Li buchʼu laj yal jeche, lek li kʼusi tskʼan ox chale, yuʼun jaʼ li buchʼu lek xojtikin li utsʼ alalile. Ta skoj ti nopem tajek ta stojolal stot li Bebee, solel toj kʼux laj yaʼi li kʼusi albate maʼuk ti patbat-o yoʼontone. Xi tsjakʼolanbe sbae: «¿Kʼu xa noʼox chaʼal ti jech chalbeikune?». Kʼalal echʼ xa ox jayibuk jabile, li kʼusi kʼot ta stojolale la stsʼiba ta jlik livro. Taje jaʼ chakʼ ta ilel ti kʼux to chaʼi ti cham li stote.

Li kʼusi kʼot ta xkuxlejale chakʼ ta ilel ti jal chchʼay-o xkʼuxul chkaʼitik kʼalal oy buchʼu chcham kuʼuntike, mas to mi jaʼ kutsʼ kalaltike. Jaʼ yuʼun, mu labaluk chkaʼitik ti chal Vivlia ti jaʼ «li slajeb jkontrainvanej» li lajelale (1 Korintios 15:26). Li lajele muʼyuk chal bakʼin chtal, jaʼ to chkiltike te xa oy, chikʼbutik batel li buchʼu mas jkʼanojtike. Muʼyuk buchʼu kolem yuʼun. Jaʼ yuʼun, stalel onoʼox ti mu jnaʼtik kʼusi ta jpastik kʼalal oy buchʼu chcham kuʼuntike xchiʼuk li vokoliletik chakʼe.

Xuʼ van xi ajakʼojbe abae: «¿Kʼu van sjalil chchʼay-o li at-oʼontone? ¿Kʼusi skʼan jpastik sventa xkuch batel kuʼuntik? ¿Kʼusi xuʼ jpastik sventa jkoltatik li buchʼutik chamem yutsʼ yalalike? ¿Mi oy van spatobil koʼontontik ta stojolal li kutsʼ kalaltik ti chamemike?».

¿Mi oy ipajemot? Mi jeche, xuʼ van ta anil noʼox la tsatsub, vaʼun chʼay xa ta ajol. Pe kʼalal oy buchʼu chcham kuʼuntike toj jelel. Li doktor Alan Wolfelt li ta slivro Healing a Spouseʼs Grieving Heart (Spatobil oʼontonal kʼalal chcham jun nup chiʼilile), xi chale: «Mu ta aniluk chchʼay li at-oʼontone kʼalal oy buchʼu chchame. [...] Kʼalal mi echʼ xa ox li jabiletike xchiʼuk kʼalal oy buchʼu chkoltavane ta kʼunkʼun ta xchʼay batel li at-oʼontone».

Jkʼeltik kʼu yelan laj yaʼi sba kʼalal cham yajnil li moltotil Abraan ti Sara sbie. Li Vivliae chal ti kʼux laj yaʼi li Abraane xchiʼuk la smil sba ta okʼel, taje jaʼ skʼan xal ti jal chʼay-o batel li kʼusi kʼux chaʼie.a Yan skʼelobile jaʼ li kʼusi kʼot ta stojolal li Jakobe, yuʼun akʼbat xchʼun ti laj ta tiʼel ta jkot chonbolom li Josee. «Ep cʼacʼal laj yocʼta» sba, muʼyuk sbalil laj yaʼi akʼo mi patbat yoʼonton yuʼun li yutsʼ yalale. Kʼalal echʼ xa ox jayibuk jabil xchamel li Josee, chat-o tajek yoʼonton (Génesis 23:2; 37:34, 35; 42:36; 45:28).

Epal krixchanoetik avie chamem yutsʼ yalalik o yamigoik. Nopo ta sventa li loʼil liʼe:

• «Li jmalal Roberte, cham ta 9 yuʼun julio ta 2008. Li vaʼ sob taje muʼyuk jnopoj mi oy kʼusi chopol chkʼot ta pasel. Yuʼun jujun sob kʼalal mi laj xa ox veʼkunkutike, ta xkalbe jbakutik ti jkʼanoj jbakutike, ta jtsʼutsʼbe jba xokon jsatkutik xchiʼuk ta jmey jbakutik. Mas xa ta vakib jabil yechʼel taje, pe kʼux to chkaʼi ti cham li Robe. Mu jnaʼ mi ta onoʼox xchʼay li xkʼuxul chkaʼie» (Gail, 60 sjabilal).

• «Akʼo mi oy xa ta vaxaklajuneb jabil xchamel li kuni ajnile, ta to jnaʼ tajek xchiʼuk toj kʼux ta xkaʼi ti muʼyuk liʼ jchiʼuke. Kʼalal chkil kʼusi alakʼ sba spasoj li Diose, chvul ta jol li kajnile, li kʼusi chtal ta jole jaʼ ti kʼupil ta xil li kʼusitik pasbile» (Etienne, 84 sjabilal).

Stalel onoʼox ti chjalij xkʼuxul kʼalal oy buchʼu chcham kuʼuntike. Jujun tal ti kʼu yelan kʼux ta xkaʼitik kʼalal oy buchʼu chcham kuʼuntike. Jaʼ yuʼun, muʼyuk lek ti chopol xa kʼusi jnoptik ta anil ti kʼu yelan chaʼi sba o kʼu yelan chkiltik li buchʼu chcham yutsʼ yalale. Skʼan mu jtsʼiktik mi chij-okʼutik kaʼitike, mu jnoptik ti chij-echʼ ta mase. Jaʼ yuʼun, ¿mi oy van kʼusi xuʼ skoltautik li ta jvokoltike?

Oy ep tojobtaseletik chkichʼtik akʼbel kʼalal oy buchʼu chcham kuʼuntike, pe mu skotoluk tskoltautik. Xuʼ van xa-albat ti mu xa-okʼe xchiʼuk ti mu xavakʼ ta ilel ti kʼux chavaʼie, yantik xtoke xuʼ van chalilanboxuk ti akʼo xamil aba tajek ta okʼele. Yan li Vivliae, chal ti oyuk noʼox smelolal xichʼ akʼel ta ilele, ti kʼu yelan chal li Vivliae jaʼ jech chalik ek li buchʼutik xchanojbeik skʼoplale.

Jlom stalel xkuxlejal krixchanoetike muʼyuk lek chilik mi ch-okʼ li viniketike. ¿Mi oy van srasonal ti chijkʼexav chij-okʼ kʼalal jaʼo oy epal krixchanoetike? Junantik ti chchanbeik skʼoplal ta sventa li jnopbentike yakʼojik venta ti skʼan onoʼox xij-okʼ kʼalal oy buchʼu chcham kuʼuntike. Yuʼun ta tsʼakale, li at-oʼontone xuʼ me skoltaot sventa xkuch avuʼun ti cham li avutsʼ avalale. Mi muʼyuk la-okʼe xuʼ me xavil-o mas avokol. Li ta Vivliae muʼyuk bu chal ti chopol kʼalal chij-okʼe o ti mu stakʼ x-okʼ li viniketike. Nopo li kʼusi kʼot ta stojolal Jesuse. Akʼo mi oy yip sventa chchaʼkuxes li buchʼutik chamemike, kʼalal cham li yamigo Lazaroe muʼyuk bu kʼexav kʼalal okʼ ta sat epal krixchanoetike (Juan 11:33-35).

Bakʼintike, ta skoj li xkʼuxul chaʼi jun krixchano kʼalal oy buchʼu chcham yuʼune, xuʼ xlik ilinuk, mas to mi ta anil noʼox chame. Li jun krixchanoe xuʼ van oy jeltos srasonal ti kʼu yuʼun xuʼ xkap-oe; june jaʼo kʼalal oy kʼusi chopol ch-albat yuʼun ti buchʼu lek xojtikine. Xi ta xal Mike ti likem ta Sudafricae: «Kʼalal cham li jtote kʼajomal toʼox chanlajuneb jabilal. Kʼalal jaʼo te tutsʼul li jtote, li pastor ta jun relijione laj yal ti Diose tskʼan la teuk ta vinajel li buchʼutik lek yoʼontonike, jaʼ yuʼun laj yikʼ batel li jtote.a Li kʼusi laj yale kap-o tajek jol, yuʼun ta toʼox jkʼankutik tajek kʼelel. Akʼo mi mas xa ta 60 jabil yechʼel taje, kʼux to chkaʼi li kʼusi laj yal li pastore».

¿Kʼusi van xuʼ jpastik mi voʼotik ta jmultik chkaʼitike? Mi oy buchʼu ta anil noʼox chame, li yutsʼ yalale xuʼ xi snope: «Ti oyuk kʼusi la jpase muʼyuk cham ti jechuke». O xuʼ van mas to smul chaʼi mi jaʼo laj yut sbaike.

Mi te noʼox xvulvun avoʼonton chavaʼi ta skoj li kʼusi kʼot ta pasele, mu me xanakʼ li kʼusi oy ta avoʼontone. Albo junuk avamigo ti kʼu yelan chavaʼi abae xchiʼuk ti skoltaot sventa xavaʼibe smelolal ti stalel onoʼox ti kʼu yelan chaʼi sbaik li buchʼutik chamem yutsʼ yalalike. Xi tsvules ta joltik li Vivliae: «Li bochʼo lec jcʼopan jba jchiʼuctique lec onoʼox scʼanojutic; jaʼ jchiʼiltic ta voqʼuel chcʼot ti cʼalal oy jvocoltique» (Proverbios 17:17).

Li jlekil amigotik ti buchʼu xuʼ skoltautik kʼalal jaʼo tsots kʼusi ta jnuptantike, jaʼ li Jpasvaneje, li Jeovae. Jambo li avoʼontone, ‹yuʼun oyot ta yoʼonton› (1 Pedro 5:7). Mi jech la apase, te chavil ti tskoltaot «li jun oʼontonal yuʼun Dios ti toj echʼ xa noʼox leke, ti jaʼ mu sta li snopben krixchanoetike» (Filipenses 4:6, 7). Akʼo spatbot avoʼonton li Skʼop Diose. Mi laj atsak ta vun junantik tekstoetik ta Vivliae xchiʼuk mi la akomes ta ajol junantike, xuʼ me stsatsubtas avoʼonton (kʼelo li rekuadroe). Xuʼ me skoltaot mi la anopbe skʼoplal ta akʼobaltik li tekstoetik taje, mi jaʼo atuk te oyote xchiʼuk mi jaʼo mu x-och avayele (Isaías 57:15).

Achʼtik toe, jun vinik ti 40 sjabilal ti Jack chkalbetik sbie, cham yajnil ta kanser. Bakʼintike solel stuk tajek chaʼi sba, pe ep staoj koltael li ta orasione. Xi chale: «Kʼalal ta jkʼopon li Jeovae mu jtukuk chkaʼi jba. Nopolik noʼox ta xijulav li ta akʼobaltike, vaʼun mu xa x-och jvayel. Kʼalal laj xa ox jkʼel xchiʼuk jnopbe skʼoplal li kʼusi chal li Vivliae xchiʼuk ti xkalbe ti kʼu yelan chkaʼi jba li Diose, mas xa jun koʼonton chkaʼi jba. Jaʼ yuʼun xkuxet li koʼontone xchiʼuk li jnopbene, vaʼun ch-och jvayel».

Jun tseb ti Vanessa sbie cham smeʼ ta skoj chamel, jaʼ koltaat yuʼun li orasione. Xi chale: «Kʼalal mu xa xkuch kuʼun chkaʼi li jvokole, ta jmil jba ta okʼel xchiʼuk jujulikel chkalbe sbi li Diose. Laj onoʼox yaʼi j-orasion li Jeovae xchiʼuk laj onoʼox skoltaun».

Junantik ti buchʼu xchanojbeik skʼoplal ta sventa li xkʼuxul chkaʼitik kʼalal oy buchʼu chcham kuʼuntike, chal ti skʼan la xchʼakbeik yorail sventa skoltaik li yantike, jech kʼuchaʼal ti chbat tunikuk ti bu skʼanik koltaele. Kʼalal jech tspasik taje, tspat yoʼontonik xchiʼuk kʼunkʼun chpaj li xkʼuxul chaʼiike (Echos 20:35). Ep li buchʼutik chtunik ta stojolal Diose yakʼojik venta ti jaʼ xmuyubajik-o yan velta kʼalal oy kʼusi tspasik ta stojolal li yantike (2 Korintios 1:3, 4).

Kʼalal mu xanaʼ kʼuxi chapatbe yoʼonton li buchʼu chamem yutsʼ yalale, ¿mi oy jech avaʼioj aba ti solel mu xanaʼ kʼusi xuʼ xapas ta stojolale? Xuʼ van mu jnaʼtik kʼusi xuʼ jpastik o chkaltik, ta skoj taje muʼyuk onoʼox kʼusi ta jpastik o muʼyuk kʼusi chkaltik. Pe oy kʼusi xuʼ jpastik sventa xijkoltavane.

Bakʼintike, bal to tajek chaʼiik kʼalal te oyutike xchiʼuk ti xkalbetik ti «toj chopol chkaʼitik li kʼusi kʼot ta stojolale». Ta junantik stalel xkuxlejal krixchanoetike jaʼ noʼox mi la amey o la atsakbe skʼobe jaʼ jech chakʼ venta ti oy ta avoʼontone. Mi tskʼan chloʼilaje, tsʼetanbo me lek xchikinal li kʼusi chale. Li kʼusi xuʼ xapas ta stojolal li utsʼ alalile, jaʼ li kʼusi mu xakʼ yorail spasike, jech kʼuchaʼal ti xapasbe sveʼelik, xakʼel li ololetike o xakoltavan ta xchapanel sventa xichʼ mukel li buchʼu chame. Mi jech chapase, mas to me lek, jaʼ mu sta mi jaʼ noʼox chavale.

Ta mas jelavele, xuʼ van tskʼan xa chalbe skʼoplal li buchʼu chame, jech kʼuchaʼal junantik stalelaltak o kʼusi lek kʼot ta pasel ta stojolal. Xuʼ lek kʼusi xkʼot ta pasel yuʼun taje, jaʼ ti xuʼ van stseʼin avuʼun li buchʼu chat tajek yoʼontone. Jaʼ jech kʼot ta stojolal Pam ti oy xa ta vakib jabil xchamel smalal ti Ian sbie. Xi chale: «Li krixchanoetike chalbeikun li kʼusitik lek la spas li Iane, oy kʼusitik ti mu toʼox jnaʼe, kʼalal jech tspasike mas to lek chkaʼi jba yuʼunik».

Junantik li buchʼutik xchanojbeik skʼoplal ta sventa li buchʼu chamem yutsʼ yalalike, chalik ti jaʼ noʼox ep koltael chakʼbeik kʼalal achʼtik to jech kʼot ta stojolale, kʼalal mi echʼ xa ox kʼuk sjalile, li yamigotakike chchʼay xaʼiik ti chtun to yuʼun koltael li buchʼutik chamem yutsʼ yalalike. Jaʼ yuʼun chaʼa, mu xavikta xchiʼinel ta loʼil li buchʼu jech chil svokolike.a Li buchʼutik chat yoʼontonike, tstojik tajek ta vokol ti kʼalal chalbeik skʼoplal ti kʼu yelan chaʼi sbaik mi echʼem xa ox kʼuk sjalile.

Kʼelo avil li kʼusi kʼot ta stojolal Kaorie, jun tseb ti ta Japón nakale stuk kom kʼalal cham li smeʼe xchiʼuk voʼlajuneb u ta tsʼakale cham li xvixe. Xmuyubaj ti laj yichʼ koltael yuʼun slekil amigotake. Jun yamiga ti Ritsuko sbi ti mas xa oy sjabilale, laj yal ti chkʼelat kʼu chaʼal junuk stsebe. Xi chal li Kaorie: «Melel xkaltike, muʼyuk lek laj kaʼi li kʼusi laj yalbune. Jun noʼox li jmeʼe xchiʼuk mu jkʼan ti jaʼ xkʼot ta xkʼexol li jmeʼe. Ta skoj ti lek la skʼelune, lik jkʼan tajek li Ritsukoe, vaʼun mas li nopaj ta stojolal. Jmoj onoʼox ta jcholkutik mantal jujun xemana xchiʼuk jmoj chibatkutik li ta tsobajel yuʼun yajtsʼaklomtak Kristoe. Ta onoʼox xikʼun ta yuchʼel te, chichʼbun batel jveʼel xchiʼuk ta stsʼibabun karta o tarjetaetik. Ta skoj ti lek laj yakʼ ta ilel stalelal li Ritsuko ti xkoʼolaj kʼuchaʼal jmeʼe, ep la skoltaun».

Li Kaorie, oy xa ta lajcheb jabil xchamel smeʼ. Li avi xchiʼuk smalale jaʼ xa mas ep xchʼakojbeik skʼakʼalil ta yalbel smelolal slakʼnaik ta sventa li Vivliae. Xi chale: «Li Ritsuko ti xkoʼolaj kʼuchaʼal jmeʼe, jech-o tskʼelun. Kʼalal chibat yoʼ bu nakalun toʼoxe chbat jvulaʼan xchiʼuk ta jkʼupin tajek kʼalal te jchiʼuke».

Jun stestigo Jeova ti likem ta Chipre ti Poli sbie, jech staoj koltael ta stojolal li yantik eke. Li smalale, ti Sozos sbie, jaʼ jun vinik ti lek xkʼanvane xchiʼuk ti lek tspas li yabtel ta tsobobbaile. Li kʼusi nopem xaʼi spasele jaʼ ti chikʼ onoʼox ta veʼel li buchʼutik meʼonike xchiʼuk li buchʼutik chamem snup xchiʼilike sventa xkux yoʼontonik jlikeluke (Santiago 1:27). Pe li kʼusi kʼot ta stojolale, jaʼ ti cham ta jun tumor ta xchinab kʼalal 53 xa ox sjabilale. Xi chal li Polie: «Chʼabal xa liʼ oy li kamigo ti tukʼ yakʼoj sbae, ti 33 jabil la jchiʼine».

Kʼalal muk xa ox li smalale, bat ta naklej ta Canadá li Poli xchiʼuk li skerem ti Daniel sbi ti voʼlajuneb sjabilale. Te lik batikuk li ta tsobajeletik yuʼun stestigotak Jeova ti bu nakiike. «Akʼo mi mu snaʼik li kʼusi la jnuptankutik li ermanoetik ta tsobobbaile, la spatbun koʼontonkutik kʼalal ta slekil yoʼonton la skʼoponunkutik xchiʼuk kʼalal la tskoltaunkutike. ¡Toj ep koltaat li jkereme, yuʼun tskʼan toʼox tajek ti xkoltaat yuʼun li stote! Li buchʼutik oy ta sbaik li tsobobbaile, laj yakʼik ta ilel ti oy ta yoʼontonik li Daniele. Jun li buchʼu koltavane, chikʼ batel sventa xchʼay yoʼonton xchiʼuk lekil amigoiletik o sventa xtajinik ta pelota». Li avie, lek oy xchiʼuk xmuyubajik noʼox li Poli xchiʼuk Daniele.

Jech kʼuchaʼal chkiltike, oy jeltos ti kʼuxitik xuʼ xijkoltavane xchiʼuk ti jpatbetik yoʼonton li yutsʼ yalalike. Kʼelavil kʼu yelan tspat koʼontontik li Vivlia kʼalaluk chalbe skʼoplal li kʼusitik labalik sba chtal ta tsʼakale.

¿Mi xvul ta ajol ti laj kalbetik skʼoplal Gail li ta xchibal mantal ta revista liʼe? Li stuke chal ti muʼyuk la chchʼay-o li xkʼuxul chaʼi ta skoj ti cham li smalal ti Rob sbie. Pe oy ta yoʼonton ti xil yan velta ta achʼ balumil ti yaloj chakʼ Diose. Xi chale: «Li jkʼupil tekstoe jaʼ li Apokalipsis 21:3 xchiʼuk 4». Xi ta xal li versikuloetike: «Jech oxal te chchiʼinatik ta naklej yuʼun li Diose. Tskusbat skotol yaʼlel satik yuʼun li Diose, muʼyuk xa lajelal, muʼyuk xa at-oʼonton, muʼyuk xa okʼel ta skoj vokolil xchiʼuk mi jaʼuk xa kʼusi kʼux ta aʼiel. Jelav xa skʼoplal skotol li kʼusitik oy toʼoxe».

Xi to chal li Gaile: «Toj jamal lek chal li tekstoe. Kʼux ta koʼonton li buchʼutik chamem yutsʼ yalalike xchiʼuk li buchʼutik mu snaʼik ta sventa li chaʼkuxesele». Sventa xakʼ ta ilel ti xchʼunoj li kʼusi chale, mas chchʼakbe skʼakʼalil sventa xalbe slakʼnatak ti chkʼot ta pasel li kʼusi chal Vivlia ti ‹chlaj skʼoplal li lajelale›.

Mu van xkʼot ta pasel chavaʼi taje. Nopo kʼusi kʼot ta stojolal li Jobe, ti tsots ipaje (Job 2:7). Akʼo mi tskʼan chcham ox, lek spatoj yoʼonton ti chchaʼkuxesat yuʼun Dios liʼ ta Balumile. Jaʼ yuʼun xi laj yale: «Oyuc cʼuxi xanacʼun ta yavil animaetique [...]. Xuʼ chavicʼun, vuʼun ta jtacʼbot; lec chavilun ti jechuque, yuʼun yabtelun acʼob» (Job 14:13, 15). Jech kʼuchaʼal chkiltike, xchʼunoj lek Job ti chchaʼ-akʼbat xkuxlejal yuʼun li Diose.

Jaʼ li kʼusi poʼot xa skʼan spas Dios ta stojolal Job xchiʼuk li ta smiyonal xa noʼox krixchanoetike, taje jaʼo tspas kʼalal mi kʼataj ta paraiso spʼejel li Balumile (Lukas 23:42, 43). Li Vivliae chal ti chchaʼkuxi li buchʼutik chamemike (Echos 24:15). Jech xtok, xi laj yal li Jesuse: «Mu me chʼayaluk to avoʼontonik xkʼot yuʼun taje, yuʼun chkʼot yorail ti skotol li buchʼutik oy ta smukinalike chaʼibeik yechʼomal ye, vaʼun chlokʼik tal» (Juan 5:28, 29). Taje chil chkʼot ta pasel li Jobe. Vaʼun «li sbecʼtale chlic lecubuc yan velta; chlic sta jech chac cʼu chaʼal ta squeremal onoʼox» (Job 33:24, 25). Jaʼ jech chkʼot ta stojolal skotol li buchʼutik chamemik ti laj yakʼ xchʼunel yoʼontonik li ta kʼusi yaloj tspas Diose, ti chchaʼkuxes ta Balumil li krixchanoetike.

Mi oy buchʼu chamem avuʼune, li kʼusi laj yichʼ chanel liʼe muʼyuk chakʼ ti xchʼay xavaʼi li xkʼuxule. Akʼo mi jech, mi la anopbe lek skʼoplal li kʼusi yaloj chakʼ Dios ti te ta jtatik ta Vivliae, chakʼbot spatobil avoʼonton xchiʼuk stsatsal avoʼonton sventa xkuch avuʼun batel (1 Tesalonisenses 4:13).

¿Mi oy ta avoʼonton chakʼan chanaʼ kʼusi xuʼ xapas mas sventa xkuch batel avuʼun li xkʼuxule? Mi oy ajakʼojbe aba kʼu yuʼun chakʼ to oyuk kʼusitik chopol xchiʼuk vokolil li Diose. Mi jeche, kʼelo li jpajinakutik ta Internet ta jw.org, te chata alakʼik sba spatobil oʼontonal xchiʼuk lekil tojobtaseletik ti lokʼemik ta Vivliae.