¿Mi xuʼ jta spatobil koʼontontik akʼo mi oy vokoliletik?

«Chtal tsots vokolil li ta slajebal xa kʼakʼale, toj echʼ noʼox xibal sba» (2 TIMOTEO 3:1).

¿MI OY jech anuptanoj li vokoliletik liʼe o mi avabinojbe skʼoplal?

● Ep smiloj krixchanoetik li chamel ti chʼabal xpoxile.

● Ta sienal xa noʼox krixchanoetik chchamik ta skoj li viʼnale.

● Ta smilal xa noʼox chchamik ta skoj li nikele xchiʼuk chʼabal xa sna chkomik.

Li ta revista liʼe, te chachanbe mas skʼoplal ta sventa li kʼusitik chkʼotanuk ta pasele. Jech noʼox xtok, te chavakʼ venta ti jaʼ xa onoʼox jech yaloj Vivlia li kʼusitik chkʼotanuk ta pasel li ta slajebal kʼakʼale.

Li ta xchanobiltak liʼe, te chkakʼtik venta li kʼusitik ta jnuptantike xchiʼuk jaʼ jech kiloj ta jsat jtuktik ek xchiʼuk ta jta spatobil koʼontontik. Te chkakʼtik venta ti yakal xa chkʼot ta pasel li albil kʼopetik ta Vivliae xchiʼuk ti kuxulutik xa ta slajebal li slajebal kʼakʼale. Pe mu skotoluk krixchanoetik xchʼunojik ti kuxulutik xa ta slajebal kʼakʼale, pe li ta xchanobiltak liʼe te chkakʼtik venta kʼuxi xuʼ jchʼuntik ti poʼot xa xichʼ lajesel li kʼusi chakʼ jvokoltike xchiʼuk li ta jelavele jun noʼox koʼonton chijkuxiutik.

1. Nikeletik

«Ta x-echʼ tsatsal nikeletik» (LUKAS 21:11).

● Li j-alnotisiaetik ta televisione laj yaʼiik ti te ch-okʼ jun uni bikʼit tseb ti yichʼoj jun jabil xchiʼuk j-oʼlol ti Winnie sbie, ta skoj ti echʼ tsatsal nikel li ta Haitie, jaʼ xa noʼox yuni tuk kuxul kom, yuʼun cham li stot smeʼe.

LI KʼUSI NABILE. Li nikel echʼ ta enero ta 2010 li ta Haitie ti kʼu stsatsale jaʼ 7.0 chamik mas ta 300 mil krixchanoetik xchiʼuk jun miyon 300 mil ti muʼyuk xa sna komike. Akʼuk mi tsots echʼ nikel li ta Haitie, pe maʼuk noʼox te echʼ, yuʼun li ta avril ta 2009 kʼalal ta avril ta 2010, echʼ van 18 tsatsal nikeletik.

LI KʼUSI TSNOP JUNANTIKE. Maʼuk ti mas xa ch-echʼ nikeletike, moʼoj, yuʼun avie oy xa skʼelobiltak. Jaʼ yuʼun, chkaʼitik ti butik ch-echʼanuk nikeletike.

¿MI JAʼ MELEL TAJE? Li ta Vivliae muʼyuk chal ti jayib ch-echʼ nikeletik li ta slajebal kʼakʼale. Jaʼ noʼox chal ti ch-echʼ tsatsal nikeletik ta buyuk noʼoxe, taje chakʼ ta ilel ti kuxulutik xa ta slajebal kʼakʼale (Markos 13:8; Lukas 21:11).

¿KʼUSI CHANOP? ¿Mi yakal xa ch-echʼ tsatsal nikeletik jech kʼuchaʼal yaloj xa onoʼox li Vivliae?

Ti ch-echʼ nikeletike maʼuk noʼox jtos sprevail ti kuxulutik xa ta slajebal kʼakʼale. Jkʼeltik batel li xchibal sprevaile. Yakʼoj ep vokoliletik li tsatsal nikeletike.

[Tsʼib ti mukʼtik sletraile]

«Yakʼoj ep vokoliletik li tsatsal nikeletike» (KEN HUDNUT, SERVICIO GEOLÓGICO DE ESTADOS UNIDOS).

[Lokʼol]

©William Daniels/Panos Pictures

2. Viʼnal

«Chtal viʼnal» (MARKOS 13:8).

● Oy jun vinik bat ta jun jteklum li ta skapitalil Nigere, yuʼun tsnop mi te tsta sveʼel. Li sprimotak, sbankiltak xchiʼuk yixleltake lokʼemik xa ox batel ta skoj ti chchamik xa ta viʼnale. Xi laj yal jun vinik ti Sidi sbie xchiʼuk ti jaʼ sbainoj skʼelel li jtsop jnaklejetike: «Yuʼun li vinik taje mu xa xmakʼlij yuʼun yutsʼ yalal xchiʼuk chkʼexav xa ti te skʼeloje».

LI KʼUSI NABILE. Te van jun li ta vukub jnaklejetike chilik viʼnal, pe mas to chil svokolik ta viʼnal li ta África ti nopol xil nabe. Yuʼun jun li ta oxvoʼ krixchanoetike, bakik xa tajek ta viʼnal. Sventa xkaʼibetik smelolale, jnopbetik skʼoplal jun utsʼ alalil ti te oy totil, meʼil xchiʼuk oy jun xkʼoxike. Ti jaʼ xa noʼox oy sveʼelik ta sventa chaʼvoʼe. ¿Buchʼu van muʼyuk chveʼ? ¿Mi jaʼ van li totile o mi jaʼ van meʼil? Epal utsʼ alaliletike jaʼ jech tsnuptanik jujun kʼakʼal, yuʼun skʼan snopik buchʼu muʼyuk chveʼ yuʼunik.

LI KʼUSI TSNOP JUNANTIKE. Jaʼ noʼox skʼan kʼelel ti skotoluk sta sveʼelike.

¿MI JAʼ MELEL TAJE? Melel onoʼox ti muʼyuk-o bu pasem yuʼunik sventa xakʼbeik sveʼel li jnaklejetik ta spʼejel balumile. Li ajvaliletike jaʼ oy ta sbaik jechuk sventa xakʼbeik sveʼel li krixchanoetike, pe muʼyuk-o pasem yuʼunik taje.

¿KʼUSI CHANOP? ¿Mi jaʼ melel li kʼusi chal ta Markos 13:8? Akʼo mi oy xa kʼusitik achʼ lokʼemik talel, pe jech-o chchamik ta viʼnal li krixchanoetike.

Li nikeletik xchiʼuk li viʼnale chakʼbotik yan vokoliletik jech kʼuchaʼal yaloj xa onoʼox li Vivliae.

[Tsʼib ti mukʼtik sletraile]

«Jutuk mu j-oʼloluk chcham ololetik ta skoj li neumoniae, ta tsaʼnel xchiʼuk yan chameletik. Ti oyuk lek sveʼelike, muʼyuk chchamik ti jechuke» (ANN M. VENEMAN, EX DIRECTORA EJECUTIVA DE UNICEF).

[Lokʼol]

© Paul Lowe/Panos Pictures

3. Chamel

«Tsatsal chamel» (LUKAS 21:11).

● Li Bonzalie jaʼ jun j-abtel li ta klinika te ta Africae xchiʼuk jaʼ toʼox yechʼel li paskʼope, la spas ti bu kʼalal xuʼ yuʼun sventa xpoxta li jmineroetik ta skoj ti tsakatik ta jtos virus li te ta Marburgoe.a Li Bonzalie la skʼan batel koltael ta stojolal j-abteletik ta jun mukʼta lum, pe jalil mas ta chanib u sventa xkʼot li koltaele. Pe chamem xa ox kʼot staik li Bonzalie, yuʼun la xkuchbe xchamel li jmineroetik ti oy ox ta yoʼonton tskoltae.

LI KʼUSI NABILE. Epal krixchanoetik chchamik li ta neumoniae, ta tsaʼnel, ta sida, ta sak-obal xchiʼuk ta sik-kʼokʼ (malaria). Li voʼtos chamel taje la smil 11 miyon krixchanoetik li ta 2004.

LI KʼUSI TSNOP JUNANTIKE. Yantik xa x-epaj li krixchanoetik ta spʼejel balumile, jaʼ yuʼun chkuchbe sba xchamelik xchiʼuk jech ch-ipajik-o.

¿MI JAʼ MELEL TAJE? Melel onoʼox ti yantik xa x-epaj li krixchanoetik ta spʼejel balumile, pe avie oy xa mas poxiletik sventa mu stsatsaj batel li chamele, jaʼ yuʼun mas xa jutuk ch-ipaj krixchanoetik ti jechuke.

¿KʼUSI CHANOP? ¿Mi tsatsajem xa chavil li chameletik jech kʼuchaʼal yaloj xa onoʼox li Vivliae?

Ta smiyonal xa noʼox krixchanoetik chil svokolik ta skoj li nikele, viʼnal xchiʼuk chameletik. Jech xtok, ta smiyonal xa noʼox krixchanoetik muʼyuk chichʼik chabiel o chichʼik utsʼintael. Jkʼeltik batel albil kʼopetik ti jaʼ chalbe skʼoplal ta sventa taje.

[Tsʼib ta yok vun]

[Tsʼib ti mukʼtik sletraile]

«Toj xibal sba tajek kʼu yelan tsmilutik jkot leon o yan jtiʼvanej chonbolome, jaʼ jech li chamel ti te jkuchojtik ta jbekʼtaltike, toj echʼ xa noʼox xibal sba ta kʼelel ta skoj ti ep krixchanoetik chcham ta skoj li chamel taje» (MICHAEL OSTERHOLM, EPIDEMIÓLOGO).

[Stojel ta vokol]

© William Daniels/Panos Pictures

4. Muʼyuk xa kʼanbail ta utsʼ alalil

«Muʼyuk xa kʼanbail» (2 TIMOTEO 3:1-3).

● Li Chrise te ch-abtej ta jun grupo ta snorteal Gales ti jaʼ tskolta li buchʼutik chichʼik ilbajinel li ta yut snaike. Xi laj yale: «Oy jun veltae tal ta jtojolal jun ants ti yaxpokʼanik sbekʼtal ta majele, muʼyuk bu laj kojtikin. Li yantik antsetik xtoke tal skʼanik koltael ti toj echʼ xa noʼox yichʼojik ilbajinele, muʼyuk xa sbalil chaʼi sbaik xchiʼuk mi jsetʼuk xa tstoy satik».

LI KʼUSI NABILE. Li ta Africae jutuk mu j-oʼloluk li antsetike yichʼojik ilbajinel ta sbikʼtalik. Li ta África onoʼoxe laj yichʼ jakʼbel sloʼilik li viniketik ti muʼyuk la chopol ti tsmaj li yajnilike, pe maʼuk noʼox stuk antsetik ti chlajik ta majele. Yuʼun li ta Canadae jutuk mu j-oʼloluk li viniketik chmajatik yuʼun li yajnilike.

LI KʼUSI TSNOP JUNANTIKE. Te onoʼox ta voʼne li ilbajinele, pe avie mu xa xkuch yuʼunik, jaʼ yuʼun chalik xa ta jamal.

¿MI JAʼ MELEL TAJE? Melel onoʼox ti mu xa teuk tsʼijil chkomik kʼalal chichʼik utsʼintael li ta yut nae. Pe ¿mi jaʼ van skʼan xal ti jutukajem xa li ilbajinel li ta yut snaike? Moʼoj, yuʼun jamal xvinaj ti mas xa muʼyuk kʼanbail ta utsʼ alalile.

¿KʼUSI CHANOP? ¿Mi yakal xa chkʼot ta pasel chavil li kʼusi chal ta 2 Timoteo 3:1 kʼalal ta 3? Li svoʼobal albil kʼope jaʼ chkalbetik skʼoplal ta sventa li balumile.

Jkʼeltik kʼusi chalbe skʼoplal Vivlia ta sventa taje.

[Tsʼib ti mukʼtik sletraile]

«Mu skotoluk velta chalbeik polisia kʼalal chichʼik ilbajinel ta yut nae. Kʼalal yichʼoj xa ox 35 ta velta majel yuʼun smalal li jun antse, jaʼ to ba skʼan parte ta stojolal li polisiae» (PORTAVOZ DEL SERVICIO DE AYUDA CONTRA EL MALTRATO DOMÉSTICO DE GALES).

5. Sokesel balumil

«[Li Diose tslajes] li buchʼutik yakal tsokesik li balumile» (APOKALIPSIS 11:18).

● Li Pirrie tspas vino ta xan (palma) li ta jteklum Kpor ta Nigeria. Pe ta skoj ti mal li petroleoe, la smil skotol li xane. Xi chal li Pirrie: «La smil skotol li choyetike, tsok jnukuliltik yuʼun xchiʼuk muʼyuk xa lek kom li ukʼume. Muʼyuk xa kʼusi jmakʼlin-o jba».

LI KʼUSI NABILE. Li buchʼutik chchanbeik skʼoplal balumile chalik ti tsjipik vakib miyon xchiʼuk j-oʼlol tonelada kʼaʼep li ta nab jujun jabile. Li vaʼ kʼaʼep taje, te van j-oʼloluk ti naka nailoetik xchiʼuk plastikoetik ti ta sienal xa no’ox jabil ba uluk-oe. Solel ta anil ta jlajestik li kʼusitik oy ta balumile. Li buchʼutik chchanbeik skʼoplal ta sventa li jbalumiltike chalik ti kʼu yepal ta jlajestik ta jun jabile, chichʼ batel jun jabil xchiʼuk voʼon u sventa xchaʼyaxub talel yan velta li jbalumiltike. Jech xtok, mi jech chij-epaj batel xchiʼuk mi jech-o ta jlajestik li kʼusitike, li ta sjabilal 2035 skʼan xa chaʼpʼej li jbalumiltik sventa jtatik li kʼusi jtunel kuʼuntike.

LI KʼUSI TSNOP JUNANTIKE. Li krixchanoetike lek pʼijik sventa xlekub yuʼunik li balumile.

¿MI JAʼ MELEL TAJE? Epal krixchanoetike ep kʼusitik tspasik sventa mu xa x-ikʼub yuʼunik li balumile, pe jech-o ch-ikʼub batel li balumile.

¿Kʼusi chanop? ¿Mi skʼan van skoltautik Dios sventa xlekub li balumile?

Li Diose yaloj ti oy kʼusi lek chkʼot ta pasel li ta slajebal xa kʼakʼale. Kʼelo li svakibal albil kʼope.

[Tsʼib ti mukʼtik sletraile]

«Xkoʼolaj ti nakalun toʼox ta paraisoe, pe avie noj xa chkaʼi ta kʼaʼep ti bu nakalune» (COMENTARIO DE ERIN TAMBER, RESIDENTE DE LA COSTA SUR DE ESTADOS UNIDOS, SOBRE LOS EFECTOS DEL DERRAME PETROLÍFERO DE 2010 EN EL GOLFO DE MÉXICO).

[Rekuadro]

¿Mi jaʼ ta smul Dios?

¿Mi jaʼ van ta smul Dios skotol li kʼusitik chopol chkʼotanuk ta pasele? Te chatabe stakʼobil li ta kapitulo 11 li ta livro ¿Kʼusi chchanubtasvan li Vivliae?, ti pasbil yuʼun stestigotak Jeovae.

[Lokʼol]

U.S. Coast Guard photo

6. Cholmantal ta spʼejel balumil

«Li lekil aʼyejetik ta sventa li Ajvalilale ta xichʼ cholel ta spʼejel balumil» (MATEO 24:14).

● Jun ants ti Vaiatea sbie te nakal ta jun bikʼit isla li ta mukʼta nab pacificoe, jutuk tajek jnaklejetik tee. ¿Kʼu yuʼun jech-o chakʼik persa li stestigotak Jeova sventa ba xcholbeik mantal li krixchanoetik tee?

LI KʼUSI NABILE. Li stestigotak Jeovae chcholik li lekil aʼyej ta sventa li Ajvalilal yuʼun Dios ta spʼejel balumile. Li ta 2010, la xcholik mantal mas ta 1,600 miyon oraetik li ta 236 mukʼta lumetik xchiʼuk ta bikʼtal lumetike, jaʼ xkaltik, ti 30 minuto chcholik mantal jujun kʼakʼal li jcholmantaletike. Li ta lajuneb jabile, la spukik mas ta 20,000 miyon vunetik ti lokʼem ta Vivliae.

LI KʼUSI TSNOP JUNANTIKE. Ta smilal xa noʼox jabil jech-o chcholik talel li Skʼop Diose.

¿MI JAʼ MELEL TAJE? Epal krixchanoetike chcholik Skʼop Dios ek, pe muʼyuk chjalijik xchiʼuk muʼyuk chcholik batel ta spʼejel balumil. Yanuk li stestigotak Jeovae chcholik li lekil aʼyej ta spʼejel balumile xchiʼuk chalbeik echʼel li lekil aʼyej ta smiyonal xa noʼox li krixchanoetike. Li stestigotak Jeovae jech-o chcholik mantal, muʼyuk chakʼ ti akʼo spajtsanatik yuʼun li ajvaliletik, organisasionetik ti tsots sjuʼelik xchiʼuk akʼo mi tsots ch-akʼbat svokolik (Markos 13:13).a Jech xtok, muʼyuk chichʼik tojel ti chcholik li Skʼop Diose mi jaʼuk tskʼanbeik stojol li vunetik ti tspukike.

¿KʼUSI CHANOP? ¿Mi yakal xa chichʼ cholel li lekil aʼyejetik ta sventa li Ajvalil yuʼun Dios ta spʼejel balumile? ¿Mi jaʼ skʼan xal ti yakal xa chkʼot ta pasel li albil kʼopetik ti oy kʼusi lek ta jtatik ta jelavele?

[Tsʼib ta yok vun]

[Tsʼib ti mukʼtik sletraile]

«Jech-o ta sjunul koʼontontik ta jcholtik batel li lekil aʼyejetike, chkakʼtik-o persa ti bu kʼalal xuʼ kuʼuntike, jaʼ to mi laj yalbutik Jeova ti liʼ noʼox kʼalale» (ANUARIO DE LOS TESTIGOS DE JEHOVÁ 2010).

Li kʼusi lek chtal ta jelavele

«Mu xa jaluk skʼan, vaʼun chchʼay skʼoplal li buchʼutik toj chopolike [...]. Yan li manxoetike jaʼ chuʼuninik li balumile xchiʼuk tskʼupinik tajek li jun oʼontonal ti muʼyuk spajebe» (SALMO 37:10, 11).

OY XA van tajek ta avoʼonton ti xkʼot ta pasel li kʼusi chal Salmo 37:10 xchiʼuk xuʼ jchʼuntik ta melel ti jutuk xa skʼan xkʼot ta pasele.

Li ta xchanobiltak laj xa jkʼeltik tale, te laj kiltik junantik albil kʼopetik ti chalbe skʼoplal ta Vivlia ti kuxulutik ta «slajebal xa kʼakʼale» (2 Timoteo 3:​1-5). Li Diose la stunes viniketik sventa stsʼibaik li albil kʼopetike, yuʼun jaʼ sventa jta spatobil koʼontontik (Romanos 15:4). Ti jech yakal xa chkʼotanuk ta pasel li albil kʼopetike, chakʼ kiltik ti poʼot xa skʼan xlaj skʼoplal li choplejale.

¿Kʼu van yelan jkuxlejaltik mi echʼem xa ox li slajebal kʼakʼale? Jaʼ ti jaʼ xa tsventain krixchanoetik li Ajvalilal yuʼun Diose (Mateo 6:9, 10). Li Vivliae chakʼ ta ilel kʼu yelan li kuxlejal ta jelavele:

● Muʼyuk xa buchʼu chil viʼnal. «Ch-ayan ep kʼusitik stakʼ lajesel li ta balumile, li ta joljolvitse solel busul ti kʼusi stakʼ lajesele» (Salmo 72:16).

● Muʼyuk xa buchʼu ch-ipaj. «Mi junuk jnaklej ta balumil xi chale: ‹Toj ipun›» (Isaias 33:24).

● Chlekub yan velta li balumile. «Li takixokol balumile xchiʼuk li takin balumile ta xmuyubajik, li stenlejaltik ti takin tajeke xkuxet noʼox yoʼonton likel xchiʼuk chnichin kʼuchaʼal li asafran nichime» (Isaias 35:1).

Liʼe jaʼ noʼox li chib oxib albil kʼopetik ti jutuk xa skʼan xkʼot ta pasele. Li stestigounkutik Jeovae xuʼ xkalbotkutik ti kʼu yuʼun jchʼunojkutik ti oy kʼusi lek chtal ta jelavele.