«Li sKʼejimolal Nabe» jaʼ snit loʼil ti tsots skʼoplale
TA 22 yuʼun mayo ta 2007, li Museo ta Israel te ta lum Jerusalene laj yakʼ ta ilel ta skotol krixchanoetik li jsetʼ balbal vun ta hebreo ti laj yichʼ tsʼibael ta siglo 7 xchiʼuk 8 li ta jkʼakʼaliltike. Jaʼ jun voʼneal tsʼib ti chalbe skʼoplal li teksto ta Éxodo 13:19 kʼalal ta 16:1. Li voʼneal tsʼibetike te stsakojbe skʼoplal «li sKʼejimolal Nabe», jun kʼejimol yuʼun j-israeletik ta sventa li labal sba pojel laj yichʼik kʼalal la xtuchʼik li Tsajal Nabe. ¿Kʼu yuʼun toj tsots skʼoplal li jsetʼ balbal vun taje?
Ti kʼusi mas tsots-o skʼoplale jaʼ ti kʼusi ora laj yichʼ tsʼibaele. Li Balbal Vunetik ta Nab Muertoe laj yichʼ tsʼibael ta siglo 3 kʼalal maʼuk toʼox jkʼakʼaliltike xchiʼuk ta siglo 1 ta jkʼakʼaliltik. Kʼalal skʼan toʼox xichʼ tael li balbal vun taje —oy xa van ta 60 jabil—, li tsʼib ta hebreo ti mas voʼnee jaʼ toʼox li Códice de Alepo ti laj yichʼ tsʼibael ta sjabilal 930 ta jkʼakʼaliltike. Oy onoʼox van bu junantik bikʼtal vunetik chaʼa, pe muʼyuk toʼox bu tabil junuk voʼneal tsʼib ta hebreo ti laj yichʼ tsʼibael li ta jabiletik taje.
Li James S. Snyder, direktor yuʼun Museo ta Israele laj yal ti «voʼneal tsʼib yuʼun li sKʼejimolal Nabe jaʼ snit loʼil ti tsots skʼoplale ti koʼol chkʼot sloʼil yuʼun Li Balbal Vunetik ta nab Muerto [...] xchiʼuk li Códice de Alepo». Laj to yalbe skʼoplal xtok ti voʼneal tsʼib xchiʼuk yan tekstoetik ta Vivlia ti tsʼibabil ta voʼnee «jaʼ jun slekil kʼelobil ti muʼyuk jelbil li tsʼib [ta Vivliae]».
Yikʼaluk la li uni jsetʼ balbal vun taje jaʼ la te kapal laj yichʼ tael yaʼeluk li ta voʼneal tsʼibetik la staik ta slajebtik batel siglo 19 te ta snail tsobobbail ta lum El Cairo (Egipto). Pe jaʼ to ta slajebtik xa echʼel sjabilal 1970 laj yilik ti toj ep sbalile, jaʼ to ti kʼalal jun jkʼej voʼneal tsʼibetik ta hebreo bat skʼanbe koltael jun vinik ti lek chaneme. Li voʼneal tsʼibetik taje la spasik ta preva ta carbono 14 sventa tsnaʼik mi voʼne xa tsʼibabil xchiʼuk la skʼejik jaʼ to kʼalal kʼot ta nopel ti chbat yakʼik ta Museo ta Israele.
Li Adolfo Roitman jaʼ skʼejoj li Balbal Vunetik yichʼoj tael ta Nab Muertoe xchiʼuk jaʼ direktor ta sventa li Santuario del Libro ti jaʼ te nitil skʼoplal xchiʼuk li Museo ta Israele, xi laj yal ta sventa li jsetʼ balbal vun ti kʼu yuʼun toj tsots skʼoplale: «Li voʼneal tsʼib sKʼejimolal Nabe jaʼ svinajeb ti muʼyuk jelem-o ti kʼuyelan yichʼoj jelubtasel ta Vivlia li teksto la stsʼiba jmasoretaetike, akʼo mi oy xa jayibuk sien jabil jelavem», xi. Toj labal sba ti koʼol yichʼoj tsʼibael kʼuchaʼal ta siglo 7 xchiʼuk 8 avi kʼakʼal li sKʼejimolal Nabe.
Jech kʼuchaʼal chkiltike, toj lek tukʼ la slokʼtaik Vivlia li jtsʼibajometike. Pe ti buchʼu muʼyuk yakʼoj chʼayuk ta bee jaʼ li Diose, yuʼun jaʼ sKʼop yakʼoj ta naʼel stuk. Ta melel, li teksto ta Vivlia ti ta jtunestik avie sta-o me ti jpat lek koʼontontik ta stojolale.
[Lokʼol ta pajina 32]
Ta slekil yoʼonton li Museo ta Israele (Jerusalén)