Jechuk me kʼuchaʼal oxkʼol chʼojon li anupunele
«Me pasem xa ta oxcʼol li chʼojone, vocol ta tuchʼel.» (ECL. 4:12.)
1. ¿Buchʼu laj yakʼ nupunuk li baʼyel krixchanoetike?
KʼALAL laj xaʼox spas tsʼiʼleletik xchiʼuk chonbolometik li Jeovae, la spas li baʼyel vinik ti Adán sbie. Ta mas tsʼakale laj yotesbe lek svayel, vaʼun la stunesbe jun xchʼilteʼ sventa la spasbe jun tukʼil yajkoltaobba. Xi laj yal Adán kʼalal laj yile: «Liʼi jaʼ jbecʼtal; jaʼ jbaquil. “Ants” sbi chcʼot, yuʼun ta vinic ilocʼ», xi (Gén. 1:27; 2:18, 21-23). Kʼupil laj yil Jeova li kʼusi la spase, vaʼun laj yakʼ akʼo xnupunik xchiʼuk laj yakʼbe bendision (Gén. 1:28; 2:24).
2. ¿Kʼusi la spas Satanás sventa xlik skʼopik li Adán xchiʼuk Evae?
2 Kʼux ta alel, pe li nupunel la slikes Diose laj yichʼ sokesel ta be. Jun chopol kuxlejal ti mu xvinaj ta kʼelele, ti laj yichʼojtikinel kʼuchaʼal Satanás ta mas tsʼakale, la sloʼla li Evae xchiʼuk laj yakʼbe xchʼun ti akʼo slobe sat li jpets noʼox teʼ ti mu stakʼ spike, xchiʼuk la sloʼ ta tsʼakal li Adán eke. Kʼalal muʼyuk la xchʼunik mantal li nupul-tsʼakale, la stoy sbaik ta stojolal li Mukʼta Jpas mantal Diose (Gén. 3:1-7). Kʼalal jakʼbatik yuʼun Jeova ti kʼusi la spasike, li kʼusi la stakʼike laj yakʼ ta ilel ti oy skʼopike. Xi laj yakʼbe smulin yajnil li Adane: «Jaʼ laj yacʼbun li ants ti laj avacʼbun jchiʼine jech la jloʼ», xi (Gén. 3:11-13).
3. ¿Kʼusi muʼyuk lek la snopik jlom judioetik?
3 Vaʼun jaʼ te lik slikes tal kʼop ta nupul-tsʼakal li Satanase xchiʼuk ep tajmek kʼusitik tstunes. Jech kʼuchaʼal liʼe, stunesoj jbabeetik ta relijion sventa chakʼik ta chanel li kʼusi mu jechuk chal Vivlia ta sventa nupunele. Ta voʼnee oy jlom jbabeetik yuʼun judioetik ti mu masuk tsots skʼoplal chilik li smantal Diose xchiʼuk chalik ti xuʼ la sutes yajnilik mi oy kʼusi chopol bat ta pasel yuʼunik jutukuk li antsetike, jech kʼuchaʼal mi ep bat yatsʼmil li sveʼelike. Pe li Jesuse xi laj yale: «Li bochʼo ta xicta yajnile, me muc ta scojuc yuʼun imulivaje, me ta xicʼ yan ants, jaʼ noʼox ta xmulivaj xchiʼuc», xi (Mat. 19:9).
4. ¿Kʼusi vokolaletik yiloj tal li nupunel avie?
4 Li Diabloe yakʼojbe-o yipal ta sokesel li nupunele. Jun svinajeb ti kuchem tal tajmek yuʼune jaʼ ti ep xa tajmek chnupunik ta xchiʼil noʼox sbaik ta vinikal xchiʼuk ta antsile, ti ta jech noʼox xchiʼinoj sbaik ta naklej li vinik xchiʼuk antse xchiʼuk li anil xtuchʼel nupunele (kʼelo Hebreos 13:4). ¿Kʼusi skʼan jpastik sventa mu jechuk jnoptik ti kʼuchaʼal chopol tsnop li krixchanoetik ta sventa li nupunele? Jtos ti kʼusi tskoltautike jaʼ ti jkʼelbetik kʼuyelan stalelalik li nupul-tsʼakaletik ti xmuyubajik noʼoxe.
Te oyuk Jeova li ta anupunele
5. ¿Kʼusi smelolal ta sventa nupunel ti «oxcʼol li chʼojone»?
5 Sventa xmuyubajik li nupul-tsʼakaletike skʼan me stsakik ta mukʼ li Jeovae. Xi chal li Vivliae: «Me pasem xa ta oxcʼol li chʼojone, vocol ta tuchʼel», xi (Ecl. 4:12). Li jpʼel kʼop «oxcʼol li chʼojone» jaʼ skʼoplal ta lokʼolkʼop li nupunele, jaʼ smelolal ti oxpʼej sat chʼojon kʼotemik li malalil, li ajnilal xchiʼuk li Jeovae, pe li Jeova une jaʼ li jpʼej sat chʼojon ti mas tsots skʼoplale. Kʼalal nopol oyik ta stojolal Dios li nupul-tsʼakale, ta me sta yipalik ta mantal sventa stsal yuʼunik li vokoliletike xchiʼuk jaʼ me ch-akʼbat-o smelel muyubajelik li ta snupunelike.
6, 7. 1) ¿Kʼusi xuʼ spasik li yajtsʼaklomtak Cristo sventa te oyuk Dios li ta snupunelike? 2) ¿Kʼusi ti mas ep sbalil chilbe smalal jun ermanae?
6 ¿Kʼusi xuʼ spas jun nupul-tsʼakal sventa jechuk kʼuchaʼal oxkʼol chʼojon li snupunelike? Xi kʼejin li Davide: «Dios cuʼun, jaʼ lec chavil ti jpas cʼusi chacʼane, ti oy ta coʼnton ta jchʼun li amantale», xi (Sal. 40:8). Ta skoj ti skʼanoj Dios li Davide jaʼ tijbat-o yoʼonton ta spasbel yabtel ta sjunul yoʼonton, xchiʼuk jaʼ chtijbat yoʼonton li jchʼunolajeletik avi eke. Jaʼ yuʼun skʼan me nopol xakʼ sbaik ta stojolal Jeova li malalil xchiʼuk ajnilale xchiʼuk ti skʼupinik spasbel li kʼusi tskʼan yoʼontone. Jech xtok, skʼan me mu xchʼay ta sjolik ti xuʼ tskolta sbaik ta jujuntal ta skʼanel mas li Diose (Pro. 27:17).
7 Mi oy ta yoʼontonik smantal Dios li nupul-tsʼakale, ta me xvinaj ta snupunelik li xchʼunel oʼontonale, li spatobil oʼontonal xchiʼuk li kʼanbaile, xchiʼuk ta me stsatsub li snupunelike (1 Cor. 13:13). Jun yajtsʼaklom Cristo ti Sandra sbie, ti oy xa ta 50 jabil snupunele xi chale: «Li kʼusi mas ep sbalil chkilbe li jmalale, jaʼ ti tsbeiltasune xchiʼuk ti skʼanoj tajmek Jeovae, ti jaʼ mu sta jech skʼanojun li voʼone», xi. Malaliletik, ¿mi jech van chalik ta atojolalik li avajnilik eke?
8. ¿Kʼusi skʼan spasik li nupul-tsʼakaletik sventa sta «lek smotonik[e]»?
8 ¿Mi jaʼ mas tsots skʼoplal chavil ta akuxlejal li Ajvalilal yuʼun Diose xchiʼuk li kʼusitik sventa mantale? ¿Mi jaʼ achiʼil ta spasbel yabtel Dios chavil li avajnil o amalale? (Gén. 2:24.) Xi laj yal li pʼijil ajvalil Salomone: «Jaʼ mas lek ti chaʼvoʼike, jaʼ mu sta ti kʼalal stuke, yuʼun tsta lek smotonik ta skoj ti tsots ch-abtejike», xi (Ecl. 4:9, NM). Skʼan tsots x-abtej xchaʼvoʼalik sventa sta li smotonik o li stojolike. ¿Kʼusi jaʼ li matanal taje? Jaʼ ti jun-o yoʼonton yikʼoj sbaike, ti lek skʼanoj sbaike xchiʼuk ti akʼbilik bendision yuʼun Diose.
9. 1) ¿Kʼusi sbainoj li malalile? 2) ¿Kʼuxi skʼan stsak ta mukʼ yajnil li malalil jech kʼuchaʼal chal Colosenses 3:19?
9 Sventa teuk oy Dios ta stojolal li nupul-tsʼakale, skʼan me xakʼbeik yipal ta xchʼunbel li smantale. Li malalile jaʼ oy ta sba yakʼbel li kʼusitik chtun yuʼun ta sventa sbekʼtal xchiʼuk ta sventa mantal li yutsʼ yalale (1 Tim. 5:8). Jech xtok, skʼan me oyuk ta sjol li kʼusitik oy ta yoʼonton yajnile. Xi chal li Colosenses 3:19: «Viniquetic, cʼano me li avajnilique. Mu me toj simaronuc xapas abaic ta stojol», xi. Jun j-al-loʼil ta sventa Vivliae, chal kaʼitik ti jpʼel kʼop «toj [simaron]» ti xie, jaʼ la smelolal ti kʼalal «chichʼ majel li ajnilale, ti toj tsotsik xa chichʼ kʼoponel o ti muʼyuk chichʼ koltaele, ti muʼyuk chichʼ kʼanele, chabiel, kʼuxubinel xchiʼuk ti muʼyuk chichʼ makʼlinele». Li talelalil taje muʼyuk me yavil li ta sna jun jchʼunolajele. Pe kʼalal ta slekil yoʼonton tspasvan ta mantal li malalile, mas me kʼun chaʼi ta xchʼunel mantal li ajnilale.
10. ¿Kʼu yelan skʼan spas sbaik li ermanaetik ti malijemike?
10 Li ajnilaletik ti tskʼanik te oyuk Jeova ta snupunelike, skʼan me xchʼunbeik li smantal Dios eke. Xi la stsʼiba li jtakbol Pabloe: «Li antsetique acʼo yichʼ ta mucʼ smalalic jech chac cʼu chaʼal chichʼic ta mucʼ li Cajvaltique. Yuʼun li vinique jaʼ jolil cʼotem yuʼun li yajnile, jech chac cʼu chaʼal li Cristoe jaʼ Jolil cʼotem yuʼun scotol li steclumale», xi (Efe. 5:22, 23). La sloʼla Eva li Satanase, laj yalbe ti mas la xmuyubaj mi chchʼak sba lokʼel ta stojolal Diose. Chvinaj ta jkʼakʼaliltik ek ti ep jech stalelalik li nupul-tsʼakaletike. Pe li ants ti chiʼta Diose lek chaʼi ti chichʼ ta mukʼ li smalal ti ichʼvanem ta kʼuxe, yuʼun snaʼoj ti jech akʼbat yabtel yuʼun Jeova ta skoltael smalal li Evae, jun abtelal ti toj kʼupil onoʼox sba ta sat Diose (Gén. 2:18). Li ermana ti ta sjunul yoʼonton jech tspase «jaʼ scoronail sjol smalal cʼotem», jaʼ yichʼobil ta mukʼ (Pro. 12:4).
11. ¿Kʼusi koltael staoj jun ermano sventa xmuyubaj noʼox li ta snupunele?
11 Oy kʼusi yan xuʼ spasik xtok li nupul-tsʼakaletik sventa te oyuk ta stojolalik li Diose, jaʼ ti jmojuk xchanik li Vivliae. Li Gerald ti oy xa mas ta 55 jabil snupunel ti xmuyubaj noʼoxe, xi chale: «Li smuineb nupunel ti mas tsots skʼoplal sventa xi jmuyubaj noʼoxe, jaʼ li skʼelel xchiʼuk xchanel Vivlia ta jchibaltike», xi. Xi to chale: «Kʼalal jmoj kʼusi chichʼ pasele, mas to ti kʼalal jaʼ sventa mantale, mas me lek chil sbaik li nupul-tsʼakale xchiʼuk mas me lek chil sbaik xchiʼuk li Jeovae», xi. Kʼalal jmoj chchanik Vivlia li nupul-tsʼakaletike jaʼ me oy-o lek ta sjolik li smantaltak Diose, jech xtok tstsatsubik-o xchiʼuk chchʼiik-o ta mantal.
12, 13. 1) ¿Kʼu yuʼun tsots skʼoplal ti jmojuk spasik orasion li nupul-tsʼakaletike? 2) ¿Kʼusi yan abtelaletik ta mantal skʼan spasik sventa stsatsub li snupunelike?
12 Li nupul-tsʼakaletik ti xmuyubajik noʼoxe jmoj tspasik orasion xtok. Mi chalbe Jeova li kʼusi oy ta yoʼonton li malalile xchiʼuk ti jamal chal ti kʼusi chtun yuʼun ta snupunelike, ta me stsatsub ti kʼuyelan xil sbaike (Sal. 62:8). Jech kʼuchaʼal liʼe, kʼalal oy akʼopik xchiʼuk li anup achiʼile, ¿mi mu jaʼuk kʼun ta chapanel xa naʼ ti xa saʼik li beiltasel chakʼ ti Buchʼu skotol xuʼ yuʼune? (Mat. 6:14, 15.) Toj lek me xtok ti jaʼuk jech xa pasik ti kʼuyelan cha kʼanbeik ta orasion li Diose, ti xa kolta abaik ta jujuntale xchiʼuk ti «talbat xatsʼicbe [abaike]. Pasbo abaic perdón me oy bu chlic cʼop avuʼunique» (Col. 3:13). Jvules me ta joltik ti jaʼ svinajeb ti jpatoj koʼontontik ta stojolal Dios mi ta jpastik orasione. Xi laj yal li ajvalil Davide: «Scotol te oy satic ta atojol», xi (Sal. 145:15). Kʼalal ta jkʼopontik Dios xchiʼuk ta jpat koʼontontik ta stojolale, muʼyuk me mas chkat koʼontontik, yuʼun jnaʼojtik ti oyutik ta yoʼontone (1 Ped. 5:7).
13 Yan xtok ti kʼusi skʼan pasel sventa te oyuk Jeova ta stojolalik li nupul-tsʼakale, jaʼ ti xbatik ta tsobajele xchiʼuk ti jmojuk xcholik mantale. Li ta tsobajeletike jaʼ te chchanik kʼuxi ta tsalel «li loʼlael chacʼ» Satanás sventa chchʼak yaʼi li utsʼ-alalile (Efe. 6:11). Kʼalal nopem xaʼiik jmoj chcholik mantal noxtoke jaʼ me chkoltaatik ti «staojuc o me yav [yoʼontonik]» li ta yabtel Diose (1 Cor. 15:58).
Kʼusi skʼan pasel kʼalal chlik kʼope
14. ¿Kʼusitik ti xuʼ chakʼ vokolal li ta nupunele?
14 Melel onoʼox ti mu achʼikuk to li tojobtaseletik laj kaltike; akʼo mi jech, ¿kʼu yuʼun mu xa loʼilta xchiʼuk li achiʼile? Yikʼaluk van xavakʼik venta ti oy bu skʼan xlekub atalelalike. Pe kʼelavil un, li Vivliae ta me xal kaʼitik ti «oy me [s]vocolic liʼ ta banamil» akʼo mi stsakik ta mukʼ Dios li nupul-tsʼakaletike (1 Cor. 7:28). Jech, li chʼabal tukʼilale, li stalelal jtoyba balumil liʼe xchiʼuk li spetsʼtak Diabloe xuʼ me tsots chakʼbe svokol kʼalal ta nupul-tsʼakaletik ti jaʼik yajtsʼaklomtak Cristoe (2 Cor. 2:11). Akʼo mi jech, xuʼ tskoltautik Jeova sventa tstsal kuʼuntik li vokoliletik taje. Melel: tspas onoʼox kuʼuntik. Jvules ta joltik li kʼusi la snuptan Jobe. Li tukʼil vinik taje chʼabal kom stsʼunob chontak, yajtuneltak xchiʼuk xnichʼnab; akʼo mi jech, xi ch-albat skʼoplal ta Vivliae: «Li Jobe muʼyuc la saʼ smul [...]; me jutuc muʼyuc ichopolcʼopoj ta stojol li Diose», xi (Job 1:13-22).
15. ¿Kʼusi chkʼot ta pasel ta skoj li at-oʼontone, xchiʼuk kʼusi van skʼan xichʼ pasel mi jech la spas li jnup jchiʼiltike?
15 Xi albat yuʼun yajnil li Jobe: «¿Me yoquel to staoj yav jun avoʼnton o? Tuchʼo ta utel li Diose, chaman xa», x-ute (Job 2:9). Jech kʼuchaʼal chkiltike, chakʼ tajmek at-oʼonton li vokolile, xuʼ me mu xa ta smeloluk chkʼopoj yuʼun li jun krixchanoe. Xi laj yal li Salomone: «Ta skoj li vokolile, xuʼ van tspas ta chuvaj li pʼijil vinike», xi (Ecl. 7:7, NM). Mi kʼuxik skʼopojel li achiʼil ta skoj li «vokolile», o ta skoj kʼope, mu me xa tsak tajmek ta mukʼ. Jaʼ noʼox me ta jtsatsubtastik mas kʼop mi jech chi jtakʼav eke (kʼelo Salmo 37:8). Mu me xavakʼ tajmek ta avoʼonton mi oy bu chʼay kʼopoj ta skoj at-oʼonton li achiʼile (Job 6:3).
16. 1) ¿Kʼuxi xuʼ xakʼ ta xkuxlejal nupul-tsʼakaletik li kʼusi yaloj Jesús ta Mateo 7:1-5? 2) ¿Kʼu yuʼun tsots skʼoplal ti mu xbatik ta mas li nupul-tsʼakaletike?
16 Li nupul-tsʼakaletike skʼan me jaʼ noʼox spasik li kʼusi xuʼ yuʼunike. Yikʼaluk van oy xchopolil xil li xchiʼile xchiʼuk yikʼaluk van xi snope: «Ta jelbe stalelal». Xuʼ onoʼox van tsjelbe stalelal ta kʼunkʼun li xchiʼil mi chkʼanvane xchiʼuk mi oy smalael yuʼune. Pe vuleso me ta ajol li kʼusi laj yal Jesús ta sventa li buchʼutik jaʼ noʼox tskʼelilanbeik jsetʼ-juteb spaltail xchiʼilike: ti tskʼelbeik li «juteb scʼaʼepal sat» yermanotakike, pe ti muʼyuk tskʼelik «li jtel ta tsʼamteʼ te xtelet» ta sat stukike. Xi laj yal mantale: «Mu me xaticʼbe smul achiʼilic, yuʼun jech mu xavichʼ ticʼbel amulic», xi (kʼelo Mateo 7:1-5). Melel onoʼox chaʼa, taje maʼuk smelolal ti yuʼun te noʼox jkʼelojtik li kʼusi toj chopolik tspase. Li Robert ti oy xa van ta 40 jabil snupunele, xi chale: «Skʼan jamal xloʼilajik li nupul-tsʼakaletike xchiʼuk ti ta sjunuluk yoʼonton xchʼamik li tojobtasel chakʼbe sbaik ta jujuntale, akʼo mi oy bu skʼan sjel stalelalik», xi. Jamal lek xkaʼitik chaʼa, ti skʼan mu xi jbat ta mase. Maʼuk xa nopilan ti kʼuyelan cha kʼanbe stalelal li achiʼile, moʼoj, jaʼ lek ti xa tsak ta mukʼ xchiʼuk ti xa kʼupinbe li slekil talelal oy avie (Ecl. 9:9).
17, 18. ¿Bu xuʼ jtatik koltael mi chkat koʼontontik ta skoj li vokolile?
17 Li nupul-tsʼakaletik noxtoke xuʼ me jaʼ chil-o svokolik kʼalal oy kʼusi chjel ta xkuxlejalike. Jech kʼuchaʼal liʼe, toj tsots abtel yichʼoj li stsʼitesel alab-nichʼnabiletike. O yikʼaluk van toj tsots x-ipaj li stukike o ti x-ipaj junuk yolike. Li totil-meʼiletik ti malubemik xae yikʼaluk van tsots skʼanik chabiel. O yikʼaluk van nom xbat ta naklej li alab-nichʼnabiletike. Jech xtok, yikʼaluk van toj tsots chkaʼitik ta spasel li kʼusi chakʼ jbaintik steklumal Jeovae. Taje yikʼaluk jaʼ chil-o svokolik li nupul-tsʼakaletike.
18 ¿Kʼusi xuʼ xa pas mi mu xa xkuch chavaʼi li vokolil ta anupunele? (Pro. 24:10.) ¡Mu xa lubtsaj! Mi xmuyubaj xa onoʼox Satanás kʼalal chikta sba ta spasel kʼusi tukʼ li jun yajtunel Diose, ¡nopo xa noʼox avaʼi kʼu to yutsil chil kʼalal chiktaik ta spasel kʼusi lek li jun nupul-tsʼakale! Jaʼ yuʼun, akʼo avipal sventa mu xtuchʼ li oxkʼol chʼojone, jaʼ xkaltik, li anupunele. Li Vivliae ep tajmek chalbe sloʼilal tukʼil yajtuneltak Dios ti kuch yuʼunik li tsatsal vokoliletike. Jun veltae, li Davide xi jamal laj yalbe Jeova li kʼusi oy ta yoʼontone: «Dios cuʼun, cʼuxubinun me, yuʼun oy ep bochʼo [...] tscʼan chiyutsʼintaicun», xut (Sal. 56:1). ¿Mi oy jech avaʼioj aba kʼuchaʼal Davide? Mi jech o mi mu jechuk chavaʼi aba ta skoj li vokolil tsnuptan avutsʼ avalale, o ta skoj kʼusi yan, vuleso me ta ajol liʼe: jech kʼuchaʼal la sta yipal David sventa xkuch yuʼun li svokole, xuʼ me jech xa ta avipal ek. Xi laj yale: «La jcʼan coltael yuʼun li Mucʼul Diose, jech laj yaʼibun li jcʼope; la scoltaun ta sventa scotol li xiʼel chcaʼye», xi (Sal. 34:4).
Epal bendisionetik
19. ¿Kʼuxi xuʼ stsal kuʼuntik li kʼusitik chakʼ tal Satanase?
19 Skʼan me spatbe sba yoʼontonik ta jujuntal li nupul-tsʼakaletik li ta slajeb kʼakʼal kuxulutike (1 Tes. 5:11). Mu me xchʼay ta ajol liʼe: li Satanase chal ti jaʼ noʼox ta jsaʼ jlekilal jtuktik kʼalal chi jtun ta stojolal Diose. Toj ep me kʼusitik tstunes sventa tsokesbe stukʼil yoʼonton li jchʼunolajele; xchiʼuk kʼalal to ta snupunel xuʼ tsokesbe. Pe mi jpatoj lek koʼontontik ta stojolal li Jeovae, xuʼ me stsal kuʼuntik li kʼusitik chakʼ tal Satanase (Pro. 3:5, 6). Xi la stsʼiba li Pabloe: «Li Cajvaltique te onoʼox oy ta jtsʼel. Jaʼ laj yacʼbun jtsatsal», xi (2 Tim. 4:17).
20. ¿Kʼusi bendisionetik tstaik li buchʼutik tstsakik ta mukʼ Dios ta snupunelike?
20 Ep me bendisionetik tstaik li nupul-tsʼakaletik ti stsakojik lek ta venta Dios ta snupunelike. Jaʼ jech kʼotem ta stojolal li Joel xchiʼuk yajnil ti oy xa ta 51 jabil nupunemike. Xi chale: «Koliyal tajmek chkalbe Jeova ti toj lek li kajnile xchiʼuk ti toj lek xkil jbakutike. Batsʼi jtaʼo jbakutik tajmek chkaʼi», xi. ¿Kʼu yuʼun ti jech chale? «Ta slekil onoʼox koʼonton ta xkichʼ jbakutik ta mukʼ, ta kʼanelal xchiʼuk oy smalael kuʼunkutik», xi. Melel onoʼox chaʼa, li ta balumil kuxulutik avie muʼyuk onoʼox buchʼu ti tukʼ xa tajmek snupunele. Pe xuʼ xkakʼbetik yipal ti akʼo te oyuk ta jnupuneltik li Jeovae xchiʼuk ti xkakʼ ta jkuxlejaltik li beiltaseletik ta Vivliae. Mi jech ta jpastike, li jnupuneltike jech me kʼuchaʼal oxkʼol chʼojon ti vokol ta tuchʼele (Ecl. 4:12).
¿Mi xvul ta ajol?
• ¿Kʼusi smelolal ti ta jtsaktik ta mukʼ Jeova li ta jnupuneltike?
• ¿Kʼusi skʼan spas li nupul-tsʼakaletik kʼalal chlik kʼope?
• ¿Kʼuxi xuʼ jnaʼtik mi te oy ta jnupuneltik li Diose?
[Lokʼol ta pajina 18]
Kʼalal jmoj tspasik orasion li nupul-tsʼakaletike jaʼ me tstsal-o yuʼunik li vokoliletike