Skotol li jchʼunolajeletike, ¿mi jaʼik melel yajtsʼaklomtak Kristo?

¿MI XANAʼ jayvoʼ yajtsʼaklomtak Kristo oy li ta spʼejel balumile? Jech kʼuchaʼal chal li Atlas of Global Christianity ti li ta 2010, oy 2,300 miyon jchʼunolajeletik, pe xchʼakoj sbaik ta 41,000 relijionetik. Ta jujuntale jeltos kʼusi chakʼik ta chanel ta skoj ti ep tajek li relijionetike, jaʼ yuʼun li krixchanoetike xi tsjakʼbe sbaike: «¿Mi jaʼik ta melel yajtsʼaklomtak Kristo jech kʼuchaʼal ta xalike?».

Jnopbetik skʼoplal liʼe, kʼalal chabat ta junuk lume, maʼuk noʼox chaval ti bu likemot talele, yuʼun persa skʼan xavakʼ ta ilel ta jlikuk vun, jech kʼuchaʼal li apasaportee o yan vunetik ti bu chal ti jaʼ te likemot tal ta melele. Jaʼ yuʼun, mu baluk noʼox ti chkaltik ti jaʼutik yajtsʼaklom Kristoe, yuʼun skʼan xkakʼtik ta ilel, pe ¿kʼuxi chvinaj? Jkʼeltik batel.

Li biil yajtsʼaklom Kristoe jaʼo laj yichʼ tunesel kʼalal echʼem xa ox lajuneb jabil slajel li Jesuse. Xi laj yal li jtsʼibajom Lukase: «Jaʼ te ta Antiokia ti bu baʼyel la sbiinik yajtsʼaklom Kristo li jchankʼopetike, taje jaʼ jech la sbiinik ta skoj ti beiltasvan li Diose» (Echos 11:26). Jaʼ yuʼun, li jchʼunolajeletike skʼan xkʼotik ta yajchankʼoptak Kristo, pe ¿kʼusi smakojbe skʼoplal taje? Xi chal jlik Diccionario Teológico del Nuevo Testamentoe: «Sventa xijkʼot ta yajtsʼaklom Kristoe, skʼan jchanbetik Jesus ta skotol li kʼusitik ta jpastik [...] ta sjunul jkuxlejaltike». Jaʼ yuʼun, li melel yajtsʼaklom Kristoe chakʼ ta xkuxlejal li chanubtaseletik yuʼun Jesuse.

¿Mi oy van melel yajtsʼaklomtak Kristo li avie? ¿Kʼusi laj yal Jesus ti jaʼ chkojtikintik-o li melel yajtsʼaklomtake? Jkʼeltik batel voʼtos chanubtaseletik yuʼun Jesus ti jaʼ tskoltautik ta yaʼibel smelolale. Jech xtok, ta jkʼeltik kʼuxi laj yakʼ ta xkuxlejalik li baʼyel yajtsʼaklomtake. Laje, ta jkʼeltik buchʼutik chakʼ ta xkuxlejalik avi li chanubtaseletik yuʼun Jesuse.

«Mi te oyoxuk-o ta stojolal li jkʼope»

«Voʼoxuk me kajchankʼopoxuk ta melel mi te oyoxuk-o ta stojolal li jkʼope, vaʼun chavojtikinik li kʼusi melele xchiʼuk jaʼ chakʼ akolebalik li kʼusi melele» (JUAN 8:31, 32).

¿Kʼusi la skʼan laj yal li Jesuse? Kʼalal xi laj yale: «Li jkʼope», jaʼ skʼan xal li kʼusitik laj yakʼ ta chanele, yuʼun laj yal ti te likem talel ta stojolal Dios li chanubtaseletik laj yakʼe. Xi laj yale: «Jaʼ yalojbun mantal stuk kʼusi chkal xchiʼuk kʼusi chkakʼ ta chanel li Totil ti la stakun tale» (Juan 12:49). Jun velta kʼalal la spas orasion li Jesuse, xi laj yale: «Jaʼ melel li akʼope». Jaʼ yuʼun, kʼalal chanubtasvan li Jesuse, nopajtik noʼox chal li kʼusitik laj yalbe yajtuneltak ta voʼne li Diose (Juan 17:17; Mateo 4:4, 7, 10). Jaʼ yuʼun, ¿kʼuxi ti te oyik ta skʼop Jesus li melel yajtsʼaklomtake? Jaʼ mi chchʼunik ti jaʼ Skʼop Dios li Vivliae xchiʼuk mi chakʼ ta xkuxlejalik li kʼusi chale.

Li kʼusi la spasik baʼyel yajtsʼaklomtak Kristoe. Li jtakbol Pabloe tsots tajek skʼoplal laj yil li Skʼop Dios jech kʼuchaʼal laj yil li Jesuse, xi laj yal li jtakbole: «Laj yakʼ ta naʼel Dios skotol li Tsʼibetike xchiʼuk toj jtunel» (2 Timoteo 3:16). Jech xtok, xi laj yichʼik albel li buchʼutik chchanubtasvanik ta tsobobbaile: «Skʼan lek snapʼan sba ta stojolal li tukʼil kʼop ti kʼu yelan chchanubtasvane» (Tito 1:7, 9). Li jtakbol Pabloe la spʼijubtas xtok li baʼyel yajtsʼaklomtak Kristo ti akʼo skʼel sbaik ta sventa «li spʼijil krixchanoetike xchiʼuk ta skoj li loʼlael ti mu kʼusi xtun-o ti jaʼ li kʼusitik nopem xaʼi tspasik krixchanoetik ti jaʼ li snopben balumile, maʼuk li chanubtasel yuʼun Kristoe» (Kolosenses 2:8).

¿Buchʼutik jech tspasik li avie? Li Constitución dogmática sobre la divina revelación la xchʼam li Vaticano ta 1965 xchiʼuk li kʼusi chal Catecismo de la Iglesia Católica ti xi chale: «Ti maʼuk te tslokʼesik tal ta Vivlia li kʼusitik chakʼik ta chanel li jkatolikoetike, yuʼun chalik ti koʼol tsots skʼoplal li kʼusi xchʼunojike». Xi laj yal ta jlik revista Maclean’s jun ants ti jaʼ chchanubtasvan li ta relijion katolika ta Canadae: «Mu persauk ti te xichʼ lokʼesel tal ta Vivlia li kʼusitik chichʼ akʼel ta chanele xchiʼuk li kʼusi chanubtasvan-o Jesus leʼ xa ta chaʼmil jabile, yuʼun li voʼotik eke oy kʼusitik lek xuʼ xnop kuʼuntik».

Li New Catholic Encyclopedia xi chal ta stojolal li stestigotak Jeovae: «Skotol li kʼusitik xchʼunojik stukike te lokʼem tal ta Vivlia xchiʼuk chakʼ ta xkuxlejalik». Jun veltae, jun vinik ta Canadá xi laj yalbe jun ants ti jaʼ stestigo Jeova kʼalal te kʼot ta snae: «Jnaʼoj xa buchʼuoxuk, yuʼun jaʼ chavichʼik-o ojtikinel ti te atsakoj Avivliaike».

«Muʼyuk te skʼoplalik ta Balumil»

«Pʼajbilik yuʼun li krixchanoetike, yuʼun muʼyuk te skʼoplalik ta balumil» (JUAN 17:14).

¿Kʼusi la skʼan laj yal li Jesuse? Li Jesuse muʼyuk te skʼoplal li ta balumile. Jaʼ yuʼun, muʼyuk la stikʼ sba li ta politikae mi jaʼuk ta xchapanbel skʼop li krixchanoetike. Xi laj yale: «Ti jaʼuk sventa balumile, la spasik kʼop jechuk li kajtuneltak sventa muʼyuk xkichʼ akʼel jechuk ta stojolal li judaetike. Pe jech kʼuchaʼal laj kalbote, maʼuk liʼ likem li Ajvalilal kuʼune» (Juan 18:36). Jech xtok, laj yalbe yajchankʼoptak ti mu spasik o xalik li kʼusitik kontra chal ta Vivliae (Mateo 20:25-27).

Li kʼusi la spasik baʼyel yajtsʼaklomtak Kristoe. Jun jtsʼibajom ti Jonathan Dymond sbie, xi laj yal ta stojolal li baʼyel yajtsʼaklomtak Kristoe: «Li baʼyel yajtsʼaklomtak Kristoe chʼabal la stikʼ sbaik ta paskʼop akʼo mi chil-o svokolik, yuʼun xuʼ van xichʼik tikʼel ta chukel o xuʼ xichʼik-o milel». Yuʼun jaʼ mas tsots skʼoplal laj yilik ti tukʼ xakʼ sbaike ti muʼyuk tstikʼ sbaik ta paskʼope. La xchʼunik xtok li mantaletik sventa talelalil ti chal ta Vivliae, mu jechikuk kʼuchaʼal li yantike. Li Pedroe xi laj yalbe li baʼyel yajtsʼaklomtak Kristoe: «Yuʼun li stukike mu xaʼibeik smelolal ti kʼu yuʼun muʼyuk xa chbat achiʼinik sventa xapasik li kʼusi tskʼan abekʼtalik ta sventa li chopol kuxlejale, jaʼ yuʼun chchopol kʼopojik ta atojolalik» (1 Pedro 4:​4). Xi laj yal jun j-al loʼil Will Durant: «Li buchʼutik maʼuk jchʼunolajeletik ti chmulivajike chopol chilik-o li yajtsʼaklomtak Kristo ti chchʼunik li kʼusi chal Vivliae».

¿Buchʼutik jech tspasik li avie? Li New Catholic Encyclopedia chal ti muʼyuk la chopol mi ta jtsak kabtejebtik sventa xijbat ta paskʼope. Jlik revista ta Suiza chal ti la stikʼ sbaik ta paskʼop skotol li relijionetik ta Ruanda li ta 1994, jaʼ xa noʼox muʼyuk la stikʼ sbaik ta paskʼop li stestigotak Jeovae.

Xi laj yal jun maestro ta sekundaria ta sventa li kʼusi la spasik jnazietike: «Mi junuk organisasion laj yal ti chopol li jutbil kʼop laj yalik jnazietik xchiʼuk li kʼusitik toj chopol la spasike». Pe kʼalaluk laj xa ox xchanbe mas skʼoplal li ta Museo Conmemorativo del Holocausto ta Estados Unidose, xi laj yale: «Avie, jnaʼoj xa lek ti mu jechuk kʼot ta pasele». Laj yakʼ venta ti tukʼ laj yakʼ sbaik li stestigotak Jeovae akʼo mi laj yichʼik-o ilbajinel.

Pe ¿kʼusi xuʼ xkaltik ta sventa li chiʼinejbail ta vayel xchiʼuk li nupunele? Xi chal jlik revista U.S. Catholic: «Jutuk mu skotoluk li kerem tsebetik ti jaʼik jkatolikoetike, muʼyuk chchʼunik li mantal ta sventa li chiʼinejbail ta vayele». Jun jtunel ta katoliko chal ti «ep li buchʼutik chkʼotik ta nupunele, mas ta j-oʼlol ti jmoj xa onoʼox nakalike». Xi laj yal ta stojolal stestigotak Jeova li The New Encyclopædia Britannica: «Li stestigotak Jeovae toj tsots skʼoplal chaʼiik ti xchʼunik li kʼusi chal Vivlia ta sventa li chiʼinejbail ta vayel xchiʼuk li nupunele».

«Mi chakʼan abaik ta jujuntale»

«Chkakʼboxuk jun achʼ mantal: kʼano me abaik ta jujuntal; jech kʼuchaʼal jkʼanojoxuke jechuk xakʼan abaik ta jujuntal ek li voʼoxuke. Mi chakʼan abaik ta jujuntale, jaʼ jech tsnaʼ skotolik ti voʼoxuk kajchankʼopoxuke» (JUAN 13:34, 35).

¿Kʼusi la skʼan laj yal li Jesuse? Li Jesuse laj yalbe yajchankʼoptak ti akʼo skʼan sbaik ta jujuntal jech kʼuchaʼal laj yakʼ ta ilel li stuke. Pe ¿kʼuxi laj yakʼ ta ilel ti kʼanvaneme? Li stuke muʼyuk la stʼuj li krixchanoetik jech kʼuchaʼal tspas li yantike (Juan 4:7-10). La xchʼak skʼakʼal sventa skolta li yantike akʼo mi lubem tajek (Markos 6:30-34). Pe ¿kʼuxi to mas laj yakʼ ta ilel kʼanelal li Jesuse? Li stuke xi laj yale: «Voʼon li lekil jchabichijune, li lekil jchabichije chakʼ xkuxlejal ta stojolal li chijetike» (Juan 10:11).

Li kʼusi la spasik baʼyel yajtsʼaklomtak Kristoe. Li stukike ermano xut sbaik (Filemon 1, 2). Mu tʼujbiluk buchʼu chchʼamik li ta tsobobbaile mu ventauk mi judaetik o mi jgresiaetik, yuʼun jun noʼox li yajvalike (Romanos 10:​11, 12). Li ta sjabilal 33 kʼalal naka toʼox tsuts li skʼinal Pentekostese, li yajtsʼaklomtak Kristo ta Jerusalene «la xchonik li kʼusitik oy yuʼunike xchiʼuk li yosilike», vaʼun «la xchʼakbe sbaik li stojole, jaʼ ti kʼu yelan chtun yuʼunik ta jujuntale». ¿Kʼusi sventa? Sventa xuʼ to te xkomik ta jteklum yoʼ xchikintaik li kʼusi chal jtakboletike (Echos 2:​41-​45). Kʼalal te xa ox van chib sien jabil xchamel li jtakboletike, xi laj yal jun j-al loʼil li kʼusi chalik yantik ta stojolal li yajtsʼaklomtak Kristoe: «Kʼelo avil, kʼu yelan skʼanoj sbaik ta jujuntal xchiʼuk kʼuxi chakʼ xkuxlejalik ta stojolal li yantike».

¿Buchʼutik jech tspasik li avie? Li livro Historia de la decadencia y ruina del Imperio romano chal ti li buchʼutik tskuy sbaik ta yajtsʼaklom Kristoe «jaʼ mas yakʼojbe sba svokol stukik ti jaʼ mu sta ti kʼu yelan ch-ilbajinatik yuʼun li buchʼutik maʼuk jchʼunolajeletike». Li ta Estados Unidose la skʼelbeik skʼoplal li epal relijionetike, vaʼun te laj yakʼik venta ti tspʼajik li buchʼutik yan-o slumalike. Jech xtok, oy krixchanoetik ti tspʼaj sbaik ta skoj slumalik akʼo mi koʼol li srelijionike, jaʼ yuʼun muʼyuk bu tskolta sbaik kʼalal oy svokolike.

Li ta 2004, echʼ chanib tsatsal ikʼaloʼ ta chib noʼox u li ta Floridae. Ta tsʼakale, li buchʼu sbainoj yakʼel li kʼusi chtun yuʼunik li jnaklejetik taje la skʼel kʼuxi yakal tstunesik li kʼusi yichʼojik akʼbel sventa xichʼik koltaele. Ta skoj ti laj yakʼ venta ti jaʼ noʼox mas lek xchapet li kʼusi tspasik li stestigotak Jeovae, laj yal ti chakʼbe li kʼusi chtun yuʼunike. Jech xa onoʼox la spasik li ta 1997, yuʼun oy jtsop stestigotak Jeovae batik ta República Democrática del Congo sventa xakʼbeik xpoxil, sveʼel xchiʼuk skʼuʼ spokʼik li ermanoetike. Li stojol kʼusitik laj yakʼike te van 20 miyonuk.

«Laj xa kakʼ ta ojtikinel abi»

«Laj xa kakʼ ta ojtikinel abi ta stojolal li krixchanoetik ti laj avakʼbune, ti laj yichʼik lokʼesel ta balumile. [...] Voʼon laj kakʼbe snaʼik li abie xchiʼuk ta xkakʼbe-o batel snaʼik» (Juan 17:6, 26).

¿Kʼusi la skʼan laj yal li Jesuse? Laj yakʼ ta ojtikinel sbi Dios kʼalaluk la xchol mantale. Kʼalal la xchan li Tsʼibetik ta Ebreo Kʼope, laj van stunes li sbi Diose (Lukas 4:16-21). Jech xtok, la xchanubtas yajchankʼoptak ti xi akʼo skʼanik ta orasione: «Tot, akʼo yichʼ chʼultajesel li abie» (Lukas 11:2).

Li kʼusi la spasik baʼyel yajtsʼaklomtak Kristoe. Kʼalaluk la xchiʼin ta loʼil moletik ta Jerusalen li jtakbol Pedroe, laj yal ti li Diose la slokʼes «talel jun jteklum ta sventa li sbie» (Echos 15:14). Kʼalaluk la xcholik mantal li jtakboletik xchiʼuk li yan yajtsʼaklomtak Kristoe, xi laj yalike: «Skotol li buchʼu tskʼan vokol ta sbi Jeovae jaʼ chkol» (Echos 2:21; Romanos 10:13). Jech xtok, te la stsʼibabeik sbi Dios li ta Tsʼibetik ta Griego Kʼope. Li ta voʼneal mantaletik yuʼun judaetik ti ojtikinbil kʼuchaʼal Toseftae te chal ti li yajkontratak yajtsʼaklomtak Kristoe la xchikʼik li slivroal Mateo, Markos, Lukas xchiʼuk Juane, mu sventaik mi te tsʼibabil li sbi Diose.

¿Buchʼutik jech tspasik li avie? Li ta slikeb jlik Vivlia Revised Standard Version ti jaʼ yakʼoj permiso li Consejo Nacional de las Iglesias de Cristo ta Estados Unidos sventa xichʼ tunesele, xi chale: «Chopol mi ta stunesbeik sbi Dios li jchʼunolajeletike, yuʼun jun noʼox li melel Diose, muʼyuk yan diosetik. Jaʼ yuʼun, li srelijion judaetike laj yiktaik stunesel li sbi Dios kʼalal jal toʼox skʼan xvokʼ li Jesuse». Li ta Vivlia taje muʼyuk xa la stikʼbeik li sbi Diose, jaʼ xa noʼox laj yiktaik Kajval. Li Vaticano eke laj yalbe mantal j-ovispoetik ti mu stunesbeik sbi Dios kʼalal chkʼejinik xchiʼuk kʼalal tspasik orasione.a

¿Mi oy junuk relijion ti tstunes xchiʼuk chakʼbe ta ojtikinel li sbi Diose? Oy. Jaʼ jech laj yakʼ venta jun kerem ta Kirguistán ti Sergey sbie, kʼalal mas toʼox chexe, laj yil jun pelikula ti chalbe skʼoplal ti Jeova sbi li Diose. Te van lajunebuk jabil ti muʼyuk xaʼibe yan velta li sbi Jeovae, jaʼ to kʼalal bat ta naklej ta Estados Unidose te cholbat mantal yuʼun chaʼvoʼ antsetik ti jaʼik stestigotak Jeova xchiʼuk akʼbat yil ta Vivlia ti jaʼ Jeova sbi li Diose. Xmuyubaj tajek li Sergey ti la sta jun relijion ti tstunesbeik li sbi Diose. Labal sba ti xi chalbe skʼoplal sbi Jeova li jlik diksionarioe: «Li Jeova Diose jaʼ noʼox stuk ti skotol xuʼ yuʼune xchiʼuk ti jaʼ noʼox chichʼik ta mukʼ li stestigotak Jeovae» (Webster’sThird New International Dictionary).

[Tsʼib ta yok vun]

«Li lekil aʼyejetik ta sventa li Ajvalilale ta xichʼ cholel»

«Li lekil aʼyejetik ta sventa li Ajvalilale ta xichʼ cholel ta spʼejel balumil sventa xaʼi skotol li jteklumetike, vaʼun ta xtal li slajebe» (MATEO 24:14).

¿Kʼusi la skʼan laj yal li Jesuse? Jech kʼuchaʼal chal li ta S-evanjelioal Lukase, li Jesuse «lik xanavuk ta jujun jteklum xchiʼuk ta jujun bikʼtal lumetik chchol batel mantal xchiʼuk chalbe batel skʼoplal li lekil aʼyejetik sventa Ajvalilal yuʼun Diose» (Lukas 8:1). Yuʼun xi laj yal li Jesuse: «Persa skʼan jchol li lekil aʼyejetik ta sventa li Ajvalilal yuʼun Dios ta yan jteklumetik eke, yuʼun jaʼ ta sventa ti takbilun tale» (Lukas 4:43). Ta slikebale, laj yalbe li yajtsʼaklomtak ti akʼo xcholik batel li lekil aʼyej ta jteklumetik xchiʼuk ta bikʼtal lumetike, pe xi laj yalbe ta mas tsʼakale: «Chavalik batel jkʼoplal [...] kʼalal to ta namal balumil» (Echos 1:8; Lukas 10:1).

Li kʼusi la spasik baʼyel yajtsʼaklomtak Kristoe. Ta anil noʼox la xcholik batel lekil aʼyej li yajtsʼaklomtak Kristoe. Yuʼun xi chal Echos 5:42: «Skotol kʼakʼal ta templo xchiʼuk ta jujupʼej na muʼyuk bu laj yikta sbaik ta chanubtasvanej xchiʼuk ta yalbel skʼoplal li lekil aʼyejetik ta sventa li Kristo Jesuse». Skotolik li buchʼutik te oyik ta tsobobbaile chcholik li lekil aʼyejetike, maʼuk noʼox jvokʼ. Li jun j-al loʼil August Neander laj yal ti «li Celsoe tsnaʼle li yajtsʼaklomtak Kristoe ta skoj ti jaʼ noʼox j-abteletik ta nukul, jpas xonobiletik xchiʼuk ti chʼabal lek chanunajemike. Pe akʼo mi jech, baxbolik ta xcholel li lekil aʼyeje». Li Jean Bernardi ti jaʼ la stsʼiba li livro Les premiers siècles de LʼÉglise (Los primeros siglos de la Iglesia), chal kaʼitik ti «skʼan xcholik batel mantal ta buyuk noʼox xchiʼuk ta spʼejel balumile, ta bebetik, ta jteklumetik, ta chʼivitetik xchiʼuk ta naetik. Mu ventauk mi skʼanik li krixchanoetike o mi chʼabal». Xi to chal li jtsʼibajome: «Skʼan xcholik batel li lekil aʼyej ta spʼejel balumile».

¿Buchʼutik jech tspasik li avie? Xi laj yal jun pale ta relijion anglicano ti David Watson sbie: «Ti kʼu yuʼun muʼyuk ta yoʼontonik Dios li krixchanoetike, jaʼ ta skoj ti muʼyuk chchanubtasvanik xchiʼuk muʼyuk chcholik Skʼop Dios li ta relijione». Li ta slivro ¿Por qué se van los católicos?, li José Luis Pérez Guadalupe chal ti li stestigotak Jeovae «chcholik mantal ta naetik» ti jaʼ mu jechuk li j-evanjelikoetik, j-adventistaetik xchiʼuk li yan relijionetike.

Xi laj yal Jonathan Turley ta jlik svun li Cato Institute: «Kʼalal chalbeik skʼoplal li stestigotak Jeovae, jutuk mu skotolikuke jaʼ chtal ta sjolik li buchʼutik chkʼotik ta naetik kʼalal muʼyuk xokol li yajval nae sventa xcholik li Skʼop Diose. Yuʼun tsots skʼoplal chilik li xcholel mantale» (Cato Supreme Court Review, 2001-2002).