Chanbo stalelal li Jesuse: akʼo ta ilel ti cha kʼanvan kʼalal cha chanubtasvane
«Me junuc cristiano muʼyuc bochʼo jech chloʼilaj jech chac cʼu chaʼal li vinic leʼe.» (JUAN 7:46)
1. ¿Kʼu yelan laj yaʼi krixchanoetik ti kʼuyelan ichanubtasvan li Jesuse?
¿MI XNOP avuʼun kʼu to yutsil ta aʼiel ti kʼuyelan kʼopoj li Jesuse? Li Vivliae chakʼ kiltik kʼuyelan laj yaʼi li krixchanoetik ti kʼuyelan chanubtasvane. Jech kʼuchaʼal liʼe, li j-al lekil aʼyej Lucase laj yal ti jnaklejetik ta Nazarete «ichʼay yoʼntonic ta sventa ti toj lec cʼusi laj yale». Li Mateoe chal ti krixchanoetik ti la xchikintaik li Mantaletik ta Vitse «ichʼay yoʼnton[ik] [...] [ti] cʼu xʼelan ichanubtasvan li Jesuse». Li Juan eke chal ti mayoletik bat tsakik Jesuse xokol skʼob isutik xchiʼuk xi laj yalike: «Me junuc cristiano muʼyuc bochʼo jech chloʼilaj jech chac cʼu chaʼal li vinic leʼe», xiik (Luc. 4:22; Mat. 7:28; Juan 7:46).
2. ¿Kʼusitik la stunes kʼalal ichanubtasvan li Jesuse?
2 Oy srason li mayoletik taje. Ta melel, li Jesuse jaʼ li mas lekil jchanubtasvanej echʼem ta Balumile. Li stuke lek jamal xchiʼuk muʼyuk tsots ta aʼiel ti kʼuyelan ichanubtasvane xchiʼuk muʼyuk buchʼu xuʼ skontrain li kʼusi laj yale. Lek pʼij la stunes lokʼolkʼopetik xchiʼuk sjakʼobiltak. Jaʼ jech chanubtasvan ti kʼuyelan lek chaʼi li krixchanoetike, vaʼun kʼot ta yoʼonton li jkʼulejetik xchiʼuk li buchʼutik abol sbaike. Akʼo mi laj yalbe smelolal kʼusitik melel ti tsotsik ta aʼiele, skotol krixchanoetik laj yaʼibeik smelolal. Pe ti jech ichanubtasvane maʼuk noʼox ta skoj ti kʼot ta jun mukʼta Jchanubtasvanej li Jesuse.
Tsots skʼoplal li kʼanelale
3. ¿Kʼu yuʼun mu xkoʼolaj kʼuchaʼal jnitvanejetik ta relijion li Jesuse?
3 Ta melel oy van jayibuk jchanubtasvanejetik xchiʼuk fariseoetik ti oy lek yojtikinel yuʼunike xchiʼuk ti lek van snaʼ xchanubtasvanike. Pe ¿kʼu yuʼun jaʼ jun jchanubtasvanej ti jelel li Jesuse? Baʼyel, yuʼun li jnitvanejetik ta relijion ta skʼakʼalile muʼyuk skʼanojik li krixchanoetike, yuʼun solel tspʼajik, xi chalike: «Chapal xa scʼoplal chbat stoj smulic», xiik (Juan 7:49). Yan li Jesuse kʼux ta yoʼonton li krixchanoetike, yuʼun jech kʼuchaʼal laj yal stuke «tanpuquic jech chac cʼu chaʼal chijetic ti muʼyuc xchabiele», jech xtok lek yoʼonton, chkʼanvan xchiʼuk chkʼuxubinvan (Mat. 9:36). Xchibal, li jnitvanejetik ta relijione muʼyuk skʼanojik li Diose (Juan 5:42). Pe li Jesuse skʼanoj tajek li sTote xchiʼuk lek chaʼi spasel li kʼusi tskʼan yoʼontone. Yoxibal, li jchanubtasvanejetik xchiʼuk li fariseoetike jaʼ jech tstunesik ti kʼuyelan lek chaʼi stukik li sKʼop Diose, yan li Jesuse skʼanoj «li scʼop Diose»; jaʼ yuʼun laj yakʼ ta chanel, laj yalbe smelolal, la spakbe skʼoplal xchiʼuk laj yakʼ ta xkuxlejal (Luc. 11:28). Jech, vinaj ta skotol xkuxlejal Cristo li kʼanelale: kʼalal kʼopoje, ti kʼuyelan laj yil li krixchanoetike xchiʼuk ti kʼuyelan ichanubtasvane.
4, 5. 1) ¿Kʼu yuʼun tsots skʼoplal ti akʼo xi jkʼanvan kʼalal chi jchanubtasvane? 2) ¿Kʼu yuʼun tsots skʼoplal xtok li yojtikinel xchiʼuk ti lekuk xi jtojob kʼalal chi jchanubtasvane?
4 Li yajtsʼaklomutik Cristoe ta jkʼan ti jechuk tajek jkuxlejaltik kʼuchaʼal li stalelal Jchanubtasvanej kuʼuntike, ti te skʼoplal ek li chol mantale (1 Ped. 2:21). Jaʼ yuʼun li kʼusi ta jkʼantike, maʼuk noʼox ti chi jchanubtasvan ta Vivliae, yuʼun ta jkʼan chkakʼtik ta ilel li stalelaltak Jeovae, mas to li kʼanelale. Akʼo mi ep yojtikinel kuʼuntik o mi moʼoj, mi lek xi jtojob ta chanubtasvanej o mi moʼoj, li kʼusi tskoltautik sventa xkʼot ta yoʼonton mantal kuʼuntik li krixchanoetike jaʼ li kʼanelale. Jaʼ jech, sventa xi jkʼot ta jchanubtasvanej ti lek xi jtojob ta melele, skʼan jchanbetik li Jesuse xchiʼuk ti xi jkʼanvan kʼalal chi jchanubtasvane.
5 Melel onoʼox ti tsots skʼoplal ti oyuk yojtikinel kuʼuntik xchiʼuk ti jnaʼtikuk xi jchanubtasvane. Li Jesuse la skolta li yajtsʼaklomtak ta chaʼtos taje, li Jeovae tskoltautik ta stojolal li s-organisasione (kʼelo Isaías 54:13 xchiʼuk Lucas 12:42). Akʼo mi jech, kʼalal chi jchanubtasvane maʼuk noʼox jtunestik li jchinabtike, yuʼun skʼan jtunestik ek li koʼontontike. Toj lek kʼusitik chkʼot ta pasel kʼalal chkakʼtik jmoj ch-abtej li yojtikinel, ti lek xi jtojobe xchiʼuk li kʼanelale. Pe ¿kʼuxi xuʼ chkakʼtik ta ilel ti chi jkʼanvan kʼalal chi jchanubtasvane? ¿Kʼu yelan laj yakʼik ta ilel Jesús xchiʼuk li yajtsʼaklomtake?
Skʼanel Jeova
6. ¿Kʼu yelan chi jkʼopoj ta stojolal li buchʼutik jkʼanojantike?
6 Jkotoltik lek chkaʼitik yalbel skʼoplal li kʼusi lek chkiltike. Kʼalal oy kʼusi tsots skʼoplal chkiltike chvinaj ta anil, yuʼun xi jmuyubaj noʼox chkalbetik skʼoplal. Mas to kʼalal chkalbetik skʼoplal buchʼu jkʼanojtike. Stalel onoʼox ti ta jkʼantik akʼo snaʼ yantik kʼuyelan stalelale. Lek onoʼox chi jkʼopoj ta stojolal, jech noxtok ta jpakbetik skʼoplal kʼalal oy buchʼu chopol chkʼopoj ta stojolale. Ta jkʼantik ti akʼo jechuk chilik yantik jech kʼuchaʼal chkiltike.
7. ¿Kʼusi la spas Jesús ta skoj ti skʼanoj Diose?
7 Pe kʼalal muʼyuk to jchʼiesojbetik ta yoʼonton skʼanel Jeova li yantike, skʼan baʼyel chkojtikintik lek xchiʼuk jkʼantik ta sjunul koʼontontik. Yuʼun li skʼanel Diose jaʼ yoyal li melel yichʼel ta mukʼe (Mat. 22:36-38). Ta sventa taje, lek laj yakʼbutik ta ilel li Jesuse, yuʼun li stuke la skʼan ta sjunul yoʼonton li Jeovae, ta sjunul xchʼulel, snopben xchiʼuk yipal. Ta skoj ti epal miyon jabil la xchiʼin ta vinajel li sTote, li Jesuse lek laj yojtikin; jaʼ yuʼun skʼanoj tajek. Xi laj yal stuke: «Lec jcʼanoj ti Jtote» (Juan 14:31). Ti jech skʼanoje ivinaj ta skʼopojel xchiʼuk ta skotol li kʼusi la spase xchiʼuk jaʼ tijbat-o yoʼonton sventa tspas li kʼusi tskʼan yoʼonton Diose (Juan 8:29). Xchiʼuk xtok, ta skoj ti skʼanoje laj yakʼ ta ilel li xchopolil jnitvanejetik ta relijion ti skuyoj sbaik xchiʼuk ti chalik ti jaʼik yajkʼopojel Diose. Xchiʼuk jaʼ tijbat-o yoʼonton sventa chkʼopoj ta sventa Jeova xchiʼuk ta skoltael krixchanoetik sventa xojtikinik xchiʼuk ti akʼo skʼanik eke.
8. ¿Kʼusi la spasik li yajtsʼaklomtak Jesús ta skoj ti skʼanojik Diose?
8 Li yajtsʼaklomtak Cristo ta baʼyel sigloe la skʼanik tajek ek li Jeovae, jaʼ tijbat-o yoʼontonik sventa ta muyubajel xchiʼuk oyuk stsatsal yoʼontonik xcholik li lekil aʼyeje. Akʼo mi lajik ta kontrainel yuʼun li jnitvanejetik ta relijione, vinaj yuʼunik ta sjunul Jerusalén li lekil aʼyeje. Yuʼun mu xuʼ skomtsanik xcholel li kʼusitik laj yilik xchiʼuk laj yaʼiike (Hech. 4:20; 5:28). Snaʼojik ti chiʼinbilik yuʼun Jeovae xchiʼuk ti ch-akʼbatik sbendisione, vaʼun jech ikʼot ta pasel. Melel onoʼox, kʼalal mu toʼox sta 30 jabil slajel li Jesuse, li jtakbol Pabloe laj yal ti laj «yichʼ cholbel scotol cristianoetic liʼ ta [balumil]» li lekil aʼyeje (Col. 1:23).
9. ¿Kʼusi xuʼ jpastik sventa jkʼantik mas li Diose?
9 Sventa xi jkʼot ta lekil jchanubtasvaneje, skʼan chkakʼbetik yipal sventa mas ta jkʼantik jujun kʼakʼal li Jeovae. ¿Kʼuxi xuʼ jpastik taje? Jaʼo kʼalal ta jchiʼintik ta loʼil ta orasion li Jeovae, kʼalal ta jkʼelbetik li sKʼope xchiʼuk li vunetik sventa yajtsʼaklomtak Cristoe, xchiʼuk kʼalal chi jbat ta tsobajeletike. Mi mas ta xkojtikintik li Jeovae mas ta jkʼantik. Xchiʼuk kʼalal chkakʼtik ta ilel ta jkʼopojeltik xchiʼuk ta kʼusitik ta jpastik ti jkʼanojtik li Diose, ta me xakʼik venta li yantike xchiʼuk tskʼan chnopajik ta stojolal ek (kʼelo Salmo 104:33, 34).
Skʼanel li kʼusi chkakʼtik ta chanele
10. ¿Kʼu yelan stalelal li jun lekil jchanubtasvaneje?
10 Li lekil jchanubtasvaneje skʼanoj ta melel li kʼusi chakʼ ta chanele; snaʼoj ti oy lek sbalile xchiʼuk xchʼunoj. Ta skoj ti xvinaj ti xmuyubaj noʼoxe, tstijbe yoʼonton li yajchanuntake. Snaʼoj ti mi muʼyuk sbalil chil li kʼusi chakʼ ta chanele, jech chilik ek li yajchanuntake. Mu me xchʼay ta joltik ti tsots skʼoplal li jtalelaltik kʼuchaʼal jchanubtasvanejutik ta sKʼop Diose, yuʼun xi laj yal li Jesuse: «Li jchanvune [...] me la xchan lec scotole, coʼol xa ta xcʼot xchiʼuc li jchanubtasvanej yuʼune» (Luc. 6:40).
11. ¿Kʼu yuʼun skʼanoj li kʼusitik melel laj yakʼ ta chanel Jesuse?
11 Li Jesuse skʼanoj li kʼusi chakʼ ta chanele. Snaʼoj ti oy kʼusi xojtikin ti ep sbalile: li melel ta sventa sTot ta vinajele, li «scʼop Dios[e]» xchiʼuk «li cʼop sventa cuxlejal sbatel osile» (Juan 3:34; 6:68). Li kʼusitik melel laj yakʼ ta chanele jech ikʼot kʼuchaʼal xojobal lus ti chkoltavan ta snaʼel kʼusi lek xchiʼuk kʼusi chopole. La spatbe yoʼonton krixchanoetik ti bikʼit yakʼoj sbaik ti ilbajinbilik yuʼun li Diabloe xchiʼuk ti loʼlabilik yuʼun li jnitvanejetik ta relijione (Hech. 10:38). Ti jech skʼanoj kʼusi melel li Jesuse maʼuk noʼox vinaj li ta kʼusitik laj yakʼ ta chanele, yuʼun vinaj ta skotol li kʼusitik la spase.
12. ¿Kʼu yelan laj yil Pablo li lekil aʼyejetike?
12 Jech kʼuchaʼal skʼanoj li kʼusi melel ti laj yakʼ ta chanel li Jesuse, li yajtsʼaklomtake skʼanojik li kʼusi melel ta sventa Jeova xchiʼuk li Cristoe. Ta skoj ti ep skʼanojike mi jaʼuk makbat yeik yuʼun li yajkontraike. Xi laj yalbe yajtsʼaklomtak Cristo ta Roma li Pabloe: «Oy ta coʼnton chtal jcholboxuc Lequil Aʼyej [...]. Yuʼun mu xiqʼuexov ta xcholel li Lequil Aʼyeje, yuʼun jaʼ stsatsal Dios. Jaʼ sventa chcol scotol li bochʼouc noʼox ta xchʼunique» (Rom. 1:15, 16). Jaʼ jun mukʼta matanal laj yil xcholel mantal li jtakbole. Xi la stsʼibae: «Vuʼun [...] laj quichʼ cabtel spuquel ta stojol yanlum cristianoetic li cʼuxubinel yuʼun Diose jaʼ li Lequil Aʼyej ti chijyalbutic ti mu albaj cʼu yepal cʼuxubinel yuʼun li Cristoe» (Efe. 3:8). Mu vokoluk ta nopel kʼuyelan xmuyubaj noʼox li Pablo kʼalal laj yalbe skʼoplal Jeova xchiʼuk li kʼusi oy ta yoʼonton tspase.
13. ¿Kʼusi srasonal oy kuʼuntik sventa ta jkʼantik li lekil aʼyeje?
13 Li lekil aʼyej ta sKʼop Diose tskoltautik ta yojtikinel li Jpasvaneje xchiʼuk ti lekuk xkil jbatik xchiʼuke. Lek tstakʼ li kʼusitik mas tsotsik skʼoplal ta jakʼbe jbatike xchiʼuk oy yip ta sjelel li jkuxlejaltike, chakʼ spatobil koʼontontik xchiʼuk chakʼ kipaltik kʼalal chkil jvokoltike. Jech noxtok, chakʼ kilbetik sbelel jun lekil kuxlejal ti muʼyuk spajebe. Chʼabal yan aʼyej kʼuchaʼal taje. Jaʼ jun matanal ti mu albajuk stojole xchiʼuk ti chakʼ tajek jmuyubajeltike. ¡Xi jmuyubaj noʼox ta yakʼbel yantik ek li matanal taje! (Hech. 20:35.)
14. ¿Kʼusi xuʼ jpastik sventa jkʼantik mas li lekil aʼyeje?
14 ¿Kʼusi xuʼ xa pas sventa mas to xa kʼan li lekil aʼyeje? Kʼalal cha kʼel li sKʼop Diose, pajan julikeluk bakʼintik sventa cha nopbe skʼoplal li kʼusi yakal cha chane. Jech kʼuchaʼal liʼe, nopo avaʼi ti yakal cha chiʼin ta chol mantal li Jesuse o ti yakal cha chiʼin ta xanbal li jtakbol Pabloe. Nopo ti te xa oyot ta achʼ balumile xchiʼuk ti toj jelel xa li kuxlejal tee. Jech noxtok, nopbo skʼoplal li bendisionetik ataoj ta skoj ti cha chʼun mantale. Mu me xchʼay ta joltik ti chakʼ venta li kajchanuntik mi jkʼanojtik li lekil aʼyeje. Jaʼ yuʼun toj tsots skʼoplal ti akʼo jnopbetik skʼoplal li kʼusitik jchanojtike xchiʼuk ti oyuk ta koʼontontik li kʼusi chkakʼtik ta chanele (kʼelo 1 Timoteo 4:15, 16).
Skʼanel li krixchanoetike
15. ¿Kʼu yuʼun skʼan chakʼbe yil ti skʼanoj yajchanun li jchanubtasvaneje?
15 Li lekil jchanubtasvaneje jun yoʼonton yuʼun li yajchanuntak sventa tstikʼ sbaik ta spasel li kʼusi chchanike xchiʼuk ti mu xkʼexavik ta yalel sloʼilike. Oy ta yoʼonton ta melel li buchʼu chchanubtase, jaʼ jech chchanubtas ti kʼuyelan xuʼ yuʼun chile, ti kʼusitik chtun yuʼune xchiʼuk tstsak ta venta ti kʼuyelan oy li jchanune. Kʼalal skʼanoj ta melel li buchʼu chchanubtase, ta me xakʼ venta. Li kʼusi chkʼot ta pasele jaʼ ti tskʼupin chchanubtasvane, li stukik eke tskʼupinik ta xchanel.
16. ¿Kʼu yelan laj yakʼ ta ilel ti skʼanoj krixchanoetik li Jesuse?
16 Li Jesuse skʼanoj ta melel li krixchanoetike. Li smukʼta kʼelobile jaʼ ti kʼalal laj yakʼ stukʼil kuxlejal sventa tspoj li krixchanoetike (Juan 15:13). Pe laj yakʼ ta ilel xtok kʼalal la xchol mantale. Muʼyuk bu la xkux ta yakʼbel li kʼusitik chtun yuʼun krixchanoetike, mas to li ta sventa mantale. Muʼyuk bu la smala ti akʼo xbatik ta stojolal li krixchanoetike, moʼoj, yuʼun ta sienal noʼox kilometro xanav ta yok sventa chcholbe li lekil aʼyeje (Mat. 4:23-25; Luc. 8:1). Jech noxtok, oy smukʼul yoʼonton xchiʼuk laj yaʼibe smelolal ti kʼuyelan chaʼi sbaike. Jech kʼuchaʼal liʼe, akʼo mi muʼyuk la sjalan sba ta stukʼibtasel li yajtsʼaklomtak kʼalal chtun yuʼunik laj yile, ta slekil onoʼox yoʼonton la spas (Mar. 9:33-37). Laj yalbe ti spatoj yoʼonton ta stojolalik ti chkʼotik ta lekil jchol mantaletik eke, ti ep van patbat yoʼontonik ta melele. Muʼyuk echʼem yan jchanubtasvanej ti lek xkʼanvan jech kʼuchaʼal Jesuse. Ta skoj ti la skʼan li yajtsʼaklomtake, jaʼ tijbat yoʼontonik sventa tskʼanik ek li Jesuse xchiʼuk ti xchʼunbeik li smantaltake (kʼelo Juan 14:15).
17. ¿Kʼu yelan laj yakʼik ta ilel ti skʼanojik krixchanoetik li yajtsʼaklomtak Jesuse?
17 Li yajtsʼaklomtak Jesuse jaʼ jech la skʼanik ek li buchʼutik la xcholbeik mantale. Mu sventaikuk mi laj yichʼik nutsel o mi laj yakʼik ta vokol xkuxlejalik sventa chtunik ta stojolal li yantike xchiʼuk ti xcholik li lekil aʼyeje. ¡Toj ep xa noʼox skʼanojik li krixchanoetik ti la skoltaike! Jkʼeltik li kʼusi xi kʼupil sba laj yal li jtakbol Pabloe: «Acʼo me oy cʼusi xuʼ ta jcʼancutic ta sventa ti vuʼun yajtacbolaluncutic Cristoe, pero jaʼ noʼox laj cacʼcutic avilic ti toj lec coʼntoncutic ta atojolique. Jaʼ jech la jpascutic jech chac cʼu chaʼal jun meʼil ti lec ta xcʼuxubin yole. Batsʼi ep jcʼanojotcutic. Mu jaʼuc noʼox oy ta coʼntoncutic ta jcholbotcutic li Lequil Aʼyeje; oy ta coʼntoncutic chcacʼ jbecʼtalcutic ta acojic noxtoc, yuʼun batsʼi ep jcʼanojotcutic ta jyalel» (1 Tes. 2:7, 8).
18, 19. 1) ¿Kʼu yuʼun oy ta koʼontontik ta jchʼak jkʼakʼaltik sventa ta jcholtik li mantale? 2) ¿Kʼuxi jnaʼojtik ti chakʼik venta mi jkʼanojtik li krixchanoetike? Alo kʼusi kʼotem ta pasel.
18 Jaʼ noʼox jech ek li ta jkʼakʼaliltike, li yajrextikotak Jeovae yakal tsaʼik krixchanoetik ta spʼejel Balumil ti oy ta yoʼontonik yojtikinel Diose xchiʼuk ti tskʼan chtunik ta stojolale. Jech ta melel, oy xa ta svuklajunebal jabil ti mas ta mil miyon ora ta jcholtik mantal jujun jabile xchiʼuk ti ta jpastik ta yajtsʼaklom Cristo li krixchanoetike. Ta sjunul koʼonton ta jpastik, akʼo mi ta jchʼak jkʼakʼaltik, kipaltik xchiʼuk kʼusitik oy kuʼuntik. Jech kʼuchaʼal Jesuse, jnaʼojtik ti jTotik ta vinajele oy ta yoʼonton ti akʼo xojtikinik li kʼusi tstaik-o kuxlejal sbatel osil li krixchanoetike (Juan 17:3; 1 Tim. 2:3, 4). Li kʼanelale jaʼ tstij koʼontontik sventa ta jkoltatik li krixchanoetik ti tskʼan chojtikinik ta melel li Jeovae xchiʼuk ti akʼo skʼanik jech kʼuchaʼal jkʼanojtike.
19 Li krixchanoetike ta me xakʼik venta mi jkʼanojtike. Jech kʼuchaʼal liʼe, jun prekursora ta Estados Unidose nopem xaʼi tstakbe batel karta sventa tspatbe yoʼonton li buchʼutik oy buchʼu chamem yuʼunike. Jun veltae xi takʼbate: «Ta slikebale labal to laj kaʼi ti oy buchʼu chchʼak skʼakʼal sventa tsʼibabe [jlikuk karta] sventa tspatbe yoʼonton kʼalal jaʼo oy tajek svokol li buchʼu mu xojtikine. Pe kʼot ta nopel kuʼun ti akʼanoj li jchiʼiltaktike xchiʼuk li Dios ti chakʼ xojobal sventa chkil jbetike».
20. ¿Kʼusi ta jtatik mi chi jkʼanvan kʼalal chi jchanubtasvane?
20 Albil ti kʼalal jmoj ch-abtej li kʼanelal xchiʼuk li tojobele, toj kʼupil sba li kʼusi chkʼot ta pasele. Skʼan jkoltatik li kajchanuntik sventa xojtikinik lek li Jeovae xchiʼuk ti chlik skʼanike. Jech kʼuchaʼal laj xa kiltike, sventa xi jkʼot ta lekil jchanubtasvanej ta melele, skʼan jkʼantik li Diose, jkʼantik li kʼusi melele xchiʼuk ti jkʼantik li krixchanoetike. Mi ta jchʼiestik li kʼanelal taje xchiʼuk chkakʼtik ta ilel li ta chol mantale, mu jaʼuk noʼox chi jmuyubaj ti chkakʼtike, ta me xi jmuyubaj xtok ti yakal jchanbetik stalelal li Jesuse xchiʼuk ti ta jlekubtasbetik yoʼonton li Jeovae.
¿Mi xa nabe li stakʼobile?
• Kʼalal chkakʼtik ta chanel li kʼusi melel ta Vivliae, ¿kʼu yuʼun tsots skʼoplal ti...
... jkʼantik li Diose?
... jkʼantik li kʼusi chkakʼtik ta chanele?
... jkʼantik li krixchanoetike?
[Lokʼol ta pajina 15]
¿Kʼu yuʼun mu xkoʼolaj kʼuchaʼal jchanubtasvanejetik xchiʼuk fariseoetik li Jesuse?
[Lokʼol ta pajina 18]
Sventa xi jkʼot ta lekil jchanubtasvaneje skʼan oyuk yojtikinel kuʼuntik xchiʼuk xi jtojob, pe li kʼusi mas tsots skʼoplale jaʼ ti xi jkʼanvane