1. ¿Kʼusitik xuʼ chchʼak li utsʼ-alalile?

XMUYUBAJIK li buchʼutik nakalik ta jun utsʼ-alalil ti bu tskʼan sbaike, ti chaʼibe sbaik smelolal xchiʼuk ti jun yoʼontonike. Lek van ti jechuk li avutsʼ avalal eke. Pe, kʼux ta alel ti mu albajuk yepal utsʼ-alaliletike mi jaʼuk jech kuxulik kʼuchaʼal taje xchiʼuk jlome xchʼakoj sbaik ta skoj ep kʼusitik. ¿Kʼusi chchʼak li utsʼ-alalile? Li ta kapitulo liʼe ta jkʼeltik oxtos srasonal. Li ta jlome, mu koʼoluk srelijion skotolik. Li ta yantike, xuʼ mu jmojuk stot smeʼik li ololetike. Li ta yantik xtoke, li kʼusi chchʼakvane jaʼ ti chakʼbeik yipal stael stojol sveʼelike o ti oy ta yoʼontonik saʼel mas kʼulejale. Pe, li kʼusi xuʼ chchʼak li jun utsʼ-alalile xuʼ van muʼyuk bu tsokes li yane. ¿Kʼu yuʼun ti jech taje?

2. ¿Bu tsaʼik tojobtasel sventa kuxlejal ta utsʼ-alalil li jlome, pe bu ta tael li lekil tojobtasele?

² June jaʼ ti jelel snopbenike. Mi chkakʼbetik yipal ta yaʼibel smelolal kʼuyelan tsnopik li yantike, yikʼaluk van mas jtabetik smelolal kʼuxi xuʼ mu xchʼak sba li kutsʼ kalaltike. Yan xtoke, jaʼ li bu chlik talel li tojobtasele. Ep krixchanoetike jaʼ chchʼunik li tojobtasel chakʼik li xchiʼilik ta abtele, li slakʼnatakike, li kʼusitik chal periodikoe xchiʼuk yan beiltaseletik ti chakʼ li krixchanoetike. Pe, oy buchʼutik tsaʼik kʼusi chal li sKʼop Dios ta sventa li kʼusi oy ta stojolalike, vaʼun tspasik li kʼusi chale. ¿Kʼuxi xuʼ xkoltavan ti jech chichʼ pasel sventa junuk-o yoʼonton li utsʼ-alalile? (2 Timoteo 3:16, 17.)

MI YAN SRELIJION LI MALALILE

3. 1) ¿Kʼusi tojobtasel chakʼ Vivlia ta sventa ti xi jnupun xchiʼuk li buchʼu yan-o srelijione? 2) ¿Kʼusitik beiltasel ta Vivlia skʼan chʼunel kʼalal jun noʼox li jchʼunolajele?

³ Li Vivliae tsots mantal chalbutik ti akʼo mu xi jnupun xchiʼuk li buchʼu yan-o srelijione (Deuteronomio 7:3, 4; 1 Corintios 7:39). Pe, li antse xuʼ van jaʼ to chlik xchan li kʼusi melel kʼalal malijem xaʼoxe xchiʼuk ti mu van skʼan xchan li smalale. ¿Kʼusi skʼan spas kʼalal jech taje? Ta melel, li kʼusi laj yalik kʼalal nupunike oy-o me sbalil (1 Corintios 7:10). Li Vivliae lek chalbe skʼoplal ti akʼo mu xchʼak sbaik li buchʼutik nupunemike xchiʼuk chal ti jaʼ mas lek ti akʼo xchapan li skʼopike (Efesios 5:28-31; Tito 2:4, 5). Vaʼun chaʼa, ¿kʼusi skʼan spas li ajnilal mi solel chkontrainvan li smalal sventa mu spas li kʼusi chal li relijion ta Vivliae? Xuʼ van chakʼbe yipal sventa mu xakʼ batuk ta tsobajeletik li yajnile xchiʼuk ti mu skʼan akʼo xbat ta naetik sventa chalbe skʼoplal relijione. ¿Kʼusi skʼan spas li ajnilale?

4. Li ajnilale, ¿kʼuxi xuʼ chakʼ ta yoʼonton kʼuyelan chaʼi sba smalal mi maʼuk jchʼunolajele?

⁴ Baʼyele xuʼ xi sjakʼbe sbae: «¿Kʼu yuʼun jech tsnop li jmalale?» (Proverbios 16:20, 23). Mi mu snaʼ lek li kʼusi yakal tspas yajnile, xuʼ van chat yoʼonton ta stojolal. O li yutsʼ yalal malalile xuʼ tsujat ta skoj ti muʼyuk tspas yajnil li kʼusitik nopem xaʼiik spasel ti tsots skʼoplal chaʼi stukike. «Toj jtuk xchiʼuk pʼajbilun chkaʼi jba ta jna», xi laj yal jun malalile. Li vinik taje yaloj ti jaʼ ta skoj relijion ti muʼyuk te xchiʼuk chaʼi li yajnile. Pe ta skoj li stoybaile muʼyuk lokʼ ta ye ti stuk chaʼi sbae. Li ajnilale skʼan van chalbe ti skʼanoj li smalale, ti maʼuk skʼan xal ti mu xa xkʼanat ta skoj ti skʼanoj li Jeovae. Tsots skʼoplal xtok ti xchʼakbe yorail li smalale.

5. ¿Kʼusi skʼan stabe smelolal li ants ti mu jmojuk srelijion xchiʼuk smalale?

⁵ Pe, oy to kʼusi yan tsots skʼoplal sventa pʼijuk xichʼ chapanel li kʼusitike. Li sKʼop Diose xi tstijbe yoʼonton li ajnilaletike: «Antsetic, ichʼo ta mucʼ li amalalique, yuʼun jaʼ jech tscʼan chapasic ta stojol li Cajvaltique» (Colosenses 3:18). Jech oxal chaʼa, chpʼijubtasvan sventa mu spas sbaik ta mantal stukik. Jech xtok, kʼalal chal «yuʼun jaʼ jech tscʼan chapasic ta stojol li Cajvaltique», ti xie; li tekstoe chakʼ ta ilel ti kʼalal chchʼunbe smantal smalale skʼan me xichʼ ta venta xtok li xchʼunbel smantal Kajvaltike. Skʼan me xichʼ tabel smelolal xchibal taje.

6. ¿Kʼusitik beiltasel ta Vivlia skʼan oyuk ta sjol li ajnilal yajtsʼaklom Cristoe?

⁶ Li tsobajeletik xchiʼuk li xcholel kʼusi xchʼunoj ta Vivliae tsotsik me skʼoplal ta sventa li melel yichʼel ta mukʼ Dios ti mu stakʼ xikta li yajtsʼaklom Cristoe (Romanos 10:9, 10, 14; Hebreos 10:24, 25). ¿Kʼusi skʼan jpastik un chaʼa, mi oy buchʼu chalbutik ta jamal ti mu jchʼunbetik junuk smantal Diose? Li yajtakboltak Jesucristoe xi laj yalike: «Jaʼ tsots scʼoplal baʼyuc ta jchʼunbecutic smantal Dios; mu jaʼuc tscʼan baʼyuc ta jchʼunbecutic smantal cristiano», xiik (Hechos 5:29). Li kʼusi laj yakʼik ta ilele jaʼ jun skʼelobil ti xuʼ jech xichʼ pasel ta sventa ep kʼusitik ta jkuxlejaltike. Ta skoj ti jkʼanojtik li Jeovae, ¿mi jaʼ tstij koʼontontik ta yichʼel ta mukʼ ti jaʼ noʼox stuk sta-o xichʼ akʼbele? Jech noxtok, ti jkʼanojtik xchiʼuk ti chkichʼtik ta mukʼ li jmalaltike, ¿mi jaʼ van tspas ti akʼo jsabetik smelolal kʼuyelan chkichʼtik ta mukʼ Dios sventa lek chil li jmalaltike? (Mateo 4:10; 1 Juan 5:3.)

7. ¿Kʼusi skʼan jpʼel-o ta yoʼonton li ajnilal yajtsʼaklom Cristoe?

⁷ Li Jesuse laj yakʼ ta ilel ti mu stakʼ pasel jeche. Pʼijubtasvan ta skoj ti oy kontrainel ta sventa li melel yichʼel ta mukʼ Diose, li buchʼutik jaʼ jchʼunolajeletik li ta jlom utsʼ-alaliletike kʼokbilik lokʼel chaʼi sbaik ta stojolal li yutsʼ yalalike, jech kʼuchaʼal chtuchʼvan jun espadae (Mateo 10:34-36). Jun ants ti likem ta Japone jech echʼ ta xkuxlejal. Li smalale la skontrain buluchib jabil li srelijione. Toj echʼ noʼox laj yilbajin xchiʼuk ep ta velta mi jaʼuk laj yakʼ ochuk li ta snaike. Pe li antse kuch yuʼun xchiʼuk la sta koltael ta stojolal li ermanoetik ta tsobobbaile. Solel xvokolet ta stojolal Dios xchiʼuk ep la sta spatobil yoʼonton te ta 1 Pedro 2:20. Li ermana taje ta sjunul yoʼonton xchʼunoj, ti mi tukʼ-o yoʼontone, chkʼot skʼakʼalil chlik tunuk ta stojolal Jeova li smalal eke. Jaʼ jech ikʼot ta pasel.

8, 9. ¿Kʼusi skʼan spas li ajnilal sventa mu chopoluk xkʼopoj li smalale?

⁸ Ep ta tos kʼuyelan xuʼ xkakʼtik jeluk snopben li jnup jchiʼiltike. Jech kʼuchaʼal liʼe, mi muʼyuk lek chilbe srelijion yajnil li vinike, li ajnilale skʼan me mu chopoluk spas stalelal ta yan kʼusitik ti xuʼ x-ilin-o li smalale. Jaʼ yuʼun, li ajnilale skʼan chʼubabiluk li snae, lekuk smeltsan sba, ti xkʼanvanuke xchiʼuk ti snaʼuk stojel ta vokole. Mu me sloʼilta li smalale, yuʼun skʼan skolta xchiʼuk stsak ta venta ti jaʼ jolil yuʼune. Xchiʼuk xtok mu me spak skʼoplal kʼalal mi chakʼ venta ti maʼuk smule (1 Pedro 2:21, 23). Yakʼoj venta ti jkotoltik jsaʼ mulilutike xchiʼuk jaʼ baʼyel tskʼan perton mi lik kʼope (Efesios 4:26).

⁹ Li tsobajeletike maʼuk me xuʼ tspak-o skʼoplal ti muʼyuk meltsajem yuʼun li veʼlile. Li ajnilale xuʼ me xlokʼ ta chol mantal kʼalal muʼyuk te oy ta na li smalale. Li ajnilal ti oy spʼijile muʼyuk chcholbe mantal smalal mi mu skʼane. Moʼoj, jaʼ chchʼun li tojobtasel chal li jtakbol Pedro liʼe: «Ti voʼoxuque, antsetic ti nupul tsʼacaloxuque, coʼoluc avoʼntonic xchiʼuc ti amalalique. Yuʼun mi oy buchʼutic mu xcʼot ta yoʼnton ta xchʼunel ti lequil achʼ cʼop ti amalalique, cʼalal ta xilic ti oy cʼusi lec ta xapasique, mu xa ta epal cʼopuc ta xcʼot ta yoʼnton ta xchʼunel. Cʼalal ta xilic xaʼacʼvanic ta ventae, ti ta xapasic cʼusi leque, jech ti stuquique, ta xaʼiic ti ichʼbil ta mucʼ avuʼunique» (1 Pedro 3:1, 2, Ch). Li ajnilaletik yajtsʼaklomtak Cristoe chakʼbeik yipal ta yakʼel ta ilel ta xkuxlejalik li yabtel xchʼul espiritu Diose (Gálatas 5:22, 23).

KʼALAL MAʼUK JCHʼUNOLAJEL LI AJNILALE

10. ¿Kʼu yelan skʼan spas sba li malalil ti jaʼ jchʼunolajel pe ti yan-o srelijion li yajnile?

¹⁰ ¿Kʼusi skʼan spas kʼalal jaʼ jchʼunolajel li malalile pe ti maʼuk li ajnilale? Li Vivliae chakʼ lekil tojobtasel. Xi chale: «Me oy jchʼunolajel ti muʼyuc xchʼunoj yajnile, pero me scotol yoʼnton smalinoj smalal li antse, mu me xicta yajnil li vinique» (1 Corintios 7:12). Xi to chakʼbe mantal li malaliletike: «Cʼano me li avajnilique», xi (Colosenses 3:19).

11. ¿Kʼuxi xuʼ xakʼ ta ilel ti xtojob xchiʼuk ti pʼij ta spasel li yabtel ta jolil li malalil mi maʼuk jchʼunolajel li yajnile?

¹¹ Mi yan-o srelijion li kajniltike, skʼan chkakʼbetik yipal sventa chkichʼtik ta mukʼ xchiʼuk jtsaktik ta venta li kʼusi oy ta yoʼontone. Jech kʼuchaʼal xuʼ spas skotol krixchanoetike, xuʼ stʼuj stuk kʼusi relijional tskʼan stam batel, manchuk mi mu jechuk ta jnoptik. Mu me jnoptik ti kʼalal ta sba noʼox velta ta jchiʼintik ta loʼil ta sventa li kʼusi jchʼunojtike skʼan xal ti tsjel xa ta anil li kʼusi xchʼunoj onoʼox ta sbikʼtale. Mu me toj tsotsuk chkalbetik ti jecheʼ li kʼusitik xchʼunojik tal ta sbikʼtalik xchiʼuk li yutsʼ yalale, mas lek ta smukʼuluk koʼontontik xkakʼbetik yipal xi jrasonaj xchiʼuk ta sventa li kʼusi chal Vivliae. Xuʼ van mu xa bu ichʼbil ta venta chaʼi sba mi jaʼ mas ta jchʼakbetik yorail li kabteltik ta tsobobbaile. Bakʼintike, li kʼusi van tskʼan chal li kajniltik kʼalal chkontrainvane jaʼ van liʼe: «Mu xa xavakʼun ta venta chkil». Oyuk smalaobil kuʼuntik. Mi ta jkʼuxubintike xuʼ xkoltaat ta tsʼakal sventa xlik ochuk ta yoʼonton li melel yichʼel ta mukʼ Diose (Colosenses 3:12-14; 1 Pedro 3:8, 9).

XCHANUBTASEL LI ALAB-NICHʼNABILETIKE

12. Manchuk mi jelel srelijion li malalil o ajnilale, ¿kʼuxi xuʼ chakʼ ta xkuxlejalik li beiltaseletik ta Vivlia ta sventa li xchanubtasel yalab xnichʼnabike?

¹² Li xchanubtasel ta mantal alab-nichʼnabiletike, bakʼintike toj tsots li ta jun utsʼ-alalil kʼalal chʼakal ta sventa relijione. ¿Kʼuxi xuʼ xkakʼ ta jkuxlejaltik li beiltaseletik ta Vivliae? Li Vivliae chal ti jaʼ mas oy ta sba xchanubtasel ta mantal xnichʼnab li totile, pe li meʼile tsots me yabtel ek ta sventa taje (Proverbios 1:8; koʼoltaso xchiʼuk Génesis 18:19; Deuteronomio 11:18, 19). Li totile jaʼ me jolil-o li ta utsʼ-alalile manchuk mi mu stsak ta venta ti jaʼ jolil yuʼun li Cristoe.

13, 14. ¿Kʼusi xuʼ spas li ajnilal mi mu x-akʼbat yikʼ batel yalabtak ta tsobajel o xchanel Vivlia yuʼun li smalale?

¹³ Jlom malaliletik ti maʼuk jchʼunolajeletike muʼyuk kʼusi chalik ti jaʼ chchanubtas sventa relijion yalab li ajnilale, pe yantike mu skʼanik. ¿Kʼusi stakʼ spas li ajnilal mi mu xakʼ smalal akʼo xikʼ batel ta tsobajeletik li yalabe o ti mu x-akʼbat akʼo xchanik Vivlia te ta snaike? Mi jech taje, li ajnilale skʼan stabe smelolal sventa spas li kʼusi oy ta sbae: li kʼusi oy ta sba ta stojolal Jeova Diose, ta stojolal smalale xchiʼuk ta stojolal li yuni alabtake. ¿Kʼuxi xuʼ xichʼ pasel skotol taje?

¹⁴ Ti kʼusi mas tsots skʼoplale, jaʼ ti jpastik orasion sventa taje (Filipenses 4:6, 7; 1 Juan 5:14). Pe jaʼ onoʼox li ajnilal li buchʼu tsnop kʼusi skʼan spase. Mi oy noʼox smelolal tspas sbae, kʼalal chalbe smalal ti maʼuk ti yuʼun skontrain ti jaʼ jolile, xuʼ van xjutukaj ta tsʼakal li kontrainele. Manchuk mi mu xakʼ akʼo xikʼ batel ta tsobajel o xchanel Vivlia li yalabe, oy yantik kʼuyelan xuʼ xchanubtas. Kʼalal ta xchiʼinan ta loʼil skotol kʼakʼal xchiʼuk ti chakʼ ta ilel lek stalelale, xuʼ xchʼiesbe ta yoʼontonik skʼanel Jeova, ti xakʼ xchʼunel yoʼontonik ta sKʼope, ti xichʼik ta mukʼ li stot smeʼike, ti akʼo xakʼ ta yoʼontonik li yantike xchiʼuk ti lekuk x-abtejike. Ta mas jelavele, xuʼ van xakʼ venta li totil ti lek kʼusitik chkʼot ta pasele xchiʼuk xuʼ van xakʼ venta ti oy sbalil yabtel li yajnile (Proverbios 23:24).

15. ¿Kʼusi oy ta sba li totil ti jaʼ jchʼunolajel ta sventa li xchanubtasel xnichʼnabe?

¹⁵ Mi jaʼ jchʼunolajel li malalile pe maʼuk li ajnilale, jaʼ li malalil buchʼu oy ta sba stojobtasel lek, xchanubtasel lek ta sventa Kajvaltik Jeova li xnichʼnabtake (Efesios 6:4). Kʼalal ta spas batele, oyuk me srasonal yuʼun xchiʼuk oyuk me slekil yoʼonton xchiʼuk xkʼuxul yoʼonton ta stojolal li yajnile.

MI YAN-O SRELIJION LI TOTIL-MEʼILETIKE

16, 17. ¿Kʼusitik beiltasel ta Vivlia skʼan teuk ta sjol li alab-nichʼnabiletik ti mu koʼoluk srelijion xchiʼuk li stot smeʼike?

¹⁶ Mu xa labaluk ta ilel ti oy kerem-tsebetik ti muʼyuk to staoj svaʼlejike tstam batel yan srelijionik ti mu koʼoluk xchiʼuk li srelijion stot smeʼike. ¿Mi jaʼ jech ta atojolal? Mi jaʼ jeche, li Vivliae xuʼ xa stojobtasot.

¹⁷ Xi chal li sKʼop Diose: «Chʼunbeic smantal atot ameʼic ta sventa Cajvaltic, yuʼun jaʼ jech tscʼan pasel. Li sba mantal ti oy cʼusi ta jtatic cʼalal ta jchʼuntique, jech chal: “Ichʼo ta mucʼ atot ame”» (Efesios 6:1, 2). Li kʼusi chal taje te tsakal skʼoplal ti skʼan xkichʼtik lek ta mukʼ li jtot jmeʼtike. Pe, akʼo mi tsots skʼoplal ti jchʼunbetik smantal jtot jmeʼtike, skʼan me mu xkiktatik ta xchʼunbel smantal li melel Dios ta skoj taje. Kʼalal staoj xaʼox svaʼlej li kerem o tseb sventa tsnop stuk kʼusi tskʼane, mas xa me oy ta sba li kʼusi tspase. Taje maʼuk noʼox melel ta sventa li smantal ajvalile, yuʼun mas to tsots skʼoplal ta sventa li smantal Diose. «Jujunutic chcʼot caltic ta stojol Dios ti cʼu xʼelan la jpastique», xi li Vivliae (Romanos 14:12).

18, 19. ¿Kʼuxi xuʼ skolta stot smeʼ li alab-nichʼnabiletik sventa chaʼibeik smelolal li kʼusi xchʼunojik mi mu koʼoluk srelijionike?

¹⁸ Mi skʼan cha jel akuxlejal ta skoj li kʼusi chlik achʼune, akʼbo yipal ta yaʼibel smelolal kʼuyelan chil li atot ameʼe. Xuʼ van lek chilik ti kʼalal cha chan xchiʼuk cha kuxlebin li kʼusi chal Vivliae, mas cha ichʼvan ta mukʼ, mas cha chʼun mantal xchiʼuk ti cha pas li kʼusi chavichʼ albele. Pe jech xtok, mi muʼyuk bu cha pas li kʼusitik xchʼunojik xchiʼuk li kʼusitik nopemik spasel atot ameʼ ta skoj li achʼ relijion atsakoje, pe ti tsots skʼoplal chil stukike, xuʼ van tsnopik ti yakal cha pʼaj li kʼusi yiktaojbot avutsʼ avalale. Mi muʼyuk bu mas ojtikinbil ta alumal li kʼusi cha pase o ti tsjel batel anopben ta sventa li kʼusitik tsotsik skʼoplal chilik ti jaʼ cha ta-o mas akʼulejal yalojike, xuʼ van jaʼ chat-o yoʼontonik. Li toybaile xuʼ xmakvan ta be xtok. Xuʼ van tsnopik ti kʼusi cha kʼan chavale jaʼ ti voʼot oy arasone ti muʼyuk li stukike.

¹⁹ Jech oxal chaʼa, mu jaluk xa mala, akʼbo yojtikin junuk mol ta tsobobbail li atot ameʼe o yan ermanoetik ti yijik xa ta mantale. Albo ti akʼo batikuk ta Salon sventa Tsobobbail sventa chaʼi stukik li kʼusi chichʼ alel tee xchiʼuk sventa xojtikinik kʼuyelan stalelal li yajrextikotak Jeovae. Ta mas tsʼakale, xuʼ van xkʼunib yoʼonton li atot ameʼe. Manchuk mi solel tskontrainbe srelijion skerem o stseb li totil-meʼiletike, mi tsjatbe li svuntak ti chalbe skʼoplal Vivliae xchiʼuk ti mu xakʼik xbat ta tsobajeletike, oy onoʼox bu yan xuʼ skʼel li svuntake, ti xchiʼin ta loʼil yan yajtsʼaklomtak Cristoe xchiʼuk ti xchol mantal sventa skolta yantike. Jech noxtok xuʼ xa kʼopon li Jeovae. Jlom kerem-tsebetike persa tsmala tsta svaʼlejik sventa xuʼ spas li kʼusi tskʼanike, ti mu xa bu ventainbiluk yuʼun yutsʼ yalalike. Pe, kʼusuk noʼox ti oy ta atojolal ta anae, mu me xchʼay ta ajol yichʼel ta mukʼ li atot ameʼe. Kolta aba sventa junuk yoʼonton li avutsʼ avalale (Romanos 12:17, 18). Pe li kʼusi mas tsots skʼoplale, jaʼ ti junuk-o avoʼonton ta stojolal Diose.

LI VOKOLAL KʼALAL CHAʼTOTIL O CHAʼMEʼILUTIKE

20. ¿Kʼusitik xuʼ chlik yaʼi ta yoʼontonik li alab-nichʼnabiletik ta stojolal li xchaʼtotik o xchaʼmeʼike?

²⁰ Li ta epal utsʼ-alaliletike, li kʼusi mas chakʼ vokolile maʼuk li kʼusitik ta sventa relijione, yuʼun jaʼ ta sventa ti maʼuk mero totil o mero meʼile. Ta epal utsʼ-alaliletik avie oy alab-nichʼnabiletik ti maʼuk mero yalab o xnichʼnab —mi jaʼ li ants o mi jaʼ li vinik, o mi xchaʼvoʼalik—, ti laj yilik kʼalal yan toʼox snup xchiʼilike. Li ta utsʼ-alaliletik taje, li alab-nichʼnabiletike xuʼ van xlik yitʼixan sbaik, ti chopol chaʼi sbaike o ti mu snaʼik buchʼu chchʼunbeik smantale. Jech oxal chaʼa, xuʼ van tspʼajik ti chakʼbe yipal li chaʼtotil o chaʼmeʼil sventa jaʼuk lekil totil o lekil meʼile. ¿Kʼusi chkoltaatik sventa lek xmuyubajik li utsʼ-alaliletik ti oy xchaʼalab nichʼnabike?

21. Manchuk mi jelel li kʼusi oy ta yutsʼ yalal li chaʼtotil o chaʼmeʼile, ¿kʼu yuʼun skʼan xchʼunik li beiltaseletik ta Vivliae?

²¹ Skʼan me xichʼ akʼel venta ti manchuk mi jech oy ta stojolal li utsʼ-alaliletik taje, li beiltaseletik ta Vivlia ti chakʼbe slekilal li yan utsʼ-alaliletike stakʼ me tunesel ek ta sventa li utsʼ-alaliletik ti oy xchaʼalab nichʼnabike. Mi mu jtsaktik ta venta li beiltaseletik taje xuʼ van jaʼ xa mas lek yileluk li vaʼ ora taje, pe ta mas jelavele mas me ch-epaj li vokoliletike (Salmo 127:1; Proverbios 29:15). Skʼan jchʼiestik pʼijilal xchiʼuk ti jnaʼtik skʼelel li kʼusitike: li pʼijilale jaʼ sventa ta jchʼuntik li lekil beiltaseletik sventa ta jtabetik sbalil ta mas jelavele, ti jnaʼtik skʼelel kʼusitike jaʼ sventa chkakʼtik venta kʼu yuʼun jech tspas sbaik o chkʼopojik li kutsʼ kalaltike. Jech xtok tsots skʼoplal ti xkaʼi ta koʼontontik li kʼusi chaʼi li yantike (Proverbios 16:21; 24:3; 1 Pedro 3:8).

22. ¿Kʼu yuʼun tsots chaʼi xchʼamel xchaʼtot o xchaʼmeʼ li kerem o tsebe?

²² Mi chaʼtotil o chaʼmeʼilutike, xvul to van ta joltik ti lek toʼox chilutik kʼuchaʼal yamigo li ololetike. Pe kʼalal jaʼ xa kutsʼ kalaltike, xuʼ van chjel li stalelalike. Li ololetike chvul ta sjol li stotik o smeʼik ti muʼyuk xa te nakal xchiʼukike, xuʼ van mu xa snaʼik buchʼu chchʼunbeik smantal yuʼun van yalojik ti akʼo mu xa skʼanik li stot o smeʼik ti muʼyuk xa te xchiʼukike. Bakʼintike xuʼ van xi chalbutik ta jamale: «Maʼuk jtotot o maʼuk jmeʼot», xiik. Toj kʼux kʼalal jech chalike. Pe li Vivliae xi chale: «Mu me ta aniluc noʼox xaʼilin», xi (Eclesiastés 7:9). Yaʼibel kʼusi oy ta yoʼonton li ololetike skʼan me jnaʼtik skʼelel li kʼusitike xchiʼuk ti xkaʼi ta koʼontontik li kʼusi chaʼiike.

23. ¿Kʼuxi ta tukʼibtasel li chaʼalab-nichʼnabiletike?

²³ Li talelaletik taje tsots me skʼoplal kʼalal chichʼ tukʼibtasel li alab-nichʼnabiletike. Pe tsots me skʼoplal ti jpastik li kʼusi kalojtike (Proverbios 6:20; 13:1). Mu koʼoluk stalelal skotol li alab-nichʼnabiletike, jech oxal chaʼa mu koʼoluk xtok li tukʼibtasel chtun yuʼunike. Jlom chaʼtotil-meʼiletike jaʼ lek chilik ti jaʼuk akʼo xtukʼibtasvan li mero stot o smeʼ olole, akʼo mi jaʼ noʼox li ta slikebale. Pe jech noxtok, tsots skʼoplal ti xchaʼvoʼalik jmojuk kʼusi tsnopik ta sventa li mantal chakʼike xchiʼuk ti jechuk-o spasike, maʼuk ti jaʼ xa mas lek chil li mero yalab xnichʼnabike ti mu jechuk chilik li xchaʼalab nichʼnabike (Proverbios 24:23). Li xchʼunel mantale tsots skʼoplal, pe jech noxtok skʼan me xvul ta joltik ti kʼusi muʼyuk lek chkʼot ta pasel kuʼuntike jaʼ ta skoj ti jsaʼ mulilutike. Mu me chopoluk xa tajek xkaʼitik ta anil. Kʼalal chi jtukʼibtasvane skʼan me ta kʼanel xichʼ akʼel (Colosenses 3:21).

24. ¿Kʼusi xuʼ chkoltavan sventa mu xlik-o kʼop ta talelalil li ta utsʼ-alalil ti oy xchaʼalab nichʼnabike?

²⁴ Kʼalal jmoj chloʼilajik ta yutsʼ yalalike jaʼ chkoltavan sventa lek chchapan li skʼopike. Jaʼ chkoltaatik yakʼel ta yoʼontonik li kʼusitik mas tsots skʼoplal ta xkuxlejalike (koʼoltaso xchiʼuk Filipenses 1:9-11). Jech noxtok tskolta sbaik sventa chkʼot ta pasel yuʼunik li kʼusi snopoj tspas li utsʼ-alalile. Jech xtok, kʼalal lek jamal chloʼilajik xchiʼuk yutsʼ yalalike xuʼ mu xlik kʼop ta stalelalik. Li tsebetike skʼan me xaʼibeik smelolal kʼuyelan skʼan slap skʼuʼik xchiʼuk kʼuyelan stalelalik ta stojolal li xchaʼtotike, li xchaʼbankiltak o xchaʼmuktak ti keremetike; li keremetik eke skʼanik tojobtasel sventa kʼuyelan tspas sbaik ta stojolal xchaʼmeʼik, xchaʼvixtak o xchaʼixleltak (1 Tesalonicenses 4:3-8).

25. ¿Kʼusi talelaletik chkoltavan sventa junuk yoʼonton li utsʼ-alalil ti oy xchaʼalab nichʼnabike?

²⁵ Skʼan oyuk smukʼul koʼontontik sventa stsal kuʼuntik li vokoliletik kʼalal chaʼtotil o chaʼmeʼilutike. Mu me ta jun-chibuk noʼox kʼakʼal lek xa chkil jbatik xchiʼuk li yantike. Xuʼ van tsots ti xlik skʼanutik xchiʼuk xichʼutik ta mukʼ li ololetik ti maʼuk mero kalab jnichʼnabtike. Pe spas me kuʼuntik. Sventa oyuk lekilal li ta utsʼ-alalile tsots me skʼoplal ti oyuk pʼijilal li ta oʼontonale xchiʼuk xichʼ aʼibel smelolal xchiʼuk ti oyuk tajek ta oʼontonal spasbel li kʼusi tskʼan yoʼonton Jeovae (Proverbios 16:20). Li talelaletik taje chtun me kuʼuntik sventa chkuch batel kuʼuntik li yan vokoliletike.

¿MI JAʼ CHCHʼAK KUTSʼ KALALTIK LI SAʼEL KʼULEJALE?

26. ¿Kʼuxi xuʼ xchʼak utsʼ-alalil li vokoliletik ta takʼin xchiʼuk ti kʼuyelan ta ilel li saʼel kʼulejale?

²⁶ Li vokoliletik xchiʼuk ti kʼuyelan ta ilel li saʼel kʼulejale xuʼ ep kʼuyelan xchʼak li utsʼ-alaliletike. Kʼux ta alel, pe ta skoj li utbail ta skoj takʼine xchiʼuk ti ta jkʼan chi jpas ta jkʼuleje o ti oyuk mas jtakʼintike, tsokes ti kʼuyelan chil sbaik jlom utsʼ-alaliletike. Ti jech taje jaʼo chlik kʼalal ch-abtej xchaʼvoʼalik xchiʼuk ti ta jujuntal tskʼej stakʼinike. Akʼo mi muʼyuk chutilan sbaik, xuʼ van muʼyuk bu chchiʼin sbaik ta loʼil ta skoj ti jelel li yorail yabtelike. Jtos ti kʼusi yantik ch-epaj batel ta epal mukʼtik lumetike jaʼ ti totiletike toj jal chlokʼik ta abtel —jayibuk u o jabil— sventa tsaʼik tal mas takʼin ti mu jechuk van tspasik kanal te ta slumalike. Ti jech nopemik spasele xuʼ chlik-o tsatsal kʼop.

27. ¿Kʼusitik beiltasel ta Vivlia xuʼ tskolta li utsʼ-alalil ti oy svokol ta takʼine?

²⁷ Mu stakʼ alel mantal sventa jujun li vokoliletik taje yuʼun jelel svokolik xchiʼuk li kʼusitik chtun yuʼun li utsʼ-alaliletike. Akʼo mi jech, li tojobtasel chakʼ Vivliae xuʼ skoltautik. Jech kʼuchaʼal liʼe, Proverbios 13:10 ta Traducción del Nuevo Mundo chal ti mu xlik kʼop mi jmoj tsnopike. Taje maʼuk skʼan xal ti jaʼ noʼox chkaltik li kʼusi ta jnop jtuktike, yuʼun skʼan jsaʼtik tojobtasel xchiʼuk ti xkaʼitik kʼusi tsnop li jnup jchiʼiltik ta sventa taje. Jech noxtok, kʼalal tsnopik kʼuyelan tstunes li stakʼinike chkoltavan sventa jmojuk oy li utsʼ-alalile. Xuʼ van persa chlokʼ ta abtel xchaʼvoʼalik, ti oy noʼox kʼu sjaliluke, sventa xtoj yuʼunik li kʼusitik muʼyuk jech toʼox nopbile, mas to kʼalal oy yalab xnichʼnabik o yan yutsʼ yalalik ta sbaike. Mi jech taje, li malalile skʼan chakʼbe yil yajnil ti oy yorail yuʼun sventa chloʼilajike. Li vinik xchiʼuk li xnichʼnabtake xuʼ skoltaik ta spasel junantik abtelal ta sna ti stuk toʼox tspas li yajnile (Filipenses 2:1-4).

28. ¿Kʼusitik mantal, mi ta jchʼuntike, xuʼ tskolta li kutsʼ kalaltik sventa junuk-o yoʼontone?

²⁸ Pe, skʼan teuk ta joltik ti akʼo mi jtunel li takʼin liʼ ta balumile, maʼuk chakʼ muyubajel xchiʼuk mi jaʼuk kuxlejal (Eclesiastés 7:12). Ta melel, mi jaʼ mas tsots skʼoplal chkiltik li saʼel kʼulejale xuʼ sokesutik ta mantal xchiʼuk ta jtalelaltik (1 Timoteo 6:9-12). Jaʼ mas toj lek ti baʼyel ta jsaʼtik li ventainel yuʼun li Ajvalilal yuʼun Diose xchiʼuk ti jpastik li kʼusi tskʼane, xchiʼuk ti jpatuk koʼontontik ti chakʼbutik sbendision Jeova ti chkakʼbetik yipal ta stael li kʼusi chtun kuʼuntik ta jkuxlejaltike (Mateo 6:25-33; Hebreos 13:5). Mi jaʼ baʼyel chkakʼ ta jkuxlejaltik li kʼusitik ta sventa mantale xchiʼuk ti junuk koʼontontik ta stojolal Diose, chkiltik ti akʼo mi xchʼakoj sba ta kʼusuk srasonal li kutsʼ kalaltike, jun-o me yoʼonton ta sventa li kʼusi mas tsots skʼoplale.

1. ¿Kʼusi vokoliletik mu xvinaj ta kʼelel li ta jlom utsʼ-alaliletike?

LI MOL karoe naka to laj yichʼ pokel xchiʼuk lek xchʼulet ikom. Li buchʼutik te ch-echʼike chilik ti xchʼulete xchiʼuk achʼ to chilik. Pe li ta yute yakal chlaj batel ta xkuxal li stakʼinaltake. Jaʼ me jech chkʼot ta stojolal ek li jlom utsʼ-alaliletike. Akʼo mi lek xvinaj li ta spat xokontake, ti stseʼetik noʼoxe jaʼ noʼox makob satil sventa mu xvinaj ti chiʼike xchiʼuk ti oy kʼusi kʼux chaʼiike. Li ta yut snaike, jlom kʼusitike yakal tsokes li jun oʼontonal ta utsʼ-alalile. Chib li vokolil chakʼ kʼotuk jech taje jaʼ: kʼalal meʼinem xa li uchʼ poxe xchiʼuk li majbail utbaile.

LI VOKOLIL CHAKʼ KʼALAL MEʼINEM UCHʼ POXE

2. 1) ¿Kʼusi chal Vivlia ta sventa li uchʼ poxe? 2) ¿Kʼusi smelolal ti oy buchʼu meʼinem xaʼi ta yuchʼel poxe?

² Li Vivliae muʼyuk chal ti jaʼ tsatsal mulil mi oy noʼox spʼisol chichʼ uchʼel li poxe, pe chopol chil li yakubele (Proverbios 23:20, 21; 1 Corintios 6:9, 10; 1 Timoteo 5:23; Tito 2:2, 3). Pe, li buchʼu meʼinem xaʼi ta yuchʼel poxe jaʼ mas tsots yipal, jaʼ xkom to li yakubele; yuʼun li buchʼu meʼinem xaʼi ta yuchʼel poxe jaʼ xa kuxul-o yuʼun li poxe. Maʼuk noʼox me mukʼtik krixchanoetik ti jech ventainbilik yuʼun li poxe, yuʼun kʼux ta alel ti jech ek li kerem-tsebetike.

3, 4. Alo kʼusi chkʼot ta pasel ta stojolal snup xchiʼil xchiʼuk yalab xnichʼnab li krixchano ti meʼinem xaʼi uchʼ poxe.

³ Li Vivliae voʼne xa onoʼox laj yal ti yuchʼel poxe xuʼ slajes li jun oʼontonal ta utsʼ-alalile (Deuteronomio 21:18-21). Li poxe ta kʼunkʼun chilbajin batel skotol li utsʼ-alalile. Li snup xchiʼil li j-uchʼ poxe chakʼ ta yoʼonton ta skʼelel kʼuxi xuʼ xut sventa mu xa xuchʼ pox li xchiʼile o sventa chkuch batel yuʼun li stalelal ti mi jaʼuk stakʼ naʼel kʼuyelan tspas kʼalal chyakube. Chakʼ persa tsnakʼ li poxe, tsjip, tsnakʼ li takʼine xchiʼuk chalbe ti akʼo xkʼuxubin li yutsʼ yalale, li xkuxlejale xchiʼuk li Diose, akʼo mi jech, li stuke mu xkom chaʼi li poxe. Pe kʼalal mu xpaj ta yuchʼel pox chil li snup xchiʼile, mu xa kʼusi xuʼ spas yuʼun chaʼi xchiʼuk mu xa kʼusi xtun-o chaʼi sba. Xuʼ van chiʼ, chkap sjol, chat yoʼonton, jaʼ smul chaʼi xchiʼuk ti mu xa skʼan sba stuke.

⁴ Li alab-nichʼnabiletik eke muʼyuk bu kolemik ta sventa li kʼusitik chopol ta skoj ti jaʼ j-uchʼ pox li stotik o smeʼike. Jlom ololetike chichʼik majel, yantik xtoke, chichʼik ilbajinel ta lutsʼbail. Xuʼ van jaʼ ta smul chaʼiik ta skoj ti jaʼ j-uchʼ pox li stot o smeʼike. Ti chjelilan noʼox stalelal li buchʼu chuchʼ poxe xuʼ van mu xa spat-o yoʼontonik ta stojolal. Ta skoj ti mu stakʼ xalik ta jamal li kʼusi yakal chkʼot ta pasel ta snaike, li alab-nichʼnabiletike te tsnakʼ-o ta yoʼontonik, taje xuʼ x-ipajik-o (Proverbios 17:22). Jlom ololetike jech tsta-o svaʼlejik ti mu kʼusi spas yuʼun chaʼi sbaike xchiʼuk ti mu skʼan sba stukike.

¿KʼUSI XUʼ SPAS LI UTSʼ-ALALILE?

5. ¿Kʼu yelan xuʼ sta xpoxil li buchʼu meʼinem xaʼi uchʼ poxe xchiʼuk kʼu yuʼun ti toj tsotse?

⁵ Akʼo mi ep ti buchʼutik xchanojbeik skʼoplal ta sventa li uchʼ poxe chalik ti muʼyuk xa la xpoxile, yakʼojik venta ti xuʼ xiktaik ti mi mu jsetʼuk xa chuchʼike (koʼoltaso xchiʼuk Mateo 5:29). Pe, mu kʼunuk xchʼam koltael li buchʼu meʼinem xaʼi uchʼ poxe, yuʼun chal ti muʼyuk svokole. Jaʼ yuʼun, kʼalal chil ti chchapanik yutsʼ yalal li kʼusi kʼot ta pasel ta skoj li uchʼ poxe, xuʼ van chakʼ venta ti ta melel oy svokole. Jun doktor ti skoltaoj ep buchʼu meʼinem xaʼiik uchʼ poxe xchiʼuk li yutsʼ yalaltake xi laj yale: «Li kʼusi mas tsots skʼoplal chkile jaʼ ti akʼo spasik li kʼusi onoʼox nopem xaʼiik spasel li yutsʼ yalal buchʼu meʼinem xaʼi uchʼ poxe xchiʼuk ti lekuk x-echʼ yuʼunik jujun kʼakʼale. Li buchʼu chuchʼ poxe jaʼ me te chakʼ venta ti jelel xchiʼuk li yutsʼ yalale».

6. ¿Bu li mas lek xuʼ xichʼ tael beiltaseletik sventa li utsʼ-alalil ti oy buchʼu meʼinem xaʼi uchʼ pox yuʼunike?

⁶ Mi oy buchʼu chuchʼ pox li ta kutsʼ kalaltike, li beiltaseletik yakʼoj Dios ta Vivliae xuʼ tskoltautik sventa lekuk chi jkuxiutik batel (Isaías 48:17; 2 Timoteo 3:16, 17). Jkʼeltik jlom beiltaseletik ti skoltaoj utsʼ-alaliletik sventa stsalik li vokoliletik chakʼ kʼalal oy buchʼu meʼinem xaʼi uchʼ poxe.

7. ¿Buchʼu ta sba mi oy buchʼu meʼinem xaʼi uchʼ pox li ta utsʼ-alalile?

⁷ Mu xaval ti jaʼ amule. Xi chal li Vivliae: «Jujunutic jaʼ cuʼun jtuctic li cʼusi ta jpastique» xchiʼuk «jujunutic chcʼot caltic ta stojol Dios ti cʼu xʼelan la jpastique» (Gálatas 6:5; Romanos 14:12). Li j-uchʼ poxe xuʼ van jaʼ chakʼbe ta smul yutsʼ yalal ti kʼuyelan oye. Jlome xi chalike: «Ti tauk xi xkʼuxubinikune, muʼyuk xa bu chkuchʼ jechuke». Kʼalal ta jtikʼ ta koʼontontik li kʼusi chalik sventa tspak skʼoplalike mas me chuchʼik-o. Akʼo mi oy jvokoltik ta skoj li kʼusitik chkʼot ta pasele o ta skoj yan krixchanoetik,jkotoltik, kʼalal ta buchʼutik meʼinem xaʼiik uchʼ poxe,jaʼ kuʼun jtuktik li kʼusi ta jpastike (koʼoltaso xchiʼuk Filipenses 2:12).

8. ¿Kʼutik yelan xuʼ xichʼ koltael li buchʼu meʼinem xaʼi uchʼ pox sventa chakʼ venta kʼusitik chkʼot ta pasel ta skoj xpoxe?

⁸ Mu me xa nop ti persa skʼan cha kolta sventa xchapaj li kʼusi tsnuptan li buchʼu meʼinem xaʼi uchʼ poxe. Li pʼijil loʼil ta Vivlia ti chalbe skʼoplal jun vinik ti kapem sjole xuʼ xtun sventa li j-uchʼ pox eke: «Me te noʼox coltabil chcome yantic ta soc batel» (Proverbios 19:19). Skʼan me xaʼi stuk li svokol ch-akʼbat li buchʼu meʼinem xaʼi uchʼ poxe. Akʼo skus stuk li kʼusi laj yikʼubtase o akʼo skʼopon stuk ta yokʼomal li yajval ta abtele.

9, 10. ¿Kʼu yuʼun skʼan xchʼamik koltael li yutsʼ yalal buchʼu meʼinem xaʼi uchʼ poxe, xchiʼuk buchʼu ti lek tskʼanbeik koltaele?

⁹ Chʼamo li koltael chakʼ yantike. Proverbios 17:17 xi chale: «Li bochʼo lec jcʼopan jba jchiʼuctique lec onoʼox scʼanojutic; jaʼ jchiʼiltic ta voqʼuel chcʼot ti cʼalal oy jvocoltique», xi. Ta skoj ti oy buchʼu meʼinem xaʼi uchʼ pox li ta avutsʼ avalale chavat avoʼonton, jaʼ yuʼun chtun avuʼun koltael. Ta sjunul avoʼonton xa kʼanbe koltael li buchʼu lek xa kʼopone (Proverbios 18:24). Yan krixchanoetik ti xaʼibeik smelolal li avokole o ti jech kuchem yuʼunik eke xuʼ van chalboxuk kʼusi stakʼ o mu stakʼ xa pas. Pe oyuk noʼox me smelolal un. Mu me buchʼuuk noʼox xavalbe, jaʼ noʼox li buchʼu apatoj avoʼonton ta stojolale xchiʼuk ti anaʼoj ti muʼyuk chal «li cʼusi mu stacʼ xvinaje» (Proverbios 11:13).

¹⁰ Chano spatel avoʼonton ta stojolal li moletik ta tsobobbaile. Li moletike xuʼ me ep cha skoltaik. Li yijil viniketik taje lek chanubtasbilik yuʼun li sKʼop Diose xchiʼuk snaʼik kʼuyelan ta tunesel li beiltaseletik yuʼune. Xkoʼolajik «cʼu chaʼal jpojubbailtic ta tsatsal icʼ, jaʼ jech chac cʼu chaʼal jnacʼubbailtic cʼalal chtal tsots icʼal voʼ, jaʼ jech chac cʼu chaʼal jun bevoʼ ti chatʼes lec taqui banamile, jaʼ jech chac cʼu chaʼal xyaxinal mucʼta chʼen ta scʼuxul cʼacʼal ta qʼuixin osil» (Isaías 32:2). Li moletik ta tsobobbaile maʼuk noʼox tskʼelik li kʼusitik tsokes tsobobbaile, moʼoj, yuʼun tspatbeik yoʼonton li buchʼutik oy svokolike xchiʼuk oy ta yoʼontonik ta jujuntal. Chʼamo li koltael chakʼike.

11, 12. ¿Buchʼu ti mas lek xuʼ tskolta li yutsʼ yalal buchʼu meʼinem xaʼi uchʼ poxe, xchiʼuk kʼuxi ta tael?

¹¹ Li kʼusi mas tsots skʼoplale, kʼanbo atsatsal li Jeovae. Li Vivliae xi tspat koʼontontike: «Li Mucʼul Diose nopol oy ta stojol li bochʼo oy svocol yoʼntonique; tscolta li bochʼo lajem stsatsal yoʼntonique» (Salmo 34:18). Mi oy avokol ta avoʼonton o mi lajem stsatsal avoʼonton chavaʼi ta skoj li vokoliletik chakʼ ti jmoj nakalot xchiʼuk li buchʼu meʼinem xaʼi uchʼ poxe, naʼo ti «Mucʼul Diose nopol oy» ta atojolal. Li Jeovae xaʼi ti toj tsots avokol ta avutsʼ avalale (1 Pedro 5:6, 7).

¹² Xchʼunel li kʼusi chal Jeova ta sKʼope xuʼ skoltautik sventa stsal kuʼuntik li at-oʼontone (Salmo 130:3, 4; Mateo 6:25-34; 1 Juan 3:19, 20). Xchanel li sKʼop Diose xchiʼuk ti ta jkuxlebintik li beiltaseletik chakʼe jaʼ tskoltautik sventa chkichʼtik li koltael chakʼ xchʼul espiritu Diose, ti chakʼ kipaltik ti mu albajuk sventa chkuch kuʼuntik li vokoliletik ta jujun kʼakʼale (2 Corintios 4:7).a

13. ¿Kʼusi yan vokolil chlik ta epal utsʼ-alaliletik?

¹³ Li yuchʼel ta mas poxe xuʼ jaʼ xlik-o yan kʼop ti chakʼbe svokol ep utsʼ-alaliletike: majbail utbail ta yut na.

LI VOKOLIL CHAKʼ LI MAJBAIL UTBAIL TA YUT NAE

14. ¿Bakʼin lik talel li majbail utbail ta yut nae xchiʼuk kʼusi yakal chkʼot ta pasel li avie?

¹⁴ Li baʼyel majbail ta utsʼ-alalil echʼ ta Balumile jaʼ kʼalal la saʼ ta kʼop yitsʼin li Caine, li Abele (Génesis 4:8). Te ilik-o talel li majbail utbail ta yut sna li krixchanoetike. Oy malaliletik ti chilbajin yajnilike, ajnilaletik ti tsaʼik ta kʼop smalalike, totil-meʼiletik ti muʼyuk xkʼuxul yoʼonton tsmaj yalab xnichʼnabik ti bikʼitik toe xchiʼuk alab-nichʼnabiletik ti staoj xa svaʼlejike chilbajin stot smeʼik ti malubemik xae.

15. ¿Kʼu yelan chilbajinbe yoʼonton utsʼ-alalil li majbail utbail ta yut nae?

¹⁵ Li vokolil chakʼ li majbail utbail ta yut nae maʼuk noʼox tsyayijes li jbekʼtaltike. Jun ajnilal ti yiloj svokole xi laj yale: «Chkakʼbe yipal ta stsalel li kʼexlal chkile xchiʼuk ti ta jmul chkaʼie. Ta jujun sobe, jutuk mu skotoluk velta ta jkʼan te chi kom-o ta jtem xchiʼuk ta jnop ti jaʼuk noʼox jun chopol vaychile». Li alab-nichʼnabiletik ti chil o chaʼi svokolik ta skoj li majbail utbail ta snaike xuʼ van jech chut yalab xnichʼnabik ta tsʼakal ek.

16, 17. ¿Kʼusi jaʼ li ilbajinel ta oʼontonale, xchiʼuk kʼu yelan chilbajin li utsʼ-alalile?

¹⁶ Pe maʼuk noʼox oy batsʼi majbail li ta yut nae, yuʼun oy utbail xtok. Proverbios 12:18 xi chale: «Oy bochʼo tojtoj tuchʼel xa chcʼot yuʼun yaʼyel li cʼusi chalique», xi. Li kʼusitik «tojtoj tuchʼel xa chcʼot» ti jaʼ chvinaj-o skʼoplal utbail ta yut nae xuʼ van jaʼ chopol kʼoptael xchiʼuk ti tsots xa buchʼu chkʼopoje, ti jaʼ noʼox te xbikʼtal vulvune xchiʼuk ti xkʼakʼet xa chkʼopoj ti chal chmajvane. Li syayijemal oʼontonal ta skoj li majbaile mu xvinaj ta kʼelel xchiʼuk mu xakʼik venta li yantike.

¹⁷ Mas to toj kʼux li yilbajinbel yoʼonton ololetike, jaʼ xkaltik, ti chchopol kʼopojik ta stojolalike xchiʼuk ti muʼyuk kʼuxubinbil li kʼusi snaʼik spasele, li spʼijilike o ti muʼyuk sbalil ilbilike. Ti jech chilbajinik ta skʼopojelike xuʼ xjutukaj batel ti tspat yoʼonton ta stojolal stukike. Melel onoʼox ti skʼanik tukʼibtasel skotol li ololetike. Pe xi ch-albatik yuʼun Vivlia li totil-meʼiletike: «Mu me xasaʼbeic scʼacʼal yoʼnton li avol anichʼonique, yuʼun jech mu xchibaj yoʼntonic ta spasel li cʼusi chavalbeique» (Colosenses 3:21).

KʼUSI STAKʼ PASEL SVENTA MUʼYUKUK MAJBAIL UTBAIL LI TA YUT NAE

18. ¿Bu chlik talel li majbail utbail ta yut nae xchiʼuk kʼu yelan chal Vivlia ti stakʼ lajesbel skʼoplale?

¹⁸ Li majbail utbaile te chlik talel ta koʼontontik xchiʼuk ta jnopbentik; ti kʼuyelan jtalelaltike jaʼ te chlik talel ti kʼuyelan jnopbentike (Santiago 1:14, 15). Li buchʼu chmajvan o ch-utvane skʼan me ch-achʼub batel li snopbene sventa chikta komel li xchopol talelale (Romanos 12:2). ¿Mi xuʼ? Xuʼ. Li sKʼop Diose oy sjuʼel sventa tsjelbe stalelal li krixchanoetike. Xuʼ slokʼesbe ta yoʼonton xtok li kʼusi naka nopbilik ti chlajesvane (2 Corintios 10:4; Hebreos 4:12). Li yojtikinel lek kʼusi chal Vivliae tskolta li jun krixchanoe, yuʼun chichʼ alel ti tslap achʼ stalelale (Efesios 4:22-24; Colosenses 3:8-10).

19. ¿Kʼu yelan skʼan xil snup xchiʼil li yajtsʼaklom Cristoe?

¹⁹ Kʼuyelan skʼan chkiltik li jnup jchiʼiltike. Xi chal li sKʼop Diose: «Li viniquetique tscʼan jech acʼo scʼan yajnilic ec jech chac cʼu chaʼal cʼux ta yoʼnton sbecʼtal stuquique. Li bochʼo lec scʼanoj yajnile jaʼ scʼanoj sba stuc chcʼot» (Efesios 5:28). Li Vivlia xtoke chalbe li malaliletik ti akʼo «oyuc ta [s]jolic ti jaʼ [kʼunik]» li yajnilike (1 Pedro 3:7). Li ajnilaletike chichʼik albel ti «acʼo scʼan lec» xchiʼuk ti «acʼo yichʼ ta mucʼ li smalalique» (Tito 2:4; Efesios 5:33). Jamal ta ilel chaʼa ti mu junuk malalil xuʼ chal ti yichʼoj ta mukʼ Dios mi tsmaj o chut li yajnile. Jech noxtok mi junuk ajnilal ti tsots xa tskʼopon smalale, ti tsnaʼle xa kʼalal tskʼopone o ti chutilane mu xuʼ xal ti skʼanoj xchiʼuk ti chichʼ ta mukʼ ta melele.

20. ¿Buchʼu chakʼbeik venta ti kʼu yelan tspas yabtel li totil-meʼiletike xchiʼuk kʼu yuʼun muʼyuk lek ti ep xa kʼusi tskʼanik tspas li yalab xnichʼnabike?

²⁰ Kʼuyelan skʼan chkiltik li kalab jnichʼnabtike. Li alab-nichʼnabiletike staik-o, jech, skʼanik kʼanel xchiʼuk kʼelel yuʼun li stot smeʼike. Li sKʼop Diose chal ti «jaʼ jcʼulejaltic» xchiʼuk «jaʼ jun mucʼ bendición» yakʼojbutik Jeova li kalab jnichʼnabtike (Salmo 127:3). Li totil-meʼiletike jaʼ oy ta sbaik ta stojolal Jeova xchabiel li kʼulejalil taje. Li Vivliae chalbe skʼoplal li talelal kʼuchaʼal olole xchiʼuk li sbolil ta sbikʼtale (1 Corintios 13:11; Proverbios 22:15). Jech oxal chaʼa li totil-meʼiletike skʼan me mu labaluk xaʼiik ti bol tspas sbaik li yalab xnichʼnabike. Li kerem-tsebetike maʼuk yijil krixchanoetik. Li totil-meʼiletike akʼo me mu skʼanbeik yalab xnichʼnabik li kʼusi mu xuʼ yuʼunik spasele, akʼo me yichʼik ta venta ti jayib sjabilalike, ti kʼuyelan chʼiemik tale xchiʼuk ti spʼijilike (kʼelo Génesis 33:12-14).

21. ¿Kʼu yelan chal Dios ti xichʼ kʼuxubinel li totil-meʼiletik ti malubemik xae?

²¹ Kʼuyelan skʼan chkiltik li jtot jmeʼtik ti malubemik xae. Levítico 19:32 xi chale: «Vaʼano me abaic; ichʼic me ta mucʼ li moletique». Kʼuchaʼal chkiltike li sMantal Diose laj yal ti akʼo xichʼ ichʼel ta mukʼ xchiʼuk ti xichʼik kʼuxubinel li mol-meʼeletike. Taje xuʼ tsots kʼalal toj jpʼel xal li totil o meʼil ti malubem xae o kʼalal ip chaʼie xchiʼuk ti mu xa stots xchiʼuk ti mu ta aniluk xnop yuʼun kʼusitike. Akʼo mi jech, chichʼ vulesbel ta sjol li alab-nichʼnabiletik ti «acʼo spaquic jech chac cʼu chaʼal cʼuxubinbilic ichʼiic tale» (1 Timoteo 5:4). Taje jaʼ skʼan xal ti skʼan stsakik lek ta venta xchiʼuk ti akʼo skoltaik ta takʼin mi chtun yuʼunike. Yilbajinel li totil-meʼiletik ti malubemik xae o ti xichʼ utilanel ta kʼuk yelane skontrainoj li kʼusi chchanubtasvan li Vivliae.

22. ¿Kʼusi jtos ti tsots skʼoplal sventa xkuch kuʼuntik li majbail utbail ta yut nae, xchiʼuk kʼuxi ta pasel?

²² Jchantik spajesel jbatik. Proverbios 29:11 xi chale: «Li bochʼo bole mu xuʼ yuʼun spajesel li scʼacʼal yoʼntone; yan li bochʼo tucʼ yoʼntone xuʼ yuʼun tspajes sba». ¿Kʼuxi xuʼ jpajes jbatik? Jchapantik ta ora noʼox li vokoliletik chvul ta jtojolaltike, maʼuk ti chkakʼtik akʼo sventainutik li skapemal joltike (Efesios 4:26, 27). Lokʼkutik batel mi chkaʼitik ti mu xa xuʼ jpajes jbatike.Jkʼanbetik xchʼul espiritu Dios sventa «jnaʼtic spajesel jbatic» (Gálatas 5:22, 23). Ti xi jlokʼ ta xanbal o jpastik jutuk ejersisioe xuʼ skoltautik sventa jpajestik ti kʼuyelan chkaʼi jbatike (Proverbios 17:14, 27). Kakʼtik persa sventa «mu xlic scʼacʼal [koʼontontik]» ta ora (Proverbios 14:29).

¿MI CHCHʼAK SBAIK, O MI TE YIKʼOJ-O SBAIK?

23. ¿Kʼusi xuʼ chkʼot ta pasel mi oy buchʼu ta tsobobbail ti yolbaj xchiʼuk jech xkʼakʼet-o yoʼonton xchiʼuk ti xuʼ van tslombe majel li yutsʼ yalale?

²³ Li Vivliae chal ti jaʼ tsatsal muliletik chil Dios li «contrainvanej, liquesejcʼop [...], sbicʼtal oʼntonal», xchiʼuk chal xtok ti buchʼutik jech spasike «mu xuʼ chventainatic o yuʼun li Diose» (Gálatas 5:19-21). Jech oxal chaʼa, mi oy buchʼu chal ti jaʼ yajtsʼaklom Cristo pe ti yolbaj xchiʼuk jech xkʼakʼet-o yoʼontone, xchiʼuk ti xuʼ van tslombe majel li snup xchiʼile o yalab xnichʼnabe, xuʼ xichʼ lokʼesel li ta tsobobbaile (koʼoltaso xchiʼuk 2 Juan 9, 10). Jaʼ jech chʼabal jmajvanej chkom li ta tsobobbaile (1 Corintios 5:6, 7; Gálatas 5:9).

24. 1) ¿Kʼusi xuʼ tsnop tspasik li buchʼutik chil svokolik ta majele? 2) Li amigoiletik xchiʼuk li moletike, ¿kʼuxi xuʼ skoltaik li buchʼu chlaj ta majele, pe kʼusi mu stakʼ spasik?

²⁴ ¿Kʼusi xuʼ spas li jun yajtsʼaklom Cristo mi chmajvan li snup xchiʼile xchiʼuk ti mu skʼan sjel li stalelale? Jlome muʼyuk chchʼak sbaik xchiʼuk oy van jun-chibuk srasonal yuʼunik. Yantik xtoke yiktaojik komel, yuʼun chiʼik mi chlajik ta ilbajinel ta sbekʼtal stakopalik, ta snopbenik xchiʼuk ta sventa mantal, xchiʼuk xtok yikʼaluk van chiʼik mi oy ta vokol li xkuxlejalike. Li buchʼu chil svokol ta majele skʼan me tsnop stuk ta stojolal Jeova kʼusi tspas mi oy jech svokole (1 Corintios 7:10, 11). Xuʼ van oy yamigotak ti lek yoʼontonike, yutsʼ yalaltak o moletik yajtsʼaklom Cristo ti tskʼan skoltaik xchiʼuk ti chtojobtasvanike, pe skʼan mu me sujik li buchʼu chil svokol sventa akʼo spas kʼusiuke. Jaʼ me skʼan tsnop stuk (Romanos 14:4; Gálatas 6:5).

CHLAJ LI VOKOLILETIK TI CHILBAJIN UTSʼ-ALALILE

25. ¿Kʼusi tskʼan yoʼonton Jeova ta sventa li utsʼ-alalile?

²⁵ Kʼalal laj yakʼ nupunuk Adán xchiʼuk Eva li Jeovae, muʼyuk la snop ti akʼo sokes utsʼ-alalil li vokoliletik kʼuchaʼal uchʼ poxe o li majbail utbaile (Efesios 3:14, 15). Yuʼun li ta utsʼ-alalile la skʼan ti jaʼuk chventainvan li kʼanelale xchiʼuk li jun oʼontonale, xchiʼuk ti ta jujuntal te staik li kʼusi chtun yuʼunik ta sventa li snopbenike, li yoʼontonike xchiʼuk ta sventa li mantale. Pe kʼalal ayan li mulile, ta anil lik sokuk tal li utsʼ-alalile (koʼoltaso xchiʼuk Eclesiastés 8:9).

26. ¿Kʼusi smalaoj tstaik li buchʼutik chakʼ ta xkuxlejalik li kʼusitik tskʼan Jeovae?

²⁶ Xi jmuyubaj chkaltik ti muʼyuk bu sjeloj li kʼusi snopoj Jeova ta sventa li utsʼ-alalile. Li stuke chal ti chichʼ talel jun lekil achʼ balumil ti bu «jun yoʼnton chnaquiic o; muʼyuc bochʼo chtal sibtasaticuc» li krixchanoetike (Ezequiel 34:28). Li vaʼ kʼakʼal taje, li uchʼ poxe, li majbail utbail ta yut nae xchiʼuk skotol li yan vokoliletik ti chilbajin li utsʼ-alalile lajem xaʼox me skʼoplal. Li krixchanoetike muʼyuk xa tstseʼinik sventa mu xakʼik ta ilel ti chiʼike xchiʼuk ti oy kʼusi kʼux chaʼiike, moʼoj, yuʼun tstseʼinik ta skoj ti «ta scʼupinic ta jʼechʼel ti yutsil slequile» (Salmo 37:11, Ch).

1, 2. ¿Kʼusi skʼan sjakʼbe sba li buchʼu nupunem kʼalal oy ta vokolil li snupunele?

TA 1988, jun ants ti likem ta Italia ti Lucia sbie solel chat tajek yoʼonton.a Kʼalal echʼ xaʼox lajuneb jabile, yakal xaʼox xtuchʼ li snupunele. Ep ta velta laj yakʼbe yipal xchapanel skʼop xchiʼuk li smalale, pe muʼyuk bu xmeltsaj. Jaʼ yuʼun la xchʼak-o sbaik ta skoj ti mu snup-o sbaike, ti jaʼ xa stuk ta stsʼites li chaʼvoʼ stsebetake. Kʼalal tsnopbe skʼoplal taje, xi tsvules ta sjol li Luciae: «Lek jnaʼoj ti muʼyuk kʼusi chchapan-o li jnupunele», xi.

² Mi oy jkʼoptik ta jnupuneltike, jnaʼojtik lek ti kʼuyelan chaʼi sba li Luciae. Xuʼ van jakʼbe jbatik mi xuʼ to xchaʼta yav li jnupuneltike. Mi jaʼ jeche, jtunel me ti xiʼ jakʼbe jbatike: «¿Mi kakʼoj ta jkuxlejal skotol li lekil tojobtasel chakʼ Dios ta Vivlia sventa lekuk xbat li jnupunele?» (Salmo 119:105).

3. Akʼo mi buyuk xa noʼox ta ilel li xtuchʼel nupunele, ¿kʼu yelan chaʼi sbaik ep li buchʼutik xtuchʼoj snupunelik xchiʼuk li yutsʼ yalalike?

³ Kʼalal ep chil svokol li nupultsʼakale, bakʼintik ti kʼuyelan mas kʼun ta chapanele jaʼ ti xtuchʼike. Pe, akʼo mi labal to sba kʼuyelan epajem tal ta mukʼtik lumetik li xtuchʼel nupunele, ep li buchʼutik xtuchʼoj snupunelike, viniketik xchiʼuk antsetik, xlaj to snaʼ ti la xchʼak sbaike. Ep li buchʼutik taje mas to ch-ipajik, ta sbekʼtalik xchiʼuk ta snopbenik, jaʼ xkom to li buchʼutik te yikʼoj-o sbaike. Chjalij ep jabil ti mu snaʼ kʼusi tspasik xchiʼuk ti muʼyuk xmuyubaj li yalab xnichʼnabik buchʼutik xtuchʼoj snupunelike. Li stot smeʼik xchiʼuk yamigotak eke ta me xil svokolik ek. ¿Kʼusi chkaltik ta sventa ti kʼuyelan chil Dios taje, ti jaʼ la slikes li nupunele?

4. ¿Kʼu yelan skʼan chapanel li kʼopetik ta nupunele?

⁴ Jech kʼuchaʼal laj xa kiltik ta yantik kapituloe, li Diose la skʼan ti jaʼuk sventa sjunul kuxlejal li nupunele (Génesis 2:24). Vaʼun chaʼa, ¿kʼu yuʼun chchʼak sba epal nupultsʼakaletik? Taje mu ta junuk noʼox kʼakʼal chkʼot ta pasel. Oy onoʼox kʼusi chakʼ ta ilel. Li bikʼit kʼopetik ta nupunele xuʼ kʼunkʼun xchʼi batel jaʼ to mi mu xa xchapaj yileluke. Pe mi chichʼ chapanel ta anil xchiʼuk ti xichʼ saʼel koltael ta Vivliae, ep me buchʼutik xuʼ mu xtuchʼ snupunelik.

MELELUK LI KʼUSI JNOPOJ TA JTATIKE

5. ¿Kʼusi ti persa tsnuptan skotol li buchʼutik nupunemike?

⁵ Jtos ti kʼusi chakʼ vokolil bakʼintike jaʼ ti mu meleluk li kʼusi tsnop tskʼan tstaik li buchʼutik nupunemike. Li novelaetik, revistaetik, kʼusitik ch-echʼ ta television xchiʼuk li pelikulaetike, bakʼintike chakʼ akʼo jkʼantik li kʼusi ta vayich noʼox xuʼ jtatike. Kʼalal muʼyuk chkʼot ta pasel taje, xuʼ van loʼlabil chaʼi sba li krixchanoe, mu junuk yoʼonton o ti xkapet noʼox sjol xtoke. Vaʼun chaʼa, ¿kʼuxi xuʼ sta smuyubajel ta snupunelik li chaʼvoʼ krixchanoetik ti jpas muliletike? Skʼan xakʼbeik yipal sventa jun noʼox yoʼontonik.

6. 1) ¿Kʼusi jamal chal Vivlia ta sventa li nupunele? 2) ¿Kʼusitik ta skoj ti mu koʼoluk kʼusi chkʼot ta nopel yuʼunik li buchʼutik nupunemike?

⁶ Li Vivliae toj lek mantal chakʼ. Chal ti tstaik muyubajel li buchʼutik nupunemike, pe tspʼijubtas xtok ti «oy me [s]vocolic liʼ ta banamil[e]» (1 Corintios 7:28). Jech kʼuchaʼal laj xa yichʼ alele, li buchʼutik nupunemike muʼyuk bu tukʼik xchiʼuk jaʼ oy ta yoʼontonik li mulile. Jelajtik li snopbenike, ti kʼuyelan chaʼi sbaike xchiʼuk ti kʼuyelan chʼiemik tale. Li nupultsʼakaletik bakʼintike chlik skʼopik ta skoj li takʼine, li ololetike xchiʼuk li yantik ta yutsʼ yalalike. Ta skoj ti muʼyuk xokol skʼakʼalik sventa jmoj kʼusitik tspasike xchiʼuk li vokoliletik ta sventa li lutsʼbaile xuʼ me xlik-o kʼopetik.b Jal me chchapaj-o taje, pe mu me xi jlubtsaj. Jutuk mu skotoluk li nupultsʼakaletike xuʼ lek noʼox xchapaj yuʼunik skotol li kʼopetik taje.

SKʼAN CHAPANEL LI KʼOPETIKE

7, 8. Mi yayijem oʼontonal o ti mu jechuk kʼot ta aʼyele, ¿kʼu yelan ta chapanel jech kʼuchaʼal chal li Vivliae?

⁷ Ep buchʼutik tsots chaʼiik ti tsʼijilikuk noʼox kʼalal chalik ti yayijem yoʼontonike, ti mu jechuk kʼot ta aʼyele o ti kʼusi muʼyuk lek chilbe sbaike. «Mu xa naʼ kʼuyelan chkaʼi jba jnaʼ», mu xiikuke, yuʼun li snup xchiʼile chkap ta anil xchiʼuk tsmukʼibtas li kʼope. Ep xi chalike: «Jaʼ noʼox cha kʼel aba atuk», o «Mu xa kʼanun». Xuʼ van muʼyuk kʼusi tstakʼ li snup xchiʼil sventa mu xlik-o kʼope.

⁸ Jtos ti kʼusi mas lek xichʼ pasele jaʼ li xchʼunel tojobtasel ta Vivlia liʼe: «Me chaʼilinique, mu me teuc xasaʼ amulic o. Mu me sbejeluc cʼacʼal xaʼilinic» (Efesios 4:26). Jun nupultsʼakal ti xmuyubajik noʼox ti 60 jabil xa snupunelike laj yichʼik jakʼbel kʼusi koltaatik-o ti lek bat li snupunelike. Li malalile xi laj yale: «La jchankutik xchapanel jkʼopkutik kʼalal muʼyuk to chi vaykutike, akʼo mi mu toj tsotsuk».

9. 1) ¿Kʼusi tsots skʼoplal ta sventa chiʼinejbail ta loʼil chal li Vivliae? 2) ¿Kʼusi skʼan spasilanik li nupultsʼakaletik, akʼo mi skʼan bikʼit chakʼ sbaik xchiʼuk ti tsotsuk yoʼontonike?

⁹ Kʼalal oy skʼopik li nupultsʼakale, skʼan me xchʼunik li mantal ta Vivlia liʼe: «Aʼyo lec avaʼyic li cʼusi chaʼalbatique. Mu xacʼopojic ta anil; mu xaʼilinic ta anil» (Santiago 1:19). Mi lek la xchikintabe sbaike, xuʼ van xakʼ venta xchaʼvoʼalik ti skʼan skʼanbe sbaik pertone (Santiago 5:16). Kʼalal ta sjunul koʼonton chkaltik: «Pasbun perton, chopol chkaʼi li kʼusi la jpasbote», xi jchie, skʼan me bikʼit chkakʼ jbatik xchiʼuk tsotsuk koʼontontik. Pe ti jech chichʼ xchapanel li kʼopetike maʼuk noʼox me chkoltavan sventa lek xchapaj li kʼopetike, yuʼun chkoltaatik xtok sventa mas lek chil sbaik xchiʼuk skʼan sbaik sventa mas tskʼupinik ti lek oyike.

LI XCHIʼINEL SBAIKE

10. ¿Kʼusi koltael laj yalbe Pablo li yajtsʼaklomtak Cristo ta Corinto ti xuʼ jech tspas li yajtsʼaklom Cristo avie?

¹⁰ Kʼalal la stsʼibabe batel skarta jcorintoetik li jtakbol Pabloe, laj yal ti akʼo xnupunik «ta sventa ti mu vocoluc chisujutic ta mulil li jbecʼtaltique» (1 Corintios 7:2). Jech kʼuchaʼal li voʼneal Corintoe li balumil avie toj chopol, o mas to van. Li loʼiletik sventa lutsʼbail ti lek xa jamal chalbeik skʼoplal li krixchanoetike, ti muʼyuk xa smelolal tslap skʼuʼ spokʼike, li loʼiletik ti chalbeik skʼoplal lutsʼbail ta revistaetik, ta livroetik, ta television xchiʼuk ta pelikulaetike jaʼ me chakʼ likuk ta oʼontonal kʼusitik ta lutsʼbail ti chopolike. Li Pabloe xi laj yalbe li jcorintoetik ti jech toʼox yelan bu kuxulik eke: «Jaʼ xlocʼ venta me chnupinique; jaʼ vocol me te noʼox tsbolibtas yoʼntonique» (1 Corintios 7:9).

11, 12. 1) ¿Kʼusi skʼan mu sjalanbe sbaik li buchʼutik nupunemike, xchiʼuk kʼu yelan skʼan spasik? 2) ¿Kʼu yelan skʼan xchapanik mi persa skʼan mu slutsʼ sbaik kʼuk sjaliluke?

¹¹ Ta skoj taje, xi ch-albatik mantal ta Vivlia li yajtsʼaklomtak Cristo ti nupunemike: «Li vinique acʼo spas li cʼusi scʼoplal tspas ta stojol li yajnile. Jaʼ noʼox jech ec li antse acʼo spas li cʼusi scʼoplal tspas ta stojol li smalale» (1 Corintios 7:3). Li kʼusi tsots skʼoplal chal taje jaʼ ti akʼo xichʼ akʼele, maʼuk ti ta sujbil xae. Li chiʼinejbail ta vayel ta nupunele jaʼ noʼox me tskʼupinik ta melel mi oy ta yoʼontonik li kʼusi lek chaʼi snup xchiʼilike. Jech kʼuchaʼal liʼe, li Vivliae xi chalbe li malaliletik ti kʼusi skʼan spasbe yajnilike: «Cʼux me xavaʼyic», xi (1 Pedro 3:7). Liʼe jaʼ me mas tsots skʼoplal ta sventa li kʼusi chichʼ akʼel xchiʼuk chichʼ tael ta sventa lutsʼbaile. Mi muʼyuk bu chichʼ kʼuxubinel li ajnilale, xuʼ van mu kʼupiluk sba chaʼi li jtos kʼusi ta kuxlejal taje.

¹² Oy onoʼox van skʼakʼalil ti xuʼ van mu slutsʼ sbaik li buchʼutik nupunemike. Jech kʼuchaʼal liʼe, ta sventa li ajnilale, jaʼo van kʼalal chil jujun ue o kʼalal toj lubeme (koʼoltaso xchiʼuk Levítico 18:19). O ta sventa li malalile, kʼalal tsots kʼop staoj ta yabtele o ti lubem chaʼi sba ta sjol ta yoʼontone. Mi persa skʼan mu slutsʼ sbaik ta skoj ti oy junuk srasonale, jaʼ lek ti jamaluk xalbeik skʼoplale xchiʼuk ti koʼoluk chkʼot ta nopel yuʼunik xchaʼvoʼalike (1 Corintios 7:5). Mi jech tspasike, mi junuk me buchʼu kʼusi yan-o tsnop ti mu jechuke. Pe, mi mu skʼan lutsʼel ta vayel li ajnilale o mi jaʼ li malalil ti yolbaj mu ta slekiluk yoʼonton tspas taje, xuʼ van x-akʼatik ta preva. Li taje xuʼ jaʼ te xlik-o tal epal kʼopetik ta stojolal li buchʼutik nupunemike.

13. ¿Kʼusi skʼan spasik sventa sakuk-o snopbenik li yajtsʼaklomtak Cristoe?

¹³ Jech kʼuchaʼal skotol yajtsʼaklomtak Cristoe, li yajtuneltak Dios ti nupunemike skʼan mu skʼelik li pornografiae, yuʼun ta skoj taje xuʼ x-ayan ta yoʼontonik kʼusitik ibal sba o ti mu xa jechuk smelolale (Colosenses 3:5). Jech noxtok skʼan xchabi snopbenik xchiʼuk kʼusitik tspasik kʼalal chchiʼinik ta loʼil buchʼu maʼuk xchiʼil sbaik ta vinikal o ta antsile. Xi ipʼijubtasvan li Jesuse: «Li bochʼo jaʼ noʼox ta xpichʼ-oʼnta antse, imulivaj xa o xchiʼuc ta yoʼnton» (Mateo 5:28). Mi chchʼunik li tojobtaseletik ta Vivlia ta sventa li lutsʼbaile jaʼ me mu stsʼujik-o ta preva xchiʼuk ti mu xmulivajike. Maʼuk noʼox taje, yuʼun xuʼ skʼupin li xchiʼinel sbaik ti bu jaʼ jun lekil matanal yakʼoj Jeova li lutsʼbaile, ti jaʼ laj yakʼbe slikeb li nupunele (Proverbios 5:15-19).

SRASONAL CHAL VIVLIA SVENTA LI XTUCHʼEL NUPUNELE

14. ¿Kʼusi chkʼot ta pasel bakʼintik ti kʼux ta alele? ¿Kʼu yuʼun?

¹⁴ Xi jmuyubaj chkaltik ti jutuk mu skotoluk li nupultsʼakaletik yajtsʼaklomtak Cristoe xuʼ xchapaj yuʼunik li svokol tsnuptanike. Pe, bakʼintike mu jechuk chkʼot ta pasel. Ta skoj ti jpas mulil li krixchanoetike xchiʼuk ti kuxulik ta jun jpas mulil balumil ti oy ta skʼob Satanase, jlom nupultsʼakaletike ta xtuchʼ li snupunelike (1 Juan 5:19). ¿Kʼu yelan skʼan stsalik yajtsʼaklomtak Cristoe li vokolil taje?

15. 1) ¿Kʼusi jun noʼox srasonal chakʼ Vivlia sventa xuʼ xtuchʼ snupunel xchiʼuk ti xuʼ xnupun yan velta li jun krixchanoe? 2) ¿Kʼu yuʼun muʼyuk xtuchʼoj snupunelik li jlome?

¹⁵ Jech kʼuchaʼal laj xa yichʼ alel ta kapitulo 2 yuʼun li livro liʼe, li jun noʼox srasonal chakʼ Vivlia sventa xuʼ xtuchʼ snupunel xchiʼuk ti xuʼ xnupun yan velta li jun krixchanoe jaʼ ti mi oy buchʼu imulivaje (Mateo 19:9).c Mi lek jnaʼojtik ti imulivaj li jnup jchiʼiltike, tsots me ta nopel li kʼusi ta jpastike. ¿Mi te van kikʼoj-o jbatik, o mi ta van jtuchʼ li jnupuneltike? Muʼyuk xcholet mantal ta sventa taje. Jlom yajtsʼaklomtak Cristoe xchʼayojbeik ta jyalel smul li snup xchiʼilike, ti la sutes yoʼontonik ta melele, xchiʼuk ti staoj xa yav yan velta li snupunelike. Yantike muʼyuk bu xtuchʼoj snupunelik ta skoj li yalab xnichʼnabike.

16. 1) ¿Kʼusitik srasonal oy yuʼunik jlom sventa tsnop chtuchʼ snupunelik? 2) Kʼalal mi kʼot ta nopel yuʼun li ajnilal o malalil mi chtuchʼ snupunel o mi moʼoje, ¿kʼu yuʼun muʼyuk buchʼu xuʼ sloʼilta li kʼusi kʼot ta nopel yuʼune?

¹⁶ Jech noxtok, ta skoj li mulile xuʼ van kom yol li antse o xuʼ van oy buchʼu la xkuch chamel ti la sta ta lutsʼbaile. O xuʼ van skʼan xichʼ chabiel li ololetik ta skoj ti tskʼan ch-ilbajinatik ta lutsʼbail yuʼun li stotik o li smeʼike. Vaʼun chaʼa ep kʼusitik skʼan xichʼ tsakel ta venta kʼalal mu to xichʼ nopel li kʼusi chichʼ pasele. Pe mi la slutsʼ sbaik xchiʼuk li xchiʼil ta nupunel kʼalal snaʼoj xa ti mulivajeme, taje jaʼ me skʼan xal ti xchʼayojbe xa smule xchiʼuk ti oy ta yoʼonton ti te yikʼoj-o sbaike. Muʼyuk xa srasonal jech kʼuchaʼal chal Vivlia ti xuʼ xtuchʼ snupunel ti xuʼ to xnupun yan veltae. Muʼyuk me buchʼu xuʼ stikʼ sba ta sventa ti kʼusi tsnop tspas li ants o vinik ti muʼyuk saʼoj smule. Jaʼ me chkʼot ta sba stuk li kʼusi chkʼot ta pasel ta sventa li kʼusi la snope. «Jujunutic jaʼ cuʼun jtuctic li cʼusi ta jpastique.» (Gálatas 6:5.)

SRASONAL SVENTA LI CHʼAKBAILE

17. Mi muʼyuk buchʼu mulivajeme, ¿kʼusi chal Vivlia ti mu xuʼ spasik mi la xchʼak sbaik o mi la xtuchʼ snupunelike?

¹⁷ ¿Mi oy van srasonaltak ti xuʼ xchʼak-o sba o ti xuʼ xtuchʼ-o snupunel jun krixchano manchuk mi muʼyuk buchʼu mulivajeme? Oy, pe mi jech taje muʼyuk me kolem sventa xuʼ xnupun yan velta (Mateo 5:32). Li Vivliae chal ti xuʼ xchʼak sbaike, pe chal xtok ti buchʼu chlokʼ batele «mu xa me xnupin o. Yan me tscʼan chnupine, jaʼ acʼo slecubtas scʼopic» (1 Corintios 7:11). ¿Kʼusitik tsatsal vokolil ti jaʼ ta skoj xuʼ xchʼak-o sbaike?

18, 19. ¿Kʼusitik tsatsal vokolil xuʼ xichʼ ta venta jun krixchano sventa tskʼel lek mi skʼan xchʼak sba ta sat ajvaliletik o ti xtuchʼ snupunel akʼo mi mu xa xuʼ xnupun yan veltae?

¹⁸ Veno, li utsʼ-alalile xuʼ xkomik ta povreal ta skoj ti chʼaj xchiʼuk ti toj chopol kʼusitik nopem spasel li malalile.d Xuʼ van tslajesbe ta tajimol, ta uchʼ pox o ta droga stakʼin li yutsʼ yalale. Xi chal li Vivliae: «Li bochʼo muʼyuc ta yoʼnton yutsʼ yalaltaque, [...] altic chal ti xchʼunoj Cajvaltique. Jaʼ xjelov xchopolil jech chac cʼu chaʼal li bochʼo muʼyuc xchʼunojique» (1 Timoteo 5:8). Mi oy jun vinik ti mu skʼan xjel xchiʼuk ti tstsakbe van stakʼin yajnil sventa tstoj-o li kʼusitik chopol nopem xaʼi spasele, li ajnilale xuʼ snop ti xchʼak sba ta sat ajvaliletik sventa xchabi li kʼusitik yuʼune xchiʼuk li yuʼun yalabtake.

¹⁹ Li chʼakbail ta sat ajvaliletike xuʼ xichʼ pasel xtok kʼalal toj echʼem xmajvan li malalil o ajnilale xchiʼuk mi oy ta vokol li xkuxlejale. Jech noxtok, mi tsujilan snup xchiʼil ta spasel kʼusitik ti chal smantal Dios ti muʼyuk leke, xuʼ me snop xchʼak sba, mas to mi oy ta vokol li slekilal ta mantale. Li buchʼu chichʼ ilbajinele xuʼ xkʼot ta nopel yuʼun ti jaʼ noʼox jech xuʼ «[xchʼunbe] smantal Dios; mu jaʼuc [...] ta [xchʼunbe] smantal cristiano» mi la xchʼak sba ta sat ajvaliletike (Hechos 5:29).

20. 1) Kʼalal oy buchʼu chtuchʼ snupunele, ¿kʼusi xuʼ spasik li ermanoetik ti yijik xa ta mantale xchiʼuk li moletik ta tsobobbaile, xchiʼuk kʼusi mu stakʼ spasik? 2) ¿Kʼusi ti mu xuʼ stunes kʼusi chal Vivlia li buchʼu nupunem sventa tspak-o skʼoplal yoʼ xchʼak sba xchiʼuk ti xtuchʼ snupunele?

²⁰ Ta skotol ti bu solel chichʼ ilbajinel li malalil o ajnilale, muʼyuk me buchʼu xuʼ tsuj li buchʼu chichʼ ilbajinel sventa xchʼak sba o ti teuk yikʼoj-o sbaike. Li ermanoetik ti yijik xa ta mantale xchiʼuk li moletik ta tsobobbaile xuʼ xkoltavanik xchiʼuk xtojobtasvanik ta Vivlia, pe mu me snaʼik skotol li kʼusitik oy ta xkuxlejal li jun nupultsʼakale. Jaʼ noʼox snaʼoj stuk li Jeovae. Pe ta melel, mi oy jun ajnilal ti muʼyuk tsots srasonal sventa chtuchʼ li snupunele, muʼyuk me ta xichʼ ta mukʼ li nupunel ti jaʼ la slikes Diose. Pe mi jech toj tsots-o li vokolile, muʼyuk me buchʼu xuʼ slaban mi la snop ti chchʼak sbae. Xuʼ jech xichʼ alel xtok ta stojolal li jun malalil yajtsʼaklom Cristo ti tskʼan xchʼak sbae. «Jcotoltic ta xcʼot jvaʼan jbatic ta stojol ti Diose yoʼ jech ta xquichʼtic chapanel yuʼun.» (Romanos 14:10, Ch.)

KʼUXI CHAPAJ SKʼOPIK JUN NUPULTSʼAKAL TI XCHʼAKOJ XAʼOX SBAIKE

21. ¿Kʼusi loʼil chakʼ ta ilel ti xuʼ xkoltavan ta nupunel li tojobtaseletik ta Vivliae?

²¹ Kʼalal oxib xaʼox u xchʼakoj sba li Lucia ti laj kalbetik skʼoplal ta slikebe, kʼoponat yuʼun yajrextikotak Jeova xchiʼuk lik xchan Vivlia xchiʼukik. «Toj labal to sba laj kil —xi chalbe smelolale—, li Vivliae laj yakʼbun kil kʼuyelan ta chapanel li jkʼopkutike. Kʼalal jun toʼox xemana jchanoje, laj jkʼan la jchapan ta anil li jkʼop xchiʼuk jmalale. Li avie xuʼ xkal ti Jeovae snaʼ kʼuyelan xuʼ xchapanbe skʼopik li nupultsʼakaletike, yuʼun li kʼusitik chchanubtasvane tskolta sventa oyuk sbalil chil sbaik ta jujuntal. Mu meleluk li kʼusitik chalik jlome, ti chchʼakik la utsʼ-alaliletik li yajrextikotak Jeovae. Li kʼusi kʼot ta jtojolale, jelel ta jyalel kʼuchaʼal taje.» Li Luciae la xchan yakʼel ta xkuxlejal li beiltaseletik ta Vivliae.

22. ¿Kʼusi skʼan spat-o yoʼontonik li buchʼutik nupunemike?

²² Maʼuk noʼox stuk jech kʼotem ta stojolal li Luciae. Li nupunele skʼan jaʼuk jun bendision, maʼuk jun ikatsil. Sventa jech taje, li Jeovae yakʼoj li bu mas lek xuʼ xichʼ tael tojobtasel sventa li nupunel ti muʼyuk jech tsʼibabil-oe: li sKʼop ti toj ep sbalile. Li Vivliae «lec chbijub [yuʼun] li bochʼo mu cʼusi snaʼe» (Salmo 19:7-11). Skoltaoj ep nupultsʼakaletik ti poʼot xaʼox xtuchʼ snupunelike xchiʼuk stsatsubtasoj yantik ti tsots toʼox skʼopike. Skotol li buchʼutik nupunemike akʼo spat lek yoʼontonik li ta tojobtaseletik chakʼ Jeova sventa li nupultsʼakaletike. Ta melel, toj jtunel.

1, 2. 1) ¿Kʼusitik chjel batel ta jtojolaltik kʼalal chi jmalube? 2) ¿Kʼuxi ti jun noʼox yoʼonton ta smalubelik li yajtuneltak Dios ta skʼakʼalil Vivliae?

EP KʼUSITIK chjel ta jkuxlejaltik kʼalal chi jmalub batele. Li yipal jbekʼtaltike chkʼunib batel. Kʼalal ta jkʼel jbatik ta nene chkiltik ti chlik xa sotʼpʼijuk li jsatike xchiʼuk ti yantik xa tsakub batel li joltike, o ti yantik xa van chtʼanpʼuj batele. Xuʼ van mu xa x-abtej lek li jnopbentike. Chjel batel jkuxlejaltik kʼalal chnupun li kalab jnichʼnabtike xchiʼuk kʼalal ch-ayan jmamobtaktike. Jlome, kʼalal tspasik juvilare chjel batel li kʼusi nopem xaʼiik spasel jujun kʼakʼale.

² Ta melel, xuʼ van jaʼ jun tsatsal preva chkaʼitik ti chi jmalub batele (Eclesiastés 12:1-8). Akʼo mi jech, jchanbetik stalelal li yajtuneltak Dios ta voʼnee. Manchuk mi chamik, li viniketik xchiʼuk antsetik taje la sta spʼijilik xchiʼuk laj yaʼibeik lek xchikinal, ti jaʼ jech jun-o yoʼontonik kʼalal malubemik xaʼoxe (Génesis 25:8; 35:29; Job 12:12; 42:17). ¿Kʼusi la spasik ti jech xmuyubajik-o kʼalal malubike? Ta melel, jaʼ ti laj yakʼ ta xkuxlejalik li beiltaseletik ta jtatik ta Vivlia li avie (Salmo 119:105; 2 Timoteo 3:16, 17).

3. ¿Kʼusi tojobtasel laj yalbe Pablo li viniketik xchiʼuk antsetik ti malubemik xae?

³ Li ta skarta ti la stsʼibabe batel Tito li jtakbol Pabloe, laj yakʼbe lekil tojobtasel li buchʼutik yakal chmalubik batele: «Li moletique, albo yaʼyic ti acʼo snop lec cʼusi tspasique, ti acʼo oyuc lec srazonique, ti acʼo sqʼuel sbaic leque, xchiʼuc ti acʼo xchʼunic leque, ti acʼo cʼuxubinvanicuque, xchiʼuc ti acʼo oyuc smucʼul yoʼntonique. Jaʼ noʼox jech ec li meʼeletique, albo yaʼyic ti acʼo yichʼbeic lec smelole. Mu me puru loʼiltavanejuc tspasic, xchiʼuc mu me xyacubic. Jaʼ tscʼan jaʼ acʼo yaqʼuic ta chanel li cʼusi leque» (Tito 2:2, 3). Mi ta jtsʼet chikintatik taje xuʼ skoltautik sventa ta jtsaltik li vokolil ta jnuptantik kʼalal chi jmalub batele.

NOPUK XKAʼITIK BATEL TI CHʼAKALIK XA LI KALAB JNICHʼNABTIKE

4, 5. ¿Kʼu yelan chaʼi sbaik epal totil-meʼiletik kʼalal chlokʼ batel ta snaik li yalab xnichʼnabike, xchiʼuk kʼu yelan tsnopes sbaik li jlom kʼalal oy kʼusi chjel ta xkuxlejalike?

⁴ Skʼan jnopes jbatik kʼalal oy kʼusi chjel batel ta jkuxlejaltike. Taje jech me chkʼot ta pasel ta melel kʼalal chnupunik xchiʼuk chlokʼik batel ta jnatik li kalab jnichʼnabtike. Jech kʼuchaʼal tsnop ep totil-meʼiletike, taje jaʼ me li baʼyel senyail ti yakal xa chmalubik batele. Akʼo mi chmuyubajik ti mukʼtik krixchanoetik xa li yalab xnichʼnabike, stalel onoʼox ti tsjakʼbe sbaik mi laj yakʼbeik yipal ta xchapanel sventa chkuxi stukik li yalab xnichʼnabike. Xchiʼuk xuʼ van tsnaʼik ta jyalel.

⁵ Stalel onoʼox ti chat-o yoʼontonik mi lek oyik li yalab xnichʼnabike, akʼo mi muʼyuk xa te nakalik. «Akʼo mi bakʼintik noʼox ti chkʼot ta jchikin ti lek oyike xi muyubaj ti jechuke», xi laj yal jun meʼile. Xi chal jun totil eke: «Kʼalal lokʼ batel ta na li jtsebkutike, chopol laj kaʼi jbakutik ta jyalel. Stsʼijlan kom li jnakutike, yuʼun jmoj toʼox ta jpaskutik li kʼusitike». ¿Kʼuxi tsalem yuʼunik ti mu xa teuk xchiʼukik yalab xnichʼnabik li totil-meʼiletik taje? Ep ta veltae jaʼ ti tskoltaik yantike.

6. ¿Kʼusi chkoltavan sventa lekuk xil sbaik li utsʼ-alalile?

⁶ Kʼalal chnupunik li alab-nichʼnabiletike, chjel xkuxlejal li totil-meʼiletike. Génesis 2:24 xi chale: «Jaʼ yuʼun li vinique ta scomtsan stot smeʼ, yuʼun ta xicʼ yajnil. Li chibic toʼoxe jun noʼox sbecʼtal ta xcʼotic». Ti chichʼik ta mukʼ buchʼu jolil yuʼunik ta jujuntal ti yakʼoj Jeovae xchiʼuk ti kʼuyelan chapanbile jaʼ me chkoltaatik li totil-meʼiletik sventa lekuk noʼox xil sbaik li utsʼ-alalile (1 Corintios 11:3; 14:33, 40).

7. ¿Kʼusi lek stalelal laj yakʼ ta ilel jun totil kʼalal chkʼanbat mantal yuʼun stsebetak ti malijemik xae?

⁷ Kʼalal malij xchaʼvoʼal stsebik li jun nupultsʼakale xchiʼuk ti la xchʼak sbaik ta nakleje, stuk xa laj yaʼi sbaik. Ta slikebale, li totile mi jaʼuk jun yoʼonton laj yaʼi sba xchiʼuk li sniʼobtake. Pe kʼalal la snop sventa buchʼu jaʼ jolil li ta jun utsʼ-alalile, laj yakʼ venta ti jaʼ xa sbainojik ta jujuntal yutsʼ yalalik li sniʼobtake. Jech oxal chaʼa, kʼalal chkʼanbat mantal yuʼun li stsebetake, ta sjakʼanbe kʼuyelan chil li smalalike, vaʼun ti bu kʼalal xuʼ yuʼune jaʼ jechtik chal ek kʼuchaʼal li sniʼobtake. Li avie jaʼ xa yamigo chaʼiik li smuniʼike xchiʼuk ta sjunul yoʼonton chchʼambeik li smantaltake.

8, 9. ¿Kʼu yelan chnop batel xaʼiik jlom totil-meʼiletik ti chlokʼik batel yalab xnichʼnabike?

⁸ Ta stojolal li achʼ jnupuneletike, ¿kʼusi xuʼ xkaltik mi muʼyuk tspasik li kʼusi chal stot smeʼik ti jaʼ mas leke, manchuk mi muʼyuk bu yakalik spasel li kʼusi chal Vivlia ti chopole? «Ta onoʼox jkoltakutik sventa jech snopik kʼuchaʼal li Jeovae —xi chchapbe skʼoplal jun nupultsʼakal ti nupunem xa yalab xnichʼnabike—, pe mi muʼyuk koʼol kʼot ta nopel kuʼunkutik kʼuchaʼal stukike, lek chkilkutik, ta jkoltakutik xchiʼuk ta jpatbekutik yoʼontonik.»

⁹ Ta junantik mukʼtikil lumetik ta Asiae, jlom meʼiletike jaʼ toj vokol chaʼiik kʼalal chlokʼ batel ta snaʼik li skeremike. Akʼo mi jech, mi chichʼik ta mukʼ ti kʼuyelan chapanbil xchiʼuk ti buchʼu jaʼ jolil ta sventa li yajtsʼaklomtak Cristoe, chjutukaj li kʼop xchiʼuk yalibike. Jun ants yajtsʼaklom Cristoe chal ti «ep srasonal chil sventa xmuyubaj-o» ti lokʼemik xa batel ta na li yalabtake. Toj lek chil ti kʼuyelan tsbain li snaike, xchiʼuk xtok, sjutukajesoj li abtelal ta snae xchiʼuk ti kʼuyelan chaʼi sba xchiʼuk li smalale sventa chkuch batel yuʼunik ti yantik xmalubik batele.

KʼUXI TA TSATSUBTASEL LI NUPUNELE

10, 11. ¿Kʼusi tojobtasel ta Vivlia tskolta li krixchanoetik sventa mu stsʼujik li ta petsʼ chakʼ kʼalal chyijubik xa batele?

¹⁰ Kʼalal chlik stamik batel 40 jabil li krixchanoetike jelajtik kʼuyelan chaʼi sbaik. Jlom viniketike jelel kʼuyelan tsmeltsan sbaik sventa mas kerem xvinajik. Epal antsetike jaʼ chat-o yoʼontonik li vokoliletik ti jmoj chkʼot xchiʼuk li menopausia (kʼalal chpaj chil u li antse). Kʼux ta alel, junantik krixchanoetik ti jech sjabilalike chakʼ itʼixajuk li snup xchiʼilik kʼalal chlik skʼoponik yan krixchano ti mas kerem o tseb toe. Yan li viniketik ti yijik xa ti chichʼik ta mukʼ Diose, pʼijik me xchiʼuk tspajes li kʼusi chopol tskʼan yoʼontonike (1 Pedro 4:7). Jaʼ noʼox jech ek, li antsetik ti yijik xae, ta skoj ti skʼanoj smalalik xchiʼuk tskʼan tsmuyubtabeik yoʼonton li Jeovae chakʼbeik yipal sventa lekuk oy li snupunelike.

¹¹ Li ajvalil Lemuele akʼbat snaʼ yuʼun Dios sventa tstsʼiba jun kʼupil kʼoptael ta sventa «li lequil ants» o ajnilal ti «scotol cʼacʼal» «puru lequic yabtel ta stojol [smalal]» ti jayib kʼakʼal kuxule. Li malalil yajtsʼaklom Cristoe skʼan me xichʼbe ta venta ti kʼuyepal chakʼbe yipal sventa stsal yuʼun ti kʼuyelan vokol chaʼi yajnil ta skoj ti chyijub xa batele. Ta skoj ti skʼanoje jaʼ me chtijbat yoʼonton sventa tskʼupil kʼopta (Proverbios 31:10, 12, 28).

12. ¿Kʼuxi xuʼ xutik li nupultsʼakaletik sventa jun noʼox yoʼontonik akʼo mi ch-echʼ batel li jabiletike?

¹² Li ta jabiletik kʼalal ep yabtelik ta stsʼitesel yalab xnichʼnabik li totil-meʼiletike, xuʼ van ta slekil yoʼonton chakʼik ta patil li kʼusi tskʼan yoʼontonik sventa chakʼbeik li kʼusi chtun yuʼun yalab xnichʼnabike. Pe, mi batik xaʼox li yalab xnichʼnabike, jaʼ xa me yorail xakʼ ta yoʼontonik yan velta li snupunelike. Xi chal jun malalile: «Kʼalal lokʼik batel ta na li jtsebetakkutike, xkoʼolaj jaʼ to lik jkʼopon yan velta li kajnile». Yan malalile xi chale: «Jchaʼvoʼal ta jkʼel jbakutik sventa mu xi ipajkutik xchiʼuk ta jvulesbe jba ta jolkutik ti skʼan jpaskutik ejersisioe». Sventa mu stukuk chaʼi sbaik li nupultsʼakal taje ta xikʼik batel ermanoetik ta snaik. Jech, mi chkakʼ ta koʼontontik li yan krixchanoetike ep sbalil ta jtatik. Maʼuk noʼox taje, yuʼun lek chil li Jeovae (Filipenses 2:4; Hebreos 13:2, 16).

13. ¿Kʼu yuʼun tsots skʼoplal skʼan jamal chkʼopojik xchiʼuk ti tukʼikuk li jun nupultsʼakal kʼalal chmalubik xa batele?

¹³ Mu me xkakʼtik kʼusi smak ta be ti kʼuyelan ta jchiʼin jbatik ta loʼil xchiʼuk li jnup jchiʼiltike. Skʼan lek jamal xi j-loʼilaj (Proverbios 17:27). «Kʼalal jchaʼvoʼal ta jkʼel jbakutik xchiʼuk chkichʼ jbakutik ta mukʼe, mas me chkaʼibe jbakutik li kʼusi oy ta koʼontonkutike», xi chal jun malalile. Xi chal ek li yajnile: «Kʼalal chi malubkutik batele oy kʼusitik ta jchankutik xkʼuxubinel mas, jech kʼuchaʼal yuchʼel te, xi loʼilajkutik xchiʼuk ti ta jkolta jbakutike». Ti jamal chkʼopojik xchiʼuk ti tukʼike chkoltavan sventa stsatsub li snupunelike yoʼ xkuch yuʼunik li kontrainel yuʼun Satanás ti jaʼ chilbajin li nupunele.

JKʼUPINTIK LI JMAMOBTAKTIKE

14. ¿Kʼu van yelan la skolta sba li syaya Timoteo sventa xkʼot ta yajtsʼaklom Cristoe?

¹⁴ Li mol-meʼeletike «jaʼ scoronaic» li smamobtakike (Proverbios 17:6). Xchiʼinel li momnichʼoniletike xuʼ chakʼ melel muyubajel, xuʼ tstsatsubtasutik xchiʼuk tspat koʼontontik. Li Vivliae lek chkʼopoj ta stojolal li Loidae, taje jaʼ syaya Timoteo ti jmoj chanubtasat xchiʼuk li smeʼ ti Eunice sbie. Li kerem taje ta sbikʼtal onoʼox snaʼoj tal ti ep sbalil chilik li kʼusitik melel chal Vivlia li smeʼ xchiʼuk syayae (2 Timoteo 1:5; 3:14, 15).

15. ¿Kʼusi koltael ep sbalil xuʼ xakʼbeik smamobtakik li mukʼtotiletik xchiʼuk yayailetike, pe kʼusi mu stakʼ spasik?

¹⁵ Taje jaʼ jtos ti bu xuʼ ep xkoltavanik li mukʼtotil xchiʼuk li yayaile. Li stukike laj xa yakʼbeik xchan yalab xnichʼnabik li kʼusi tskʼan Jeovae. Tana une xuʼ jech xchanubtas li smamobtakike. Epal ololetik lek chaʼiik ti x-albatik loʼiletik ta Vivlia yuʼun li smukʼtotik o syayaike. Akʼo mi jech, li mukʼtotil o yayaile mu me stakʼ jaʼ tsbainik li kʼusi oy ta sba li totil-meʼiletik ti jaʼ li xchanubtasel yalab xnichʼnabik ta sventa li kʼusitik melel ta Vivliae, pe xuʼ skolta sbaik (Deuteronomio 6:7). Li mukʼtotiletik xchiʼuk yayailetike xuʼ jech chalik ek li kʼusi xi laj yal ta s-orasion li jtsʼibajom yuʼun salmoe: «Acʼo me molun xa, me sac xa jol, pero mu me xacomtsanun, Dios cuʼun. Ta to me xcalbe yaʼyic cʼu xʼelan atsatsal avuʼel, chiʼuc cʼusitic toj mucʼtic laj apas li tsʼacal olnichʼonetic liʼi, xchiʼuc li bochʼotic tsʼacal to ta xtalique» (Salmo 71:18; 78:5, 6).

16. ¿Kʼusi xuʼ spasik li mukʼtotiletik xchiʼuk yayailetik sventa mu slikesik kʼop li ta yutsʼ yalalike?

¹⁶ Kʼux ta alel, pe jlom mukʼtotiletik xchiʼuk yayailetike chkʼuxubinik ta jyalel li smamobtakike, jech oxal chlik skʼopik xchiʼuk li stot smeʼ ololetike. Pe, kʼalal lek yoʼontonik ta melel li mukʼtotiletik xchiʼuk yayailetike xuʼ van ch-albatik kʼusitik ti mu skʼan xalbeik stot smeʼik li smamobtakike. Bakʼintik li kerem-tsebetike tspat yoʼontonik ti jaʼ van mas ch-aʼibatik smelolal yuʼun li smukʼtotik o syayaike xchiʼuk ti chalik ti jaʼ chpojatik ta stojolal li stot smeʼike. ¿Kʼusi skʼan spasik mi jech taje? Skʼan oyuk spʼijilik xchiʼuk ti xalbe smamobtakik ti jamaluk skʼopon stot smeʼike. Xuʼ xichʼik albel ti lek chil Jeova ti jech tspasike (Efesios 6:1-3). Mi persa chilike, li mukʼtotil o yayaile xuʼ skʼoponik baʼyel li stot smeʼ smamobtakik sventa xkʼunib batel jutuk li kʼope. Skʼan me jamaluk xkʼopojik ta stojolal li smamobtakike xchiʼuk ti xalbeik li kʼusitik xchanojik tal ta sjunul xkuxlejalike. Ti jech tukʼik xchiʼuk ti jamal chkʼopojike xuʼ me stabeik sbalil li smamobtakike.

JEL BATEL JKUXLEJALTIK KʼALAL CHI JMALUB BATELE

17. ¿Kʼusi ti jpʼel-o ta yoʼonton li jtsʼibajom yuʼun salmo ti skʼan xchanbeik li yajtsʼaklomtak Cristo ti malubemik xae?

¹⁷ Kʼalal yantik xi jmalub batele, mu xa spas kuʼuntik li kʼusitik nopem toʼox xkaʼitik spasele o li kʼusi ta jkʼan ta jpastike. ¿Kʼuxi xuʼ ta jel batel jkuxlejaltik kʼalal chi jmalube? Yikʼaluk van 30 jabil kichʼoj chkaʼi jbatik, pe kʼalal ta jkʼel jbatik ta nene chkiltik ti mu xa jechuke. Pe taje skʼan me mu xchibaj-o koʼontontik. Xi la skʼanbe Jeova li jtsʼibajom yuʼun salmoe: «Mu me xabajun, yuʼun limalub xa; mu me xacomtsanun, yuʼun iʼalub xa li jbecʼtale». Skʼan me jchanbetik li kʼusi jpʼel-o ta yoʼonton li jtsʼibajom yuʼun salmoe. Xi laj yale: «Li vuʼune voʼot noʼox jpatoj coʼnton ta atojol; echʼem to xuʼ chcal alequilal», xi (Salmo 71:9, 14).

18. ¿Kʼusi xuʼ spas li yajtsʼaklom Cristo ti yij ta mantal mi la spas juvilare?

¹⁸ Ep buchʼutik kak xchapanoj sbaik sventa mas tskʼupil kʼoptaik Jeova kʼalal mi la spasik juvilare. «Kak la jnop kʼusi ta jpas kʼalal mi lokʼ ta chanun li jtsebkutike —xi chal jun totil ti juvilado xae—. La jnop ti chlik jchol mantal ta tsʼakal orae, la jchon xtok ti bu chi chonolaje sventa xi xokob xchiʼuk mas xi tun ta stojolal Jeova. La jkʼanbe ti akʼo sbeiltasun li Diose.» Mi jutuk xa skʼan jpastik juvilare, xuʼ spat koʼontontik li kʼusi xi laj yal li Mukʼta Jpasvanej kuʼuntike: «Jaʼ jech ta jpasboxuc o cʼalal to chamalubic; jaʼ jech jpetojoxuc o cʼalal to tsacub ajolic» (Isaías 46:4).

19. ¿Kʼusi tojobtasel chichʼik albel li buchʼutik yakal xa chmalubik batele?

¹⁹ Vokol chnop chkaʼitik ti juviladoutik xae. Li jtakbol Pabloe la stojobtas «ti acʼo snop lec cʼusi tspasi[k]» li viniketik ti chmalubik xae. Li mantal taje chalbutik ti skʼan oyuk noʼox jmelolaltike xchiʼuk ti mu me jnoptik ti jaʼ xa ta jkʼantik li kʼusi kʼune. Kʼalal laj xa jpastik juvilare xuʼ van mas to chtun kuʼuntik ti ta jpas jbatik ta mantale xchiʼuk ti jpastik li kʼusitik nopemutik spasel jujun kʼakʼale. Jech oxal chaʼa mu me xi jpaj ta abtel, skotoluk ora abtejkutik-o li ta yabtel Kajvaltike; ti jnaʼojtik ti mu altikuk chi j-abtej ta sventa li Kajvaltike (1 Corintios 15:58). Kepajes li kabteltik sventa jkoltatik li yantike (2 Corintios 6:13). Ep yajtsʼaklom Cristoe jaʼ jech tspasik kʼalal ta sjunul yoʼonton chcholik batel mantal bu kʼalal xuʼ yuʼunik ta skoj li smalubelike. Kʼalal chi jmalub batele, skʼan me «ti acʼo [jchʼuntik] leque, ti acʼo [xi jkʼuxubinvane] xchiʼuc ti acʼo oyuc smucʼul [koʼontontike]» (Tito 2:2).

MI CHAM LI JNUP JCHIʼILTIKE

20, 21. 1) Li ta balumil avie, ¿kʼusi ta xchʼak li nupunele? 2) ¿Kʼuxi xuʼ xchanbeik stalelal Ana li buchʼutik chamem snup xchiʼilike?

²⁰ Toj kʼux ti jech chkʼot ta pasele, pe mu kʼu xkutik, yuʼun stalel jech li ta balumil avie, ti chchʼak li buchʼutik nupultsʼakalik li lajelale. Li yajtsʼaklom Cristo ti cham snup xchiʼile snaʼoj ti yakal chvaye xchiʼuk ti spatoj yoʼonton chil yan veltae (Juan 11:11, 25). Pe toj kʼux onoʼox kʼalal oy buchʼu chchame. ¿Kʼuxi xuʼ xkuch yuʼun batel li buchʼu kuxul kome?a

²¹ Ti ta jnopbetik skʼoplal kʼusi la spas jun krixchano ti te tsakal skʼoplal ta Vivliae xuʼ skoltautik. Li Anae meʼon ikom kʼalal naka toʼox vukub jabil smalijele, kʼalal ta jkʼelbetik skʼoplal ta Vivliae, «chanib xa yoʼvinic (84) jabil yichʼoj». Xuʼ jnoptik ti toj kʼux laj yaʼi ti cham li smalale. ¿Kʼuxi kuch batel yuʼun? Yuʼun skotol ora batilan ta chʼulna, ta kʼakʼal-akʼobal te chtun ta stojolal Dios (Lucas 2:36-38, Achʼ Testamento, ta skʼop Chenalhó). Ti tun ta stojolal Dios xchiʼuk ti la spasilan orasione jaʼ itun kʼuchaʼal xpoxil li kʼusi kʼux chaʼie xchiʼuk ti stuk laj yaʼi sba ta skoj ti meʼon ikome.

22. ¿Kʼuxi kuchem batel yuʼunik ti stuk chaʼi sbaik junantik meʼon viniketik xchiʼuk meʼon antsetike?

²² «Li kʼusi mas toj vokol chkaʼie jaʼ ti muʼyuk buchʼu jchiʼin ta loʼile —xi chal jun ants ti 72 sjabilal ti oy xa ta lajuneb jabil ti meʼon ikome—. Li jmalale toj lek toʼox snaʼ xchikinta li kʼusi chkale. Chkalbekutik toʼox skʼoplal li tsobobbaile xchiʼuk ta sventa li chol mantal ta jpaskutike.» Xi chal yan meʼon antse: «Akʼo mi chichʼ alel ti jaʼ chkol-o batel xkʼuxul oʼontonal kʼalal mi echʼ kʼakʼaletike, kiloj ti kʼusi mas chkoltavan sventa chi jkol-oe jaʼ ti kʼusi ta jpastik li ta kʼakʼaletik taje. Yuʼun mas to xuʼ jkoltatik li yantike». Jun meʼon vinik ti 67 sjabilale xi chal eke: «Ti kʼusi toj lek xuʼ skoltautik sventa chkuch batel kuʼuntik li xkʼuxul koʼontontike jaʼ ti jpatbetik yoʼonton li yantike».

EP SBALIL CHIL DIOS LI MOL-MEʼELETIKE

23, 24. ¿Kʼusi smukʼta patobil oʼontonal chakʼ Vivlia sventa li buchʼutik malubemik xae, mas to li buchʼutik chamem xa snup xchiʼilike?

²³ Manchuk mi chchʼakutik ta stojolal jnup jchiʼiltik li lajelale, ta melel, li Jeovae tukʼ-o yoʼonton ta jtojolaltik. «Jun noʼox li cʼusi jcʼanojbe o li Mucʼul Diose —xi la skʼejinta li ajvalil David ta voʼnee—, jun noʼox li cʼusi oy ta coʼnton oe; jaʼ ti te chicom o ta xchʼulna ti jayib cʼacʼal cuxulune. Te chcaʼay cʼu yutsil stuc li Mucʼul Diose; te chquichʼ o ta mucʼ ta xchʼulna.» (Salmo 27:4.)

²⁴ «Oyuc me ta avoʼnton li meʼon antsetic ti muʼyuc bochʼo oy yuʼunique», jech laj yal mantal li jtakbol Pabloe (1 Timoteo 5:3). Li tojobtasel ti chal to batel li teksto taje chal ti xuʼ xichʼik koltael yuʼun tsobobbail li meʼon antsetik ti staik-oe xchiʼuk ti muʼyuk buchʼu oy yuʼunike. Akʼo mi jech, li mantal ti chal «oyuc me ta avoʼnton» xie, smakojbe skʼoplal ti oyuk sbalilik chkiltike. Li meʼon viniketik xchiʼuk meʼon antsetik ti chichʼik ta mukʼ Diose, xuʼ ep xpatbat yoʼontonik snaʼel ti ep sbalil ch-ilatik yuʼun Jeova xchiʼuk chal ti chkʼelatike (Santiago 1:27).

25. ¿Kʼusi skʼan to staik li buchʼu malubemik xae?

²⁵ «Li yichʼel ta mucʼ moletique jaʼ li saquil sjolique», xi chal li sKʼop Dios ti yakʼoj ta naʼele, xchiʼuk chal xtok ti «bochʼo tucʼ yoʼntone jal chcuxi; cʼalal sac xa sjol yuʼun smalubele jaʼ scorona cʼotem» (Proverbios 16:31; 20:29). Vaʼun chaʼa, akʼo mi nupunemutik o mi jtuk xa nakalutik xtok, kakʼbetik me yipal sventa jaʼuk baʼyel xkakʼ ta jkuxlejaltik li yabtel Jeovae. Jaʼ jech lek jkʼoplaltik ta stojolal Jeova li avie xchiʼuk xuʼ jpat koʼontontik chi jkuxi sbatel osil li ta achʼ balumil ti bu chʼayem xaʼox li xkʼuxul malubele (Salmo 37:3-5; Isaías 65:20).

1. ¿Kʼusi kiltik oy ta stojolal li jtot jmeʼtike, ta skoj taje, kʼu yelan skʼan xkiltik xchiʼuk kʼusi skʼan jpastik ta stojolalik?

«CHʼUNO me cʼusi chayalbot li atote yuʼun xnichʼonot; mu me xabaj ameʼ ti cʼalal meʼel xae», xi jun pʼijil vinik ta voʼne (Proverbios 23:22). «¡Muʼyuk jnopoj jech ta jpas!», xuʼ van xi chkaltike. Jutuk mu jkotoltikuk mu jaʼuk noʼox muʼyuk ta jpʼajtik li jtot jmeʼtike, moʼoj, yuʼun solel jkʼanojtik tajek. Chkakʼtik venta ti ep tajek kiltik ta stojolalike, yuʼun jaʼ laj yakʼbutik li jkuxlejaltike. Akʼo mi jaʼ sNioʼal kuxlejal li Jeovae, ti muʼyukuk li jtot jmeʼtike chʼabalutik ti jechuke. Mu kʼusi xuʼ xkakʼbetik ti xtoj-o li jkuxlejaltike. Xchiʼuk jnoptik xtok ta skotol li kʼusi la stsʼik-o sbaik, laj yat-o yoʼontonik, li takʼin la slajesik xchiʼuk ti ta slekil yoʼonton la stsʼitesik tal jun olol jaʼ to ti la sta svaʼleje. Jaʼ yuʼun chaʼa, oy lek srasonal li tojobtasel chakʼ sKʼop Dios liʼe: «Ichʼo ta mucʼ atot ameʼ, yuʼun jech lec chabat, jech jal chacuxi liʼ ta banamil» (Efesios 6:2, 3).

KAKʼTIK VENTA TI KʼUSI OY TA YOʼONTONIKE

2. ¿Kʼuxi xuʼ spakbeik sutel stot smeʼik ti kʼuyelan laj yichʼik kʼuxubinel li alab-nichʼnabiletike?

² Xi la stsʼibabe yajtsʼaklomtak Cristo li jtakbol Pabloe: «Me oy meʼon ants ti oy yalabtac, o me syalʼalabtaque, li alab nichʼnaletique, jaʼ baʼyuc tscʼan chchanic xcʼuxubinel li bochʼotic oy yuʼunique, yuʼun jaʼ yabtelic. Acʼo spaquic jech chac cʼu chaʼal cʼuxubinbilic ichʼiic tale. Me jech tspasique, toj lec chil li Diose» (1 Timoteo 5:4). Li alab-nichʼnabiletik ti mukʼtik xae «acʼo spaquic» kʼalal tstojbeik ta vokol ti kʼanatike, ti chabiatike xchiʼuk li kʼusitik la spas stot smeʼik, li smukʼtotakik xchiʼuk syayaike. Jtos ti kʼuyelan chichʼ pasel taje, jaʼ ti xkakʼtik venta ti skʼanik akʼo jpatbetik yoʼontonik xchiʼuk ti jkʼantike, xchiʼuk ti aniluk noʼox jpastike. Jaʼ me jech skʼanik kʼuxubinel kʼuchaʼal ta jkʼantik kʼuxubinel eke. Skʼan snaʼik ti oy sbalil li xkuxlejalike.

3. ¿Kʼuxi chkichʼtik ta mukʼ li jtot jmeʼtik, jmukʼtotik xchiʼuk li jyayatike?

³ Jech oxal chaʼa xuʼ xkichʼtik ta mukʼ jtot jmeʼtik, jmukʼtotik xchiʼuk jyayatik kʼalal chkakʼbetik yil ti jkʼanojtike (1 Corintios 16:14). Mi mu jmojuk nakalutik xchiʼuk jtot jmeʼtike, skʼan me jvules ta joltik ti tsots skʼoplal chaʼiik mi lek oyutike. Xuʼ xmuyubajik mi la jtsʼibabetik jlikuk karta, mi la jkʼopontik batel ta telefono o mi bat jvulaʼantike. Jun ants nakal ta Japón ti Miyo sbie, xi la stsʼiba kʼalal 82 xaʼox sjabilale: «Li jtseb [ti tsvulaʼan tsobobbailetik li smalale] xi chalbune: “Meʼ, chiʼinunkutik «ta xanbal»”. Chalbun tal ti kʼusi tsobobbail tsvulaʼanik jujun xemanae xchiʼuk li snumeroal telefonoe. Xuʼ jsaʼ ta mapa xchiʼuk xi chkale: “¡Aa, liʼ oyik li avie!”. Skotol ora ta jtojbe ta vokol Jeova ta skoj ti oy jtseb ti jech stalelale».

KAKʼBETIK LI KʼUSITIK CHTUN YUʼUNIKE

4. Li chanubtasel yuʼun srelijion judioetike, ¿kʼuxi la stijbe yoʼonton krixchanoetik sventa muʼyukuk xkʼuxul yoʼontonik ta stojolal li stot smeʼik ti malubemik xae?

⁴ ¿Mi te tsakal skʼoplal li yichʼel ta mukʼ jtot jmeʼtik kʼalal ta jkoltatik ta kʼusitik chtun yuʼunike? Te, jutuk mu skotoluk velta jech. Li ta skʼakʼalil Jesuse, li jbeiltasvanejetik ta srelijion judioetike chchanubtasvanik ti mi yakʼoj xa ta «smoton [Dios]» li stakʼin o li kʼusi oy yuʼun jun krixchanoe, mu xa la xuʼ stunes sventa tskolta ta takʼin li stot smeʼe (Mateo 15:3-6). ¡Mi jsetʼuk xkʼuxul yoʼontonik! Ta melel, li jbeiltasvanejetik ta relijion taje muʼyuk tstijbeik yoʼonton krixchanoetik sventa chichʼik ta mukʼ li stot smeʼike, yuʼun jaʼ noʼox sventa tspʼajik kʼalal mu skʼan xakʼbeik li kʼusi chtun yuʼunike. Mu bakʼinuk ta jkʼan ta jpastik jech (Deuteronomio 27:16).

5. Akʼo mi chakʼ jutuk koltael li ajvalil ta jlom lumetike, ¿kʼu yuʼun te tsakal skʼoplal bakʼintik ta skoltael ta takʼin li yichʼel ta mukʼ jtot jmeʼtike?

⁵ Ta epal lumetike li ajvalile chakʼ jutuk koltael sventa oyuk kʼusitik chtun yuʼunik li mol-meʼeletike, jech kʼuchaʼal veʼlil, skʼuʼ spokʼik xchiʼuk bu chnakiik. Ta yan xtoke, xuʼ van x-akʼbat stakʼinik kʼalal tspasik juvilare. Pe mi laj li koltael taje o mi mu xlokʼ-oe, li alab-nichʼnabiletike chichʼik ta mukʼ stot smeʼik kʼalal chakʼbeik bu kʼalal xuʼ yuʼunik li kʼusitik chtun yuʼunike. Jech onoʼox ta melel, li xchabiel jtot jmeʼtik ti malubemik xae jaʼ jtos kʼuyelan chkakʼtik ta ilel ti kichʼojtik ta mukʼ li Jeovae, ti jaʼ laj yakʼbe slikeb li utsʼ-alalile.

KʼANELAL XCHIʼUK STSʼINEL SBAIK TA KʼUSITIK

6. ¿Kʼusitik spasoj jlom alab-nichʼnabiletik sventa chakʼbeik li kʼusitik chtun yuʼun stot smeʼike?

⁶ Epal alab-nichʼnabiletik ti mukʼtik xae stsʼinoj sbaik xchiʼuk ta xkʼuxul yoʼonton xchabioj stot smeʼik ti malubemik xchiʼuk ti ipike. Jlome yikʼojik batel ta snaik li stot smeʼike o te noʼox nopol batemik ta naklej. Yantik xtoke batem xchiʼinik ta naklej. Li spasel jech taje lek kʼusitik kʼotem ta pasel bakʼintik ta stojolal li totil-meʼiletik o li alab-nichʼnabiletike.

7. ¿Kʼu yuʼun muʼyuk lek ti ta anil noʼox ta jnoptik li kʼusi ta jkʼan ta jpastik ta stojolal li jtot jmeʼtik ti malubemik xae?

⁷ Pe ti jech tspasike, bakʼintike mu jechuk chkʼot ta pasel li kʼusi snopojike. ¿Kʼu yuʼun? Xuʼ van jaʼ ta skoj ti ta anil noʼox nopbile o ta skoj li kʼusi ch-albat yoʼontonike. «Li bochʼo bije tsnop lec ti bu chbate», xi chpʼijubtasvan li Vivliae (Proverbios 14:15). Jech kʼuchaʼal liʼe, jnoptik ti vokol chaʼi ti stuk nakal li jmeʼtik ti meʼel xae xchiʼuk chkaltik ti jaʼ mas lek mi laj kikʼtik batel ta jnatike. Kʼalal pʼijutik ta snopel li kʼusitike, te nitil skʼoplal ti baʼyel xi ta jakʼbe jbatike: «¿Kʼusi chtun yuʼun ta melel? ¿Mi oy bu xuʼ sta koltael ta stojolal ajvalil o ta yantik ti stakʼ chʼamele? ¿Mi tskʼan chbat nakluk te? Mi tanae, ¿kʼusi xuʼ xkʼot ta xkuxlejal? ¿Mi chikta komel li yamigotake? ¿Kʼu van yelan xuʼ xaʼi sba ta sventa taje? ¿Mi jchiʼinojtik xa ta loʼil ta sventa taje? ¿Kʼu van yelan chaʼi sba li jnup jchiʼiltik o li kalab jnichʼnabtik xchiʼuk li voʼotik eke? Mi skʼan kʼelel li jmeʼtike, ¿buchʼu tskʼel? ¿Mi xuʼ ta komon xichʼ kʼelel? ¿Mi jchiʼinojtik xa ta loʼil skotol li buchʼutik oy ta sbaik skʼelele?».

8. ¿Buchʼutik xuʼ jakʼbetik kʼalal ta jnoptik kʼuxi xuʼ jkoltatik li jtotik jmeʼtik ti malubemik xae?

⁸ Ta skoj ti jaʼ oy ta sbaik xchabiel stot smeʼik ti malubemik xa li alab-nichʼnabiletike, jaʼ van mas lek ti stsob sbaik sventa komon snopik li kʼusi skʼan pasele. Jech noxtok, toj jtunel van ti xchiʼinik ta loʼil li moletik ta tsobobbaile o yan ermanoetik ti jech kʼotem ta stojolalik eke. Xi chpʼijubtasvan li Vivliae: «Me muʼyuc bu ta jacʼtique xuʼ muʼyuc stu chcʼot li cʼusi ta jnoptique; yan me oy ep bochʼotic chtojobtasvanique, oy lec stu chcʼot li cʼusi chichʼ nopele» (Proverbios 15:22).

KʼUXUK ME XKAʼITIK XCHIʼUK KAʼIBETIK SMELOLAL

9, 10. 1) ¿Kʼuxi xuʼ xkichʼtik ta mukʼ li mol-meʼeletik akʼo mi ep xa sjabilalike? 2) Akʼo mi kʼusuk noʼox tspas sventa slekilal stot smeʼ li alab-nichʼnabile, ¿kʼusi skʼan chakʼbe ta ilel?

⁹ Skʼan kʼuxuk chkaʼitik xchiʼuk xkaʼibetik smelolal kʼalal chkichʼtik ta mukʼ li jtot jmeʼtik ti malubemik xae. Ep kʼusi chjel ta xkuxlejal li jun krixchano kʼalal chmalub batele, xuʼ van mas xa vokol chaʼi chanav jujun kʼakʼal, vokol chaʼi chveʼ xchiʼuk vokol xa kʼusi chvul ta sjol. Xuʼ van skʼan koltael. Stalel onoʼox ti tskʼan chchabiik stot smeʼik li alab-nichʼnabiletike xchiʼuk ti chakʼbeik mantale, pe skʼan me mu xchʼay ta sjolik ti jaʼik mukʼtik krixchanoetik ti ep xa spʼijilike xchiʼuk ti ep xa kʼusi xchanoj ta xkuxlejalike, xchiʼuk ti nopem xaʼiik ti tskʼel sba stukike xchiʼuk ti snop stukik li kʼusi tskʼan tspasike. Ti tskʼan sbaik xchiʼuk ti chkʼuxubin sbaike xuʼ van jaʼ ta skoj ti tspas yabtelik kʼuchaʼal totil o kʼuchaʼal meʼil xchiʼuk ti jaʼ jun mukʼta krixchanoe. Li totil-meʼiletik ti tsnopik ti skʼan jaʼ xa xventainatik yuʼun li yalab xnichʼnabike xuʼ van chat tajek yoʼontonik o xkʼunib yoʼontonik. Jlome chopol chaʼiik xchiʼuk mu skʼanik, yuʼun tsnopik ti mu xa xuʼ sventain sba stukike.

¹⁰ Li vaʼ vokoliletik taje muʼyuk kʼun ta chapanel, pe chkakʼtik me ta ilel slekil koʼontontik mi chkakʼtik akʼo skʼel sba stukik li jtot jmeʼtik ti malubemik xae xchiʼuk ti snop stukik li kʼusi tskʼan spasik ti bu kʼalal xuʼ to yuʼunike. Pʼijutik me mi baʼyel ta jchiʼintik ta loʼil jtot jmeʼtik kʼalal muʼyuk to jnopojtik kʼusi ta jpastike. Xuʼ van ep xa kʼusitik chʼay ta sjolik ta skoj li sjabilalike. Pe kakʼtik akʼo spasik li kʼusi xuʼ to yuʼunik spasele. Xuʼ van chkakʼtik venta ti mas lek xkil jbatik xchiʼukik mi muʼyuk ta jventainbetik li xkuxlejalike. Li jtot jmeʼtike mas me xmuyubajik, jaʼ jech li voʼotik eke. Akʼo mi persa oy kʼusi skʼan jpastik ta sventa slekilal li jtot jmeʼtike, tsots me skʼoplal ti xkichʼtik ta mukʼ xchiʼuk ti oyuk sbalilik chkiltike. Xi chpʼijubtasvan li sKʼop Diose: «Vaʼano me abaic; ichʼic me ta mucʼ li moletique» (Levítico 19:32).

SKʼAN LEKUK LI JTALELALTIKE

11-13. Mi muʼyuk lek laj yil sbaik ta sbikʼtal xchiʼuk stot smeʼ li jun vinik o jun antse, ¿kʼuxi xuʼ stsal yuʼun ti kʼuyelan chaʼi sba sventa xuʼ xchabi li stot smeʼ ti malubem xae?

¹¹ Bakʼintike, li kʼusi vokol-o chaʼiik sventa chichʼik ta mukʼ stot smeʼik li alab-nichʼnabiletike, jaʼ ta skoj ti muʼyuk lek laj yil sbaik xchiʼukik kʼalal bikʼitik toʼoxe. Xuʼ van muʼyuk la skʼanutik xchiʼuk muʼyuk la xkʼuxubinutik li jtotike, li jmeʼtik xtoke xuʼ van jpʼel xal xchiʼuk toj tsots yoʼonton. Yikʼaluk van chopol to chkaʼitik, ta to xi jkap o kʼux to chkaʼitik ta skoj ti maʼuk jech la spasik kʼuyelan ta jkʼantik toʼoxe. ¿Mi xuʼ stsal kuʼuntik ti kʼuyelan chkaʼi jbatike?a

¹² Jun vinik ti Basse sbi ti te chʼi ta Finlandiae, xi chale: «Li jchaʼtote jaʼ toʼox bankilal soltaro ta SS ta Alemania nazi. Toj anil ch-ilin, vaʼun xibal sba. Ep ta velta ta jsat la smaj li jmeʼe. Jun kʼakʼale ilin tajek ta jtojolal, la slokʼes li xchuke xchiʼuk la sjisbun ta jsat li s-eviyaile. Toj tsots tajek la smajun, yuʼun ta tem to li kʼot».

¹³ Manchuk mi jech, skʼan me kʼelel li kʼusi lek xtoke. Xi to chal li Basse: «Pe jech xtok, tsots abtej xchiʼuk muʼyuk bu la sten komel ti oy ta sba smakʼlinel yutsʼ yalale. Mi junuk velta laj yakʼbun ta ilel ti skʼanojune, pe jnaʼoj ti jaʼ ta skoj ti ep yiloj svokole. Nutsat lokʼel yuʼun smeʼ kʼalal bikʼit toʼoxe. Toj ep laj yil svokol xchiʼuk ta skeremal noʼox bat ta pas kʼop. Laj kaʼibe jutuk smelolal ti kʼu yuʼun jech stalelale xchiʼuk maʼuk chkakʼbe smulin. Kʼalal li chʼi xchiʼuk tsakat ta chamel li stuke, laj kolta ti bu kʼalal xuʼ kuʼun jaʼ to ti kʼalal chame. Mu kʼunuk laj kaʼi, pe la jpas ti bu kʼalal xuʼ kuʼune. Laj kakʼ persa sventa jaʼuk lekil nichʼonilun jaʼ to ti kʼalal chame, ta jnop ti la xchʼamun ta xnichʼone».

14. ¿Kʼusitik tekstoal ta Vivlia sta-o ta kʼusitik ta jkuxlejaltik ti te nitil skʼoplal li xchabiel jtot jmeʼtik ti malubemik xae?

¹⁴ Ta utsʼ-alalil xchiʼuk ta yan kʼusitik ta jkuxlejaltike, sta-o li tojobtasel ta Vivlia liʼe: «Jaʼ me lapic o li slequil avoʼntonique, li cʼuxubinvaneje, ti biqʼuit chavacʼ abaique, ti mansooxuc noʼoxe, li yutsil avoʼntonique, xchiʼuc li smucʼul avoʼntonique», xchiʼuk «lec xavil abaic, cʼux xavaʼay abaic ta jujuntal. Talbat xapasbeic abaic perdón jech chac cʼu chaʼal la spasboxuc perdón Dios ta sventa li Cristoe» (Colosenses 3:12; Efesios 4:32).

LI BUCHʼUTIK CHCHABIVANIKE SKʼAN XKUXIK EK

15. ¿Kʼu yuʼun toj kʼux bakʼintik skʼelel li jtot jmeʼtike?

¹⁵ Li skʼelel jtot o jmeʼtik ti ip chaʼie toj tsots, yuʼun ep abtelal skʼan pasel, ep kʼusitik skʼan jbaintik xchiʼuk skʼan chʼakbel ep yorail. Pe li kʼusi mas toj tsotse jaʼ ti kʼuyelan chkaʼi jbatike. Toj kʼux ta kʼelel ti kʼuyelan yantik ch-ipaj batel li jtot jmeʼtike, ti chchʼay ta sjol kʼusitike xchiʼuk ti mu xa xuʼ yuʼun spasel kʼusitik ta stuk noʼoxe. Li Sandy ti likem ta Puerto Ricoe, xi chale: «Li jmeʼe jaʼ toʼox tstsob li kutsʼ kalalkutike. Toj kʼux laj kaʼikutik kʼalal la jchabikutike. Baʼyele xkoxkun chanav; te une lik stunes snamteʼ, ta tsʼakale lik stunes jun andador xchiʼuk ta slajebe lik stunes silla de ruedas. Tsatsaj batel li xchamele, vaʼun cham. Ipaj ta kanser ta sbakil xchiʼuk laj yichʼ kʼelilanel ta kʼakʼal-akʼobal. La jpokutik, la jmakʼlinkutik xchiʼuk la jkʼelbekutik vun. Toj tsots laj kaʼikutik, laj kat tajek koʼontonkutik. Kʼalal laj kakʼ venta ti chlaj xa batel li jmeʼe, li okʼ, yuʼun jkʼanoj tajek».

16, 17. ¿Kʼusi tojobtasel xuʼ xkoltavan sventa oyuk noʼox smelolal kʼusi tspas li buchʼu chchabi stot o smeʼe?

¹⁶ Mi jaʼ jech ta jtojolaltik eke, ¿kʼusi xuʼ jpastik? Toj ep me tskoltautik mi chkaʼitik kʼusi chal Jeova kʼalal ta jkʼeltik Vivliae xchiʼuk ti ta jkʼopontik ta orasione (Filipenses 4:6, 7). Jtunel me ek ti lek noʼox xi jveʼe xchiʼuk ti jkuxtik leke. Jaʼ me jech jun koʼontontik xchiʼuk lek noʼox jbekʼtaltik sventa ta jchabitik li kutsʼ kalaltike. Xuʼ van xkiktatik spasel bakʼintik li kʼusi nopem xkaʼitik spasel jujun kʼakʼale. Akʼo mi mu xuʼ xi jbat ta vakasion, lek ti jsabetik yorail sventa jkux koʼontontike. Sventa jchʼakbetik lek yoraile, xuʼ oy buchʼu xkalbetik sventa chchiʼin komel li jtotik o jmeʼtik ti ipe.

¹⁷ Jechtik onoʼox ti solel ta suj sbaik li buchʼutik chchabi stot smeʼike. Pe skʼan me mu ta jmuluk chkaʼitik li kʼusi mu spas kuʼuntike. Mi yakal ta jchabitik jtot o jmeʼtik ti ipe, teuk me ta joltik li kʼusi spas kuʼuntike. Skʼan me oyuk noʼox smelolal li kʼusi chkakʼbetik li jtot jmeʼtike, li kʼusi chkakʼbetik jnup jchiʼiltike xchiʼuk li kalab jnichʼnabtike.

TSATSALIL TI MU KʼUSI XKOʼOLAJ-OE

18, 19. ¿Kʼusi koltael yaloj chakʼbe yajtuneltak li Jeovae, xchiʼuk kʼusi loʼilal chakʼ ta ilel ti tspas li kʼusi yaloje?

¹⁸ Li ta Vivlia ti jaʼ sKʼop Jeovae, ta slekil yoʼonton tstojobtas li buchʼutik chchabi stot smeʼik ti malubemik xae, akʼo mi maʼuk noʼox li koltael chakʼ taje. «Li Mucʼul Diose nopol oy ta stojol li bochʼo tscʼanic vocole —xi akʼbat snaʼ yuʼun Dios li jtsʼibajom yuʼun salmoe—, [...] chaʼibe li scʼopic cʼalal xvocoletique, jech ta scolta.» Li Jeovae tskolta, jaʼ xkaltik, chchabi li yajtuneltak ti tukʼ yoʼontonike, akʼo mi toj tsots li svokolike (Salmo 145:18, 19).

¹⁹ Myrna ti nakal ta Filipinase, jaʼ jech laj yil svokol kʼalal la xchabi smeʼe, ti alubem kom sbekʼtal ta skoj apoplejía chamele. «Chʼabal yan vokolil ti chakʼ tajek at-oʼonton kʼalal chkiltik chil svokol junuk buchʼu jkʼanojtike xchiʼuk ti mu xuʼ xalbot bu ti kʼux chaʼie —xi la stsʼiba li Myrnae—. Xkoʼolaj xchiʼuk kʼunkʼun yakal chjikʼav yilel xchiʼuk ti muʼyuk kʼusi xuʼ jpase. Ep ta velta la jkejan jba xchiʼuk laj kalbe Jeova ti toj lubemun chkaʼie. Li okʼ jech kʼuchaʼal David kʼalal xvokolet la skʼanbe Jeova ti akʼo stsobbat ti kʼuyepal lokʼ yaʼlel sate xchiʼuk ti akʼo mu xchʼay ta sjole. [Salmo 56:8.] Vaʼun li Jeovae laj yakʼbun kipal ti chtun kuʼune, jech kʼuchaʼal yaloj onoʼoxe. “Jaʼ la scoltaun li Mucʼul Diose.”» (Salmo 18:18.)

20. ¿Kʼusitik albil ta Vivlia ti chkoltavan sventa lekuk noʼox kʼusi tsnopik li buchʼutik chchabi stot smeʼik ti malubemik xae xchiʼuk manchuk mi chchamike?

²⁰ Albil ti mu ta muyubajeluk chlaj skʼoplal kʼalal ta jchabi jtot jmeʼtik ti malubemik xae. Akʼo mi chkakʼbetik tajek yipal, ta onoʼox xcham li jtot jmeʼtike, jech kʼuchaʼal kʼot ta stojolal smeʼ li Myrnae. Pe li buchʼutik spatoj yoʼontonik ta stojolal Jeovae snaʼojik ti maʼuk noʼox te chlaj skʼoplal xkuxlejal li buchʼu chame. Xi laj yal li jtakbol Pabloe: «Jchʼunoj ti ta xchaʼcuxes animaetic li Diose, jech jun coʼnton ta jmala, [...] jchʼunojcutic ti ta xchaʼcuxiic li bochʼotic lequique xchiʼuc li bochʼotic chopolique» (Hechos 24:15). Li buchʼutik chamem stot smeʼike chpatbat yoʼontonik ti oy chaʼkuxesele xchiʼuk ti yaloj Dios chakʼ tal jun kʼupil achʼ balumile, ti bu «muʼyuc xa bochʼo chcham[e]» (Apocalipsis 21:4).

21. ¿Kʼusi lek chkʼot ta pasel kʼalal chkichʼtik ta mukʼ jtot jmeʼtik ti malubemik xae?

²¹ Li yajtuneltak Diose chkʼuxubin stot smeʼik ti malubemik xae xchiʼuk chichʼik ta mukʼ (Proverbios 23:22-24). Kʼalal jech tspasike chil ta xkuxlejalik li kʼusi chal li pʼijil loʼil liʼe: «Alab nichʼnabetic, acʼbeic xcuxetel yoʼnton li atot ameʼique; cuxetuc noʼox yoʼnton avuʼunic li bochʼo la svoqʼuesoxuc laj yayintasoxuque» (Proverbios 23:25). Pe li kʼusi mas tsots skʼoplale, jaʼ ti buchʼutik chichʼik ta mukʼ stot smeʼik ti malubemik xae chichʼik ta mukʼekli JeovaDiosexchiʼukchakʼikmuyubajuk.

1. ¿Kʼusi oy ox ta yoʼonton Dios ta sventa li utsʼ-alalile?

KʼALAL laj yakʼ nupunuk Adán xchiʼuk Eva li Jeovae, li vinike laj yakʼ ta ilel ti chmuyubaj kʼalal laj yal li nichimal loʼil ta hebreo kʼop ti mas voʼne ojtikinbile (Génesis 2:22, 23). Pe li Jpasvaneje maʼuk noʼox oy ta yoʼonton ti akʼo xmuyubaj li xnichʼnabtake, yuʼun tskʼan ox ti buchʼu nupultsʼakalik xchiʼuk li utsʼ-alaliletike akʼo spasik li kʼusi oy ta yoʼonton stuke. Xi laj yalbe li baʼyel nupultsʼakale: «Bolanic; epajanic. Nojesic li banamile; ventainic o. Pasic ta mantal scotol li choyetique, li mutetique, xchiʼuc scotol li chonetic ti xquilet ta banamil chanovique» (Génesis 1:28). Toj echʼ noʼox yutsil xchiʼuk chakʼ ep muyubajel li abtelal taje. Toj ep muyubajel la staik jechuk ti lajuk spasik li kʼusi tskʼan yoʼonton Jeova li Adán, Eva xchiʼuk li yalab xnichʼnabike.

2, 3. ¿Kʼuxi xuʼ staik li muyubajel ti mas lek li utsʼ-alaliletik avie?

² Li avi eke, mas xmuyubajik li utsʼ-alaliletik mi jmoj tspasik li kʼusi tskʼan yoʼonton Diose. Xi la stsʼiba li jtakbol Pabloe: «Li bochʼo ta snopes sba ta yichʼel ta mucʼ Diose, jaʼ chtun ta sventa scotol. Oy cʼusi ta jtatic yuʼun ta sventa jcuxlejaltic liʼ ta ora xchiʼuc ta sventa sbatel osil» (1 Timoteo 4:8). Li utsʼ-alalil ti chichʼ ta mukʼ Dios xchiʼuk ti chakʼ ta xkuxlejal li tojobtasel chakʼ Jeova ta Vivliae mas me chmuyubaj «ta sventa [xkuxlejal] liʼ ta ora[e]» (Salmo 1:1-3; 119:105; 2 Timoteo 3:16). Manchuk mi kʼajomal jun li buchʼu chchʼun li beiltaseletik ta Vivlia li ta utsʼ-alalile, mas me lek kʼusitik chkʼot ta pasel, jaʼ me muʼyuk mi mu junuk buchʼu chchʼune.

³ Li ta livro liʼe laj xa yichʼ chanbel skʼoplal epal beiltaseletik ta Vivlia ti tskolta utsʼ-alaliletik sventa xmuyubajike. Xuʼ van kakʼojtik xa venta ti laj xa yichʼ albel skʼoplal ep ta velta li junantik beiltaseletik taje. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun chakʼ kiltik kʼusitik melel ti tsotsik skʼoplal ti chakʼ jlekilaltik ta utsʼ-alalile. Li utsʼ-alalil ti chakʼbe yipal ta yakʼel ta xkuxlejal li beiltaseletik ta Vivliae chakʼ venta ti «oy cʼusi ta [sta] ta sventa [xkuxlejal] liʼ ta ora» ta skoj ti chichʼ ta mukʼ Diose. Jchaʼkʼeltik chanib beiltaseletik ti toj tsotsik skʼoplale.

LI SBALIL SPAJESEL JBATIKE

4. ¿Kʼu yuʼun tsots skʼoplal ta nupunel li pajesejbaile?

⁴ Xi laj yal li ajvalil Salomone: «Li bochʼo mu snaʼ stsalel cʼusi chopol tscʼan yoʼntone jaʼ jech cʼotem jech chac cʼu chaʼal jun lum ti muʼyuc scoraltonale, ti mu vocoluc ch-och yajcontrae» (Proverbios 25:28; 29:11). Li buchʼutik tskʼan xmuyubaj noʼox ta snupunelike tsots me skʼoplal skʼan spajes sbaik. Mi chakʼ sba ta tsalel ta stojolal kʼusitik chopol oy ta yoʼontone, jech kʼuchaʼal kapemal jolil o kʼusitik tskʼan jbekʼtaltike, chakʼ epal vokolil ti jal yoʼ chchʼay-o batele, mi xchʼay to vane.

5. ¿Kʼuxi xuʼ xchʼies li pajesejbail li jsaʼ mulil krixchanoe xchiʼuk kʼusi sbalil chichʼ tael?

⁵ Melel onoʼox ti mu junuk snitilul Adán xuʼ spajes sba ta j-echʼel ta skoj ti jpas mulile (Romanos 7:21, 22). Pe, li pajesejbaile jaʼ jtos yabtel li chʼul espiritue (Gálatas 5:22, 23). Jaʼ yuʼun, mi ta jkʼantik ta orasion li pajesejbaile, mi chkakʼ ta jkuxlejaltik li tojobtaseletik chakʼ Vivlia xchiʼuk mi ta jchiʼintik li krixchanoetik ti jech stalelalike xchiʼuk ti mu jchiʼintik li buchʼutik mu jechuk stalelalike, li xchʼul espiritu Diose ta me xakʼbutik li talelal taje (Salmo 119:100, 101, 130; Proverbios 13:20; 1 Pedro 4:7). Mi jech ta jpastike tskoltautik ta skomtsanel li mulivajele, jaʼ xkaltik, chi jatavutik ta stojolal, maʼuk noʼox taje, yuʼun mu xi jtsʼuj li ta preva ta jnuptantike (1 Corintios 6:18). Ta jpʼajtik li majbaile xchiʼuk muʼyuk chkuchʼtik o mi chkiktatik-o li uchʼ poxe. Jech noxtok, tsʼijilutik noʼox kʼalal oy buchʼu tsaʼutik ta kʼope xchiʼuk kʼalal tsots jvokoltike. Jkotoltik, kʼalal ta ololetik, jchantik xchʼiesel li jtos yabtel chʼul espiritu ti tsots skʼoplale (Salmo 119:1, 2).

KʼUYELAN SKʼAN XKILTIK TI BUCHʼU JOLIL TA UTSʼ-ALALILE

6. 1) ¿Kʼu yelan chapanbil ti buchʼu jaʼ jolil yakʼoj Diose? 2) Ta skoj ti jaʼ jolil li vinike, ¿kʼusi skʼan svules ta sjol sventa oyuk muyubajel li ta yutsʼ yalale?

⁶ Li xchibal beiltasel ti tsots skʼoplale jaʼ li yichʼel ta mukʼ buchʼu jaʼ jolil ta utsʼ-alalile. Li Pabloe laj yakʼ ta ilel buchʼu jaʼ jolil kʼalal xi laj yale: «Ta jcʼan chanaʼic noxtoc, scotol li viniquetique jaʼ sjolic li Cristoe. Li antsetique jaʼ sjolic li viniquetique. Li Cristoe jaʼ sjol li Diose» (1 Corintios 11:3). Taje jaʼ skʼan xal ti jaʼ jbabe ta utsʼ-alalil li vinike, li yajnile ta sjunul yoʼonton tskolta xchiʼuk li alab-nichʼnabiletike chchʼunbeik smantal stot smeʼik (Efesios 5:22-25, 28-33; 6:1-4). Vaʼun chaʼa, skʼan me xvinaj ti jaʼ noʼox chmuyubaj li utsʼ-alalil kʼalal lek tspas yabtel li buchʼu jaʼ jolile. Li malaliletik ti chichʼik ta mukʼ Diose snaʼojik ti mu xkoʼolaj li abtelal ta jolil xchiʼuk ti naka noʼox pasvanej ta mantale. Jaʼ chchanbeik stalelal li Jesuse, li Jolil yuʼunike. Akʼo mi «jaʼ [chkʼot ta] Jolil yuʼun scotol», muʼyuk tal mosoinvanuk, yuʼun tal tunuk (Efesios 1:22; Mateo 20:28). Jaʼ noʼox jech ek li yajtsʼaklom Cristoe jaʼ tsabe slekilal li yajnil xchiʼuk xnichʼnabtake, maʼuk ti jaʼ xa tsaʼ kʼusi lek chaʼi stuk ta skoj ti jaʼ jolile (1 Corintios 13:4, 5).

7. ¿Kʼusitik beiltasel ta Vivlia xuʼ skolta li ajnilal sventa spas yuʼun li abtelal akʼbil yuʼun Dios ta utsʼ-alalile?

⁷ Jech ek, li ajnilal ti chichʼ ta mukʼ Diose muʼyuk tskʼan tstsal li smalale mi jaʼuk jaʼ xa tskʼan tspas ta mantal. Ta sjunul yoʼonton ch-abtej xchiʼuk tskolta li smalale. Li Vivliae jamal chal ti «vinique jaʼ jolil cʼotem yuʼun li yajnile» (Efesios 5:23). Kʼalal «nupinem ta sventa leye, chucul cʼotem o ti cʼalal cuxul li smalale» (Romanos 7:2). Jech noxtok, li Vivliae chal ti jaʼ tskolta smalal li antse (Génesis 2:20, Ch). Li ajnilale tstsʼakubtas ta stalelal xchiʼuk ta kʼusitik snaʼ spasel ti muʼyuk yuʼun xchiʼuk mu snaʼ spasel li smalale, xchiʼuk tskolta ta skotol (Proverbios 31:10-31). Li Vivlia xtoke chal ti ajnilale jaʼ xchiʼil li malalile, jaʼ xkaltik, ti jmoj ch-abtejike (Malaquías 2:14, Ch). Li beiltaseletik ta Vivlia taje tskolta li malalil xchiʼuk li ajnilal sventa chaʼibeik smelolal kʼusi yabtel akʼbilik ta jujuntal, sventa chichʼ sbaik ta mukʼ xchiʼuk ti oyuk sbalil chil sbaike.

KAʼITIK LEK LI KʼUSI CHI J-ALBATE

8, 9. Alo jlomuk beiltasel ta Vivlia ti tskolta ta jujuntal li utsʼ-alalil sventa lek xchiʼin sbaik ta loʼile.

⁸ Li livro liʼe ep ta velta laj yal ti tsots skʼoplal li chiʼinejbail ta loʼile. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun jaʼ mas kʼun ta chapanel li kʼopetik kʼalal lek snaʼik xchikintael kʼusi chalbe sbaik li krixchanoetike, ti maʼuk noʼox tskʼan chkʼopoj stukike. Ep xa ta velta yichʼoj alel ti sventa lek jchiʼin jbatik ta loʼile skʼan ta jchikintatik xchiʼuk xi jkʼopojutik. Li yajtsʼaklom Cristo Santiagoe xi laj yalbe smelolale: «Aʼyo lec avaʼyic li cʼusi chaʼalbatique. Mu xacʼopojic ta anil» (Santiago 1:19).

⁹ Xchiʼuk xtok tsots skʼoplal ti jkʼeltik ti kʼuyelan chi jkʼopoje. Kʼalal tsotsik xa chi jkʼopoje xchiʼuk ti naka labanvanej ta jpastike maʼuk lekil chiʼinejbail ta loʼil (Proverbios 15:1; 21:9; 29:11, 20). Manchuk mi lek li kʼusi yakal chkaltike, xuʼ van toj kʼux chkʼot ta aʼiel mi solel tsots xa chkaltike, mi ta jtoy jbatike xchiʼuk ti muʼyuk xkʼuxul koʼonton chkaltike. Skʼan lekuk noʼox smelolal ti kʼuyelan chi jkʼopoje, «oyuc me lec xchiʼil» (Colosenses 4:6). Li kʼusitik chkaltike jechuk me kʼuchaʼal «mantsano pasbil ta cʼanal taqʼuin xchiʼuc ta saquil taqʼuin» (Proverbios 25:11). Li utsʼ-alaliletik ti snaʼ xchiʼin sbaik lek ta loʼile mas me kʼun xuʼ staik muyubajel.

TSOTS SKʼOPLAL LI KʼANBAILE

10. ¿Kʼusi jtosukal kʼanelal tsots skʼoplal li ta nupunele?

¹⁰ Li jpʼel kʼop «kʼanelal» xie, ep ta velta laj yichʼ tunesel li ta livro liʼe. ¿Mi xvul ta joltik kʼusi jtosukal kʼanelal ti mas chichʼ albel skʼoplale? Melel onoʼox ti tsots skʼoplal li kʼanelal kʼalal lek chil sbaik li jun vinik xchiʼuk jun ants (ta griego, é·ros) li ta nupunele, xchiʼuk ti lek kʼusi chkʼot ta lokʼel yuʼunik li nupultsʼakaletik ti lek xil sbaik tajek xchiʼuk ti lek yamigoinoj sbaike (ta griego, phi·lí·a). Pe jaʼ mas to tsots skʼoplal li jtos kʼanelal ti jaʼ chichʼ alel li ta jpʼel kʼop ta griego a·gá·pe. Jaʼ li kʼanelal oy kuʼuntik ta stojolal Jeova, Jesús xchiʼuk ta stojolal li jchiʼiltaktike (Mateo 22:37-39). Jaʼ li kʼanelal chakʼbe ta ilel krixchanoetik li Jeovae (Juan 3:16). Toj kʼupil sba ti xuʼ xkakʼbetik ta ilel jnup jchiʼiltik xchiʼuk kalab jnichʼnabtik li jtos kʼanelal taje (1 Juan 4:19).

11. ¿Kʼuxi tskolta li buchʼu nupultsʼakalik li kʼanelale?

¹¹ Li ta nupunele, li vaʼ kʼanelal ti mas toyol skʼoplale «jaʼ mero jpasvanej ta jun» (Colosenses 3:14). Ta spas ta jun li nupultsʼakaletike xchiʼuk chakʼ akʼo spasik li kʼusi mas lek ta sventaike xchiʼuk ta sventa li yalab xnichʼnabike. Kʼalal oy tsots svokol li utsʼ-alaliletike, li kʼanelale jaʼ chkoltaatik sventa jmoj chchapanik li kʼopetike. Kʼalal chmalubik batel li nupultsʼakaletike, li kʼanelale jaʼ chtijbat yoʼontonik sventa tskolta sbaik xchiʼuk sventa skʼanoj-o sbaik. «Li bochʼo chcʼanvane [...] muc jaʼuc noʼox tsaʼ cʼusi lec chaʼay stuc [...]. Li bochʼo chcʼanvane chchʼay noʼox ta yoʼnton scotol. Ta xchʼun scotol ti jaʼ melel cʼusi ch-albate, tsmala noʼox yil scotol, tstsʼic yuʼun scotol. Li cʼanvaneje mu xlaj o scʼoplal.» (1 Corintios 13:4-8.)

12. ¿Kʼu yuʼun tstsatsubtas nupunel li skʼanel Diose?

¹² Li nupunele mas to me tsots kʼalal maʼuk noʼox skʼanoj sbaik li malalil xchiʼuk ajnilale, yuʼun jaʼ mas tstsatsub-o mi skʼanojik Jeovae (Eclesiastés 4:9-12). ¿Kʼu yuʼun? Xi la stsʼiba li jtakbol Juane: «Me jcʼanojtic o li Diose, ta jchʼunbetic li smantaltaque» (1 Juan 5:3). Jaʼ yuʼun li totil-meʼiletike maʼuk noʼox chchanubtasik ta xchʼunbel smantal Dios ta skoj ti skʼanojik tajek li yalab xnichʼnabike, yuʼun jaʼ ta skoj ti jaʼ jun mantal yakʼoj li Jeovae (Deuteronomio 6:6, 7). Li nupultsʼakaletike maʼuk noʼox muʼyuk chmulivajik ta skoj ti skʼanoj sbaike, moʼoj, yuʼun jaʼ ta skoj ti skʼanojik li Jeovae, yuʼun «li bochʼo chmulivaji[ke], [...] ta onoʼox xichʼic chapanbel smulic yuʼun Dios» (Hebreos 13:4). Manchuk mi oy buchʼu junukal ta xchaʼvoʼalik chakʼbe tsots svokol li snupunelike, ta skoj ti skʼanoj Jeova li june jaʼ chkoltaat-o sventa chakʼ ta xkuxlejal li beiltaseletik ta Vivliae. Chmuyubajik li utsʼ-alaliletik ti bu skʼanoj sbaike xchiʼuk ti skʼanojik li Jeovae.

LI UTSʼ-ALALIL TI TSPAS LI KʼUSI TSKʼAN YOʼONTON JEOVAE

13. Ti jech chakʼ ta yoʼontonik spasel li kʼusi tskʼan yoʼonton Dios li utsʼ-alalile, ¿kʼuxi chkoltaatik sventa chakʼ ta yoʼontonik li kʼusitik mas tsots skʼoplal ta melele?

¹³ Li kʼusi mas tsots skʼoplal ta xkuxlejal yajtsʼaklom Cristoe jaʼ li spasel kʼusi tskʼan yoʼonton Diose (Salmo 143:10). Taje jaʼ li kʼusi skʼan xal ta melel li yichʼel ta mukʼ Diose. Li spasel kʼusi tskʼan yoʼonton Diose tskolta li utsʼ-alaliletik sventa chakʼ ta yoʼontonik li kʼusitik mas tsots skʼoplale (Filipenses 1:9, 10). Jech kʼuchaʼal liʼe, li Jesuse xi ipʼijubtasvane: «Vuʼun ta jventa chlic scontrain sbaic jun vinic xchiʼuc stot, xchiʼuc chlic scontrain smeʼ li tsebe, xchiʼuc chlic scontrain smeʼelʼalib li alibale. Te noʼox chlic scontrain sbaic ta snailal stuquic» (Mateo 10:35, 36). Jech kʼuchaʼal ipʼijubtasvan li Jesuse, ep yajtsʼaklomtake yichʼojik kontrainel yuʼun yutsʼ yalalik. Taje chakʼ at-oʼonton xchiʼuk toj kʼux. Manchuk mi jech, skʼan me mu jaʼuk mas tsots skʼoplal chkiltik ti lek xkil jbatik xchiʼuk li kutsʼ kalaltike, moʼoj, jaʼuk ti lek xkil jbatik xchiʼuk Jeova xchiʼuk li Jesucristoe (Mateo 10:37-39). Mi mu xi jlubtsaj akʼo mi xkichʼtik kontrainel yuʼun li kutsʼ kalaltike, xuʼ van tsjel stalelalik li kajkontratik mi laj yakʼik venta li kʼusi lek chkʼot ta pasel ta skoj ti chkichʼtik ta mukʼ Diose (1 Corintios 7:12-16; 1 Pedro 3:1, 2, Ch). Akʼo mi mu jechuk xkʼot ta pasel, muʼyuk kʼusi lek ta jtatik mi chkiktatik spasel li kʼusi tskʼan yoʼonton Dios ta skoj li kontrainele.

14. Li spasel kʼusi tskʼan yoʼonton Diose, ¿kʼuxi chkoltaatik li totil-meʼiletik sventa lekuk li kʼusi tspasik ta sventa li yalab xnichʼnabike?

¹⁴ Li spasel kʼusi tskʼan yoʼonton Diose tskolta li totil-meʼiletik sventa lekuk li kʼusi chkʼot ta nopel yuʼunike. Jech kʼuchaʼal liʼe, ta junantik lumetike li totil-meʼiletike xkoʼolaj kʼuchaʼal takʼin stikʼojik ta vanko chil li yalab xnichʼnabike, ti xuʼ slokʼesik ta tsʼakale, jaʼ xkaltik, ti akʼo xkʼelatik kʼalal mi malubike. Akʼo mi jech smelolal taje xchiʼuk ti sta-o skʼel stot smeʼik ti malubemik xa li alab-nichʼnabiletik ti mukʼtik xae, li totil-meʼiletike mu me stakʼ stikʼbeik ta sjol yalab xnichʼnabik ti akʼo saʼik kʼulejale. Maʼuk me koltael chakʼbe yalab xnichʼnabik mi chchanubtasik ti baʼyel akʼo yakʼ ta xkuxlejalik li saʼel kʼusitike, ti jaʼ chakʼik ta patil li kʼusitik ta sventa Diose (1 Timoteo 6:9).

15. ¿Kʼuxi lek laj yakʼ ta ilel Eunice, li smeʼ Timoteo, ta sventa spasel li kʼusi tskʼan yoʼonton Diose?

¹⁵ Jun slekil kʼelobil ta sventa taje jaʼ li Eunicee, li ants taje oy jun skerem ti Timoteo sbie, ti laj yamigoin sbaik xchiʼuk Pabloe (2 Timoteo 1:5). Akʼo mi maʼuk yajtsʼaklom Cristo smalal li Eunicee, jmoj ichanubtavanik xchiʼuk li smeʼ ti Loida sbie, sventa jaʼ xichʼ ta mukʼ Dios li Timoteoe (2 Timoteo 3:14, 15). Kʼalal la sta svaʼlej li Timoteoe, li Eunicee laj yakʼ akʼo xlokʼ ta sna sventa xbat xchiʼin ta xcholbel skʼoplal Ajvalilal yuʼun Dios kʼuchaʼal xchiʼil ta misioneroal li Pabloe (Hechos 16:1-5). Ta melel toj echʼ noʼox van xmuyubaj Eunice kʼalal laj yil ti jaʼ xa jun lekil misionero li skereme. Ti kʼuyelan laj yichʼ ta mukʼ Dios kʼalal mukʼ xaʼoxe jaʼ me laj yakʼ ta ilel ti lek laj yichʼ chanubtasel ta sbikʼtale. Li Eunicee imuyubaj van xchiʼuk jun van yoʼonton ti kʼalal laj yaʼi ti lek skʼoplal li yabtel Timoteoe, akʼo mi solel la snaʼ (Filipenses 2:19, 20).

LI KUTSʼ KALTIK XCHIʼUK LI KʼUSI CHTAL TA TSʼAKALE

16. ¿Kʼu yelan laj yakʼ ta ilel ti chat yoʼonton ta stojolal smeʼ li Jesuse, pe kʼusi ti baʼyel laj yakʼ ta yoʼonton spasele?

¹⁶ Li Jesuse ichʼi ta jun utsʼ-alalil ti chichʼ ta mukʼ Diose, vaʼun kʼalal mukʼta krixchano xaʼoxe, laj yat yoʼonton ta stojolal smeʼ jech onoʼox kʼuchaʼal skʼan pasele (Lucas 2:51, 52; Juan 19:26). Pe li kʼusi onoʼox oy ta yoʼonton tspas baʼyel li Jesuse, jaʼ li kʼusi tskʼan yoʼonton Diose, jech xtok li kʼusi smakoj batel li kʼusi la spase jaʼ ti la sjambe sbelel sventa tstaik kuxlejal sbatel osil li krixchanoetike. Taje la sjam kʼalal laj yakʼ ta matanal li stukʼil kuxlejal sventa tspoj li jmulavil krixchanoetike (Marcos 10:45; Juan 5:28, 29).

17. ¿Kʼusi xuʼ staik li buchʼutik tspasik kʼusi tskʼan yoʼonton Dios ta skoj li matanal laj yakʼ Jesuse?

¹⁷ Chaʼkuxesat yuʼun Jeova li Jesuse sventa chkuxi ta vinajel, akʼbat tsots sjuʼel, vaʼun kʼalal kʼot skʼakʼalile, vaʼanat kʼuchaʼal Ajvalil li ta Ajvalilal yuʼun Dios ta vinajele (Mateo 28:18; Romanos 14:9; Apocalipsis 11:15). Koliyal li matanal laj yakʼ Jesuse laj yichʼ tʼujel jlom krixchanoetik sventa jmoj ch-ajvalilajik li ta Ajvalilal yuʼun Diose. Xchiʼuk noxtok la sjambe sbelel sventa tstaik tukʼil kuxlejal liʼ ta Balumil li yan jchʼunej mantal krixchanoetike, ti bu kʼatajem xaʼox ta jun paraisoe (Apocalipsis 5:9, 10; 14:1, 4; 21: 3-5; 22:1-4). Li jun mukʼta matanal ti jtaojtik avie, jaʼ ti xuʼ xkalbetik krixchanoetik li kʼupil sba lekil aʼyejetik taje (Mateo 24:14).

18. ¿Kʼusi skʼan jvules ta joltik xchiʼuk kʼusi spatobil oʼontonal oy sventa li utsʼ-alaliletike?

¹⁸ Jech kʼuchaʼal laj yakʼ ta ilel li jtakbol Pabloe, li yichʼel ta mukʼ Diose jaʼ skʼan xal ti tstaik bendisionetik «ta sventa sbatel osil» li krixchanoetike. Ta melel, taje jaʼ ti kʼuyelan mas lek xuʼ jtatik-o muyubajele. Jvules ta joltik liʼe: «li banamile xchiʼuc li cʼusi chacʼ batuc coʼntontic yuʼune, ta onoʼox xlaj; yan li bochʼo jaʼ tspasilan cʼusi tscʼan yoʼnton Diose jaʼ ta xcuxi sbatel osil» (1 Juan 2:17). Jaʼ yuʼun chaʼa, akʼo mi alab-nichʼnabilutik o totil-meʼilutik, mi malalilutik o ajnilalutik, mi mukʼta krixchanoutik ti jtuk oyutik xchiʼuk kalab jnichʼnabtike o mi chʼabale, kakʼbetik me yipal spasel li kʼusi tskʼan yoʼonton Diose. Akʼo mi chkichʼtik sujel o mi chkil tsots jvokoltik, mu me xchʼay ta joltik ti jaʼ yajtunelutik li kuxul Diose. Jaʼ yuʼun, akʼo muyubajuk yoʼonton Jeova ta skotol li kʼusi ta jpastike (Proverbios 27:11). Xchiʼuk akʼo jtatik-o muyubajel ta skoj li jtalelaltik avie, vaʼun ta tsʼakale kuxlejal ta sbatel osil ta jun achʼ Balumil.