¿Kʼu yuʼun muʼyuk tspasik junantik kʼinetik li stestigotak Jeovae?

• ¿Kʼusi tstsakik ta venta stestigotak Jeova mi xuʼ spasik junantik kʼinetike?

• Akʼo mi muʼyuk tspasik junantik kʼinetik li stestigotak Jeovae, ¿mi skʼanoj ta melel li yutsʼ yalalike?

• ¿Mi tsujik yan krixchanoetik li stestigotak Jeova sventa mu spasik junantik kʼinetike?

¿Kʼusi tstsakik ta venta stestigotak Jeova mi xuʼ spasik junantik kʼinetike?

Kʼalal mu toʼox tspasik jtosuk kʼin li stestigotak Jeovae, baʼyel tskʼelik kʼusi chal li Vivliae. Oy junantik kʼinetike muʼyuk jech chal li ta Vivliae, jaʼ yuʼun muʼyuk tspasik li stestigotak Jeovae. Pe oy junantik kʼinetik xtoke jaʼ tsnop stukik ta jujuntal stestigo Jeova mi tspasik o mi chbatik ta junuk kʼine, jaʼ noʼox venta mi sak sjol yoʼontonik «ta stojolal Dios xchiʼuk ta stojolal krixchanoetik» (Echos 24:16).

Jkʼeltik junantik kʼusi tstsakik ta venta li stestigotak Jeova mi tspasik o mi chbatik ta junuk kʼine.a

• ¿Mi jaʼ jun kʼin ti mu jechuk chakʼ ta chanel li Vivliae?

  Beiltasel ta Vivlia: «Lokʼanik ti bu oyike xchiʼuk chʼako abaik —xi li Jeovae—, mu xa xapikik li kʼusi ibal sbae» (2 Korintios 6:15-17).

  Sventa mu spasik li kʼusitik ibalik sba chal ta Vivliae, li stestigotak Jeovae muʼyuk tspasik li kʼinetik liʼe.

  Kʼinetik ti te tsakal skʼoplal xchiʼuk jecheʼ diosetike. Xi laj yal li Jesuse: «Jaʼ noʼox skʼan xavichʼ ta mukʼ li Jeova Dios avuʼune xchiʼuk jaʼ noʼox stuk skʼan xapasbe xchʼul abtel» (Mateo 4:10). Li stestigotak Jeovae muʼyuk tspasik li Navidade o li Domingo sventa Chaʼkuxesele, yuʼun li kʼinetik taje snitojbe sba skʼoplal xchiʼuk li yichʼel ta mukʼ jecheʼ diosetike. Jech xtok, muʼyuk tspasik li kʼinetik ti liʼ chkalbetik skʼoplale:

  • Kwanza. Jech kʼuchaʼal chal li Enciclopedia Moderna, li sbi kʼin taje «likem talel ta swahili kʼop, jaʼ skʼan xal, matunda ya kwanzaa, jaʼ xkaltik, ‹sba sat tsʼunobiletik›». Li kʼin taje «jaʼ jech tspasik kʼuchaʼal tspasik ta África li skʼinal kʼalal tstsob li sat stsʼunobike». Junantike chalik ti maʼuk te likem tal ta relijion li kʼinetik taje, pe oy jun livro chal ti kʼalal chakʼ li sba sat stsʼunobik ta Áfricae, «jaʼ chakʼbeik li sdiosike xchiʼuk li smoltotakike sventa stojbeik ta vokol». Jaʼ yuʼun chaʼa, li kʼin ti Kwanza sbie «jaʼ sventa stojbeik ta vokol smoltotakik ta skoj ti akʼbatik bendisione» (Encyclopedia of African Religion [Enciclopedia de la religión africana]).

    

  • Skʼinal Medio Otoño. Jech kʼuchaʼal chal li livro Otras culturas, otras formas de vida, «li kʼin tspasik li krixchanoetike jaʼ chakʼbeik smoton li dios lunae». Jech xtok, «li antsetike tskejan sbaik ta [...] stojolal li meʼ diose» (Religions of the World​—A Comprehensive Encyclopedia of Beliefs and Practices [Religiones del mundo: Enciclopedia exhaustiva de creencias y prácticas]).

  • Nowruz. «Li kʼin taje likem tal ta relijion zoroastrismo xchiʼuk jaʼ li kʼakʼal mas chʼul li ta svoʼneal kalendarioik zoroástricoe. [...] Xchʼunojik ti mi tal li inviernoe, ta la snakʼ sba yuʼun jayibuk u ta yolon balumil li oʼlol kʼakʼale ti ojtikinbil kʼuchaʼal Rapithwin. Li ta skʼakʼalil Nowruz tspasik jun mukʼta kʼin sventa xchʼamik li oʼlol kʼakʼal jech kʼuchaʼal nopem xaʼiik spasel li zoroástricaetike» (Organización de las Naciones Unidas para la Educación, la Ciencia y la Cultura [Unesco]).

  • Shab-e Yalda. Li kʼin taje jaʼo tspasik ta invierno kʼalaluk mas nat li akʼobale (solsticio). «Taje te tsakal skʼoplal xchiʼuk li yichʼel ta mukʼ Mitrae», li dios yuʼun kʼakʼale (Sufism in the Secret History of Persia [El sufismo en la historia secreta de Persia]). Li kʼinetik taje te nitil skʼoplal xchiʼuk li yichʼel ta mukʼ li diosetik yuʼun jromaetike xchiʼuk li dios kʼakʼal yuʼun jgriegoetike.b

  • Skʼinal Acción de Gracias. Li kʼin taje jaʼ kʼuchaʼal li kʼin Kwanza ti jaʼ jun voʼneal kʼin tspasbeik sdiosik kʼalal chlokʼ stsʼunobike. «Li kʼusi nopem xaʼi tspasik taje lik spasik ek li relijionetik ti jaʼik jchʼunolajeletik ta alele» (A Great and Godly Adventure​—The Pilgrims and the Myth of the First Thanksgiving [Una gran aventura piadosa: Los peregrinos y el mito del primer día de Acción de Gracias]).

  Kʼinetik ti te tsakal skʼoplal li metsʼtaele xchiʼuk li kʼusitik xchʼunojik ta sventa li suertee. Li Vivliae chal li buchʼutik «chakʼik jun mexa ta sventa li dios yuʼun Lekil Suertee» jaʼ «li buchʼutik chiktaik Jeovae» (Isaias 65:11). Jaʼ yuʼun, li stestigotak Jeovae muʼyuk tspasik li kʼinetik liʼe:

  • Iván Kupala. «Li krixchanoetike chalik ti kʼalal jaʼo la skʼinal li Iván Kupalae, jaʼo la chlik skolta sjuʼel li kʼusitik meltsanbil ti oy ta jpat jxokontike, vaʼun mi tsots la koʼontontik xchiʼuk mi oy la jsuertetike, ta la jtabetik sbalil li juʼelal taje» (The A to Z of Belarus [Bielorrusia de la A a la Z]). Li ta slikebal toʼoxe, li kʼin taje jaʼ toʼox tspasik li buchʼutik maʼuk jchʼunolajeletik li ta verano kʼalaluk mas nat li akʼobale (solsticio). «Kʼalal lik pasuk ta jchʼunolajel li krixchanoetike, [li skʼinal Juan Bautista] ti tspas li relijionetike» lik skapik xchiʼuk li skʼinal Iván Kupalae (Encyclopedia of Contemporary Russian Culture [Enciclopedia de la cultura rusa contemporánea]).

  • Achʼ Jabil yuʼun jchinoetik o Achʼ Jabil yuʼun jcoreanoetik. «Li ta kʼinetik taje, skotol li utsʼ alaliletik xchiʼuk li amigoiletike jaʼ tsots skʼoplal chaʼiik ti oyuk suerteike, ti xichʼik ta mukʼ li diosetike, li espirituetike xchiʼuk ti lekuk xbat xkuxlejalik mi lik li yan jabile» (Mooncakes and Hungry Ghosts​—Festivals of China [Festivales chinos: Pasteles de la luna y fantasmas hambrientos]). Li Achʼ Jabil tspas jcoreanoetik eke «te tsakal skʼoplal ti chichʼ ta mukʼ li smoltotakik ta voʼnee, tspasik kʼinetik sventa mu kʼusi chopol spasbatik li chopol espirituetike xchiʼuk ti oyuk lek suerteik li ta achʼ jabile. Jech xtok, tskʼan tsnaʼik mi lek chbat xkuxlejalik mi lik li achʼ jabile» (Encyclopedia of New Yearʼs Holidays Worldwide [Enciclopedia de las celebraciones de Año Nuevo de todo el mundo]).

    

  Kʼinetik tspasik ta skoj ti oy la kʼusi kuxul chkom yuʼun li animaetike. Li Vivliae jamal chal ti muʼyuk kʼusi kuxul chkom mi lijchame (Esekiel 18:4). Jaʼ yuʼun, li stestigotak Jeovae muʼyuk tspasik li kʼinetik ti xuʼ spukbe skʼoplal ti oy kʼusi kuxul chkom kuʼuntike, jech kʼuchaʼal li kʼinetik liʼe:

  • Kʼin Santo (o skʼinal anima). Jech kʼuchaʼal chal li jlik ensiklopediae, li vaʼ kʼakʼale «jaʼo tsvules ta sjolik skotol li buchʼutik chamemik xae». «Li ta Edad Media, ti tetik van ta sjabilal 500 kʼalal ta 1500 kʼalal talem xa ox Jesuse, xchʼunojik ti chlokʼik la talel ta purgatorio li chʼulelaletike, chlokʼik la tal kʼuchaʼal leb kʼokʼ [o fantasma], kʼuchaʼal brujaetik, sapoetik o yan kʼusitik sventa xtal sibtasik li buchʼutik oy kʼusi chopol pasbatik kʼalal kuxulik toʼoxe» (New Catholic Encyclopedia [Nueva Enciclopedia Católica]).

  • Skʼinal Ching Ming xchiʼuk Skʼinal Fantasmas Hambrientos. Li ta kʼinetik taje jaʼ sventa xichʼik ta mukʼ li smoltotakike. Oy jlik livro chal ti kʼalal jaʼo skʼinal li Ching Ming, «jaʼo chakʼik veʼliletik xchiʼuk uchʼbajel sventa mu xil svokolik ta viʼnal ta taki tiʼil li animaetike xchiʼuk chchikʼik takʼin sventa oyuk noʼox la stakʼinik» (Celebrating Life Customs Around the World​—From Baby Showers to Funerals [Costumbres de todo el mundo para celebrar la vida: desde baby showers hasta funerales]). Li livro xtoke chal li buchʼutik tspasbeik skʼinal li Fantasmas Hambrientos xchʼunojik «li vaʼ u taje, mas to li ta syijil lunae, jaʼo la chnopaj tal ta stojolalik li animaetik li ta akʼobaltike. Jaʼ yuʼun, oy kʼusitik tspasik sventa slamajesbeik yoʼonton xchiʼuk chichʼik ta mukʼ li smoltotakike».

  • Chuseok. Jlik livro ti chalbe skʼoplal ti kʼalal jaʼo tspasik kʼin li jcoreanoetike «chlechanbeik sveʼel xchiʼuk chakʼbeik vino li animaetike». Li kʼin tspasik taje chakʼ ta ilel «ti yuʼun xchʼunojik ti oy to kʼusi kuxul chkom yuʼun li animaetike» (The Korean Tradition of Religion, Society, and Ethics [La tradición coreana de la religión, la sociedad y la ética]).

  Kʼinetik ti te tsakal skʼoplal xchiʼuk li kʼusi mu stakʼ nabel lek smelolale. Xi chal li Vivliae: «Mu me buchʼu […] xchan tʼunol, spasel majia, j-akʼchamel mi jaʼuk buchʼu chalbe skʼoplal kʼusi chkʼot ta pasel ta tsʼakal, mi jaʼuk buchʼu chchan tuchʼ ora, buchʼu chbat skʼopon j-espiritista o jtʼunol mi jaʼuk buchʼu oy kʼusi tsjakʼbe li animaetike. Li buchʼutik jech tspasike toj chopol chil li Jeovae» (Deuteronomio 18:10-12). Sventa mu stikʼ sbaik spasel li kʼusitik mu stakʼ nabel lek smelolal ti te tsakal skʼoplal li astrología (o sventa tʼunol), li stestigotak Jeovae muʼyuk tspasik li Halloween xchiʼuk li ya kʼinetik jech kʼuchaʼal liʼe:

  • Li Achʼ Jabil tspas jcingalésetik xchiʼuk li Achʼ Jabil tspas jtamiletike. «Li ta kʼinetik ti nopem xaʼiik spasele, [...] oy kʼusitik tspasik ti te tsakal skʼoplal li sabel smelolal kʼanaletike (astrología). Taje jaʼ la sventa lekuk suerteik» (Encyclopedia of Sri Lanka [Enciclopedia de Sri Lanka]).

  • Songkran. Jlik livro chal ti sbi li kʼin taje «te likem tal ta jpʼel kʼop sánscrita [...] ti jaʼ skʼan xal ‹chbakʼ› o ‹chjelilaj›». Li kʼin taje «jaʼo la kʼalal chlik ochuk tal li kʼakʼal li ta constelación zodiacal de Aries» (Food, Feasts, and Faith​—An Encyclopedia of Food Culture in World Religions [Comida, fiestas y fe: Enciclopedia de cultura gastronómica en las religiones del mundo]).

  Kʼinetik ti te lik talel ta Smantal Moises ti jaʼ laj yakʼbe slajeb li xkuxlejal laj yakʼ Jesuse. Xi jamal chal li Vivliae: «Jaʼ slajeb Mantal li Kristoe» (Romanos 10:4). Melel onoʼox, li jchʼunolajeletik avie tstabeik onoʼox sbalil li Smantal Moisese, ti jaʼ akʼbatik li jteklum Israel ta voʼnee. Pe muʼyuk tspasik li kʼinetike, mas to mi jaʼ chalbe skʼoplal li Mesiase, yuʼun xchʼunojik ti ayem xae. Xi chal li Vivliae: «Taje jaʼ snakʼobal li kʼusi chtale, pe jaʼ yuʼun Kristo li kʼusi melele» (Kolosenses 2:17). Ta skoj ti lik spasik kʼinetik ti mu jechuk chal ta Vivliae, li stestigotak Jeovae muʼyuk tspasik li kʼinetik liʼe:

  • Janucá. Li kʼin tspasik taje jaʼ la skʼinal ti chichʼ akʼel ta stojolal Dios yan velta li stemplo judaetik ta Jerusalene. Pe li Vivliae chal ti jaʼ laj yichʼ vaʼanel ta mero Bankilal Pale li Jesuse sventa xjelav «batel ta karpana ti mas mukʼ xchiʼuk ti mas tukʼ ti mu ta skʼobuk krixchano laj yichʼ pasele, jaʼ xkaltik, ti maʼuk ta skʼob li kʼusitik pasbil ta balumile» (Ebreos 9:11). Li jchʼunolajeletike xchʼunojik ti laj xa skʼoplal li templo ta Jerusalene, jaʼ xa kom ta xkʼexol li templo ta mantale.

  • Rosh Hashaná. Taje jaʼ li sba kʼakʼal ta slikebal jabil yuʼun judaetike. Li kʼin ta voʼne taje jaʼo chakʼbeik matanaletik li Diose (Numeros 29:1-6). Pe kʼalal tal li Jesukristo ti jaʼ li Mesiase, jaʼ te tsuts yakʼel «li milbil matanale xchiʼuk li yan matanale» (Daniel 9:26, 27). Jech oxal, muʼyuk xa sbalil chil Dios li matanaletik taje.

• ¿Mi ta jkap jbatik xchiʼuk yan relijionetik li kʼinetik chichʼ pasele?

  Beiltasel ta Vivlia: «¿O mi xkoʼolaj xchiʼuk jchʼunolajel li buchʼu maʼuk jchʼunolajele? Jech xtok, ¿kʼusi tspas ta stemplo Dios li santoetike?» (2 Korintios 6:15-17).

  Li stestigotak Jeovae chakʼik persa ti lekuk xil sbaik xchiʼuk skotol li krixchanoetike xchiʼuk tstsakik ta mukʼ li kʼusi xchʼunojik ta jujuntale, pe muʼyuk tstikʼ sbaik ta spasel li kʼinetik ti tspasik yantik relijion sventa koʼol xichʼik ta mukʼ Diose, jech kʼuchaʼal liʼe:

  Skʼinal krixchanoetik o skʼinal relijion sventa jmojuk xichʼik ta mukʼ Dios li krixchanoetik ti jelel srelijionike. Li ta voʼnee, kʼalal la sbeiltas steklumal li Dios yoʼ xuʼuninik li balumil ti jaʼ te nakajtik li krixchanoetik ti yan˗o srelijionike, xi laj yalanbe mantale: «Mu xapas trato xchiʼukik mi jaʼuk xapas trato xchiʼuk li diosetik yuʼunike. [...] Jpʼel skʼoplal chkʼot kʼuchaʼal chʼojon ta atojolal mi latun ta stojolal li diosetik yuʼunike» (Eksodo 23:32, 33). Jaʼ yuʼun, li stestigotak Jeovae muʼyuk tspasik li kʼinetik liʼ xtoke:

  • Loi Krathong. Li kʼin tspas jtailandiaetike «tsjalik jun uni bikʼit moch ta yanal teʼ. Vaʼun, tstsanik kantilaetik xchiʼuk pom sventa stikʼik li ta moche. Laje, tskajanik batel ta ba voʼ, yuʼun xchʼunojik ti jaʼ chichʼ batel li chopol suertee. Li kʼin taj xtoke jaʼ la sventa svules ta sjolik li yav yok Buda ti te echʼ ta tiʼ nabe» (Encyclopedia of Buddhism [Enciclopedia del budismo]).

  • Día Nacional de Arrepentimiento (Skʼinal Sutesel Oʼontonal ta Spʼejel Balumil). Li buchʼutik tspasik li kʼin taje «xchʼunojik li chanubtasel ti tsotsik skʼoplal te chal ta Vivliae», jech kʼuchaʼal laj yal jun yaj˗abtel ajvalil li ta The National ti jaʼ jun periodiko ta Papúa Nueva Guinea. Jech xtok, laj yal ti kʼin taje «jaʼ la sventa xchʼun krixchanoetik kʼusi chal Vivlia li ta lum taje».

  • Vesak. Jaʼ jun kʼin ti tsots skʼoplal chaʼiik li jbudistaetike. «Li vaʼ orae jaʼ tsvules ta sjolik kʼalal vokʼ li Budae, ti pʼij echʼ kʼu sjalil kuxie xchiʼuk ti kʼalal chame [bat ta nirvana]» (Diccionario de religiones comparadas).

    

  Kʼinetik tspas relijionetik ti mu jechuk chal ta Vivlia. Li Jesuse xi laj yalbe li jnitvanejetik ta relijione: «Muʼyuk sbalil avuʼunik li skʼop Dios ta skoj li kʼusitik nopem xavaʼiik spasele». Jech xtok, laj yal ti muʼyuk sbalil ti kʼu yelan chichʼik ta mukʼ li Diose, «yuʼun jaʼ noʼox smantaltak krixchanoetik li kʼusi chakʼik ta chanele» (Mateo 15:6, 9). Ta skoj ti stsakojik ta venta stestigotak Jeova li pʼijubtasel laj yal Jesuse, muʼyuk tspasik li kʼinetik tspas relijionetik jech kʼuchaʼal liʼe:

  • Epifanía (Timkat o Los Reyes Magos). Li ta kʼin taje jaʼ sventa svules ta sjolik li jkʼelkʼanaletik ti ay skʼelik li Jesuse o ti svules ta sjolik kʼalal laj yichʼ voʼ li Jesuse. Jech kʼuchaʼal chal jun ensiklopediae, li kʼin taje «ti jaʼ sventa xichʼik ta mukʼ li diosetik yuʼun beoʼetik xchiʼuk ukʼumetike lik spasik ek li jchʼunolajeletike» (The Christmas Encyclopedia [Enciclopedia de la Navidad]). Li kʼin tspas j˗etíopeetik ti jaʼ li Timkat sbie, jaʼ ta skoj ti «nopem tajek xaʼiik jech spasele» (Encyclopedia of Society and Culture in the Ancient World [Enciclopedia de sociedades y culturas del mundo antiguo]).

  • Skʼinal Virgen Maria ti bat ta vinajele. Li kʼin taje jaʼ la snaʼobil ti kʼalal muy batel xchiʼuk sbekʼtal ta vinajel li smeʼ Jesuse. Li Diccionario de religiones comparadas chal ti mu toʼox xojtikinik jchʼunolajeletik ta voʼne li kʼin taje xchiʼuk muʼyuk jech chalbe skʼoplal ek li ta Achʼ Testamentoe.

  • Skʼinal ti maʼuk ta mulil la xchiʼin yole. Xi laj yal li Enciclopedia Católica Online ta sventa ti maʼuk ta mulil la xchiʼin yol li Mariae: «Mu jtabetik lek srasonal o sprevail mi jech chal li Vivliae, yuʼun jaʼ noʼox relijionetik ti jech chakʼik ta chanele».

  • Cuaresma. Jech kʼuchaʼal laj yal li Enciclopedia universal ilustrada europeo-americana ti kʼu sjalil chichʼ pasel li kʼin taje ti chʼul xchiʼuk ti jaʼo chichʼ pasel ayunoe, jaʼ to lik spasik «kʼalal echʼem xa ox li sjabilal 325», jaʼo kʼalal echʼem xa ox mas ta chib sien jabil ti kʼuxi tsuts stsʼibael li slajeb livro ta Vivliae. Li ensiklopedia xtoke xi laj yal ta sventa li Miércoles de Ceniza ti jaʼ sba kʼakʼal yuʼunik li Cuaresmae: «Li Urbano II kʼalal la stsob sba xchiʼuk li paleetik ta 1091 te laj yal mantal ti skʼan stsʼiba ta stibaik li krixchanoetik jun krus ti jaʼ tstunesik li tane».

  • Meskel. Li kʼin tspas li j˗etiopeetik taje jaʼ snaʼobil yuʼunik «ti laj yichʼ tael li Vera Cruz, jaʼ xkaltik, li krus ti bu laj yichʼ jipanel li Kristoe, tstsanik kʼokʼ, vaʼun ch˗akʼotajik sventa sjoyobtaik» (Encyclopedia of Society and Culture in the Medieval World [Enciclopedia de las sociedades y culturas en el mundo medieval]). Jaʼ yuʼun, li stestigotak Jeovae muʼyuk tstunesik krus kʼalal chichʼik ta mukʼ li Diose.

• Li kʼinetik chichʼ pasele, ¿mi jaʼ chichʼ˗o ichʼel ta mukʼ junuk krixchano, organisasion, vandera o slumalik?

  Beiltasel ta Vivlia: Xi chal li Jeovae: «Chopol kʼoptabiluk li vinik ti tspat yoʼonton ta stojolal li krixchanoetike [...] xchiʼuk ti chnamaj ta stojolal Jeovae» (Jeremias 17:5).

  Li stestigotak Jeovae tsvul onoʼox yoʼontonik ta stojolal li krixchanoetike xchiʼuk tspasik orasion ta stojolalik, pe muʼyuk tstikʼ sbaik ta spasel li kʼinetik jech kʼuchaʼal liʼe.

  Skʼinal sventa xichʼik ta mukʼ junuk ajvalil o junuk krixchano ti tsots skʼoplal echʼe. Xi chal li Vivliae: «Mu xapat avoʼontonik ta stojolal li jun noʼox vinik ti chichʼ ikʼe, yuʼun jaʼ sventa alekilalik» (Isaias 2:22). Jaʼ yuʼun, li stestigotak Jeovae muʼyuk tspasbeik skʼinal junuk ajvalil o junuk meʼ ajvalil.

  Skʼinal svanderaik junuk lum. Li stestigotak Jeovae muʼyuk tspasbeik skʼinal li vanderae. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun xi chal li Vivliae: «Chʼako abaik lokʼel ta stojolal li santoetike» (1 Juan 5:21). Oy jlom krixchanoetike chalik ti maʼuk la Dios li vanderae. Pe li j˗al˗loʼil Carlton Hayes xi laj yal kʼalal chichʼ ichʼel ta mukʼ li vanderae: «Li vanderae jaʼ li kʼusi chichʼ ichʼel ta mukʼe».

  Skʼinal krixchanoetik ti dios xa chilike. ¿Kʼusi la spas jtakbol Pedro kʼalal ch˗ichʼat xa ox ta mukʼ yuʼun jun vinike? Xi chal li Vivliae: «Pe la snit likel li Pedroe, xi laj yalbee: ‹Likan; jaʼ noʼox jun vinikun ek›» (Echos 10:25, 26). Li Pedro xchiʼuk li yan jtakboletike muʼyuk onoʼox la skʼanik ichʼel ta mukʼ o ti tsots xa skʼoplal ch˗ilatike. Jaʼ yuʼun, li stestigotak Jeovae muʼyuk tstikʼ sbaik ta spasel kʼinetik ti jaʼ yichʼobil ta mukʼ li krixchanoe, jech kʼuchaʼal liʼe:

  • Día de Todos los Santos (Skʼinal li Buchʼutik chʼulike). «Li skʼinal buchʼutik chʼul chilike mu stakʼ lek naʼel bu likem talel» (New Catholic Encyclopedia).

  • Skʼinal jmeʼtik Guadalupe. Taje jaʼ la skʼinal «li buchʼu chchabi Méxicoe» ti jaʼ la li Mariae, ti jaʼ smeʼ Jesuse. Chalik ti laj la yakʼ sba ta ilel ta stojolal jun j˗abtel ta osiltik ta 1531 li jmeʼtik Guadalupe (Enciclopedia Guadalupana).

    

  • Skʼinal junuk santo. Jech kʼuchaʼal laj yal jlik livroe jaʼ la skʼinal jun santo ti «ichʼbat sbi yuʼun jun olol kʼalal laj yichʼ voʼe. Li vaʼ kʼakʼale, jaʼ ep kʼusitik tspas li krixchanoetik ta sventa relijione» (Celebrating Life Customs Around the World​—From Baby Showers to Funerals [Costumbres de todo el mundo para celebrar la vida: desde baby showers hasta funerales]).

  Kʼinetik sventa politika o li kʼusi tspas krixchanoetik kʼalal tskʼanik koltaele. Xi chal li Vivliae: «Jaʼ xlokʼ venta ti jsaʼ jnakʼobbailtik ta stojolal Jeovae, jaʼ altik ti jpat koʼontontik ta stojolal li krixchanoetike» (Salmo 118:8, 9). Li stestigotak Jeovae chakʼik ta ilel ti maʼuk spatoj yoʼontonik ta stojolal krixchanoetik ti jaʼ chchapan li jvokoltike, jaʼ yuʼun muʼyuk tstikʼ sbaik li ta kampanya sventa politika o li kʼusi tspas li krixchanoetik kʼakʼal tskʼanik koltaele, jech kʼuchaʼal li Día Internacional de la Juventud o li Día Internacional de la Mujer. Jech xtok, muʼyuk tspasik li Día de la Emancipación (kʼalal kʼot ta nopel yuʼun ajvalil ti chʼabal xa mosoile)» xchiʼuk yan kʼinetik ti xkoʼolaj kʼuchaʼal taje. Yuʼun spatoj yoʼontonik ti jaʼ noʼox Ajvalilal yuʼun Dios tslajesbe skʼoplal li kʼusi tspas krixchanoetike, ti tspʼaj sbaik xchiʼuk ti tstʼuj noʼox sbaike (Romanos 2:11; 8:21).

• Li kʼin chichʼ pasele, ¿mi chakʼ ta ilel ti jlom noʼox krixchanoetik ti tsots skʼoplale o junuk noʼox lum?

  Beiltasel ta Vivlia: «Mu snaʼ xtʼujvan li Diose, yuʼun buyuk noʼox slumal lek ilbil li buchʼu chiʼta xchiʼuk ti tspas kʼusi tukʼe» (Echos 10:34, 35).

  Manchuk mi skʼanoj steklumalik li stestigotak Jeova bu nakalike, muʼyuk tstikʼ sbaik ta spasel kʼinetik ti tstoybe skʼoplal li slumalike o ti jlom noʼox krixchanoetik mas tsots skʼoplal chilike.

  Skʼinal soltaroetik. Li Jesuse muʼyuk la saʼ kʼop, jaʼ yuʼun xi laj yalbe li yajchankʼoptake: «Kʼanik˗o me li avajkontratakike xchiʼuk pasik˗o me orasion ta stojolal li buchʼutik chilbajinoxuke» (Mateo 5:44). Jaʼ yuʼun, li stestigotak Jeovae muʼyuk tspasik li skʼinal soltaroetike, jech kʼuchaʼal liʼe:

  • Skʼinal Anzac. Jun diksionario chal ti Anzac xie «jaʼ skʼoplal li soltaroetik ta Australia xchiʼuk ta Nueva Zelandae». Ta mas tsʼakale, jaʼ xa kʼot «ta skʼinal skotol li buchʼutik chamemik ta paskʼope» (Historical Dictionary of Australia [Diccionario histórico de Australia]).

  • Día de los Veteranos (Skʼinal soltaroetik ti jal xa tunemike). Jech kʼuchaʼal chal li Enciclopedia Moderna li kʼin taje «jaʼ sventa xichʼik ta mukʼ li soltaroetik ti jal xa jech tunemike [...] xchiʼuk li buchʼutik chamemik ta paskʼope».

  Skʼinal junuk sloʼilal jteklum o independencia. Li Jesuse xi laj yalbe skʼoplal li yajchankʼoptake: «Muʼyuk te skʼoplalik ta balumil jech kʼuchaʼal muʼyuk te jkʼoplal ta balumil eke» (Juan 17:16). Akʼo mi oy ta yoʼonton sloʼil slumalik li stestigotak Jeovae, pe muʼyuk tstikʼ sbaik ta spasel kʼinetik jech kʼuchaʼal liʼe:

  • Skʼinal Australia. Jlik ensiklopedia chal ti «kʼin taje jaʼ sventa svules ta sjolik kʼalal la smuyesik vandera li soltaroetik ta Inglaterra ta sjabilal 1788 xchiʼuk kʼalal pas ta achʼ kolonia li Australiae» (Worldmark Encyclopedia of Cultures and Daily Life [Enciclopedia Worldmark de las culturas y la vida diaria]).

  • Skʼinal Guy Fawkes. Li kʼin taje «jaʼ sventa svules ta sjolik ti chʼay ta paskʼop li Guy Fawkes xchiʼuk sventa spasbeik snaʼobil ti laj ta milel li ajvalil Jacobo I xchiʼuk yaj˗abteltak li ta 1605» (A Dictionary of English Folklore [Diccionario de folclore inglés]).

  • Día de la Independencia. Ta junantik lume tspasbe skʼinal slumalik ta skoj ti kolik lokʼel ta skʼob yan lume.

• ¿Mi jaʼ jun kʼin ti ch˗uchʼbajik ta mas o ti kʼexlal xa sba stalelalike?

  Beiltasel ta Vivlia: «Lajuk xa yorail ti jaʼ chapasik li kʼusi tskʼan yoʼonton li jyanlumetike, ti jaʼ chapasik li talelal ti toj kʼexlal sbae, li kʼusitik muʼyuk spajeb kʼusi tskʼan abekʼtalike, ti cha˗uchʼbolajik ta mase, li kʼinetik ti solel muʼyuk xa smelolale, ti cha˗uchʼbolajik sventa chatsal abaike xchiʼuk li yichʼel ta mukʼ santoetik ti mu stakʼ pasele» (1 Pedro 4:3).

  Jech kʼuchaʼal laj yal li beiltasel taje, li stestigotak Jeovae muʼyuk chbatik ta kʼinetik ti bu muʼyuk xa smelolal tspas sba li krixchanoetike o ti naka xa yakubel tspasike. Lek chaʼiik ti jmojuk kʼusi tspasik xchiʼuk li yamigotakike. Jech xtok, mi oy buchʼu tsnop chuchʼ jutebuke ta spʼisol noʼox chuchʼ. Chakʼik persa xchʼunel li tojobtasel liʼe: «Mi chaveʼik, mi cha˗uchʼbolajik o kʼusiuk noʼox ti chapasike, jaʼuk me sventa xichʼ mukʼibtasbel skʼoplal Dios skotol li kʼusitik chapasike» (1 Korintios 10:31).

  Jaʼ yuʼun, li stestigotak Jeovae muʼyuk tstikʼ sbaik ta spasel kʼinetik ti bu muʼyuk xa smelolal li stalelalike xchiʼuk ti mu jechuk chal li Vivliae. Taje te tsakal skʼoplal li kʼinetik ti tspasik toʼox li judaetik ti Purim sbie. Li kʼin taje jaʼ sventa svules ta sjol judaetik ti kʼuxi laj yichʼik koltael li ta svoʼobal siglo kʼalal muʼyuk toʼox talem Jesus ta balumile. Li avie, jelel xa ti kʼu yelan tspasik kʼin li judaetike. Li livro El Judaísmo chal ti kʼin taje «jaʼ xa sventa ch˗uchʼbajik ta mas, tslap smaskaraik xchiʼuk tsjel skʼuʼik xchiʼuk li viniketike tslapbeik skʼuʼ antsetik, li antsetike tslapbeik skʼuʼ viniketik».

Akʼo mi muʼyuk tspasik junantik kʼinetik li stestigotak Jeovae, ¿mi skʼanoj ta melel li yutsʼ yalalike?

Skʼanojik. Yuʼun li Vivliae chchanubtasutik ti skʼan jkʼantik xchiʼuk ti xkichʼtik ta mukʼ skotol li kutsʼ kalaltike, mu ventauk li kʼusi xchʼunojike (1 Pedro 3:1, 2, 7). Stalel onoʼox li buchʼu chikta spasel junantik kʼinetik li buchʼu chkʼot ta stestigo Jeovae chopol chaʼi li yutsʼ yalale xchiʼuk muʼyuk xa kʼanbil chaʼi sbaik. Jaʼ yuʼun, li stestigotak Jeovae chakʼik persa ti skʼan li yutsʼ yalalike, ti xchapbeik smelolal ta slekil yoʼontonik li kʼusi kʼot ta nopel yuʼunike xchiʼuk ti xchʼak skʼakʼalik sventa jmoj oyikuk xchiʼuk li yutsʼ yalalike.

¿Mi tsujik yan krixchanoetik li stestigotak Jeova sventa mu spasik junantik kʼinetike?

Muʼyuk. Li stestigotak Jeovae ta jujuntal tsnop stukik ti kʼusi tspasike (Josue 24:15). Tstsakik ta venta skotol li krixchanoetike mu ventauk kʼusi srelijionik (1 Pedro 2:17).