«Nopol xa scʼan sta li smucʼta cʼacʼalil Mucʼul Diose»: chʼikutik me batel lek ta mantal
«Cacʼtic persa ti acʼo chʼicutic lec batele.» (HEB. 6:1)
1, 2. ¿Kʼusi kʼot ta pasel ti jaʼo xuʼ «[xjatavik] batel ta anil ta vitsetic» li yajtsʼaklomtak Cristo ta Jerusalén xchiʼuk li ta Judeae?
JUN veltae nopajik tal ta stojolal Jesús li yajtsʼaklomtake xchiʼuk xi la sjakʼbeike: «[¿]Kʼusi senyail ti liʼ xa oyote xchiʼuk li slajebal kʼusitik chkʼotanuk ta pasele?, [NM]». Laj yal jun albil kʼop sventa tstakʼ li kʼusi jakʼbate, ti lik kʼotuk ta pasel jutuk ta baʼyel sigloe. Laj yalbe skʼoplal ti kʼusi chkʼot ta pasel ti jaʼ chakʼ ta ilel ti mu stselpʼuj li lajelale. Kʼalal mi kʼot ta pasel taje, li «[jnaklejetik] ta Judeae, [skʼan chjatavik] batel ta anil ta vitsetic» (Mat. 24:1-3, 15-22). ¿Mi snaʼik skʼelel kʼusi ti chkʼot ta pasel li yajtsʼaklomtak Cristo taje xchiʼuk mi chchʼunbeik van smantal li Jchanubtasvanej yuʼunike?
2 Kʼalal jutuk xaʼox mu 30 jabiluk yechʼel taje, ta sjabilal 61, li jtakbol Pabloe la stsʼiba jun karta ti tsotsik kʼusi chal ta sventa li j-hebreoetik ti jaʼik yajtsʼaklomtak Cristo ta Jerusalene xchiʼuk li buchʼutik ta xokontak Jerusalene. ¿Kʼu yuʼun? Sventa tsnopik ti kʼuyelan kuxulike. Li Pablo xchiʼuk li yajtsʼaklomtak Cristo taje mi jaʼuk snaʼik ti kʼajomal xa noʼox voʼob jabil skʼan xvul ta lokʼel li senyaile xchiʼuk ti chlik «li tsots vocole» (Mat. 24:21). Li ta sjabilal 66 la sjoyibtaik Jerusalén li soltaroetik ta Roma ti jaʼ jbabe yuʼunik li Cestio Galoe. Pe kʼalal poʼot xaʼox xlom li lume, ta jech noʼox laj yal mantal Cestio Galo ti akʼo mu xa sjoyibtaik li lume; taj une jaʼo xuʼ xjatavik lokʼel.
3. ¿Kʼusi tojobtasel akʼbatik yuʼun Pablo li j-hebreoetik ti jaʼik yajtsʼaklomtak Cristoe, xchiʼuk kʼu yuʼun jech albatik?
3 Skʼan snaʼik stʼujel kʼusi lek xchiʼuk kʼusi chopol li yajtsʼaklomtak Cristoe xchiʼuk ti lekuk xkʼot satik ta mantal yoʼ tsnaʼik kʼusi smelolal li kʼusi chkʼot ta pasele xchiʼuk ti skʼan xjatavike. Pe bu cha ta, li jlome «macal [y]oʼntonic». Xkoʼolajik kʼuchaʼal neneʼik ta mantal xkaltik ti «chuʼil» to tskʼanike (kʼelo Hebreos 5:11-13). Akʼo mi voʼne yochelik ta mantal, jlome lik «[s]comtsanic o li cuxul Diose» (Heb. 3:12). Ep buchʼutik xtok ti nopem xaʼiik chchʼay sbaik li ta tsobajeletike manchuk mi «poʼot xa» li kʼusi chkʼot ta pasele (Heb. 10:24, 25). Jech oxal, xi tojobtasatik yuʼun li Pabloe: «Mu jaʼuc noʼox chcalilanbe jbatic ti cʼu xʼelan lijʼalbat scʼop Cristo ta sliquebe. Cacʼtic persa ti acʼo chʼicutic lec batele» (Heb. 6:1).
4. ¿Kʼu yuʼun toj tsots skʼoplal ti vikʼiluk jsatike, xchiʼuk kʼusi tskoltautik spasel taje?
4 Li voʼotike kuxulutik ta skʼakʼalil ti bu chkʼot ta tsutsel li kʼusi kak yaloj Jesuse. «Nopol xa scʼan sta li smucʼta cʼacʼalil Mucʼul Diose», «poʼot xa» tajek, taje jaʼo chlaj li sbalumil Satanase (Sof. 1:14). Mas to me tsots skʼoplal avi ti skʼan vikʼiluk jsatik xchiʼuk ti jtsatsubtas jbatik ta mantale (1 Ped. 5:8). Pe ¿mi yakal ta jpastik ta batsʼi melel taje? Mi chi jchʼiutik batel ta mantale jaʼ me tskoltautik ti mu jchʼay ta joltik ti bu kʼakʼal kuxulutike.
¿Kʼusi smelolal li chʼiel ta mantale?
5, 6. 1) ¿Kʼusi smakoj batel li chʼiel ta mantale? 2) ¿Kʼusi skʼan xkakʼbetik lek yipal ta spasel mi ta jkʼan chi jchʼiutik batel ta mantale?
5 Li jtakbol Pabloe laj yalbe j-hebreoetik ti akʼo chʼiikuk batel ta mantale xchiʼuk laj yalbe ti kʼusi smakoj batel taje (kʼelo Hebreos 5:14). Li krixchanoetik ti yijik ta mantale maʼuk xmuyubajik ta yuchʼel yaʼlel «chuʼil», moʼoj, yuʼun jaʼ tskʼanik «li tsatsal veʼlile». Jaʼ yuʼun xojtikinik lek li kʼusitik baʼyel skʼan chanele xchiʼuk li kʼusitik tsotsike (1 Cor. 2:10). Jech xtok, ta skoj ti chakʼ ta xkuxlejalik li kʼusi chchanike chanem lek li snopbenike, jaʼ yuʼun xtojobik ta skʼelel li kʼusi leke xchiʼuk li kʼusi chopole. Jaʼ jech ta melel, kʼalal oy kʼusi tsnop tspasike tskʼelik kʼusi chal li beiltaseletik ta Vivlia ta sventa li kʼusi tsnuptanike xchiʼuk chakʼ ta xkuxlejalik.
6 Xi la stsʼiba li Pabloe: «Jtsʼetan jniʼ jchiquintic ta yaʼyiel ti cʼu sʼelan laj caʼitique, tsotsuc scʼoplal bejbunuc ta coʼntontic yoʼ jech mu xquictatic comel ti lequil be jtamojtique» (Heb. 2:1, Ch). Jech, xuʼ mu xkakʼtik venta ti kʼunkʼun chi jchʼay batel ta bee. Sventa mu jechuk xkʼot ta jtojolaltike skʼan me «jtsʼetan jniʼ jchiquintic ta yaʼyiel» lek kʼalal ta jchantik li kʼusitik melel ta Vivliae. Xi jakʼbe jbatike: «¿Mi te noʼox van li paj ta xchanel li kʼusitik baʼyel skʼan chanele? ¿Mi muʼyuk van chlokʼ ta koʼonton li kʼusi ta jpase, mi jaʼ noʼox van ta jpas ta skoj ti jech skʼan jpase? ¿Kʼusi xuʼ jpas sventa teuk lek ta koʼonton li melel mantale xchiʼuk ti xi chʼi lek ta mantale?». Toj ep skʼan xkakʼbetik yipal sventa xi jchʼi batel li ta mantale: skʼan xkojtikintik lek li sKʼop Diose xchiʼuk skʼan jchantik xchʼunel mantal.
Kojtikintik lek li sKʼop Diose
7. ¿Kʼuxi ta jtabetik sbalil kʼalal chkojtikintik lek li sKʼop Diose?
7 Xi la stsʼiba li Pabloe: «Li bochʼotic chuʼil to tscʼanique yuʼun mu to xotquin [o mu to snaʼik «cʼusi lec ta pasel» ti] cʼu xʼelan ta chʼunel li cʼusitic tuqʼue, yuʼun olol to» (Heb. 5:13; Achʼ Testamento, ta skʼop Chenalhó). Sventa xi jchʼiutik ta mantale skʼan me xkojtikinbetik lek li yaʼyej Diose. Li yaʼyej Dios taje te ta jtatik ta Vivlia, jaʼ yuʼun skʼan jchantik lek xchiʼuk li vunetik ti lokʼem sloʼilal ta Vivlia ti chakʼ li «jʼabtel ti jun [«tukʼ», NM] yoʼnton [...], ti lec bije» (Mat. 24:45-47). Jaʼ jech chkiltik kʼuyelan snopben li Diose xchiʼuk ti xtojob mas li jnopbetik ta skʼelel li kʼusi lek xchiʼuk li kʼusi chopole. Jkʼeltik kʼuxi jech kʼot ta stojolal Rosa.a Xi chal kaʼitik li ermana taje: «Li kʼusi mas tunem kuʼun ta jkuxlejale jaʼ ti nopolik noʼox ta jchan li Vivliae. Akʼo mi ta chib to jabil tsuts kuʼun skʼelel, xi muyubaj tajek yuʼun laj kojtikin mas li Jpasvanej kuʼune: ti kʼuyelan stalelale, li kʼusi lek chile xchiʼuk li kʼusi muʼyuke, ti bu to kʼalal ch-abtej li sjuʼelale xchiʼuk ti bu to kʼalal chkʼot li spʼijile. Li xchanel jujun kʼakʼal Vivliae jaʼ la skoltaun ta stsʼikel echʼel li tsatsal vokol chvul ta jkuxlejale».
8. ¿Kʼuxi xuʼ x-abtej ta jtojolaltik li sKʼop Diose?
8 Toj tsots me sjuʼel ch-abtej ta jtojolaltik li yaʼyej sKʼop Dios mi ta jkʼeltik jujun kʼakʼale (kʼelo Hebreos 4:12). Ta stukʼibtas li jtalelaltike xchiʼuk jaʼ me tspasutik echʼel ta lekil krixchano sventa mas lek xilutik li Jeovae. ¿Mi skʼan van xa chʼakbe mas yorail xa naʼ xchanel li Vivliae xchiʼuk ti xa nopbe lek smelolale?
9, 10. ¿Kʼusi smakoj batel li yojtikinel sKʼop Diose? Alo kaʼitik.
9 Jamal ta aʼyel chaʼa ti maʼuk noʼox skʼan xkojtikintik jutuk li kʼusi chal Vivliae, moʼoj, yuʼun skʼan xkojtikintik lek. Li ololetik ta mantal laj yalbe skʼoplal Pabloe snabeik van jutuk skʼoplal li mantale. Ti kʼusie yuʼun mu xkʼelbe yuʼunik sbalil li kʼusi chchanike yuʼun muʼyuk chakʼ ta xkuxlejalik. Muʼyuk chanemik xkaltik yuʼun muʼyuk tstsakik ta mukʼ li beiltaseletik ta Vivlia kʼalal oy kʼusi tsnop tspasike.
10 Kʼuchaʼal chkiltike, mu stakʼ xkaltik ti xkojtikinbetik lek sKʼop Dios mi muʼyuk chkakʼ ta jkuxlejaltik li kʼusi chakʼ ta chanele. Jaʼ jech chakʼ ta ilel xkuxlejal li ermana Kyle. Laj yut sba xchiʼuk jun xchiʼil ta abtel. Pe tskʼan chchapan yaʼi li skʼope. ¿Kʼusi la spas? Xi chal kaʼitik stuke: «Jaʼ baʼyel vul ta jol li kʼusi chal Romanos 12:18 ti xi chale: “Li cʼusi oy ta aventaic ti me xuʼe, jaʼ ti acʼo avaqʼuic persa ti muʼyucuc cʼop avuʼunic achiʼuquic scotol cristianoetique”. Jaʼ yuʼun laj kalbe jchiʼil ta abtel ti ta jkʼan ta jchiʼin ta loʼil kʼalal mi laj koʼontonkutik ta abtele». Toj lek loʼilajik, xchiʼuk li xchiʼil ta abtel Kyle toj labal to laj yil ti jech la spase. Xi laj yal ta slajeb li ermanae: «La jchan ti lek kʼusi chkʼot ta pasel kuʼuntik mi chkakʼ ta jkuxlejaltik li beiltaseletik ta Vivliae».
Jchantik xchʼunel mantal
11. ¿Kʼusi chakʼ kiltik ti mu kʼunuk ta chʼunel mantal kʼalal chkil jvokoltike?
11 Yikʼaluk me mas vokol chkaʼitik ta yakʼel ta jkuxlejaltik li tojobtaseletik ta Vivlia kʼalal chkil jvokoltike. Kalbetik skʼoplal li kʼusi kʼot ta stojolal j-israeletike. Kʼalal mu toʼox jaluk yechʼel ti koltaatik lokʼel ta Egipto yuʼun li Jeovae «lic yutic li Moisese» xchiʼuk lik «[s]qʼuelbeic yoʼnton li Mucʼul Diose». ¿Kʼu yuʼun ti jech lik loʼilajikuk taje? Jaʼ ta skoj ti chʼabal yaʼalike (Éxo. 17:1-4). Laj xtoke, muʼyuk la xchʼunik li mantal ti chal ti mu stakʼ xichʼik ta mukʼ yan kʼusitike, akʼo mi jaʼ toʼox ta xchibal yual ti la spasik trato xchiʼuk Jeova xchiʼuk ti laj yalbeik ti chchʼunbeik skotol li smantale (Éxo. 24:3, 12-18; 32:1, 2, 7-9). ¿Kʼu yuʼun muʼyuk la xchʼunik li mantale? ¿Mi jaʼ van ta skoj ti jal xa batem ta vits Horeb li Moisés ta yichʼel tal li smantaltak Diose xchiʼuk ti chiʼik mi jaʼo xtal tsakatikuk ta kʼope? Yuʼun tsakatik xa onoʼox ta kʼop yuʼun j-amalequetik xchiʼuk jaʼ koltavan Moisés ta stsalel kʼalal stoyoj li skʼobe. Pe li avi une chʼabal te li Moisese. ¿Kʼusi van tspasik ti stsakatik ta kʼop yan veltae? (Éxo. 17:8-16.) Kʼusuk ti srasonal yuʼunike, pe «muc xichʼic ta mucʼ» mantal li j-israeletike (Hech. 7:39-41). Ta mas tsʼakale muʼyuk xchʼunbeik smantal Jeova xtok kʼalal mukʼ skʼan x-ochik li ta Albil Balumil ta skoj ti chiʼike. Jaʼ yuʼun tsots pʼijubtasatik yuʼun Pablo li yajtsʼaklomtak Cristo sventa mu jechuk spasik kʼuchaʼal li j-israeletik ti muʼyuk xchʼunik mantale (Heb. 4:3, 11).
12. ¿Kʼuxi la xchan xchʼunel mantal li Jesuse, xchiʼuk kʼuxi la stabe sbalil ti vaʼ yelan la xchane?
12 Skʼan me xkakʼ tajek kipaltik ta xchʼunbel smantal Jeova sventa xi jchʼiutik batel ta mantal. Pe ta jutuk mu skotoluk veltae jaʼ to ta jchantik xchʼunel mantal kʼalal chkil jvokoltike, jaʼ jech chkiltik ta stojolal li Jesuse (kʼelo Hebreos 5:8, 9). Kʼalal te toʼox oy ta vinajel li Jesuse la xchʼunbe skotol smantal li sTote. Pe kʼalal ay ta Balumile toj tsots laj yaʼi ta xchʼunbel smantal li Diose, laj yil-o svokol ta sbekʼtal xchiʼuk laj yat-o yoʼonton. Kʼalal la xchʼun mantal ti jaʼo chil tajek svokole, jaʼ la xchan-o lek ta spasel li kʼusi ch-akʼbat sbain yuʼun Diose: jaʼ ti ch-och ta Ajvalile xchiʼuk ti chtun ta Mero Bankilal Palee.
13. ¿Kʼuxi chkakʼtik ta ilel ti jchanojtik xa xchʼunel mantale?
13 Pe ¿kʼusi xuʼ xkaltik li ta jtojolaltike? ¿Mi jpʼel ta koʼontontik ti ta jchʼunbetik smantal Jeova akʼo mi xkiltik tsots vokolile? (Kʼelo 1 Pedro 1:6, 7.) Toj jamal lek chalbutik kʼusi skʼan jpastik li tojobtaseletik chakʼbutik Dios ta sventa jtalelaltik, ti meleluk xi jkʼopoje, ti kʼusi ta jloʼiltatike, li skʼelel xchiʼuk li xchanel Vivliae, li tsobajeletike xchiʼuk ta sventa li chol mantale (Jos. 1:8; Mat. 28:19, 20; Efe. 4:25, 28, 29; 5:3-5; Heb. 10:24, 25). ¿Mi ta van jchʼunbetik smantal Dios ta sventa skotol taje, akʼo mi yakal chkiltik tsots vokolil? Mi jech ta jpastike, ta me xkakʼtik ta ilel ti yakal chi jchʼi batel ta mantale.
¿Kʼuxi ta jtabetik sbalil ti yijutik ta mantale?
14. ¿Kʼuxi la sta xchabiel jun ermano ta skoj ti chʼiem lek ta mantale?
14 Jaʼ jun batsʼi chabiel tsta li jun yajtsʼaklom Cristo ti chanem xa lek snopbene, yuʼun jaʼ jech xtojob ta skʼelel li kʼusi leke xchiʼuk li kʼusi chopol ta jun balumil ti «[pimubem] ta jyalel[e]» (Efe. 4:19). Jech kʼuchaʼal Jorge ti jaʼ jun ermano ti nopem xaʼi skʼelel li vunetik ti lokʼem sloʼilal ta Vivliae xchiʼuk ti toj ep sbalil chil li kʼusi chale, la xchʼam jun abtelal ti bu naka antsetik ch-abteje. Xi chal kaʼitike: «Ep ti lek chaʼiik spasel mulivajel li jchiʼiltak ta abtele xchiʼuk ti muʼyuk xa bu tsmukike; pe oy jun ants ti lek x-ichʼvan ta mukʼe xchiʼuk lik kʼotuk ta yoʼonton li kʼusi chal Vivliae. Pe jun velta kʼalal jaʼo jtuk te oyunkutik ta snail abtelale, lik sloʼlabun jol. Kaloje naka noʼox chtajin, pe bu cha ta, yantik xnopaj tal ta jtojolal, vaʼun mu xa jnaʼ kʼusi ta jpas. Jaʼo vul ta jol sloʼil xkuxlejal jun ermano ti la jkʼel ta revista Li Jkʼel osil ta toyole ti chalbe skʼoplal kʼuxi la stsal jun vokol ta yabtel eke. Taje te chalbe skʼoplal José xchiʼuk li yajnil Potifare.b Jaʼ yuʼun ta sjunul koʼonton la jchʼak lokʼel ta jtojolal, vaʼun te lubtsaj xchiʼuk lokʼ batel» (Gén. 39:7-12). Solel xkuxet yoʼonton laj yaʼi Jorge ta sventa ti mu kʼusi mas xkʼot ta pasele xchiʼuk ti muʼyuk xikʼubtas li sjol yoʼontone (1 Tim. 1:5).
15. ¿Kʼuxi tstsatsubtas koʼontontik kʼalal chi jchʼi echʼel ta mantale?
15 Oy to yan sbalil ta jtatik kʼalal chi jchʼi batel ta mantale, jaʼ ti tstsatsub koʼontontik yuʼune, jaʼ xkaltik, ti kʼu kelantik ta melele; taje jaʼ me tskoltautik sventa jchʼuntik li mantal liʼe: «Mu me xalajic ta loʼlael yuʼun li cʼusitic chaqʼuic ta chʼunel ti muʼyuc bu caʼyojtic oe» (kʼelo Hebreos 13:9). Kʼalal chkakʼbetik yipal sventa chi jchʼi batel ta mantale, jaʼ te-o ta jnopbentik ta «[snaʼel] stʼujel batel ti bu leque», jaʼ xkaltik, ti kʼusi mas tsots skʼoplale (Fili. 1:9, 10). Taj xtok une jaʼ me tskoltautik ti toj epuk sbalil xkiltik li Jeovae xchiʼuk ti akʼo jtojbetik ta vokol skotol li kʼusi yakʼojbutike (Rom. 3:24). Jaʼ jech oy ta yoʼontonik stojbel ta vokol xchiʼuk ti toj lek xil sbaik xchiʼuk Jeova li buchʼutik «yijuben xa [s]jolic ta sventa li cʼusi [ts]nopique» (1 Cor. 14:20).
16. ¿Kʼusi koltaat-o jun ermana ti pas ta jun yoʼontone?
16 Jun ermana ti Luisa sbie laj yakʼ venta ti ta slikebale jaʼ noʼox tspas li abtelaletik ta sventa mantal yoʼ lek xkʼopojik ta stojolale. Xi chal kaʼitike: «Mu kʼusi chopol ta jpas, pe jech xtok un, muʼyuk bu mas oy ta koʼonton chi tun ta stojolal Jeova. Laj kakʼ venta ta tsʼakal mi ta jkʼan chkakʼbe Jeova li kʼusi mas leke, oy kʼusi skʼan jel ta jkuxlejal; vaʼun ti kʼusi mas tsots skʼoplal laj jele jaʼ ti laj kakʼ lek ta koʼonton li mantale xchiʼuk ti ta sjunul koʼonton chi tun ta stojolale». Koliyal ti laj yakʼbe yipal li Luisae pas ta jun yoʼonton, xchiʼuk xtok jaʼ kuch-o yuʼun li tsatsal chamel la snuptan ta tsʼakale (Sant. 5:8). Xi tsuts li sloʼile: «Toj ep laj kil jvokol, pe nopol laj kaʼi jba ta stojolal Jeova».
«[Chʼunik] ta scotol avoʼntonic» li mantale
17. ¿Kʼu yuʼun toj tsots skʼoplal ti la xchʼunik mantal li yajtsʼaklomtak Cristo ta baʼyel sigloe?
17 Li tojobtasel akʼbatik yuʼun Pablo ti akʼo xchʼiik ta mantal li yajtsʼaklomtak Cristo ta Jerusalén xchiʼuk li ta Judeae jaʼ mukʼ xchamik-o. Ti buchʼutik la xchʼunik li mantal laj yal Pabloe la xchanik lek sventa xkʼot lek satik ta mantal, vaʼun jaʼ jech laj yilik li senyail ti smalaojik sventa «[chjatavik] batel ta anil ta vitseti[ke]». «Cʼalal [laj yilik] ti chichʼ soquesel, ti chichʼ bolibtasel o chʼulna ta scoj ti te chichʼ vaʼanel li cʼusi toj chopol chil Dios[e]», jaʼ xkaltik, li soltaroetik ta Roma ti sjoyojik Jerusalene xchiʼuk ti ch-ochik ta lume, laj yakʼik venta ti kʼot xa yorail chjatavike (Mat. 24:15, 16). Vul ta sjolik li pʼijubtasel kak yaloj Jesuse, jatavik lokʼel ta Jerusalén kʼalal mu toʼox chichʼ lajesele; jaʼ jech kʼuchaʼal laj yal li pale j-al-loʼil ti Eusebio sbie, te la batik ta naklej ta Pela (o ta Pella) ta svitsaltak Galaad. Jaʼ jech kolik li ta tsatsal vokolil ti muʼyuk bu xil-o jech li Jerusalene.
18, 19. 1) ¿Kʼu yuʼun mas to toj tsots skʼoplal avi ti jchʼuntik mantale? 2) ¿Kʼusi chalbe skʼoplal li ta yan xchanobile?
18 Li yajtsʼaklomtak Cristo ti chʼiemik lek ta mantale ta xchʼunik mantal, vaʼun jaʼ me chkolik-o mi kʼot skʼakʼalil chkʼot ta pasel kʼuchaʼal yaloj Jesús ti «ta onoʼox xtal li tsots vocole», ti muʼyuk bu jech kʼotem ta pasel ti kʼu sjalil tal kuxlejale (Mat. 24:21). ¿Mi ta van jchʼuntik kʼusiuk ti anil skʼan pasel chal li «jchabina ti jun [«tukʼ», NM] yoʼnton[e]»? (Luc. 12:42.) ¡Toj tsots me skʼoplal ti ta skotol koʼontontik jchʼuntik mantale! (Rom. 6:17.)
19 Sventa xi jchʼi batel ta mantale skʼan me jchanubtas lek li jnopbentik kʼalal ta jchantik lek li sKʼop Diose xchiʼuk kʼalal ta jchantik xchʼunel li mantale. Li kerem-tsebetike mas to toj tsots chaʼiik ti xchʼiik lek ta mantale. Li ta yan xchanobile chal kaʼitik kʼusi xuʼ spasik sventa xchʼiik li ta mantale.
[Tsʼibetik ta yok vun]
a Jlom biiletike jelbil.
b Kʼelo li mantal «Fortalecidos para rechazar el mal», ta revista La Atalaya 1 yuʼun oktuvre ta 1999.
¿Kʼusi la achan?
• ¿Kʼusi smakoj batel li chʼiel ta mantale, xchiʼuk kʼusi skʼan jpastik sventa jtatike?
• ¿Kʼu yuʼun skʼan xkojtikintik lek Vivlia mi ta jkʼan chi jchʼiutik batel ta mantale?
• ¿Kʼuxi xuʼ jchantik xchʼunel li mantale?
• ¿Kʼuxi ta jtabetik sbalil ti kʼalal chʼiemutik ta mantale?
[Lokʼol ta pajina 10]
Kʼalal chkakʼ ta jkuxlejaltik li tojobtaseletik ta Vivliae jaʼ me tskoltautik ta stsalel li vokoliletike xchiʼuk chvinaj ti yijutik ta mantale
[Lokʼol ta pajina 12]
Muʼyuk xchamik li buchʼutik la xchikintaik lek li pʼijubtasel laj yakʼ Jesuse