¿MI ANAʼOJ XA?
¿Kʼusi vokolil la snuptan Erodes kʼalal tskʼan ox chchaʼachʼubtas li templo ta Jerusalene?
Li templo la svaʼan li Salomone te toʼox oy ta jol vits. Oy smuroaltak li ta slokʼeb Kʼakʼale xchiʼuk li ta smaleb Kʼakʼal yoʼ xichʼ pasel ta pachʼal li osile, taje jaʼ sventa oyuk lek yamakʼil ta xokontak li kʼusitik vaʼanbil ti chʼulike. Li Erodese tskʼan ox ti masuk kʼupil sba li stemploe, ti jaʼuk mu sta xkom li stemplo Salomone, jaʼ yuʼun la snop chchaʼachʼubtas xchiʼuk tsmukʼibtas.
Li yaj-injenierotake la smukʼibtasik batel li yamakʼil templo ti ta norte oye, taje jaʼ sventa jamaluk xvinaj. Li ta sure 32 metro la smukʼibtasik batel. Sventa spas yuʼunike, la smeltsanik mukʼtikil muroetik ti stakʼ xijelavutik ta yolone. Oy tuchʼantike 50 metro staylej la smeltsanik.
Jech xtok, li Erodese mu skʼan sokbe yoʼonton li judaetik ta sventa li abtelal tspase xchiʼuk mu skʼan xtuchʼbe ta be li yabtelike o ta sventa li xchikʼel matanal tspasik ta temploe. Li j-al-loʼil judío Josefoe laj yal ti Erodese la xchapan paleetik yoʼ x-abtejik kʼuchaʼal j-alvaniletik xchiʼuk jkarpinteroetik, taje jaʼ sventa spasik li abtelal ti jaʼ noʼox stuk xuʼ spasike.
Li Erodese cham kʼalal skʼan toʼox stsuts li abtelale. 46 jabil xaʼox yichʼoj li xchaʼmeltsanel templo li ta sjabilal 30 (Juan 2:20). Li abtele jaʼ xa la stsutses li snamtal momnichʼone, li Erodes Agripa II, ta oʼloltik batel li baʼyel sigloe.
¿Kʼu yuʼun la snopik ti jaʼ jun jmilvanej li jtakbol Pablo li krixchanoetik ta Maltae?
Li meʼ dios sventa tukʼilale (ta tsʼetkʼob) yakal tsmaj sba xchiʼuk li meʼ dios sventa choplejale
Oy jlom li jnaklejetik ta Maltae xchanojik xa li kʼusi xchʼunojik ta srelijionik li jgriegoetike. Li slivroal Echose chal ti butʼij svarkoal ta tiʼ nab ta Malta li Pabloe. Stsanoj skʼokʼik sventa xkʼatinik xchiʼuk xchiʼiltak ti butʼij svarkoalike, pe kʼalal la stikʼbe siʼil li kʼokʼe te lokʼ tal jkot kiletel chon ti tibat skʼobe xchiʼuk te jokʼol kom. Li buchʼutik te nakajtik ta Maltae xi laj yalike: «Jaʼ jmilvanej ta melel li vinike, akʼo mi kuxul lokʼ talel li ta nabe, muʼyuk bu ch-akʼat kuxiuk yuʼun li Tukʼilale» (Echos 28:4).
Li jpʼel kʼop ‹Tukʼilal› ta griego ti chichʼ tunesel liʼe jaʼ dike. Li jpʼel kʼop taje jaʼ noʼox chalbe skʼoplal li kʼusi tukʼe, akʼo mi jech, li Dike, o Dicea jaʼ sbi jun meʼ dios sventa tukʼilal jech kʼuchaʼal xchʼunojik li jgriegoetike. Xchʼunojik ti jaʼ la tskʼel li kʼusitik tspas li krixchanoetike xchiʼuk jaʼ la chalbe li dios Zeus li kʼusi mukul spasojik li krixchanoetik sventa xichʼik kastigoe. Jlik diksionario sventa Vivlia chal ti jnaklejetik ta Maltae xuʼ van la snopik ti akʼo mi kuxul kom li Pablo kʼalal butʼij li svarkoale, pe li meʼ dios sventa tukʼilale laj yakʼ venta ti oy kʼusi chopol spasoje, jaʼ yuʼun akʼbat la kastigo sventa xtiʼat ta jkot kiletel chon. Pe jel li kʼusi tsnopik kʼalal laj yakʼik venta ti muʼyuk kʼusi chopol pasbat li jtakbole.