KOLTAEL SVENTA UTSʼ ALALILETIK | TOTIL MEʼILETIK
¿Kʼuxi xuʼ xaloʼiltabe avalab anichʼnab ta sventa li pʼajbaile?
Xuʼ van ta sbikʼtal li avalab anichʼnabike chilik ti oy krixchanoetik ti mu stsakik lek ta venta li buchʼutik jelel slumalike o ti jelel skoloral sbekʼtalike, taje xuʼ me jech chlik spasik ek. Vaʼun chaʼa, ¿kʼuxi xuʼ xakolta avalab anichʼnab sventa mu spʼaj li buchʼutik yan-o slumalike? Pe mi jaʼ chichʼ ilbajinel li avalab anichʼnabe, ¿kʼusi stakʼ xapas?
Li ta mantal liʼe, ta jchantik batel:
Albo avalab anichʼnab ti jeltos li jlumaltike
¿Kʼusi xuʼ xachapbe smelolal? Ta spʼejel balumile oy epal krixchanoetik ti jelel kʼusi nopem xaʼiik spasel xchiʼuk ti jelel slumalike, kʼupil sba ta kʼelel ti jeltos xvinaj li krixchanoetike. Pe ta skoj taj une, oy junantike chilbajinik ta skoj ti kʼu yelan spat xokonike o ti kʼu yelan stalelike.
Akʼo mi jech, li Vivliae chchanubtasvan ti jun noʼox bu li jlik tale, jaʼ xkaltik, ti kutsʼ kalal jbatike.
«[Li Diose] ta jun noʼox vinik la spas krixchanoetik ta skotol lumetik» (Echos 17:26).
«Laj kilkutik ti kʼalal jaʼ mas chchiʼinik li krixchanoetik ti jelajtik slumal li kalab jnichʼnabkutike, te chakʼik venta ti jkotoltik skʼan xkichʼtik kʼanel xchiʼuk ti xkichʼtik ichʼel ta mukʼe» (Karen).
Loʼiltabo avalab anichʼnab kʼusi smakoj li pʼajbail ta skoj ti jelel jlumaltike
Ta onoʼox me xaʼi avalab anichʼnabik li aʼyejetik ti tspʼaj sbaik o ti chilbajinik li buchʼutik jelel slumalike, ¿kʼuxi xuʼ xachapbe smelolal kʼalal jech chkʼot ta pasel taje? Skʼan me xatsak ta venta jayib sjabilal avalab anichʼnab sventa xachapbe smelolale.
Ololetik ta preeskolar. Li doktora Allison Briscoe-Smith, xi laj yal li ta revista Parents: «Li ololetike jaʼ mas chakʼik venta ta anil li kʼusi lek xchiʼuk li kʼusi chopol chichʼ pasele, lek ti jaʼo xkalbetik skʼoplal ti muʼyuk lek li pʼajbaile».
«Mu snaʼ xtʼujvan li Diose, yuʼun buyuk noʼox slumal lek ilbil li buchʼu chiʼta xchiʼuk ti tspas kʼusi tukʼe» (Echos 10:34, 35).
Ololetik. Li ololetik ti yichʼojik vakib jabil kʼalal ta 12, ep kʼusitik tskʼan tsnabeik smelolal, bakʼintike vokol ta takʼel, lek xa takʼbe ti bu kʼalal anaʼoje. Chiʼino ta loʼil avalab anichʼnab kʼusi chakʼik venta li ta eskuela, ta television xchiʼuk ta Internete xchiʼuk jaʼuk-o te xa loʼiltabe ti chʼabal lek ti chijtʼujvan ta skoj ti jelel bu likemutik tale.
«Koʼoluk me kʼusi chanop akotolik, koʼoluk me xavil avokolik, jechuk me xakʼan achiʼilik ta chʼunolajel jech kʼuchaʼal skʼanoj sbaik ta jujuntal li buchʼutik xchiʼil sbaik ta vokʼele, kʼuxuk me ta avoʼonton xavaʼi abaik xchiʼuk bikʼit me xavakʼ abaik» (1Pedro 3:8).
Chex kerem tsebetik. Kʼalal chex kerem tsebetik xae, mas xa xaʼibeik smelolal li kʼusitik vokolik ta aʼibel smelolale. Avi ti chex kerem tsebik xae, lek me tajek ti jaʼo xavalbe skʼoplal li pʼajbail ta skoj slumalik ti chvinaj ta notisiae.
«[Li yijil krixchanoetike], lek chchanubtas snopbenik kʼalal tstunesike, taje jaʼ sventa xkʼel yuʼunik li kʼusi tukʼe xchiʼuk li kʼusi muʼyuk tukʼe» (Ebreos 5:14).
«Ta onoʼox xkalbekutik kalab jnichʼnabkutik li pʼajbail ta skoj ti jelel slumal li krixchanoetike, yuʼun ta onoʼox xil ta xkuxlejalik ta tsʼakal mu ventauk ti bu xbatik ta nakleje. Mi muʼyuk la jloʼiltakutik ta jnakutike, xuʼ xa jech chlik snopik kʼuchaʼal li yantike. Ta skoj taj une, xuʼ xa oy kʼusi x-albatik li kalab jnichʼnabkutike xchiʼuk ti xuʼ xa jech xlik snopik eke» (Tanya).
Lekuk kʼusi xavakʼ ta chanel ta atalelal
Ta skoj ti jaʼ chchan atalelalik li avalab anichʼnabike, tsots skʼoplal ti xanopik lek li kʼusi chavalik xchiʼuk chapasike. Jaʼ yuʼun, nopbeik skʼoplal li chib sjakʼobil liʼe:
¿Mi chaval ixtol loʼiletik ta stojolal li krixchanoetik ti jelel slumalike o mi chapʼaj ta akʼopojel? Li American Academy of Child and Adolescent Psychiatry (Academia Estadounidense de Psiquiatría Infantil y Adolescente) xi chalbe li totil meʼiletike: «Li avalab anichʼnabike chilik xchiʼuk chaʼiik li kʼusi chavalike, vaʼun chchanik li atalelalike».
¿Mi lek chkaʼi xchiʼinel li krixchanoetik ti jelel slumalike? Li pediatra Alanna Nzoma xi chale: «Mi chakʼan ti xamigoinik li krixchanoetik ti jelel slumalik li avalab anichʼnabike, skʼan baʼyel jech xapasik li voʼoxuke».
«Ichʼik me ta mukʼ buchʼuuk noʼox krixchanoal» (1 Pedro 2:17).
«Oy xa ta epal jabil ta jtakutik ta ikʼel ta jnakutik li krixchanoetik ti jelel slumalike, chkojtikinbekutik li sveʼelike, li smusikaike xchiʼuk ta jlapbekutik li skʼuʼik ti jech tslap ta slumalike. Kʼalal chkalbekutik skʼoplal li kalab jnichʼnabkutik ta sventa li krixchanoetik taje, maʼuk chkakʼ ta koʼontonkutik ti kʼu yelan skoloralik o slumalike xchiʼuk muʼyuk chkakʼkutik ta aʼiel ti voʼon mas tsots skʼoplal li jlumalkutike» (Katarina).
Mi jaʼ chichʼ ilbajinel o pʼajel li avalab anichʼnabe
Akʼo mi chichʼ alel ti koʼol tsots jkʼoplaltike, pe buyuk batan oy onoʼox pʼajbail. Jaʼ yuʼun, xuʼ van xichʼ ilbajinel li akerem o atsebe mas to kʼalal mi muʼyuk tsots skʼoplal ilbil li alumale. ¿Kʼusi stakʼ xapas mi jech kʼot ta pasele?
Chajbo lek skʼoplal li kʼusi kʼot ta pasele. Li kʼusi laj yal jun krixchanoe, ¿mi yolbaj laj yal o mi muʼyuk lek la snop li kʼusi laj yale? (Santiago 3:2). ¿Mi persa skʼan jchiʼin ta loʼil li jun krixchano ta skoj li kʼusi laj yale o mi muʼyuk ta jtsak ta mukʼ?
Mu me ta aniluk chopol kʼusi xanop. Li Vivliae xi chtojobtasvane: ‹Mu ta aniluk xa-ilinik› (Eklesiastes 7:9). Li pʼajbail ta skoj jlumaltik, jkʼopojeltik o yan kʼusitike mu me jnoptik ti muʼyuk tsots skʼoplale. Pe taje maʼuk me skʼan xal ti jaʼ ta skoj pʼajbail skotol li kʼusitik ta jnuptantike.
Jelel onoʼox li kʼusitik ta jnuptantike, jaʼ yuʼun sabo lek skʼoplal li kʼusi kʼot ta pasel ta melele yoʼ to mu kʼusi xapase.
«Mi oy buchʼu tstakʼ ta anil kʼalal muʼyuk to yabinoj li kʼusi kʼotem ta pasele, jaʼ bol krixchano xchiʼuk chakʼ sba ta kʼexlal» (Proverbios 18:13).
Mi laj xa ox anabe skʼoplal skotol li kʼusi kʼot ta pasele, xi xajakʼbe abae:
¿Mi jaʼ van lek ti xkakʼbe snop li jkerem o jtseb ti chichʼ pʼajel yuʼun skotol krixchanoetik xchiʼuk ti jaʼ ta skoj slumal mi oy laj yichʼ chopol kʼoptaele?
¿Mi chkoltaat yuʼun jkerem xchiʼuk jtseb li tojobtasel ta Vivlia liʼe: «Mu xavakʼ ta avoʼonton skotol li kʼusi chal li krixchanoetike?» (Eklesiastes 7:21).
«Akʼo vinajuk ta stojolal skotol krixchanoetik ti lek xatojobik snopele» (Filipenses 4:5).
¿Mi yolbaj kʼusi laj yal yilel li jun krixchanoe? Pʼijubtaso li akerem o atsebe, yuʼun ti kʼu yelan tspas stalelale, xuʼ xlamaj-o yuʼun li kʼope o xuʼ stsatsaj˗o yuʼun. Bateltik li jun krixchanoe, chlabanvan, chchopol kʼoptavan ta skoj ti jaʼ noʼox tsaʼ joltike. Jaʼ yuʼun, li kʼusi mas lek xuʼ jpastike jaʼ ti mu jtsaktik ta venta o jtukʼulantike.
«Ti bu muʼyuk siʼe, chtupʼ li kʼokʼe» (Proverbios 26:20).
Mi muʼyuk kʼusi xibal sba xuʼ tsnuptan li akerem o atsebe, xuʼ xchiʼin ta loʼil li buchʼu oy kʼusi chopol albate. Ta slekiluk yoʼonton skʼopon xchiʼuk ti xiuk xalbee: «Xanaʼe, li kʼusi laj avalbun [o li kʼusi laj apasbune] muʼyuk lek laj kaʼi».
¿Mi chbat akʼan avaʼi parte ta stojolal j˗abteletik? Mi oy kʼusi xibal sba snuptan li akerem o atsebe o mi oy kʼusi yan tsots kʼot ta pasel ti chakʼan avaʼi partee, kʼopono li buchʼu sbainoj eskuelae o mi persa chavile, kʼopono mayol o polisia.