Ti bu laj yichʼ lokʼesel li stakʼobiltak li ta Jkuxlejaltik xchiʼuk Kabteltik sventa Dios, programa xchiʼuk bu chijtsʼibaj
5-11 YUʼUN MARSO
KʼUSITIK KʼUPIL SBA TA VIVLIA | MATEO 20, 21
«Li buchʼu tskʼan mukʼ skʼoplal avuʼunike, skʼan baʼyel xkʼot ta avajtunelik»
nwtsty lokʼol
Ta chʼivit
Ta junantik chʼivite te chchol sbaik li krixchanoetik ta tiʼtiʼ beetik jech kʼuchaʼal chkiltik li ta Programa xchiʼuk bu chijtsʼibaje. Ta skoj ti toj ep chakʼ spʼolmalik bakʼintik ta kaye li jchonolajeletike, mu xa xjelav li krixchanoetike. Li jnaklejetik ta jteklume te tsmanik li kʼusitik chtun yuʼunike, jech kʼuchaʼal pʼin, setsʼetik ti patbilik ta lume, kʼusitik pasbilik ta kristal ti toyolik stojole xchiʼuk li kʼusitik ti jaʼ to saʼojik tale. Ta skoj ti chʼabal srefrijeradorik sventa skʼej li sveʼelike, li krixchanoetike skotol kʼakʼal chkʼotik ta manolajel li ta chʼivite xchiʼuk te chaʼiik li aʼyejetik chalik li jchonolajeletik xchiʼuk li yan jxanviletike. Te chtajinik li ololetike xchiʼuk te tsmala yabtel li buchʼu tsaʼ yabtelike. Te ta chʼivit la xpoxta krixchanoetik li Jesuse xchiʼuk te la xchol mantal li Pabloe (Ech 17:17). Yan li jtoyba jchanubtasvanejetik ta Mantal xchiʼuk li jfariseoetike toj lek chaʼiik ti x-ilatik yuʼun li krixchanoetike xchiʼuk te noʼox vaʼajtik ta chʼivit yoʼ xichʼik kʼoponel.
nwtsty li bu chalbe mas smelolal li Mt 20:20, 21
Li smeʼ xnichʼnab Sebedeoe: Jaʼ xkaltik, ti jaʼ li smeʼ jtakbol Santiago xchiʼuk Juane. Jech kʼuchaʼal la stsʼiba li Markose, li buchʼutik nopaj batel ta stojolal li Jesuse jaʼik li Santiago xchiʼuk Juane. Jamal xvinaj ti jaʼik li buchʼutik oy kʼusi la skʼanbeik li Jesuse, akʼo mi jaʼ laj yalbeik ti jaʼ akʼo skʼan li Salome ti jaʼ li smeʼike, ti jaʼ van sjunmeʼ li Jesuse (Mt 27:55, 56; Mr 15:40, 41; Jn 19:25).
Jun ta abatsʼikʼob xchiʼuk jun ta atsʼetkʼob: Li chib avilal taje jaʼ skʼan xal ichʼel ta mukʼ xchiʼuk abtelal ti tsotsik skʼoplale, pe li avilal ti bu mas tsots skʼoplale jaʼ li ta batsʼikʼobe (Sl 110:1; Ech 7:55, 56; Ro 8:34).
nwtsty li bu chalbe mas smelolal li Mt 20:26, 28
Jtunel: O: «j-abtel». Li Vivliae nopolik noʼox tstunes li jpʼel kʼop ta griego diákonos sventa chalbe skʼoplal li buchʼu bikʼit chakʼ sba chtun ta stojolal yantike. Li jpʼel kʼop liʼe chichʼ tunesel sventa chichʼ albel skʼoplal Jesukristo (Ro 15:8), yajtuneltak Kristo (1Ko 3:5-7; Kol 1:23), jtuneletik (Flp 1:1; 1Ti 3:8), li buchʼutik chtunik o ch-abtejik ta jpʼej nae (Jn 2:5, 9) xchiʼuk li j-abteletik yuʼun ajvaliletike (Ro 13:4).
Muʼyuk bu tal sventa xtunik ta stojolal, yuʼun tal tunuk: O: «muʼyuk bu tal sventa x-abtejik ta stojolal, yuʼun tal abtejuk».
Jsaʼtik lek li kʼusitik kʼupil sba ta Vivliae
nwtsty li bu chalbe mas smelolal li Mt 21:9
Avokoluk, chabio: Literal: «Hosanna». Li jpʼel kʼop ta griego liʼe likem tal ta jpʼel kʼop ta evreo ti jaʼ smelolal «avokoluk, koltaunkutik» o «chabio, avokoluk». Taje jaʼ sventa chichʼ kʼanbel akʼo xkoltavan li Diose o ti xichʼ pasel kanale. Jech xtok, xuʼ xichʼ jelubtasel kʼuchaʼal «avokoluk, chabio li». Ta tsʼakale, li jpʼel kʼop liʼe laj yichʼ tunesel ta orasionetik xchiʼuk ta kʼejojetik. Li ta evreoe te chvinaj ta Salmo 118:25, li Salmo liʼe jaʼ jvokʼ li ta Salmoetik yuʼun Hallele, ti chichʼ toʼox kʼejintael li ta skʼakʼalil Kʼin Koltaele. Jech oxal chaʼa, li krixchanoetike lokʼ ta yoʼonton stukik yalel jech li vaʼ kʼakʼale. Jtos ti kʼu yelan la stakʼ Dios ti la skʼanik akʼo spoj li Xnichʼon Davide jaʼ ti la xchaʼkuxes li Jesuse. Ta Mateo 21:42, li Jesuse laj yal li kʼusi tsʼibabil ta Salmo 118:22, 23, vaʼun laj yal ti jaʼ skʼoplal li Mesiase.
Xnichʼon David: Li jpʼel kʼop taje jaʼ chichʼ albel skʼoplal li snitilulal Jesuse xchiʼuk li yabtel ta Mesias ti albil xa onoʼox skʼoplale.
12-18 YUʼUN MARSO
KʼUSITIK KʼUPIL SBA TA VIVLIA | MATEO 22, 23
«Jchʼuntik li chaʼtos mantaletik ti toj tsotsik skʼoplale»
nwtsty li bu chalbe mas smelolal li Mt 22:37
Oʼontonal: Ta lokʼolkʼope, li jpʼel kʼop liʼe jaʼtik onoʼox chalbe skʼoplal ti kʼu kelantik ta yut koʼontontike. Pe kʼalal jmoj chichʼ tsʼibael xchiʼuk li jpʼel kʼop «kuxlejal» xchiʼuk «nopben» xie, jaʼ skʼan xal li kʼusi chaʼi ta yoʼonton jun krixchanoe, li kʼusi tskʼane xchiʼuk li kʼusi oy ta yoʼontone. Li oxpʼel kʼop chichʼ tunesel liʼe (oʼontonal, kuxlejal xchiʼuk nopbenal) maʼuk skʼan xal ti jelel tajek li smelolale, moʼoj, yuʼun jun noʼox li smelolale. Taje jaʼ te xuʼ xkakʼtik ta ilel ti kʼu yelan jkʼanojtik li Diose, ti stuk noʼox jech jkʼanojtike.
Kuxlejal: O: «ajunlejal».
Nopben: Jaʼ li pʼijilale. Li jun krixchanoe skʼan stunes spʼijil sventa chojtikin xchiʼuk ti skʼan-o batel mas li Diose (Jn 17:3; Ro 12:1). Taje te lokʼesbil ta Deuteronomio 6:5 ti tstunes oxpʼel kʼop li ta evreoe: oʼontonal, kuxlejal xchiʼuk tsatsal ipalil. Akʼo mi jech, kʼalal laj yichʼ jelubtasel ta griego li kʼusi chal Mateoe, tstunes «nopben», maʼuk «tsatsal ipalil». Oy jayibuk srasonal maʼ taje. Li baʼyele jaʼ liʼe, akʼo mi chʼabal jpʼel kʼop sventa «nopben» li ta voʼneal evreoe, li jpʼel kʼop «oʼontonal» xie, te xa tsakal skʼoplal li «nopben» xie. Kʼalal ta lokʼolkʼop chichʼ tunesele, li jpʼel kʼop taje jaʼ chalbe skʼoplal ti kʼu kelantik ta yut koʼontontike, ti te tsakal skʼoplal skotol li kʼusitik ta jnoptike, li kʼusitik chkaʼi ta koʼontontike, li jtalelaltike xchiʼuk li kʼusi tstij koʼontontike (Dt 29:4; Sl 26:2; 64:6; kʼelo li bu chalbe mas smelolal ta sventa oʼontonal li ta versikulo liʼe). Jaʼ yuʼun kʼalal tstunes jpʼel kʼop oʼontonal li ta teksto ta evreoe, li Septuaginta ta griegoe jaʼtik onoʼox tstunes li jpʼel kʼop nopben xie (Gé 8:21; 17:17; Pr 2:10; Is 14:13). Yan srasonal ti kʼu yuʼun van la stunes jpʼel kʼop «nopben» ta griego li Mateo kʼalal laj yalbe skʼoplal li kʼusi chal Deuteronomio 6:5, yuʼun li jpʼel kʼop ta evreo «tsatsal ipalil» ti xie, jaʼ van te tsakal skʼoplal li stsatsal kipaltik ta melele, li jpʼijiltik xchiʼuk li kʼusi xijtojob spasele. Ti jech koʼoltik kʼusi skʼan xal li jpʼel kʼop ta evreo xchiʼuk ta griegoe xuʼ jaʼ te xkaʼibetik smelolal ti kʼu yuʼun mu koʼoluk li jpʼel kʼop la stunesik li buchʼutik la stsʼibaik Evanjelioetik ti laj yalbeik skʼoplal li teksto ta Deuteronomioe.
nwtsty li bu chalbe mas smelolal li Mt 22:39
Li xchibale: Li stakʼobil kʼusi la sjakʼ li fariseoe te ta jtatik ta Mateo 22:37, pe li kʼusi laj yal Jesus ta versikulo 39, maʼuk noʼox la stakʼ li kʼusi jakʼbate, yuʼun laj yalbe skʼoplal xtok li xchibal mantale (Le 19:18). Jaʼ jech laj yakʼ ta aʼiel ti mu stakʼ chʼakel li chib mantaletik taje xchiʼuk ti jaʼ te stsoboj sba skotol li Mantale xchiʼuk li kʼusitik yaloj J-alkʼopetike (Mt 22:40).
Achiʼil: Li jpʼel kʼop ta griego ti chichʼ jelubtasel «achiʼil» xie, (literal: «li buchʼu nopol oye») maʼuk noʼox chalbe skʼoplal li buchʼu nopol nakale. Jaʼ chalbe skʼoplal xtok li buchʼu ta jchiʼintik ta loʼile (Lu 10:29-37; Ro 13:8-10).
nwtsty li bu chalbe mas smelolal li Mt 22:40
Li Mantale [...] li kʼusitik yaloj J-alkʼopetike: «Li Mantale» jaʼ li livroetik ta Vivlia ti te chlik ta Génesis kʼalal ta Deuteronomioe. «Li kʼusitik yaloj J-alkʼopetike» jaʼ li livroetik ti chal albil kʼopetik li ta Tsʼibetik ta Evreo Kʼope. Pe kʼalal jmoj chvinaj li kʼop taje xuʼ jaʼ chalbe skʼoplal skotol li livroetik li ta Tsʼibetik ta Evreo Kʼope (Mt 7:12; 22:40; Lu 16:16).
Te stsoboj sba: Li vervo ta griego ti jaʼ smelolal «stsoboj sba, jokʼol ta» xie, chichʼ tunesel ta lokʼolkʼop kʼuchaʼal «tsakal ta, te lokʼem ta». Jaʼ jech laj yakʼ ta ilel Jesus ti skotol li kʼusi chal ta Chʼul Tsʼibetike te tsakal skʼoplal li kʼanelale, maʼuk noʼox li ta Mantal xchiʼuk li ta Lajuneb Mantaletike (Ro 13:9).
Jsaʼtik lek li kʼusitik kʼupil sba ta Vivliae
nwtsty li bu chalbe mas smelolal li Mt 22:21
Tojbeik Sesar li kʼusitik jaʼ yuʼun Sesare: Liʼe jaʼ noʼox jun velta laj yalbe skʼoplal ajvalil ta Roma li Jesuse (Mr 12:17; Lu 20:25). «Li kʼusitik jaʼ yuʼun Sesare» te tsakal skʼoplal stojbel li kʼusitik chakʼ li ajvaliletike, ti xkichʼtik ta mukʼ xchiʼuk ti jchʼunbetik smantal mi muʼyuk skontrainoj li kʼusi chal Diose (Ro 13:1-7).
Li kʼusitik jaʼ yuʼun Diose tojbeik Dios: Li kʼusitik taje te tsakal skʼoplal ti ta sjunul koʼontontik chkichʼtik ta mukʼe, ti ta sjunul koʼontontik jkʼanojtike, ti jchʼunbetik smantal ta sjunul koʼontontike xchiʼuk ti tukʼuk koʼontontik ta stojolale (Mt 4:10; 22:37, 38; Ech 5:29; Ro 14:8).
nwtsty li bu chalbe mas smelolal li Mt 23:24
Chachijik li bikʼtal use pe jaʼ chabikʼik skotlej li kameyoe: Ta sventa li j-israeletike, li use jaʼ li mas bikʼitik ta skotol ti toj ibal sbae, pe li kameyoe jaʼ mas mukʼ ta skotol li chonbolometike (Le 11:4, 21-24). Mu toj aniluk ta chʼunel li kʼusi laj yal Jesuse, yuʼun laj yal ti jbeiltasvanejetik ta relijione chchij yuchʼbolik sventa mu xikʼubtas sbaik mi la sbikʼik jkotuk use, pe ti muʼyuk chichʼik ta venta li kʼusitik mas tsots skʼoplal ta Mantale, ti xkoʼolaj ti tsbikʼik jkotuk kameyoe.
19-25 YUʼUN MARSO
KʼUSITIK KʼUPIL SBA TA VIVLIA | MATEO 24
«Vikʼiluk me lek jsatik li ta slajebal kʼakʼale»
it-1 paj. 125 par. 6
Kʼanelal
Xuʼ ta sikub li kʼanelal yuʼun jun krixchanoe. Kʼalal la xchiʼin ta loʼil yajtsʼaklomtak Jesukristo ta sventa li kʼusitik chkʼot ta pasel ta tsʼakale, laj yalanbe ti ta sikub ta yoʼontonik kʼanelal (a·gá·pē) li krixchanoetik ti chalik ti jaʼik yajtsʼaklomtak Kristoe (Mt 24:3, 12). Li jtakbol Pablo eke laj yal ti ep buchʼutik chbat «ta yoʼontonik takʼin» li ta slajebal kʼakʼale (2Ti 3:1, 2). Ta skoj taje, jamal xvinaj ti xuʼ xikta xchʼunel li tukʼil beiltaseletik ti oy toʼox tajek ta yoʼonton li jun krixchanoe xchiʼuk ti xuʼ xchʼay batel li lekil kʼanelal yuʼune. Jaʼ yuʼun tsots skʼoplal ti xkakʼtik ta ilel xchiʼuk ti jchʼiestik batel jujun kʼakʼal li kʼanelal kuʼuntik kʼalal ta jnopbetik skʼoplal li Skʼop Diose xchiʼuk ti xkakʼ ta jkuxlejaltik li beiltaseletike (Ef 4:15, 22-24).
w99 15/11 paj. 19 par. 5
¿Mi yakal chkakʼbetik Dios skotol li kʼusitik oy ta jbatik spasele?
5 Li Jesukristoe laj yal li kʼusi chkʼot ta pasel ta jkʼakʼaliltike: «Jech kʼuchaʼal kʼot ta pasel ta skʼakʼalil Noee, jaʼ jech chkʼot ta pasel ek kʼalal liʼ xa oy li Xnichʼon krixchanoe. Yuʼun kʼalal muʼyuk toʼox bu talem li Nojelal ta voʼe, li vaʼ kʼakʼale ta xveʼik, ta x-uchʼbolajik noʼox li krixchanoetike, ta saʼ yajnil li viniketike xchiʼuk chakʼ ta malijel stsebik li krixchanoetike; jaʼ to la xkechanik kʼalal och ta arka li Noee, xchiʼuk muʼyuk bu laj yichʼik ta mukʼ jaʼ to ti kʼalal tal li Nojelal ta voʼe, vaʼun kuchatik batel skotolik; jaʼ jech chkʼot ta pasel ek kʼalal liʼ xa oy li Xnichʼon krixchanoe» (Mt 24:37-39). Muʼyuk chopol ti oy noʼox spʼisol chijveʼ xchiʼuk chij-uchʼbolaje xchiʼuk jaʼ yakʼoj Dios li nupunele (Gé 2:20-24). Pe mi laj kakʼtik venta ti jaʼ xa mas tsots skʼoplal chkiltik li kʼusitik ta jpas ta jkuxlejaltike, kalbetik ta orasion Jeova yoʼ skoltautik sventa jaʼuk baʼyel xkakʼ ta jkuxlejaltik li Ajvalilale, ti jpastik li kʼusi leke xchiʼuk ti xkakʼbetik li kʼusi oy ta jbatik spasele (Mt 6:33; Ro 12:12; 2Ko 13:7).
Jsaʼtik lek li kʼusitik kʼupil sba ta Vivliae
nwtsty li bu chalbe mas smelolal li Mt 24:8
Xkʼuxul vokolil: Li jpʼel kʼop ta griego ti jech chichʼ jelubtasele, jaʼ skʼan xal ti kʼu yelan xkʼuxul chaʼi jun ants kʼalal chvokʼ yole. Akʼo mi jaʼ chalbe skʼoplal li at-oʼonton, li kʼusi kʼux chichʼ aʼiel xchiʼuk skotol li vokolil chkiltike, xuʼ van jaʼ skʼan xal xtok ti kʼalal yantik tstsatsaj xchiʼuk ti chjalij xkʼuxul kʼalal jutuk xa ox skʼan xvokʼ yol li jun antse, jaʼ jech yantik tstsatsaj ek li vokoliletik kʼalal jutuk xa ox tajek skʼan xtal li mukʼta tsatsal vokolil ti albil skʼoplal ta Mateo 24:21.
nwtsty li bu chalbe mas smelolal li Mt 24:20
Ta inviernouk: Li tsatsal voʼ, li nojelal ta voʼ xchiʼuk ti toj sik li ta inviernoe jaʼ mas toj vokol sventa xlokʼ ta sna li jun krixchanoe, ti sta sveʼele xchiʼuk ti bu xuʼ xkome (Esd 10:9, 13).
Ta skʼakʼalil Savado: Li ta lumetik kʼuchaʼal Judae, li kʼusitik albil ta mantal ti mu stakʼ spasik ta savadoe, mas to vokol chaʼiik ti mu stakʼ nom xanavike o ti ol yikatsike. Jech xtok, li stiʼ jteklumetike makajtik li ta jujun savadoe (kʼelo Ech 1:12 xchiʼuk sgd 16).