Ti bu laj yichʼ lokʼesel li stakʼobiltak li ta Jkuxlejaltik xchiʼuk Kabteltik sventa Dios, programa xchiʼuk bu chijtsʼibaj
4-10 YUʼUN JUNIO
KʼUSITIK KʼUPIL SBA TA VIVLIA | MARKOS 15, 16
«Albil kʼopetik ti kʼot ta pasel ta stojolal li Jesuse»
nwtsty li bu chalbe mas smelolal li Mr 15:24, 29
Laj yakʼik suerte sventa skʼelik buchʼu chichʼbe li skʼuʼe: Li kʼusi chal ta Juan 19:23, 24 oy to kʼusitik te tsʼibabil ti muʼyuk bu jech chal li ta yantik Evanjelioetike: li jromail soltaroetike laj yakʼik suerte sventa skʼelik buchʼu chichʼbe li skʼuʼtak slapoj ta sba li Jesuse xchiʼuk li skʼuʼtak slapoj ta yute, la xchʼakik ta chanlik li skʼuʼtak ta sbae, vaʼun jujulik laj yichʼik, ta skoj ti mu skʼan sjatik li skʼuʼ slapoj ta yute laj yakʼik suerte. Jaʼ jech kʼot ta pasel li albil kʼop chal ta Salmo 22:18. Yaʼeluke, li buchʼutik chmilvanike nopem toʼox xaʼiik ti chichʼbeik komel skʼuʼ spokʼ li buchʼu chichʼ milele. Jaʼ yuʼun, kʼalal skʼan toʼox xichʼ milele, tslokʼbeik li skʼuʼ spokʼe xchiʼuk tspojbeik li kʼusitik yuʼune, jaʼ jech mas to chakʼik ta kʼexlal li buchʼu chichʼ milele.
La sjimulan sjolik: Taje maʼuk noʼox ti jech tspasike yuʼun oy kʼusi chalik xtok, jaʼ jech chnaʼlevanik xchiʼuk chpʼajvanik-o. Li buchʼutik te echʼike muʼyuk laj yakʼik venta ti jech kʼot ta pasel yuʼunik li albil kʼop ta Salmo 22:7.
nwtsty li bu chalbe mas smelolal li Mr 15:43
Jose: Ta skoj ti mu koʼoluk li kʼusi la stsʼibaik ta stojolal Jose li jujun jtsʼibajom yuʼun Evanjelioetike chakʼ ta ilel ti muʼyuk bu la slokʼtabe sbaik li kʼusi la stsʼibaike. Li Mateo ti jaʼ jtsobpatane laj yalbe skʼoplal ti jaʼ «jun jkʼulej vinik» li Josee. Li Markos ti la snopbe skʼoplal jromaetik kʼalal la stsʼiba li slivroe laj yal ti jaʼ «jun vinik ti lek ichʼbil ta mukʼ ta [Sanedrin]» ti smalaoj ek li Ajvalilal yuʼun Diose. Li Lukas ti jaʼ jun doktor ti lek yoʼontone laj yal ti jaʼ «jun lekil vinik xchiʼuk tukʼil [vinik]» li Josee, ti muʼyuk la skolta sba xchiʼuk li kʼusi chopol kʼot ta nopel yuʼun Sanedrin ta sventa li Jesuse. Li Juane jaʼ noʼox stuk chal ti «ta mukul noʼox ochem ta yajchankʼop Jesus ta skoj ti chiʼta li judaetike» (Mt 27:57-60; Mr 15:43-46; Lu 23:50-53; Jn 19:38-42).
Jsaʼtik lek li kʼusitik kʼupil sba ta Vivliae
nwtsty li bu chalbe mas smelolal li Mr 15:25
Li yoxibal orae: Jaʼ xkaltik, te van ta baluneb ora ta sob. Junantik krixchanoetike chalik ti skontrainoj la sba li kʼusi chal Markos 15:25 xchiʼuk li Juan 19:14-16 ti chal ti «te van ta svakibal ora» laj yakʼ ta skʼob judaetik li Pilato sventa tsmilik li Jesuse. Akʼo mi muʼyuk bu jamal chal Vivlia ti kʼu yuʼun jelele, oy kʼusitik skʼan jtsaktik ta venta. Li ta xchanibal Evanjelioetike jmoj chalbeik yorail li yan kʼusitik kʼot ta pasel kʼalal jun chib xa ox kʼakʼal skʼan xichʼ milel li Jesuse. Jech kʼuchaʼal liʼe, koʼol laj yalbeik skʼoplal xchanvoʼalik ti sak xa ox osil kʼalal la stsob sbaik li paleetik xchiʼuk li moletik sventa xakʼbeik ta skʼob ajvalil Ponsio Pilato li Jesuse (Mt 27:1, 2; Mr 15:1; Lu 22:66-23:1; Jn 18:28). Vaʼun li Mateo, Markos xchiʼuk li Lukase chalik ti ikʼub osil «li ta svakibal ora kʼalal to ta sbalunebal orae», ti jaʼo te jokʼol ta jtel teʼ li Jesuse (Mt 27:45, 46; Mr 15:33, 34; Lu 23:44). Li kʼusi skʼan jtsaktik ta venta xtoke jaʼ ti oy chalik ti te xa tsakal skʼoplal xchiʼuk milel kʼalal chichʼik tsitsele. Bakʼintike toj tsotsik tajek li kʼusitik chichʼik pasbele, yuʼun oy xa te chcham-o li krixchanoe. Toj tsotsik tajek li tsitsel laj yichʼ Jesuse, jaʼ yuʼun yan xa vinik la xkuch batel kʼuk sjalil li jtel teʼe (Lu 23:26; Jn 19:17). Mi jaʼ te chlik jtsaktik ta venta kʼalal laj yichʼ tsitsel li Jesus ti xkoʼolaj xa kʼuchaʼal chichʼ milele, jamal xvinaj ti echʼ kʼuk sjalil kʼalal laj yichʼ tsitsel xchiʼuk ti kʼuxi laj yichʼ jokʼanel ta jtel teʼe. Taje lek xkʼot-o li kʼusi chal Mateo 27:26 xchiʼuk Markos 15:15 ti jmoj chalbe skʼoplal li kʼusitik laj yichʼ pasbel li Jesuse: ti laj yichʼ tsitsel xchiʼuk ti laj yichʼ jokʼanel ta jtel teʼe. Jaʼ yuʼun xkaʼibetik smelolal ti jelajtik yorail laj yalik li jtsʼibajometik yuʼun Evanjelioetike, yuʼun jaʼ la stsakik ta venta stukik ti jayib ora lik yichʼ milel chilik li Jesuse. Jech oxal vokol ta chʼunel laj yaʼi Pilato ti anil noʼox cham Jesus kʼalal laj yichʼ jokʼanel ta jtel teʼe (Mr 15:44). Xuʼ skoltautik xtok mi la jkʼeltik kʼu yelan chchapik batel ora li krixchanoetik ta skʼakʼalil Jesuse. Li ta baʼyel siglo ta jkʼakʼaliltike, li judioetike chchʼakik ta 12 ta vokʼ li jun kʼakʼale, ti jaʼ te chlik xchapik kʼalal mi sakub osil ta vakib orae. Jaʼ yuʼun «li yoxibal orae» te van smakoj ta vaxakib ora kʼalal ta baluneb ora ta sob xchiʼuk li «svakibal ora[e]» te van tstsuts ta oʼloltik batel kʼakʼal. Li ta sjunul jabile chjelilaj li yorail kʼu yelan chlokʼ li Kʼakʼale xchiʼuk ti bakʼin chchʼay batele, jaʼ yuʼun chjel ti kʼu sjalil sak osil ta sjunul li jabile. Jech oxal muʼyuk chichʼ alel lek jayib ora. Li buchʼutik la stsʼibaik Vivliae la stsakik ta venta ti chichʼ chʼakel ta chanvokʼ li jun kʼakʼale, ti ta ox-ox ora jujuvokʼe, taje jaʼ jech chʼakbil yuʼunik xtok li akʼobale. Kʼalal jech chichʼ chʼakel li kʼakʼale tskoltautik ta yaʼibel smelolal kʼu yuʼun ti chal ta Tsʼibetik ta Griego Kʼop li kʼusitik chkʼot ta pasel li ta yoxibal ora, svakibal ora xchiʼuk ta sbalunebal orae, ti jaʼtik jech ora kʼotanuk ta pasele (Mt 20:1-5; Jn 4:6; Ech 2:15; 3:1; 10:3, 9, 30). Jech xtok, skʼan jtsaktik ta venta ti muʼyuk kʼusi tskʼelik-o ora li krixchanoetik li vaʼ kʼakʼale, jaʼ yuʼun muʼyuk chalik ta jayib ora lek, jech kʼuchaʼal chal ta Juan 19:14 (Mt 27:46; Lu 23:44; Jn 4:6; Ech 10:3, 9). Ta jaypʼeluk noʼox kʼope: kʼalal laj yal Markos ti jayib ora laj yichʼ milel li Jesuse, jaʼ la stsak ta venta kʼalal laj yichʼ tsitsele, yan li Juane jaʼ noʼox laj yalbe skʼoplal ti jayib ora laj yichʼ jokʼanel ta jtel teʼ li Jesuse. Xchaʼvoʼal jtsʼibajometik muʼyuk laj yalik ti jayib ora lek kʼotanuk ta pasele. Li Markose jaʼ laj yalbe skʼoplal li slajeb ora ta yoxibal orae, jaʼ xkaltik te van ta baluneb ora ta sob. Li Juane jaʼ laj yalbe skʼoplal li slajeb svakibal ora ti te van ta oʼloltik batel kʼakʼale, jaʼ yuʼun xi laj yale: «te van ta svakibal ora». Li kʼusi laj xa kalbetik talel skʼoplale jaʼ tskoltautik ta yaʼibel smelolal ti kʼu yuʼun jelajtik li oraetik chal ta Vivliae. Li Juane jaʼ to la stsʼiba li slivro kʼalal echʼem xa ox epal jabile, jaʼ yuʼun jelel li ora laj yalbe skʼoplal li ta Evanjelio la stsʼibae, taje jaʼ sprevail ti maʼuk la xchanbe li kʼusi la stsʼiba Markose.
nwtsty li bu chalbe mas smelolal li Mr 16:8
Yuʼun chiʼik tajek: Li voʼneal tsʼibetik ta sventa li slajebal slivro Markose jaʼ jech tstsuts li Evanjelio kʼuchaʼal chal ta versikulo 8. Oy buchʼu chalik ti muʼyuk lek ti ta anil noʼox tstsutse, ti mu la jechuk li ta orijinale. Pe ta skoj ti lek jamal snaʼ xkʼopoj li Markose, chʼabal srasonal ti jech ta jnoptike. Li Jerónimo xchiʼuk Eusebio ti kuxiik li ta xchanibal sigloe laj yalik ek ti xi tstsuts li ta orijinale: «Yuʼun chiʼik tajek».
Ep tsʼibetik ta griego xchiʼuk li yan Vivliaetik ti jelubtasbilik ta yan kʼopetike stikʼojik li snatil tsutseb o li skomkom tsutseb li ta sjelavel versikulo 8. Li snatil tsutsebe (ti yichʼoj 12 versikuloe) te oy ta Manuscrito Alejandrino, ta Códice Ephraemi Syri Rescriptus xchiʼuk ta Códice de Beza Cantabrigense (taje naka ta svoʼobal siglo). Te chvinaj xtok ta Vulgata latina, ta Peshitta siríaca xchiʼuk ta Siríaco Curetoniano. Akʼo mi jech, muʼyuk bu chvinaj li ta chib voʼneal tsʼibetik ta griego li ta xchanibal sigloe: ta Códice Sinaítico xchiʼuk ta Códice Vaticano. Jech xtok, muʼyuk te chvinaj li ta Códice Sinaítico Siríaco (ta xchanibal o ta svoʼobal siglo) mi jaʼuk li ta mas voʼneal tsʼib ta copto shaídico li ta Evanjelio yuʼun Markose (svoʼobal siglo). Li voʼneal tsʼibetik ta Markos li ta armenio xchiʼuk ta georgianoe te noʼox tstsuts ta versikulo 8.
Junantik tsʼibetik ta griego xchiʼuk li yan Vivliaetik ti laj yichʼ jelubtasel ta tsʼakale te yichʼoj tal li skomkom stsutsebe, ti chaʼoxpʼel noʼox kʼop yichʼoje. Li Códice Regio, ti laj yichʼ tsʼibael li ta xvaxakibal sigloe, yichʼoj tal li xchibal tsutsebe xchiʼuk jaʼ baʼyel oy li skomkom tsutsebe. Li ta jujun stsutsebe oy jun snotail ti chal ti oy junantik buchʼutik chanemik ti chchʼamik li kʼusi chal li stsutsebtake, pe chalik xtok ti muʼyuk la sprevail mi jech ta melele.
Li Vivliaetik ta tsotsile jaʼ noʼox te chlik stsʼakik li ta versikulo 9 kʼalal ta 20, jech kʼuchaʼal li Vivlia Xchʼul Cʼop Jtotic Dios, ta skʼop Chenalhó.
[9Cʼalal chaʼcuxem xaʼox Jesús ta sob ta sba scʼacʼalil xemunae, jaʼ baʼyuc laj yacʼ sba ta ilel ta stojol li María liquem tal ta Magdalae, jaʼ ti iloqʼuesbat vucub pucuj ta yoʼntone. 10Li Mariae ibat yalbe yaʼyic li bochʼotic la xchiʼinic toʼox li Jesuse. Te chat yoʼntonic, te ch-oqʼuic cʼot sta. 11Cʼalal laj yaʼyic ti chaʼcuxem xa li Jesuse xchiʼuc ti laj xa yil li Mariae, muc xchʼunic. 12Tsʼacal to laj yacʼ sba ta ilel Jesús ta stojol chib xchiʼilic ti cʼalal chanovic ta bee. Cʼalal laj yacʼ sba ta ilele, scʼatajesoj sba. 13Li chibique isutic batel ta Jerusalén, bat yalbe yaʼyic li yantique, pero muc xchʼunbatic ec. 14Slajeb xa la yacʼ sba ta ilel Jesús ta stojol buluchib yajchancʼoptac ti cʼalal jaʼo ta xveʼique. Te tsots icʼopanatic ta sventa ti muc xchʼunique, ti tsots yoʼntonique. Yuʼun muc xchʼunic cʼusi iʼalbatic yuʼun li bochʼotic laj yilic ti chaʼcuxem xa li Jesuse. 15Jech iʼalbatic yuʼun li Jesuse: “Batanic ta sbejel banamil. Bat cholbo yaʼyic scotol cristianoetic li Lequil Aʼyeje. 16Li bochʼotic ta xchʼunic, xchiʼuc li bochʼotic ta xichʼic voʼe jaʼ ta xcolic. Yan li bochʼotic mu xchʼunique jaʼ chbat stoj smulic. 17Li bochʼotic ta xchʼunique ta spasic sqʼuelubil jech chac liʼi: Ta sloqʼuesic pucujetic ta jbi; ta xcʼopojic ta yantic cʼopetic; 18acʼo me ta stsac ta scʼobic jtiʼvalchonetic, acʼo me oy ta xʼacʼbat yuchʼic li cʼusi chmilvane, pero muʼyuc cʼusi ta spasbatic; ta xacʼ scʼobic ta sbecʼtal jchameletic, ta xcol yuʼunic”, xʼutatic yuʼun li Jesuse. 19Cʼalal ilaj yoʼnton ta scʼopanel yajchancʼoptac li Cajvaltic Jesuse, iʼicʼat muyel ta vinajel. Te cʼot chotluc ta sbatsʼicʼob Dios. 20Li yajchancʼoptaque ilocʼ xcholic li Lequil Aʼyeje; la xcholic batel ta buyuc noʼox banamilal. Te chiʼinbilic yuʼun li Cajvaltique, jech laj yacʼ vinajuc ti jaʼ scʼop la xcholique, yuʼun iʼacʼbat spasic sqʼuelubiltac stsatsal.]
11-17 YUʼUN JUNIO
KʼUSITIK KʼUPIL SBA TA VIVLIA | LUKAS 1
«Bikʼituk xkakʼ jbatik jech kʼuchaʼal bikʼit laj yakʼ sba li Mariae»
ia paj. 149 par. 12
«Cʼotcun ta smosov ti Cajvale»
12 Li kʼusitik laj yale tunem-o talel yuʼun yajtunel Dios avi ta sventa ti bikʼit yakʼoj sbae xchiʼuk ti lek snaʼ xchʼun mantale. Li Mariae xi laj yalbe li Gabriele: «Cʼotcun ta smosov ti Cajvale. Acʼo spas ta jtojol ti Dios jech cʼu chaʼal laj avale» (Lu 1:38, Ch). Li tsebal mosoiletike jaʼik li buchʼutik mas muʼyuk tsakbilik ta ventae; li xkuxlejale te oy ta skʼob li yajvale. Li Mariae jaʼ jech laj yaʼi sba ta stojolal li Yajval eke, li Jeovae. Li Mariae snaʼoj ti Jeovae tukʼ ta stojolal li buchʼutik tukʼ kʼusi ta spasike xchiʼuk snaʼoj ti ta x-akʼbat sbendision mi chakʼ persa ta spasel li tsatsal abtel taje, jech oxal lek chabibil laj yaʼi sba ta stojolal (Sl 18:25).
ia paj. 150, 151 par. 15, 16
«Cʼotcun ta smosov ti Cajvale»
15 Ti kʼusi la stakʼbe Isabel li Mariae te lek kʼejbil-o talel ta Vivlia (kʼelo Lukas 1:46-55). Jaʼ li sloʼil ti mas jal te tsakal ta Vivliae, xchiʼuk ep kʼusitik ta xalbutik ta sventa li xkuxlejale. Jech kʼuchaʼal liʼe, xvinaj ti jaʼ jun tseb ti snaʼ stoj ta vokole, taje jech chkiltik kʼalal la skʼupil kʼopta Jeova ta skoj ti akʼbat li jun mukʼta matanale, ti jaʼ ta xkʼot ta smeʼ li Mesiase. Li kʼusitik laj yale te ta xakʼ ta ilel ti toj mukʼ li xchʼunel yoʼontone, yuʼun jaʼ laj yalbe skʼoplal ti Jeovae ta xakʼ ta kʼexlal li buchʼutik jtoybaetike xchiʼuk li buchʼutik ep sjuʼelike, pe ta skolta li buchʼutik abol sbaike xchiʼuk li buchʼutik bikʼit ta xakʼ sbaik ti tskʼan chtunik ta stojolale. Jech xtok, li kʼusitik laj yale ta xakʼ ta ilel ti lek xojtikin li Skʼop Diose, yuʼun chapbil te van jtobuk ta velta ti laj yalbe skʼoplal li kʼusi ta xal li ta Tsʼibetik ta Hebreo Kʼope.
16 Lek jamal ta kʼelel ti Mariae nopem xaʼi snopbel skʼoplal li Skʼop Diose. Pe akʼo mi jech, maʼuk laj yal li kʼusi ta snop noʼox ta stuke, ta skoj ti bikʼit yakʼoj sbae jaʼ laj yakʼ kʼopojuk li Skʼop Diose. Li yol ti yakal ta xchʼi ta xchʼute jaʼ jech ta xakʼ ta ilel stalelal ta mas jelavel ek xchiʼuk xi ta xale: «Muc vuʼcun jcʼop ti liʼ ta xcacʼ ta chanele. Jaʼ scʼop li Bochʼo la stacun tale» (Jn 7:16). Kʼalal ta jchanubtastik li yan krixchanoetik, ¿mi jech ta xkakʼtik ta ilel ti ta jtsaktik ta venta li Skʼop Diose? O, ¿mi jaʼ lek ta xkaʼitik yakʼel ta chanel li kʼusitik ta jnop jtuktike? Li kʼusi la stakʼ li Mariae lek jamal chakʼ ta ilel ti kʼusi skʼan jpastike.
Jsaʼtik lek li kʼusitik kʼupil sba ta Vivliae
nwtsty li bu chalbe mas smelolal li Lu 1:76
Jeova: Li ta xchaʼvokʼal versikulo li ta albil kʼope, li Sakariase jaʼ te la slokʼes tal jutuk li kʼusi chal ta Isaías 40:3 xchiʼuk ta Malaquías 3:1 li kʼusi laj yale. Li ta versikuloetik liʼe, te chvinaj li sbi Dios li ta tsʼib ta evreo kʼop ta orijinale, ti te chvinaj li ta chanib letra ta evreoe (YHWH). Jaʼ yuʼun te laj yichʼ iktabel li sbi Dios li ta tekstoe akʼo mi oy voʼneal tsʼibetik ta griego ti jaʼ stunesojik Kýrios (Kajval).
Voʼot jbabe chajelav ta stojolal Jeova: Li Juan J-akʼ-ichʼvoʼe «jbabe [chjelav] ta stojolal Jeova» yuʼun jaʼ chkʼot ta prekursor o ta jbabe yuʼun li Jesuse, ti jaʼ jkʼopojel yuʼun li Stote xchiʼuk ti chtal ta sbie (Jn 5:43; 8:29; kʼelo li bu chalbe mas smelolal li sbi Jeova li ta versikuloe).
18-24 YUʼUN JUNIO
KʼUSITIK KʼUPIL SBA TA VIVLIA | LUKAS 2, 3
«Kerem tseb, ¿mi yakal chatsatsubtas ti kʼu yelan chavil aba xchiʼuk li Jeovae?»
nwtsty li bu chalbe mas smelolal li Lu 2:41
Li stot smeʼe nopem xaʼi: Akʼo mi muʼyuk bu chal Mantal ti akʼo xbatik ta kʼin Koltael ta Jerusalen li antsetike, pe li Mariae skotol jabil chbat xchiʼin li Josee (Éx 23:17; 34:23). Taje jaʼ skʼan xal ti persa chanavik ta talel batel te van 300 kilometrouk snamal xchiʼuk li yutsʼ yalal ti yantik ch-epaje.
nwtsty li bu chalbe mas smelolal li Lu 2:46, 47
Oy kʼusitik tsjakʼilan: Ta skoj ti toj labal sba laj yaʼiik li buchʼutik la xchikintaik li kʼusi laj yal Jesuse, chkakʼtik venta ti mu xkoʼolaj li kʼusitik la sjakʼ kʼuchaʼal tsjakʼ yan ololetike (Lu 2:47). Li jpʼel kʼop ta griego ti chichʼ jelubtasel kʼuchaʼal «oy kʼusitik tsjakʼilan» xie, ta junantik loʼile xuʼ jaʼ chalbe skʼoplal ti oy kʼusi chichʼ jakʼele xchiʼuk ti oy kʼusi tsjakʼik sutel kʼalaluk tstakʼike, jech kʼuchaʼal tspasik ta jun chapanobbaile (Mt 27:11; Mr 14:60, 61; 15:2, 4; Ech 5:27). Jech kʼuchaʼal chal j-al-loʼiletike, junantik jchanubtasvanejetik ta relijion ti mas ojtikinbilike te to chkomik ta templo kʼalal tsutsem xa ox li kʼinetik sventa xchanubtasvanik te ta junuk mukʼta yoyaltak temploe. Li krixchanoetike xuʼ xchotiik ta stsʼel yok jchanubtasvanejetik sventa xchikintaik li kʼusi chalike xchiʼuk ti oyuk kʼusi sjakʼbeike.
Labal sba chaʼiik: Ti kʼu yelan jelubtasbil li vervo ta griego ti chichʼ jelubtasel kʼuchaʼal «toj labal sba chaʼiik» xie, xuʼ van jaʼ skʼan xal ti jech-o chaʼiike.
nwtsty li bu chalbe mas smelolal li Lu 2:51, 52
Lek snaʼ xchʼunbe smantal li stot smeʼe: Xuʼ xichʼ alel xtok ti «laj yakʼ-o sba ta ventainel» o ti «la xchʼun-o mantale». Li vervo ta griego liʼe, chakʼ ta ilel ti kʼalal sut batel ta sna li Jesuse jech-o la xchʼunbe smantal li stot smeʼe, akʼo mi laj xa ox yakʼbe yil li jchanubtasvanejetik ta templo ti xojtikin lek li Skʼop Diose. Toj tsots skʼoplal ti kʼu yelan la xchʼun mantal li Jesuse, yuʼun skʼan xakʼ akʼo kʼotuk ta pasel li Smantal Moisese (Éx 20:12; Gal 4:4).
Jsaʼtik lek li kʼusitik kʼupil sba ta Vivliae
nwtsty li bu chalbe mas smelolal li Lu 2:14
Xchiʼuk junuk yoʼontonik li krixchanoetik ta sba balumil ti lek ilbilike: Junantik voʼneal tsʼibetike yichʼoj jpʼelantik kʼop ti xuʼ xichʼ jelubtasel kʼuchaʼal «xchiʼuk oyuk jun oʼontonal li ta balumile, lek ilbilik li krixchanoetike», taje jaʼ jech jelubtasbil ek li ta junantik Vivliaetike. Pe oy yan voʼneal tsʼibetik ti jech chal ti kʼu yelan jelubtasbil li ta Chʼul Tsʼibetik ta Mateo kʼalal ta Apokalipsise. Li kʼusi laj yal li anjele maʼuk skʼan xal ti lek chil Dios skotol li krixchanoetik ti kʼuk noʼox yelan li stalelalik xchiʼuk ti kʼusiuk noʼox tspasike. Moʼoj, li kʼusi skʼan xale jaʼ ti lek chil Dios li buchʼutik chakʼ xchʼunel yoʼontonik ta stojolale xchiʼuk ti xkʼotik ta yajchankʼoptak li Kristoe (kʼelo li bu chalbe mas smelolal li krixchanoetik [...] ti lek ilbilike ta sventa li versikulo liʼe).
Krixchanoetik [...] ti lek ilbilike: Li kʼusi chal liʼe te likem talel ta griego ti eudokía xie, xuʼ xichʼ jelubtasel xtok kʼuchaʼal «slekil yoʼnton», «lek chʼambil» xchiʼuk «kʼanbil». Jaʼ yuʼun li kʼusi laj yal li anjele maʼuk skʼan xal ti yuʼun lek chil skotol li krixchanoetik li Diose, jaʼ noʼox lek chil li buchʼutik chakʼ xchʼunel yoʼontonik ta stojolale xchiʼuk ti xkʼotik ta yajchankʼoptak Kristoe. Li jpʼel kʼop ta griego eudokía xie, jaʼ chalbe skʼoplal bakʼintik ti lek ch-ilvan o ti oy slekil yoʼonton li krixchanoetike (Ro 10:1; Flp 1:15), pe jaʼtik onoʼox mas chalbe skʼoplal ti lek ch-ilvan li Diose, li kʼusi lek chil stuke o ti lek chʼambilutik yuʼune (Mt 11:26; Lu 10:21; Ef 1:5, 9; Flp 2:13; 2Te 1:11). Li ta Septuaginta ta Salmo 51:18 [50:20, LXX], li jpʼel kʼop taje chichʼ tunesel sventa chichʼ albel skʼoplal ti «lek ch-ilvan» li Diose.
wp16.3 paj. 9 par. 1-3
¿Mi anaʼoj xa?
¿Buchʼu van stot li Josee?
Li Josee jaʼ jun karpintero ti te nakal ta Nazarete ti jaʼ li buchʼu la stsʼites Jesuse. ¿Buchʼu van stot li Josee? Li snitilulal Jesus ti chal ta Evanjelio yuʼun Mateoe, chal ti jaʼ la li Jakobe, pe li ta Lukase chal ti jaʼ la «xnichʼon Eli». ¿Kʼu yuʼun chib biiletik chal? (Lu 3:23; Mt 1:16).
Xi la stsʼiba li Mateoe: «Li xnichʼon Jakobe jaʼ li Jose». Li jpʼel kʼop ti laj yichʼ tunesel ta griegoe, jaʼ skʼan xal ti Jakobe jaʼ sbatsʼi nichʼon li Josee. Li Mateoe laj yalbe skʼoplal ti bu likem talel yutsʼ yalal li Josee. Li kʼusi laj yale jaʼ chakʼ ta ilel ti Josee jaʼ oy sderecho x-och ta ajvalil li ta ajvalilal tspas Davide xchiʼuk ti jaʼ te chkʼot ta stojolal li Jesuse, li stsʼitesbil nichʼone.
Yan li Lukase xi laj yale: «Jose, xnichʼon Eli». Li kʼusi laj yale xuʼ van xichʼ aʼibel smelolal ti «jaʼ niʼile». Jaʼ jechtik chal ek li Lukas 3:27. Te chal ti Sealtiele, jaʼ la «xnichʼon Neri», pe ta melele jaʼ xnichʼon li Jekoniase (1Cr 3:17; Mt 1:12). Yaʼeluke, li Sealtiele nupunem xchiʼuk stseb Neri, ti mu jnabetik sbi li tseb taje, jaʼ niʼil kʼotem li Sealtiele. Jaʼ yuʼun li Lukase chal ti yutsʼ yalal Jesuse jaʼ te lik talel «kʼuchaʼal jun krixchano», ta stojolal li Mariae (Ro 1:3). Jaʼ yuʼun li Vivliae, chalbutik ti ta chaʼvokʼ nitilulal lik talel li Jesuse, ti ep kʼusitik chakʼ jchantike.
25 YUʼUN JUNIO-1 YUʼUN JULIO
KʼUSITIK KʼUPIL SBA TA VIVLIA | LUKAS 4, 5
«Kuchuk kuʼuntik li prevaetik jech kʼuchaʼal kuch yuʼun li Jesuse»
w13 15/8 paj. 25 par. 8
Nopo lek ti kʼuyelan skʼan atalelale
8 Li Satanase jaʼ jech la sloʼla ox ta takixokol balumil li Jesuse. Ta skoj ti oy xa 40 kʼakʼal xchiʼuk 40 akʼobal ti muʼyuk xveʼ li Jesuse, albat yuʼun Satanás ti skʼan xveʼe. Xi albate: «Me ta melel voʼot xnichʼonot Diose, albo li ton liʼi acʼo cʼatajuc ta vaj» (Lu 4:1-3). Oy chaʼtos ti kʼusi xuʼ spas li Jesuse: june jaʼ ti spas skʼelobil juʼelal sventa smakʼlin sbae, li yane jaʼ ti mu spas jeche. Li Jesuse snaʼoj ti mu stakʼ stunes sjuʼel sventa tspas li kʼusi tskʼan stuke. Akʼo mi chviʼnaj tajek, jaʼ mas tsots skʼoplal laj yil ti kʼuyelan xil sba xchiʼuk Jeovae. Jaʼ yuʼun xi la stakʼe: «Jech tsʼibabil ta scʼop Dios: “Muc ta vajuc noʼox ta xcuxi li cristianoe. Jaʼ ta xcuxi ta sventa scotol li scʼop chlocʼ ta ye Diose”» (Mt 4:4).
w13 15/8 paj. 25 par. 10
Nopo lek ti kʼuyelan skʼan atalelale
10 ¿Kʼuxi la stunes Satanás ta stojolal Jesús «li cʼusi tscʼupin jsatique»? «Ta anil noʼox laj yacʼbe yil scotol li mucʼtic lumetic liʼ ta banamile. Jech laj yalbe: “Voʼot ta xcacʼbot scotol li svuʼelic, li slequilalic leʼ chaqʼuel batele[”].» (Lu 4:5, 6.) Melel onoʼox chaʼa, muʼyuk laj yil ta sat ta melel li Jesuse, naka noʼox akʼbat yil yuʼun Satanás ta snopben; yuʼun la snop ti labal xa sba chil li slekilal ajvaliletike. Vaʼun xi muʼyuk xkʼexlal laj yale: «Voʼot avuʼun scotol me chaquejan aba ta jtojole, me chavichʼun ta muqʼue» (Lu 4:7). Pe li Jesuse muʼyuk oy ta yoʼonton ta jyalel ti jechuk spas kʼuchaʼal tskʼan li Satanase. Jaʼ yuʼun xi la stakʼe: «Jech tsʼibabil ta scʼop Dios: “Jaʼ noʼox xavichʼic ta mucʼ stuc li Cajvaltique, jaʼ li Dios avuʼune, jaʼ noʼox xaquejan aba ta stojol”» (Lu 4:8).
nwtsty video ti muʼyuk yechʼomale
Ta jol templo
Li Satanase xuʼ van laj yikʼ batel ta melel Jesus ta «jol templo [o ti bu mas toyole]» xchiʼuk ti laj yalbe ti akʼo sten sba yalel tee, pe mu nabiluk bu stukʼil ta melel. Ta skoj ti xuʼ van jaʼ chalbe skʼoplal sjoylejal li sjol templo li jpʼel kʼop laj yichʼ tunesele, li Jesuse xuʼ van te vaʼal ta xchikin templo ta sureste (1) o ta yan xchikin li temploe. Ta buyuk noʼox jotukal xchikin templo oy li Jesuse cham jechuk ti lajuk sten sba yalele, jaʼ noʼox muʼyuk chcham jechuk mi chkoltaat yuʼun li Jeovae.
w13 15/8 paj. 26 par. 12
Nopo lek ti kʼuyelan skʼan atalelale
12 Pe mu xkoʼolaj xchiʼuk Eva li Jesuse, yuʼun toj lek ta chanbel ti bikʼit laj yakʼ sbae. Kʼelbat yoʼonton yuʼun Satanás yan velta li Jesuse, yuʼun tskʼan ox ti oy kʼusi spas ti labal chil li krixchanoetike xchiʼuk ti xakʼ ta preva li Jeovae. Pe mu jechuk la spas li Jesuse, yuʼun snaʼoj lek ti jaʼ svinajeb toybaile. Jaʼ yuʼun xi jamal laj yal ta anile: «Jech tsʼibabil noxtoc: “Mu me xaqʼuelbe yoʼnton li Cajvaltique, jaʼ li Dios avuʼune”» (kʼelo Lukas 4:9-12).
Jsaʼtik lek li kʼusitik kʼupil sba ta Vivliae
nwtsty li bu chalbe mas smelolal li Lu 4:17
Li balbalvun yuʼun j-alkʼop Isaiase: Li balbalvun yuʼun Isaias ti la staik ta Nab Muertoe yichʼoj 7.3 metro snatil xchiʼuk yichʼoj 17 ta lik pergamino ti tsʼakbilik xchiʼuk ti tsʼibabil 54 ta vokʼ tekstoetik ti lek xcholete. Xuʼ van jaʼ jech snatil ek li balbalvun laj yichʼ tunesel ta nail tsobobbail ta Nasarete. Li ta baʼyel sigloe, li livroetik ta Vivliae muʼyuk toʼox bu chʼakbilik ta kapitulo xchiʼuk ta versikulo, jaʼ yuʼun li Jesuse persa la saʼ stuk li loʼil ti tskʼan tskʼele. Pe la onoʼox sta ti bu tsʼibabile, taje chakʼ ta ilel ti xojtikin lek li Skʼop Diose.
nwtsty li bu chalbe mas smelolal li Lu 4:25
Oxib jabil xchiʼuk vakib u: Jech kʼuchaʼal chal 1 Reyes 18:1, li Eliase laj yal ti tstsuts li kʼepelal kʼalal mi «iʼechʼ xaʼox oxib jabile». Jaʼ yuʼun junantike chalik ti tskontrain la sba li kʼusi chal Baʼyel yuʼun Reyes xchiʼuk li kʼusi laj yal Jesuse. Akʼo mi jech, li kʼusi chal ta Tsʼibetik ta Evreo kʼope muʼyuk bu chakʼ ta aʼiel mi mu sta oxib jabil li kʼepelale. Kʼalal «iʼechʼ xaʼox oxib jabile» xie, jaʼ skʼan xal ti tsʼaki xa ox oxib jabil ti chlik yichʼ chapel kʼalal laj yalbe Acab li Elias ti chtal kʼepelale (1Re 17:1). Ta melel, jaʼo van laj yichʼ alel ta yorail kʼepelal li aʼyej taje, ti xuʼ van xjalij vakib ue, pe taje mas to ta vakib u jalij. Jech xtok, li kʼepelale muʼyuk bu tsuts ta ora noʼox kʼalal la xchiʼin ta loʼil Acab li Elias kʼalal «iʼechʼ xaʼox oxib jabile», yuʼun baʼyel xa onoʼox kʼot ta pasel ti yal tal kʼokʼ ta vinajel li ta vits Carmeloe (1Re 18:18-45). Jech oxal chaʼa, li kʼusi laj yal Jesus xchiʼuk li kʼusi laj yal xchaʼitsʼin ti te jtatik ta Santiago 5:17 muʼyuk bu tskontrain sba xchiʼuk li kʼusi chal 1 Reyes 18:1.