti toj pʼije, ti alakʼ sbae xchiʼuk ti lek xtojob ta spasel kʼusitike? Taje labal onoʼox sba chil li krixchanoetike. Jaʼ jech la spas jkoj ek li j-alkʼop Samuele, yuʼun jaʼ mas tsots skʼoplal laj yil li spat xokon jun vinike, pe xi albat yuʼun li Jeovae: «Li Diose mu jechuk tskʼel ti kʼu yelan tskʼel li krixchanoe. Li krixchanoe jaʼ noʼox tskʼel li kʼusi xil ta sate, pe li Jeovae jaʼ tskʼelbe li kʼusi oy ta yoʼontone» (1 Sam. 16:7). Ti lek ch-albat skʼoplal li Timoteoe maʼuk ta skoj ti kʼu yelan xvinaj li spat xokone, yuʼun jaʼ ta skoj ti lek stalelale.

¹⁶ Kʼalal echʼ jayibuk jabile, li Pabloe laj yal ti kʼu yelan stalelal li Timoteoe. Jech kʼuchaʼal liʼe, laj yal ti lek stalelale, ti lek snaʼ xkʼanvane, ti maʼuk tsaʼ li kʼusi lek chaʼi stuke xchiʼuk ti tsots ch-abtej sventa skolta li ermanoetike (Filip. 2:20-22). Jech xtok, laj yal ti oy ta melel xchʼunel yoʼontone (2 Tim. 1:5).

17. ¿Kʼuxi xuʼ xchanbeik stalelal Timoteo li chex keremetike?

¹⁷ Avi eke, oy ep chex keremetik ti chakʼik persa ta xchanbel stalelal li Timoteoe. Ta skoj taje, lek skʼoplalik ta stojolal Jeova xchiʼuk ta stojolal ermanoetik (Prov. 22:1; 1 Tim. 4:15). Li keremetik taje oy ta melel xchʼunel yoʼontonik xchiʼuk chʼabal kʼusi tspasik ta mukul (Sal. 26:4). Jaʼ yuʼun, ep tajek kʼusitik xuʼ sbainik ta tsobobbail jech kʼuchaʼal la spas li Timoteoe. Xijmuyubajutik kʼalal ch-ochik ta jcholmantale, ti chakʼ xkuxlejalik ta stojolal Jeovae xchiʼuk ti chichʼik voʼe.

«Mas tsatsub batel xchʼunel yoʼontonik» (Echos 16:4, 5)

18. 1) ¿Kʼusitik la spasik li Pablo xchiʼuk Timoteo ti tunik kʼuchaʼal jkʼelvanejetike? 2) ¿Kʼusi sbalil la stabeik li tsobobbaile?

¹⁸ Epal jabil jmoj abtejik li Pablo xchiʼuk Timoteoe. Li jkʼelvanejetik taje ta sjunul yoʼonton la spasik li kʼusi akʼbat sbainik yuʼun li jtsop jbeiltasvaneje. Jech kʼuchaʼal liʼe, «kʼalal yakal chanavik batel ta jujun jteklume, te chakʼik batel li mantaletik sventa akʼo xchʼunike, jaʼ li kʼusi kʼot ta nopel yuʼun li jtakboletik xchiʼuk li moletik ti te oyik ta Jerusalene» (Ech. 16:4). Ta skoj ti la xchʼunik mantal li tsobobbailetike, «mas tsatsub batel xchʼunel yoʼontonik [...] xchiʼuk epajik batel jujun kʼakʼal» (Ech. 16:5).

19, 20. ¿Kʼu yuʼun skʼan jchʼunbetik smantal li buchʼutik tsbeiltasutike?

¹⁹ Avie, li Jeovae chakʼbe bendision yajtuneltak kʼalal chchʼunbeik smantal li buchʼutik svaʼanoje (Ebr. 13:17). Ta skoj ti yantik xa xjel batel li kuxlejale, toj tsots skʼoplal ti jmakʼlin jbatik ta mantale xchiʼuk ti jchʼuntik noʼox ta anil li tojobtaseletik chakʼik tal li tukʼil xchiʼuk pʼijil mosoile (Mat. 24:45; 1 Kor. 7:29-31). Mi jech ta jpastike, mas to me tstsatsub li xchʼunel koʼontontike xchiʼuk muʼyuk me ta jchantik chopol talelaletik (Sant. 1:27).

²⁰ Skotol li moletik avie xchiʼuk li buchʼutik chtunik li ta Jtsop Jbeiltasvaneje maʼuk onoʼox tukʼil krixchanoetik, jech kʼuchaʼal echʼik Pablo, Bernabe, Markos xchiʼuk yan moletik ti tʼujbil chbatik ta vinajel li ta baʼyel sigloe (Rom. 5:12; Sant. 3:2). Pe xuʼ jpat koʼontontik ta stojolal li Jtsop Jbeiltasvaneje, yuʼun chchʼunik li beiltaseletik ta Vivliae xchiʼuk jaʼ jech tspasik kʼuchaʼal li jtakboletik ta voʼnee (2 Tim. 1:13, 14). Vaʼun, lek noʼox me oyik ta mantal li ermanoetik ta tsobobbaile xchiʼuk mas to me tstsatsub xchʼunel yoʼontonik.

LI TIMOTEOE LA SPUKBE SKʼOPLAL LI LEKIL AʼYEJETIKE

Te van 11 jabiluk la xchiʼin ta abtel Pablo li Timoteoe xchiʼuk kʼanbil tajek, jaʼ yuʼun xi laj yal li Pabloe: «Muʼyuk buchʼu yan ti lek baxbol kʼuchaʼal stuke, ti oy ta yoʼonton chchabioxuke». Xi to laj yale: «Li voʼoxuke anaʼojik ti laj yakʼ ta ojtikinel ti lek sta-o li abtelale, [...] la xchiʼinun ta abtel sventa xichʼ akʼel ta ojtikinel li lekil aʼyejetike» (Filip. 2:20, 22). Li jtakbole skʼanoj tajek Timoteo ta skoj ti yakʼoj ta yoʼonton cholmantale. Oy kʼusitik lek chakʼ jchantik li avie.

Yaʼeluke, te chʼi ta Listra li Timoteoe, li stote jaʼ jgresia vinik, li smeʼe jaʼ Eunise ti jaʼ juda antse xchiʼuk li syayae jaʼ sbi Loida. Ta sbikʼtal onoʼox chanubtasat tal ta mantal yuʼun li smeʼe xchiʼuk li syayae (Ech. 16:1, 3; 2 Tim. 1:5; 3:14, 15). Jaʼo van kʼotik ta yajtsʼaklom Kristo yoxvoʼalik kʼalal ay vulaʼanvanuk ta sba velta ta Listra li Pabloe.

Ta mas tsʼakale, sut batel ta Listra li Pabloe. Vaʼun, li Timoteoe 20 xa ox van sjabilal xchiʼuk «lek tajek chalbeik skʼoplal Timoteo li ermanoetik ta Listra xchiʼuk ta Ikonioe» (Ech. 16:2). Li Pablo xchiʼuk li moletik te ta Listrae kʼot ta nopel yuʼunik ti oy kʼusi chakʼbeik sbain Timoteo ti stuk noʼox jeche, jech kʼuchaʼal albil xa onoʼox chkʼot ta stojolale (1 Tim. 1:18; 4:14; 2 Tim. 1:6). Laj yichʼ albel ti chbat xchiʼin Pablo li ta abtelal ta misioneroale. Li Timoteoe laj yikta komel yutsʼ yalal xchiʼuk persa laj yichʼ sirkunsision sventa mu chopoluk xil judaetik kʼalal chcholbatik mantale (Ech. 16:3).

Ep butik xanav li Timoteoe. La xchiʼin ta cholmantal Pablo xchiʼuk Silas ta Filipos, laje la xchiʼin ta cholmantal Silas ta Berea, ta tsʼakale stuk la xchol mantal ta Tesalonika. La sta sbaik yan velta xchiʼuk Pablo ta Korinto xchiʼuk te laj yalbe ti tukʼ-o yakʼoj sbaik li ermanoetik ta Tesalonikae xchiʼuk ti jech-o skʼanoj sbaik manchuk mi oy kʼusitik tsnuptanik (Ech. 16:6–17:14; 1 Tes. 3:2-6). Ta mas tsʼakale, kʼalal te oy ta Efeso li Pabloe, laj yaʼi ti oy kʼusitik chopol tspasik li yajtsʼaklomtak Kristo ta Korintoe. Jech oxal, la snop tstak sutel li Timoteoe (1 Kor. 4:17). Ta tsʼakale, li Pabloe la stak batel Timoteo xchiʼuk Erasto ta Masedonia. Jech xtok, kʼalal la stsʼibabe batel karta li ermanoetik ta Roma li Pabloe, te xa ox xchiʼuk yan velta ta Korinto li Timoteoe (Ech. 19:22; Rom. 16:21). Taje jaʼ noʼox junantik jteklumetik ti bu ay xchol mantal li Timoteoe.

Yaʼeluke, li Timoteoe mu spas yuʼun chaʼi li yabtele. Jaʼ yuʼun, xi albat yuʼun Pablo jun veltae: «Mu me buchʼu xavakʼ spʼaj jsetʼuk li akeremale» (1 Tim. 4:12). Akʼo mi jech, li Pabloe spatoj yoʼonton ta stojolal, jaʼ yuʼun la stak batel ta jun tsobobbail ti oy tsots skʼopike xchiʼuk jamal laj yalbe ti kʼusi skʼan spas teye, xi laj yalbee: «Sventa xapas ta mantal junantik ti mu me yanuk kʼusi xakʼik ta chanele» (1 Tim. 1:3). Jech xtok, laj yakʼbe yabtel sventa sbiiltas ta jtuneletik li ermanoetike (1 Tim. 5:22).

Li Pabloe skʼanoj tajek li Timoteo ta skoj ti toj lek stalelale. Mu jaʼuk noʼox jech laj yil kʼuchaʼal jun slekil amigo, yuʼun xkoʼolaj xa ta skerem laj yil, jaʼ yuʼun la stsʼibabe batel Timoteo ti chvul ta sjol kʼu yelan ch-okʼe, ti oy xa ta yoʼonton tskʼel yaʼi yan veltae xchiʼuk ti tspas orasion ta stojolale. Jech xtok, la svul yoʼonton ti jujulikel noʼox snaʼ x-ipaje. Yikʼaluk van ip ta xchʼut, jech oxal laj yalbe batel li kʼusi xuʼ spase (1 Tim. 5:23; 2 Tim. 1:3, 4).

Kʼalal laj yichʼ chukel ta sba velta ta Roma li Pabloe, te chiʼinvan komel li Timoteoe xchiʼuk te van kʼuk sjalil laj yichʼ chukel ek (Filem. 1; Ebr. 13:23). Nopem tajek xaʼi sbaik, jech oxal kʼalal laj yakʼ venta Pablo ti muʼyuk xa jal kuxule, xi la skʼanbe batel vokole: «Akʼo me persa ti xtal noʼox akʼelune» (2 Tim. 4:6-9). Pe li Vivliae muʼyuk bu chal mi laj to onoʼox sta ta chiʼinel ta loʼil li yajchanubtasvanej ti skʼanoj tajeke.

LI MARKOSE OY KʼUSITIK LIK SBAIN TI STUK NOʼOX JECHE

Li Markos ti ojtikinbil kʼuchaʼal Juan Markose jaʼ van li kerem ti «tʼanal xa jatav batel» kʼalal la stsakik li Jesuse (Mar. 14:51, 52). ¿Kʼu yuʼun ti jech chkaltike? Yuʼun li loʼil taje jaʼ noʼox te ta jtatik li ta Evanjelio la stsʼibae. Taje chakʼ kiltik ti oy onoʼox van la xchiʼin jkojuk ta xanbal li Jesuse.

Te van 11 jabil ta tsʼakale, kʼalal jaʼo lik skontrain yajtsʼaklomtak Kristo li Erodes Agripae, epal jchankʼopetik ta Jerusalen la stsob sbaik sventa spasik orasion ta sna Maria ti jaʼ li smeʼ Markose. Jech xtok, li Pedroe jaʼ te bat ta sna Maria kʼalal koltaat lokʼel yuʼun Dios ta chukinabe (Ech. 12:12). Jaʼ yuʼun, li ta sna Markose jaʼ van te lik stsob sbaik li yajtsʼaklomtak Kristoe. Jech oxal, laj yojtikin lek li baʼyel yajchankʼoptak Jesuse xchiʼuk jaʼ van tijbat yoʼonton sventa xlik tunuk ta stojolal Dios.

La xchiʼinan ta abtel epal jkʼelvanejetik li ta baʼyel tsobobbailetike. Li kʼusi baʼyel lik sbain chal Vivliae jaʼ ti bat xchiʼin ta Antiokia ta Siria li Pablo xchiʼuk Bernabe ti jaʼ sprimoe (Ech. 12:25). Ta mas tsʼakale, ay xchiʼinan ta sba velta ta misioneroal li ermanoetik taje. Baʼyel batik ta Chipre, laje ta Asia Menor. Pe kʼalal te xa ox oyike, li Markose sut batel ta Jerusalen. Mu jnaʼtik ti kʼu yuʼun jech la spase (Ech. 13:4, 13). Li ta kapitulo 15 ta Echose, chal ti lik-o skʼopik ta skoj Markos li Bernabe xchiʼuk Pabloe. Vaʼun, li Markos xchiʼuk Bernabee jmoj batik ta Chipre sventa jechuk xtunik-o ta misioneroal (Ech. 15:36-39).

Xaval yaʼeluke, laj onoʼox xchapan li skʼopike, yuʼun li ta sjabilal 60 o 61, jmoj xa lik abtejikuk li Pablo xchiʼuk Markos kʼalal te la sta sbaik ta Romae. ¿Kʼuxi jnaʼojtik taje? Yuʼun kʼalal jaʼo tikʼil ta chukel li jtakbole, xi la stsʼibabe batel li jkolosaetike: «Li Aristarko ti jaʼ jchiʼil ta chukele chabanukoxuk la chal, jech chal ek li Markos ti jaʼ sprimo Bernabee (ti laj avichʼik albel mantal ti akʼo lekuk xachʼamik mi oy bat skʼeloxuke)» (Kol. 4:10). Jech kʼuchaʼal chal li Vivliae, oy ta yoʼonton tstak batel ta Kolosas li Markose sventa jaʼuk xbat ta xkʼexol.

Tetik van ta sjabilal 62 kʼalal ta 64, li Markose jmoj abtej xchiʼuk Pedro ta Babilonia. Jech kʼuchaʼal la jchantik ta kapitulo 10 li ta livro liʼe, lek tajek laj yamigoin sbaik. Jech oxal, li Pedroe xi laj yal ta stojolale: «Li jnichʼon Markose» (1 Ped. 5:13).

Tetik van ta sjabilal 65 kʼalal jaʼo te tikʼil ta chukel ta xchibal velta ta Roma li Pabloe, xi la stsʼibabe batel Timoteo kʼalal te oy ta Efesoe: «Ikʼo talel li Markose, yuʼun jtunel kuʼun ta sventa li abtelale» (2 Tim. 4:11). Kʼalal laj yaʼi Markos taje, lokʼ noʼox van batel ta Efeso sventa xbat ta Roma. Jech oxal, li Pablo, Bernabe xchiʼuk Pedroe skʼanojik tajek li Markose.

Pe li mukʼta matanal akʼbat yuʼun Jeova li Markose jaʼ ti la stsʼiba jun Evanjelioe. Oy buchʼutik chalik ti jaʼ albat yuʼun Pedro jutuk mu skotoluk li kʼusi la stsʼibae, xuʼ onoʼox van jech maʼ taje. Yuʼun li kʼusitik la stsʼibae jaʼ noʼox xuʼ jech xal li buchʼu laj yil ta sat stuk li kʼusitik kʼotanuk ta pasel jech kʼuchaʼal laj yil li Pedroe. Yaʼeluke, te la stsʼiba ta Roma, mu jaʼuk kʼalal te xchiʼuk Pedro ta Babiloniae. Yileluk xtoke, jaʼ mas la snop ta stojolal li jyanlumetik kʼalal la stsʼibae, yuʼun ep kʼusitik la stsʼiba ta latin kʼop xchiʼuk maʼuk xa ta ebreo la stsʼiba jpʼelantik kʼop sventa mu vokoluk xaʼiik xchanel li buchʼutik maʼuk judaetike.

a Kʼelo li rekuadro «Li Markose oy kʼusitik lik sbain ti stuk noʼox jeche».

b Kʼelo li rekuadro «Li Timoteoe la spukbe skʼoplal li lekil aʼyejetike».