XCHANOBIL 21

Jtojbetik ta vokol Jeova li kʼusitik yakʼojbutike

«Mu xa noʼox albajuk li kʼusitik apasoje, Kajval Jeova, Dios kuʼun, toj labalik sba li avabteltake xchiʼuk li kʼusitik anopoj ta jtojolalkutike» (SAL. 40:5).

KʼEJOJ 5 Kʼupilik sba apasbentak Jeova

LI KʼUSI TA JCHANTIKEa

1, 2. 1) ¿Kʼusitik yakʼojbutik Jeova jech kʼuchaʼal chal Salmo 40:5? 2) ¿Kʼu yuʼun ta jkʼelbetik skʼoplal li oxtos matanal yakʼojbutik Jeovae?

TOJ LEK snaʼ xtʼolbij li Jeovae. Ep kʼusitik yakʼojbutik: jun alakʼ sba balumil, labal sba kʼu yelan spasoj li jchinabtike xchiʼuk yakʼojbutik li xchʼul Kʼope. Ta skoj ti jech yakʼojbutik li Jeovae, oy bu xuʼ xijnaki, jnaʼtik snopel xchiʼuk chijkʼopoj xchiʼuk ta jtabetik stakʼobil li kʼusitik mas tsotsik skʼoplal ta jkʼan ta jnaʼtike (kʼelo Salmo 40:5).

² ¿Kʼusi ta jkʼeltik li ta xchanobil liʼe? Jaʼ ta jkʼelbetik skʼoplal li oxtos matanal yakʼojbutik Jeovae. Li Jpasvanej kuʼuntike skʼanojutik tajek. Jaʼ yuʼun, mas to ep sbalil chkiltik xchiʼuk ta jkʼan ta jlekubtasbetik yoʼonton mi la jnopbetik skʼoplal li kʼusitik yakʼojbutike (Apok. 4:11). Jech xtok, ta jnaʼtik kʼuxi xuʼ jkoltatik li buchʼutik xchʼunojik ti kʼunkʼun kʼataj talel li kuxlejale.

JUN ALAKʼ SBA BALUMIL

3. ¿Kʼu yuʼun stuk xa noʼox jech li jbalumiltike?

³ Mi la jnopbetik skʼoplal kʼu yelan pasbil li jbalumiltike, te chkakʼtik venta ti toj pʼij li Jeovae (Rom. 1:20; Ebr. 3:4). Stuk xa noʼox jech li jbalumiltike, yuʼun chakʼbutik li kʼusi chtun kuʼuntik sventa xijkuxie, jaʼ mu jechuk li yan planetaetike.

4. Ti kʼu yelan pasbil li balumile, ¿kʼuxi xvinaj ti toj pʼij li Jeovae? Albo junuk skʼelobil.

⁴ Li jbalumiltike xkoʼolaj ta jpʼej na ti stuk bu chʼikil xchiʼuk ti lek bajale. Pe ep kʼusitik spas yuʼun li jbalumiltik ti jaʼ mu jechuk li jpʼej nae. Jnopbetik skʼoplal liʼe: ¿kʼu van sjalil chkuxiik li buchʼutik te tikʼilik ta jpʼej na mi tspas stukik li ikʼ chichʼike, li sveʼelike, li yaʼalike xchiʼuk mi mu xuʼ sjipik lokʼel li kʼusitik mu xa xtun yuʼunike? Xuʼ van ta anil noʼox chlajik. Li ta jbalumiltike, ta smiyonal xa noʼox kʼusitik kuxajtik, pe muʼyuk chlaj li kʼusitik chtun kuʼuntik sventa xijkuxie. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun chakʼ chʼiuk veʼlil, ti oyuk voʼ xchiʼuk li ikʼ chkichʼtike. Jech xtok, muʼyuk chichʼ chʼayel batel ta vinajel li kʼusitik mu xa xtune. Akʼo mi jech, toj kʼupil-o sba li jbalumiltike xchiʼuk stakʼ-o naklebinel. ¿Kʼu yuʼun ti mu soke? Yuʼun li Jeovae la skʼel ti stakʼuk to xichʼ tunesel yan velta li kʼusitik mu xa xtune. Jkʼelbetik skʼoplal chibuk: ti kʼu yelan chkichʼtik ikʼe xchiʼuk ti kʼu yelan xyal xmuy li voʼe.

5. ¿Kʼu yuʼun mu xlaj li ikʼ chkichʼtike, xchiʼuk kʼusi chakʼ kiltik taje?

⁵ Li ikʼ chkichʼtike jaʼ sventa xijkuxi-o xchiʼuk jaʼ sventa xkuxiik ek li chonbolometike. Ta jun jabile, ilbil ti ta smiyonal no’ox tonelada chichʼik ikʼ li k’usitik kuxajtike. Kʼalal chichʼik ikʼe, dióxido de carbono xa tslokʼesik ti muʼyuk xa chtun yuʼunike. Akʼo mi jech, oy-o li ikʼ chichʼike xchiʼuk muʼyuk tsok li xpix balumil ta skoj li dióxido de carbonoe. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun li Jeovae spasoj ep ta chop teʼetik ti jaʼ tstokʼ li dióxido de carbonoe, vaʼun jaʼ chakʼbutik yan velta li ikʼ chkichʼtike. Ti kʼu yelan chkichʼtik ikʼe chakʼ ta ilel ti melel li kʼusi chal Echos 17:24 xchiʼuk 25: «[Li Diose] jaʼ chakʼbe xkuxlejal xchiʼuk jaʼ chakʼbe yichʼ ikʼ skotol li krixchanoetike xchiʼuk li yan kʼusitike».

6. ¿Kʼu yuʼun mu xlaj-o li voʼe, xchiʼuk kʼusi chakʼ kiltik taje? (Kʼelo li rekuadro «Jaʼ matanal yakʼojbutik Jeova ti xyal xmuy li voʼe»).

⁶ Ta skoj ti lek tajek kʼu snamlej oy li kʼakʼal xchiʼuk li jbalumiltike, xuʼ spas ta yelo li voʼe, xuʼ tsʼanal noʼox o xuʼ spas ta job osil. Ti masuk nopol oy li kʼakʼale, ch-ul skotol li voʼe, tʼajemik noʼox li osile xchiʼuk chchikʼvan tajek li jbalumiltike. Pe ti masuk nom jutuke, tstsin sba o chyijub li voʼe xchiʼuk tspas ta yelo spʼejel li balumile. Ta skoj ti lek bu la sbejan jbalumiltik li Jeovae, xyal xmuy noʼox li voʼe xchiʼuk jaʼ kuxulutik-o yuʼun. ¿Kʼu yuʼun ti xyal xmuy noʼox li voʼe? Yuʼun li kʼakʼale chkʼixna li voʼ ta nabetike xchiʼuk li ta sba balumile, vaʼun tspas ta toketik li sjobe. Ta jujun jabile, ta smiyonal noʼox litro voʼ tspas ta job osil ta skoj li xkʼixnal kʼakʼale. Te chkom lajunebuk kʼakʼal ta vinajel li voʼ taje, vaʼun chyal talel yan velta xchiʼuk te chkʼot ta nabetik o ta yan xa bu chkʼot. Jech-o xyal xmuy li voʼe. ¿Kʼu yuʼun jech la spas li Jeovae? Jaʼ sventa oyuk-o voʼ li ta balumile. Taje chakʼ ta ilel ti toj pʼij xchiʼuk ti oy sjuʼele (Job 36:27, 28; Ekl. 1:7).

7. ¿Kʼuxi xuʼ jtojtik ta vokol li matanal akʼbilutik chal ta Salmo 115:16?

⁷ Sventa xkichʼtik ta kʼux li jbalumiltik xchiʼuk li kʼusitik x-ayane, skʼan jnopbetik skʼoplal li spasbentak Jeovae (kʼelo Salmo 115:16). Taje jaʼ tstij koʼontontik sventa jtojbetik ta vokol jujun kʼakʼal li kʼusitik lekik yakʼojbutike. Kʼalal xchʼubet noʼox ti bu nakalutike, jaʼ jech chkakʼbetik yil Jeova ti ta jtojbetik ta vokole.

TOJ LABAL SBA PASBIL LI JCHINABTIKE

8. ¿Kʼu yuʼun toj labal sba pasbil li jchinabtike?

⁸ Toj echʼ xa noʼox labal sba pasbil li jchinabtike. Kʼalal te toʼox tikʼilutik ta yut xchʼut jmeʼtike, ta kʼunkʼun lik meltsajuk talel li jchinabtike xchiʼuk lik ayanuk ta smilal noʼox selulaetik ta jujun minuto. Li buchʼutik chchanbeik skʼoplal jchinabtike chalik ti te van 100 mil miyon selulaetik oy ta xchinab li buchʼutik staoj xa svaʼlejike. Skotol li selulaetik taje jaʼ meltsanbil-o li jchinabtik ti kʼajomal 1.5 kilo yalale. Jkʼeltik batel kʼusi spas yuʼun li jchinabtike.

9. ¿Kʼu yuʼun chkaltik ti jaʼ jmotontik yakʼojbutik Dios ti jnaʼ xijkʼopoje?

⁹ Toj labal sba ta kʼelel ti kʼu yelan chijkʼopoje. Kalbetik skʼoplal kʼu yelan chbakʼ jbekʼtaltik kʼalal chijkʼopoje. Akʼo mi jpʼel noʼox kʼusi chlokʼ ta ketik, li jchinabtike tspas ta mantal o tsbakʼes te van sien xchʼuxuviltak kokʼtik, jnukʼtik, yanal ketik, sbakil ketik xchiʼuk stiʼ koʼontontik. Li jchʼuxuviltik taje lek xcholet chbakʼ yoʼ jamaluk ta aʼiel li kʼusi chkaltike. ¿Mi xchan van kuʼuntik yan kʼopetik? Li ta 2019, laj yichʼ kʼelbel skʼoplal ti xaʼiik xa jpʼelantik kʼop li neneʼetik kʼalal naka to chvokʼike. Taje chakʼ ta ilel ti melel li kʼusi chalik li buchʼutik xchanojbeik lek skʼoplale: kʼalal chijvokʼe, xuʼ xa onoʼox kuʼuntik yaʼibel smelolal xchiʼuk xchanel yan kʼopetik. Jaʼ jmotontik yakʼojbutik Dios ti jnaʼ xijkʼopoje (Eks. 4:11).

10. ¿Kʼuxi xuʼ xkakʼtik ta ilel ti ta jtojtik ta vokol ti jnaʼ xijkʼopoje?

¹⁰ Kʼalal ta jchiʼintik ta loʼil li buchʼutik xchʼunojik ti ta kʼunkʼun kʼataj talel li kuxlejale, xuʼ xkalbetik kʼu yuʼun jchʼunojtik ti jaʼ spasoj Dios skotol li kʼusitik x-ayane. Jaʼ jech chkakʼtik ta ilel ti ta jtojtik ta vokol ti jnaʼ xijkʼopoje (Sal. 9:1; 1 Ped. 3:15). Li buchʼutik jech chchanubtasvanike tskʼanik ti jnoptik ti muʼyuk buchʼu la spas li balumile xchiʼuk ti ta jech noʼox tal li kuxlejale. ¿Kʼusi xuʼ jpastik mi oy buchʼu jech la jtatike? Xuʼ jtunestik Vivlia xchiʼuk li kʼusitik chal li xchanobil liʼe sventa jpakbetik skʼoplal li Jtotik ta vinajele. Jech xtok, xuʼ xkalbetik smelolal kʼu yuʼun jchʼunojtik ti jaʼ la spas vinajel xchiʼuk balumil li Jeovae (Sal. 102:25; Is. 40:25, 26).

11. ¿Kʼusi yan chakʼ kiltik ti toj labal sba li jchinabtike?

¹¹ Toj labal sba ti toj ep kʼusi xuʼ xkom ta joltike. Olon tale, xi laj yal jun sientifikoe: «Li jun krixchanoe xuʼ xkom ta sjol li kʼusitik tsʼibabil ta 20 miyon livroe». Pe avie, ilbil ti mas to ep kʼusi xuʼ xkom ta joltike. Oy to kʼusi spas kuʼuntik ta skoj taje. Jkʼeltik batel.

12. ¿Kʼusi sbalil ta jtatik ti xuʼ jnoptik kʼu yelan chkakʼ ta ilel jtalelaltike?

¹² Jelelutik xchiʼuk li chonbolometike, yuʼun li voʼotike xuʼ jnoptik kʼu yelan chkakʼ ta ilel jtalelaltik ta skoj li kʼusitik jnuptanojtike. Vaʼun, xuʼ jel jtalelaltik, li kʼusitik ta jnoptike xchiʼuk li kʼusi ta jpastike (1 Kor. 6:9-11; Kol. 3:9, 10). Maʼuk noʼox, yuʼun xuʼ jchanubtas jol koʼontontik yoʼ xijtojobuk stʼujel «li kʼusi tukʼe xchiʼuk li kʼusi muʼyuk tukʼe» (Ebr. 5:14). Jech xtok, xuʼ xkakʼtik ta ilel kʼanelal, xkʼuxul oʼontonal xchiʼuk xuʼ jchantik ti kʼu yelan chakʼ ta ilel tukʼilal li Jeovae.

13. Jech kʼuchaʼal chal Salmo 77:11 xchiʼuk 12, ¿kʼuxi xuʼ jtojtik ta vokol ti ep kʼusi xuʼ xkom ta joltike?

¹³ Jaʼ jun matanal ti toj ep kʼusi xuʼ xkom ta joltike. Jaʼ yuʼun, ¿kʼuxi xuʼ jtojtik ta vokol? Jaʼ ti jvules ta joltik kʼutik yelan skoltaojutik xchiʼuk spatoj koʼontontik li Jeovae. Mi jech la jpastike, jpʼel ta koʼontontik ti ta onoʼox skoltautik ta jelavele (kʼelo Salmo 77:11, 12; 78:4, 7). Yan ti kʼuxi xuʼ xkakʼtik ta ilel ti ep sbalile jaʼ ti jvules ta joltik kʼuxi skoltaojutik li yantike xchiʼuk ti jtojtik ta vokole. Li buchʼutik xchanojbeik lek skʼoplale yakʼojik venta ti jaʼ xmuyubajik noʼox li buchʼutik snaʼ stojik ta vokole. Li Jeovae chkom ta sjol skotol li kʼusitik chkʼotanuk ta pasele, akʼo mi jech, chchʼay ta sjol li kʼusitik chopol ta jpastike xchiʼuk chakʼutik ta perton mi la jsutes koʼontontike (Sal. 25:7; 130:3, 4). Li stuke tskʼan ti jechuk jpastik ek kʼalal oy buchʼu chopol kʼusi tspasbutike (Mat. 6:14; Luk. 17:3, 4).

Li lokʼoletike: 1. Jun ermana yakal tskʼel junantik tarjeta xchiʼuk jlik livro sventa xchan li kʼop hindie. 2. Li ermanae chcholbe mantal jun ants ta India ti ta chʼivit oye xchiʼuk chakʼbe yil li foyeto Lekil aʼyejetik. — Ta jtojbetik-o ta vokol Jeova ti toj labal sba kʼu yelan spasoj jchinabtik mi ta jtunestik sventa xkichʼtik-o ta mukʼe. (Kʼelo parafo 14).b

14. ¿Kʼuxi xuʼ jtojtik ta vokol ti toj labal sba kʼu yelan meltsanbil li jchinabtike?

¹⁴ ¿Kʼuxi xuʼ jtojtik ta vokol ti toj labal sba kʼu yelan meltsanbil li jchinabtike? Jaʼ ti jtunestik sventa xkichʼtik-o ta mukʼ li buchʼu laj yakʼbutik ti jaʼ li Jeovae. Pe mu jechuk tspasik li junantik krixchanoetike, yuʼun xi chalike: «Muʼyuk buchʼu xuʼ spasun ta mantal». Mu lekuk ti jech tsnopike, yuʼun jaʼ noʼox Jeova xuʼ xakʼbutik lekil mantaletik ta skoj ti jaʼ la spasutike (Rom. 12:1, 2). Jun noʼox me koʼontontik mi ta jchʼunbetik smantale (Is. 48:17, 18). Jech xtok, te chkakʼtik venta kʼusi tskʼan akʼo jpastik li Jpasvanej kuʼuntik xchiʼuk Jtotik ta vinajele: ti xkichʼtik ta mukʼ xchiʼuk ti jmuyubtabetik yoʼontone (Prov. 27:11).

JAʼ KUNI MOTONTIK LI VIVLIAE

15. ¿Kʼuxi xvinaj ti skʼanojutik tajek Jeova ti laj yakʼbutik li Vivliae?

¹⁵ Skʼanojutik tajek li Jeovae, yuʼun yakʼojbutik li Skʼope. Li Jtotik ta vinajele la stunes viniketik sventa stsʼibaik li Vivliae, ¿kʼu yuʼun ti jech la spase? Yuʼun kʼux tajek ta yoʼonton li xnichʼnabtak ta balumile. Li ta Skʼope, chchapbutik smelolal li k’usitik mas tsots skʼoplal ta jkʼan ta jnaʼtike. Jech kʼuchaʼal liʼe: ¿bu lik tal li jkuxlejaltike?, ¿kʼu yuʼun ti kuxulutike? xchiʼuk ¿kʼusi chkʼot ta pasel li ta jelavele? Li Jeovae tskʼan ti xkaʼibetik smelolal li sjakʼobiltak taje, jaʼ yuʼun yakʼoj ti xichʼuk jelubtasel ta yantik kʼop li Vivliae. Stuk noʼox jech ti toj ep buchʼu oy yuʼun li Vivliae xchiʼuk jaʼ li livro ti mas yichʼoj jelubtasele, yuʼun li avie oy xa mas ta oxmil kʼopetik ta sliklej o ta jvokʼ noʼox. Mu ventauk bu nakalutik o kʼusi kʼopal chijkʼopoj, jutuk mu jkotoltikuk xuʼ jkʼel ta jkʼop jtuktik li Vivliae (kʼelo li rekuadro «Li Vivliae yichʼoj jelubtasel ta jeltos kʼopetik ta África»).

Li Vivliae yichʼoj jelubtasel ta jeltos kʼopetik ta África

Li ta sjabilal 1800, li Vivliae yichʼoj xa ox jelubtasel te van ta 70 kʼopetik ta sliklej o ta jvokʼ noʼox, akʼo mi jech, jutuk toʼox yichʼoj jelubtasel li ta kʼopetik ta Africae. Li vaʼ orae, mu toʼox stakʼ naʼel kʼuxi ta tsʼibael li kʼopetik bantú ta Africae. Oy kʼusi la spasik junantik krixchanoetik ti jel-o taje, jech kʼuchaʼal li William Boyce ti likem ta Inglaterrae. Li stuke ay ta África xchiʼuk la xchiʼin ta naklej li buchʼutik mu snaʼik kʼuxi ta tsʼibael li skʼopike. Li Boyce la skolta sba ta skʼelel kʼuxi ta tsʼibael li xhosa kʼope. Jech xtok, jmoj abtejik xchiʼuk yantik ta sjelubtasel li Evanjelio yuʼun Lukase. Lokʼ ta 1833 li Evanjelio taje xchiʼuk te tsakal sbi Dios jech kʼuchaʼal li Skʼop Dios sventa Achʼ Balumile. ¿Kʼusi to yan la spas li Boyce? Laj yil kʼu yelan sgramatikail li xhosa kʼope xchiʼuk li yan kʼopetik bantue. Taje jaʼ koltavan sventa xichʼ jelubtasel ta yan kʼopetik ta África li Vivliae. Li avie, li Vivliae oy xa mas ta jmil jeltos kʼopetik ta África ta sliklej o ta jvokʼ noʼox. Jamal xvinaj ti tskʼan Jeova ti oyuk Svivlia skotol li krixchanoetike (Ech. 10:35).

Li Skʼop Dios sventa Achʼ Balumile oy xa mas ta 180 kʼopetik ta sliklej o ta jvokʼ noʼox. Li ta 2019, jaʼo lokʼ li ta xhosa kʼope.

16. Jech kʼuchaʼal chal Mateo 28:19, 20 xchiʼuk li ta parafoe, ¿kʼuxi xuʼ jtojtik ta vokol ti oy Jvivliatike?

¹⁶ ¿Kʼuxi xuʼ jtojtik ta vokol ti oy kuni Vivliatike? Jchantik jujun kʼakʼal, jnopbetik skʼoplal xchiʼuk kakʼtik persa ti xkakʼ ta jkuxlejaltik li kʼusi ta jchantike. Yan ti kʼuxi xuʼ jtojbetik ta vokol Diose jaʼ ti xkakʼ kipaltik ta yalbel yantik li kʼusi chal Vivliae (Sal. 1:1-3; Mat. 24:14; kʼelo Mateo 28:19, 20).

17. ¿Kʼusi laj kalbetik skʼoplal li ta xchanobil liʼe, xchiʼuk kʼusi ta jkʼeltik li ta yan xchanobile?

¹⁷ Li ta xchanobil liʼe, laj kalbetik skʼoplal oxtos matanal ti yakʼojbutik Diose: jun alakʼ sba balumil, li jchinabtik ti toj labal sba kʼu yelan pasbile xchiʼuk li xchʼul Kʼope. Pe oy yan matanaletik yakʼojbutik Jeova ti mu xkiltike. Jaʼ ta jkʼelbetik skʼoplal li ta yan xchanobile.

KʼEJOJ 12 Voʼot jmukʼul Diosotkutik Jeova

a Li xchanobil liʼe tskoltautik sventa jkʼantik mas li Jeovae xchiʼuk ti jtojbetik ta vokol li oxtos matanal yakʼojbutike. Chakʼ kiltik xtok kʼuxi xuʼ jchiʼintik ta loʼil li buchʼutik mu xchʼunik ti oy Diose.

b LI KʼUSI XVINAJ TA LOKʼOLETIKE: Jun ermana yakal chchan yan kʼop yoʼ xcholbe mantal li jyanlumetike.