Ti bu laj yichʼ lokʼesel li stakʼobiltak li ta Jkuxlejaltik xchiʼuk Kabteltik sventa Dios, programa xchiʼuk bu chijtsʼibaj
5-11 YUʼUN JULIO
KʼUSITIK KʼUPIL SBA TA VIVLIA | DEUTERONOMIO 11, 12
«¿Kʼu yelan tskʼan Jeova ti akʼo xkichʼtik ta mukʼe?»
Jechuk-o xavamigoin li Jeovae
7 Skʼan xkakʼbetik yil Jeova ti jkʼanojtike. Xi laj yalbe yajchankʼoptak li Jesuse: «Skʼan xakʼan ta sjunul avoʼonton li Jeova Dios avuʼune, ta sjunul akuxlejal xchiʼuk ta sjunul anopben» (kʼelo Mateo 22:37). ¿Kʼusi skʼan xal taje?
8 ¿Mi bal noʼox ti chkaltik ti jkʼanojtik li Jeovae? Moʼoj, yuʼun mi jkʼanojtik Jeova ta sjunul koʼontontik, ta sjunul jkuxlejaltik xchiʼuk ta sjunul jnopbentike, chkakʼtik ta ilel ta skotol li kʼusitik ta jpastike (Mt 7:16-20). Li Vivliae chal ti ta jchʼunbetik smantaltak Jeova mi jkʼanojtike, ¿mi vokol ta pasel taje? Moʼoj, yuʼun muʼyuk vokol ta chʼunbel li smantaltak Jeovae (kʼelo 1 Juan 5:3).
Kichʼtik ta mukʼ li jsalontike
1 LI YAJTUNELTAK Diose oy onoʼox yavil yuʼunik ti bu ta xichʼik ta mukʼe. Jech kʼuchaʼal liʼe, li Abele laj van yakʼbe milbil matanal Jeova ta jun skajleb matanal (Je 4:3, 4). Li Noe, Abraan, Isaak, Jakob xchiʼuk Moisese la spasik skajleb matanaletik ek (Je 8:20; 12:7; 26:25; 35:1; Eks 17:15). Jech xtok, li Jeovae laj yalbe j-israeletik ti akʼo spasik jun axibal na o chʼulna pasbil ta nukul sventa te xichʼik ta mukʼe (Eks 25:8, Ch). Ta tsʼakale laj yal ti akʼo spasik jun templo o chʼulnae (1Re 8:27, 29). Kʼalal lokʼik xaʼox li ta Babiloniae, li j-israeletike lik stsob sbaik ta nail tsobobbailetik (Mr 6:2; Juan 18:20; Ech 15:21). Li baʼyel yajtsʼaklomtak Kristo eke te toʼox tstsob sbaik ta naetik (Ech 12:12; 1Ko 16:19). Li avie, li stestigoutik Jeovae ta jtsob jbatik ta Salonetik sventa Tsobobbail ti oy ta spʼejel Balumil sventa xkichʼtik ta mukʼ li Diose.
¿Kʼuxi xuʼ xachanbe stalelal Finees kʼalal chavil avokole?
Li kʼusitik ikʼot ta pasel yuʼun Fineese, jaʼ ta skoj ti baʼyel lek la snopbe skʼoplale, mu jechuk la spas kʼuchaʼal li kerem tsebetik ti mu snopik baʼyel li kʼusi tspasike. Ta melel oy lek spʼijil, taje te chvinaj kʼalal laj yaʼi ti la svaʼanik jun skajleb smoton Dios te ta tiʼ ukʼum Jordán li jvokʼ snitilulal Rubén, Gad xchiʼuk li oʼlol jchop snitilulal Manasese. Ta skoj taje ep j-israeletik la snopik ti la svalopatinik mantal li buchʼutik la svaʼanik skajleb smoton Diose, jech oxal, lik xaʼox xchapan sbaik sventa chbat smilik (Jos 22:11, 12).
Pe, ¿kʼusi la spas li Fineese? Pʼij laj yakʼ ta ilel stalelal yuʼun la stsob li bankilaletik ta Israele, vaʼun la sjakʼbe ta jujuntal kʼu yuʼun ti la spasik li skajleb matanale. Li bankilaletike laj yalik ti jaʼ noʼox sventa chakʼik ta ilel ti tukʼ «[chtunik] yuʼun Mucʼul Dios[e]». Koliyal ti jech la spas li Fineese, muʼyuk xa la smil sbaik (Jos 22:13-34).
Jsaʼtik lek li kʼusitik kʼupil sba ta Vivliae
Mu me xkakʼ jbatik ta yakel
5 Li Jeovae laj yalbe j-israeletik ti jel li xkuxlejalike. Vaʼun, laj yakʼbe jun pʼijubtasel ti muʼyuk te nitil skʼoplal yilel ta sventa li tsʼunolajele. Xi laj yale: «Pero qʼuelo abaic. Mu me xalajic ta loʼlael. Mu me xacomtsanic li Mucʼul Diose. Mu me jaʼuc xbat avichʼic ta mucʼ li yan diosetique. Mu me jaʼuc xaquejan abaic ta stojol» (Dt 11:16, 17). Li Jeovae, ¿kʼu yuʼun laj yalbe j-israeletik ti akʼo mu xichʼik ta mukʼ jecheʼ diosetik kʼalal jaʼo chalbe skʼoplal li tsʼunolajele?
6 Li Jeovae snaʼoj xa onoʼox ti oy van ta yoʼonton j-israeletik xchanbel kʼu yelan tstsʼunolajik li yan jteklumetik ti te nopol oyike. Li j-israeletike xuʼ van xchanbeik kʼuxi tstsʼunolajik li jkanaanetike yuʼun xtojobik lek li stukike. Jaʼ noʼoxe, oy kʼusi vokol un, yuʼun nitil skʼoplal ta jun jecheʼ dios li kʼusi tspasike, xchʼunojik ti jaʼ yajval vinajel li Baale xchiʼuk ti jaʼ chakʼ talel li voʼe. Pe li Jeovae mu skʼan ti xlajik ta loʼlael li j-israeletik ta skoj li kʼusi jecheʼ xchʼunojike. Akʼo mi jech, ep ta velta laj yichʼik ta mukʼ Baal li j-israeletike (Nu 25:3, 5; Jue 2:13; 1Re 18:18). ¿Kʼuxi la sloʼla j-israeletik li Satanase? Jkʼeltik batel.
12-18 YUʼUN JULIO
KʼUSITIK KʼUPIL SBA TA VIVLIA | DEUTERONOMIO 13-15
«Li Smantal Jeovae chakʼ ta ilel ti oy ta yoʼonton li buchʼutik abol sbaike»
Jaʼ jrextotik li Jeovae
5 Yaʼeluk li Smantal Moisese, chalbe skotol utsʼ alaliletik ti akʼo xchʼakik yan li jujun ta lajlajuneb kʼusi oy yuʼunike, taje jaʼ sventa chtun yuʼun stukik xchiʼuk sventa li tsobajeletik ta jujun jabile (Dt 14:22-27). Pe oy to yan stu li diesmo taje. Li j-israeletike jujun vukub jabil oy jun jabil ti muʼyuk chabtelan li yosilike. Li ta slajebaltik xa yoxibal jabil xchiʼuk li ta svakibale, li diesmo taje jaʼ tstunesik sventa tskoltaik li buchʼutik abol sbaik xchiʼuk jlevietike. ¿Kʼu yuʼun la stabeik sbalil ek li jlevietike? Yuʼun «muʼyuc yichʼoj yosili[k]» li ta Israele (Dt 14:28, 29).
it-1 paj. 148 par. 9
Li ta jujun vukvuk jabile
Li jabil taje laj yichʼ ojtikinel kʼuchaʼal «li sjabilal kolebale [hasch·schemit·táh]» (Dt 15:9; 31:10). Li ta jabil taje, muʼyuk kʼusi tstsʼunik li ta yosilike, vaʼun jaʼ jech chakʼbeik xkux o chkol yuʼunik (Eks 23:11). Jech xtok, li ta jabil taje, kolem chkomik li buchʼutik oy yile. Jaʼ jun «kolebal sventa Jeova». Junantike chalik ti maʼuk te chchʼay-o ta j-echʼel li ilele, moʼoj, yuʼun jaʼ skʼan xal ti muʼyuk tsujik li xchiʼilik ta ebreoal sventa stoj li yile ta skoj ti muʼyuk kʼusi stsʼunoj li jabil taje. Pe xuʼ sujik li jun jyanlum sventa stoj li yile (Dt 15:1-3). Junantik jchanubtasvanejetik yuʼun judaetike chalik ti mi oy buchʼu la xkʼex takʼin sventa skolta li yermanoe, te me chchʼay-o skʼoplal li yile, pe muʼyuk me te chchʼay-o skʼoplal yil li buchʼu chkʼex takʼin sventa spʼolmale. Jech xtok, chalik ti ta baʼyel siglo kʼalal talem xa ox Jesuse, li Hillel oy kʼusi la slikesbe skʼoplal sventa xuʼ xbat ta snail chapanobbail li buchʼu yakʼoj ta kʼexel stakʼine xchiʼuk ti xuʼ xal ti muʼyuk chchʼay-o skʼoplal li ilile (The Pentateuch and Haftorahs, jaʼ la stsʼiba J. Hertz, Londres, 1972, paj. 811, 812).
it-1 paj. 831 par. 8
Mosoil
Li mantal akʼbil sventa li mosoil xchiʼuk yajvale. Ti kʼu yelan tsmosoinik junuk jyanlum o junuk jchʼom osil li j-israeletike jelel kʼalal jaʼ tsmosoinik li xchiʼilik ta israelale. Mi maʼuk j-ebreo vinik li buchʼu yichʼoj mosoinele, skʼan xtun-o ta stojolal li yajvale xchiʼuk xuʼ te xkom ta xrexto li xnichʼon yajvale, jaʼ xkaltik, ti xuʼ smosoinat eke (Le 25:44-46). Pe mi jaʼ j-ebreo vinik li buchʼu yichʼoj mosoinele, skʼan xichʼ koltael batel li ta svukubal jabile o mi kʼot li Sjabilal Kolebale. Ti kʼu sjalil chichʼ mosoinel li jun j-ebreo vinike skʼan jech xichʼ ilel kʼuchaʼal jun vinikil ti chichʼ tojele (Eks 21:2; Le 25:10; Dt 15:12). Mi chchon sba ta stojolal junuk jyanlum o junuk jchʼom osil li jun j-ebreo vinike, oy-o me sderecho sventa xichʼ chaʼmanel kʼalal xchonoj xa ox sbae. Xuʼ xchaʼmanat yuʼun li buchʼu oy sderecho jech tspase o xuʼ xchaʼman sba lokʼel stuk. Ti kʼu yepal stojol chichʼ-o chaʼmanele jaʼ chichʼ tsakel ta venta ti kʼu to sjalil skʼan li Sjabilal Kolebale o ti kʼu to sjalil skʼan sta li svukubal jabile (Le 25:47-52; Dt 15:12). Kʼalal chichʼ koltael lokʼel li jun j-ebreo vinike, skʼan oyuk kʼusi x-akʼbat yuʼun li yajval sventa oyuk kʼusi x-ayan yuʼune (Dt 15:13-15). Mi nupunem xa ox li jun vinik kʼalal ch-och ta mosoile, jmoj chkolik lokʼel xchiʼuk li yajnile. Pe mi jaʼ akʼbat yajnil yuʼun li yajvale (yikʼaluk van jaʼ jun jyanlum ants ti muʼyuk sderecho sventa xkol li ta svukubal jabile), stuk chlokʼ batel. Li yajnil xchiʼuk xnichʼnabe te chtunik-o ta stojolal li yajvale. Li j-ebreo vinike xuʼ xal mi te tskʼan chtun-o ta stojolal li yajvale. Mi jeche, ta xichʼ jombel xchikin ta jichʼil takʼin sventa xakʼ ta ilel ti te chtun-o ti kʼu sjalil kuxule (Eks 21:2-6; Dt 15:16, 17).
Jsaʼtik lek li kʼusitik kʼupil sba ta Vivliae
w06 1/4 paj. 31
Li kʼusitik tsjakʼ jkʼelvunetike
¿Kʼusi chakʼ jchantik Eksodo 23:19 ti xi chale: «Mu me xalakan ta yaʼlel xchuʼ smeʼ li chʼiom tentsune»?
Oxib velta chvinaj ta Vivlia li mantal liʼe xchiʼuk tskoltautik sventa xkaʼibetik smelolal ti tukʼ li Jeovae xchiʼuk ti oy xkʼuxul yoʼontone. Jech xtok, chakʼ kiltik ti spʼajoj li yichʼel ta mukʼ li jecheʼ diosetike (Eks 34:26; Dt 14:21).
Mu jechuk laj yal Jeova ti ta xichʼ lakanel ta yaʼlel xchuʼ smeʼ li jkot chʼiom tentsun o yan chonbolome. Yuʼun li yaʼlel xchuʼ jkot chonbolome jaʼ sventa smakʼlintas-o li yole xchiʼuk ti xchʼi-o yuʼune. Jaʼ yuʼun chaʼa, mi chichʼ lakanel ta yaʼlel xchuʼ smeʼ li jkot uni chonbolome, xkoʼolaj ti jech ta jpastik kʼuchaʼal xi laj yal jun pʼijil vinike: «Muʼyuk chichʼ tsakel ta venta li kʼusi oy ta yoʼonton Dios ta sventa li jkot chonbolom xchiʼuk yole».
Oy buchʼutik chalik xtok ti jech toʼox nopem xaʼiik spasel li buchʼutik chichʼik ta mukʼ jecheʼ diosetik sventa xtal voʼe. Mi jaʼ jech taje, li mantal akʼbatik yuʼun Jeova li j-israeletike jaʼ chkoltaatik sventa mu spasik li kʼusitik chopol nopem xaʼiik spasel ta srelijionik li jyanlumetike xchiʼuk ti muʼyuk sbalile. Li Jeovae jamal onoʼox laj yal ti mu me spasik li kʼusi nopem xaʼiik spasel li jyanlumetike (Le 20:23).
Ta slajeb une, li mantal taje chakʼ kiltik ti toj ep xkʼuxul yoʼonton li Jeovae. Oy yan smantaltak Jeova ti chal ti mu stakʼ xichʼ ilbajinel li chonbolometike xchiʼuk mu xakʼ ti oyuk kʼusi xichʼ pasbel ti mu staleluk jeche. Jech kʼuchaʼal liʼe, mu stakʼ xichʼ milel jkot uni chonbolom mi mu to sta vukub kʼakʼal xchiʼinoj li smeʼe, mu stakʼ jmoj xichʼik milel li jkot chonbolom xchiʼuk yole xchiʼuk mi oy laj yichʼ tael junuk tas mut ti oy sneneʼ mutal o stone, mu stakʼ jmoj xichʼ tsakel batel xchiʼuk li meʼ mute (Le 22:27, 28; Dt 22:6, 7).
Jamal xvinaj ti maʼuk noʼox tsatsal mantaletik li Mantal akʼbat Moises o ti jaʼ noʼox chal li kʼusitik mu stakʼ spasike. Yuʼun jaʼ chakʼ kiltik ti kʼu yelan skʼan jpas jtalelaltike, vaʼun jaʼ jech chkakʼtik ta ilel ti toj lek stalelal li Jeovae (Sl 19:7-11).
19-25 YUʼUN JULIO
KʼUSITIK KʼUPIL SBA TA VIVLIA | DEUTERONOMIO 16-18
«Li kʼusi skʼan tsakel ta venta yoʼ tukʼuk xijchapanvane»
it-1 paj. 454 par. 2
Tupʼem satik
Kʼalal tupʼem satik xie, jaʼ skʼan xal ti muʼyuk tukʼ chchapanvanike. Li ta Mantaletike ep ta velta chal ti muʼyuk lek li buchʼu chchon sba ta takʼine, ti tstsak matanale o ti chtʼujvanike, mi jech tspasike, li jchapanvanejetike muʼyuk xa lek tukʼ chchapanvanik, yuʼun «li chonbail ta takʼine tspas yuʼun ta maʼsat li buchʼu lek xil osile» (Eks 23:8). Jech xtok, «tspas yuʼun ta maʼsat li buchʼu pʼije» (Dt 16:19). Akʼo mi lek xtojob xchiʼuk lek pʼij li jchapanvaneje, xuʼ me mu xa xakʼ venta kʼusi tspas ta skoj li matanal ch-akʼbate. Pe li smantal Diose chal ti tstupʼ jsatik li matanal chkichʼtik akʼbele xchiʼuk xuʼ sjel ti kʼu yelan chkaʼi jbatike, yuʼun xi chale: «Mu me xkʼuxubaj ta avoʼonton li povre ta skoj noʼox ti povree o ti jaʼ xa lek chavil ti buchʼu jkʼuleje» (Le 19:15). Jaʼ yuʼun, li jchapanvaneje skʼan lek xchapan li jkʼuleje, yuʼun muʼyuk lek ti tskolta ta skoj noʼox ti lek x-ile yuʼun li krixchanoetike (Eks 23:2, 3).
it-2 paj. 507 par. 9
Numero
Chib. Ep ta velta chvinaj ta Vivlia li numero 2 kʼalal jaʼ chalbeik skʼoplal li kʼusi chichʼ chapanele. Kʼalal jmoj kʼusi chalik li chaʼvoʼ testigoetike, mas jamal xvinaj ti melel li kʼusi kʼot ta pasele. Skʼan chaʼvoʼ o bateltike oxvoʼ testigo kʼalal oy kʼusi ta xichʼ chapanele. Li taje jech-o ta xichʼ pasel li ta tsobobbaile (Dt 17:6; 19:15; Mt 18:16; 2Ko 13:1; 1Ti 5:19; Ebr 10:28). Jaʼ jech la spas Dios ek kʼalal laj yakʼ ta naʼel ti jaʼ tskolta krixchanoetik li Xnichʼone. Xi laj yal li Jesuse: «Xi tsʼibabil xtok li ta Mantal avuʼunike: ‹Melel me chkʼot mi koʼol skʼopik li chaʼvoʼ testigoe›. Voʼon chkalbe jba jkʼoplal jtuk xchiʼuk chalbun jkʼoplal ek li Totil ti la stakun tale» (Jn 8:17, 18).
it-2 paj. 892 par. 4
Pale
Li paleetike jaʼ mas toʼox sbainojik xchapbel smelolal li Smantal Diose xchiʼuk yichʼoj tsots yabtelik kʼalal chichʼik chapanel li j-israeletike. Li ta lumetik bu sbainojik skʼelele, tskoltaik li jchapanvanejetik kʼalal oy kʼusi vokol chaʼiik ta chapanele (Dt 17:8, 9). Mi laj yichʼ tael junuk anima ti mu stakʼ naʼel buchʼu la smile, li paleetike skʼan xbat xchiʼinik li moletik yoʼ oyuk kʼusitik spasik sventa mu xkom ta sbaik xchʼichʼel li buchʼu chame (Dt 21:1, 2, 5). Mi tstsak ta itʼixal yajnil li jun vinike xchiʼuk mi tsnop ti mukul satiate, skʼan xikʼ batel ta stojolal li palee. Vaʼun, li palee jaʼ jech tspas kʼuchaʼal chal li smantalile. Ti jaʼ te chakʼ ta ilel stuk Jeova mi oy smul li antse o mi muʼyuk (Nu 5:11-31). Mu ventauk li kʼusi chichʼ chapanele, skʼan xichʼ chʼunel li kʼusi chal li paleetik o li jchapanvanejetike. Li buchʼu muʼyuk tstsak ta venta o yolbaj muʼyuk chchʼune ta xichʼ milel (Nu 15:30; Dt 17:10-13).
Jsaʼtik lek li kʼusitik kʼupil sba ta Vivliae
it-1 paj. 900 par. 7
Chichʼ lokʼesel
Kʼalal oy chaʼvoʼ o mi oxvoʼ testigo ti chalik ti tsots la spas smul li jun krixchanoe, ta xichʼ milel (Dt 19:15). Li testigoetik taje jaʼ baʼyel chakʼ skʼobik sventa smilik li buchʼu la spas smule (Dt 17:7). Kʼalal jech tspasike, chakʼik ta ilel ti oy ta yoʼontonik xchʼunbel li Smantal Diose xchiʼuk ti muuk x-och mulil li ta jteklum Israele. Jech xtok, jaʼ chpʼijubtasatik sventa mu jecheʼuk noʼox stikʼik mulil o ti anil noʼox tsnopik li kʼusi chalike.
26 YUʼUN JULIO- 1 YUʼUN AGOSTO
KʼUSITIK KʼUPIL SBA TA VIVLIA | DEUTERONOMIO 19-21
«Toj ep sbalil chil jkuxlejaltik li Jeovae»
Jchanbetik stukʼil xchiʼuk xkʼuxul yoʼonton li Jeovae
4 Li Jeovae la skʼel kʼuxi xuʼ anil xkʼotik li ta vakib jteklumetik sventa nakʼobbaile. Jaʼ yuʼun laj yakʼ ti oyuk oxib lumetik sventa nakʼobbail ta jujot stiʼil li ukʼum Jordane. Koliyal taje xuʼ anil noʼox xchiʼuk mu vokoluk chkʼot li buchʼu milvane (Nu 35:11-14). Jaʼ yuʼun, li j-israeletike skʼan lek xchʼubaik li sbelel jteklumetik taje (Dt 19:3). Maʼuk noʼox, yuʼun li judaetike nopem xaʼiik chakʼik letreroetik yoʼ snaʼik bu xuʼ chbat snakʼ sba li buchʼu milvane. Koliyal taje, li jmilvaneje muʼyuk chbat snakʼ sba ta yan lum ti bu xuʼ xlik yichʼ ta mukʼ li jecheʼ diosetike.
Jchanbetik stukʼil xchiʼuk xkʼuxul yoʼonton li Jeovae
9 Jun srasonal ti kʼu yuʼun laj yichʼ akʼel li lumetik sventa nakʼobbaile, jaʼ sventa mu xkom ta sbaik li xchʼichʼel jun krixchanoe (Dt 19:10). Li Jeovae skʼanoj tajek li kuxlejale, jaʼ yuʼun spʼajoj «li bochʼo tsmil xchiʼil ti muʼyuc smule» (Pr 6:16, 17). Ta skoj ti tukʼ xchiʼuk chʼul li Diose, jaʼ jun tsatsal mulil chil mi oy buchʼu tsmil junuk krixchano akʼo mi mu yolbajuk jech la spas. Akʼo mi jech, xuʼ xichʼ kʼuxubinel, pe skʼan xalbe li bankilaletik li kʼusi kʼot ta pasele. Mi laj yakʼik venta ti mu yolbajuk la spase, te chnaki li ta lum sventa nakʼobbaile jaʼ to mi cham li bankilal palee. Taje jaʼ skʼan xal ti xuʼ van te xkom sjunul xkuxlejale. Ti jech laj yakʼ lumetik sventa nakʼobbail li Jeovae, jaʼ sventa xakʼik venta j-israeletik ti chʼul li kuxlejale. Yoʼ stojbeik ta vokol li Buchʼu laj yakʼ li xkuxlejale, skʼan skʼelik lek li kʼusitik tspasik yoʼ mu xakʼik ta vokol li xkuxlejal yantike.
it-2 paj. 930 par. 8
Chʼichʼ
Li Diose la spas krixchanoetik sventa skʼupin li xkuxlejalike. Jaʼ yuʼun, mi oy buchʼu la smil xchiʼile, oy smul chkom ta sat Dios. Li Diose xi onoʼox laj yalbe li Kain kʼalal milvane: «Li xchʼichʼel avitsʼine te x-avet ta lumtik tskʼanbun vokol» (Je 4:10). Jech xtok, jmilvanej chkʼot li buchʼu tspʼaj yermano ti tskʼan xa ti chamemuke, ti oy kʼusi tspukbe skʼoplal ti mu meleluke o ti tsvaʼan sba ta testigo, pe ti jaʼ noʼox tsjut mulil ti xuʼ xakʼbe-o ta vokol xkuxlejal li xchiʼile (Le 19:16; Dt 19:18-21; 1Jn 3:15).
Jsaʼtik lek li kʼusitik kʼupil sba ta Vivliae
it-2 paj. 1157 par. 8
Ti kʼu yelan chchapanvanike
Li buchʼutik chchapanvanik ta jujun lume te oyik li ta yochebal jteklume (Dt 16:18; 21:19; 22:15, 24; 25:7; Rut 4:1). Lek jamal li yochebal jteklume. Jaʼ te tstsob sbaik li jteklum kʼalal chichʼ aptael li Smantal Diose xchiʼuk jaʼ te chichʼ alel mi oy kʼusi kʼot ta nopele (Ne 8:1-3). Kʼalal oy kʼusi tskʼelbeik skʼoplal o mi oy buchʼu chchon yosil o yan kʼusitike, mu vokoluk tsta stestigoik ta skoj ti xlokʼ x-och noʼox krixchanoetik li ta yochebal jteklume. Jech xtok, ta skoj ti ta yeloval krixchanoetik chchapanvanik li jchapanvanejetike, jaʼ chkoltaatik sventa skʼelbeik lek skʼoplal xchiʼuk ti tukʼuk li kʼusi tspasik xchiʼuk li kʼusi chkʼot ta nopel yuʼunike. Li jchapanvanejetike oy lek yavilik li ta yochebal jteklum ti bu xuʼ spas yabtelik kʼalal chchapanvanike (Job 29:7). Li Samuele tun ta «jchapanvanej yuʼun Israel» ta sjunul Betel, Guilgal, Mispa xchiʼuk li ta slumal ti Rama sbie (1Sa 7:16, 17).
2-8 YUʼUN AGOSTO
KʼUSITIK KʼUPIL SBA TA VIVLIA | DEUTERONOMIO 22, 23
«Li Smantal Jeovae chak’ ta ilel ti chkʼuxubin li chonbolometike»
it-1 paj. 428 par. 2
Ikatsil
Li ta voʼnee, jaʼ toʼox chakʼbeik xkuch ikatsil li chonbolometike. Li j-israeletike laj yichʼik albel ti skʼan skoltaik ta syalesbel yikats li svuro li buchʼu chpʼajatik mi laj yakʼik venta ti te netʼel kom ta yikatse (Eks 23:5).
it-1 paj. 673 par. 1
Slivroal Deuteronomio
Skʼan xichʼ tsakel ta venta li chonbolometike. Kʼun ta tsakel li jkot meʼ mut ti oy yole, yuʼun te chchabian-o li ta stase. Jaʼ yuʼun, albil ta jamal ti mu stakʼ stsakik batele. Xuʼ stsakik batel li yoltake, pe li meʼ mute skʼan skoltaik batel sventa xil mas yoltak (Dt 22:6, 7). Li jun j-abtel ta osile albil ti mu stakʼ jmoj xakʼ slokik lum li jkot vakax xchiʼuk li jkot vuroe, yuʼun jaʼ mas chil svokol ta abtel li bu mas jutuk yipe (Dt 22:10). Xchiʼuk mu stakʼ xakʼbeik svosal li tot vakax kʼalal jaʼo chpechʼilan ta tekʼel li trigo, yuʼun mi jech laj yichʼ pasbele, jecheʼ chakʼ svokol ta stael li trigoe xchiʼuk ta xil viʼnal (Dt 25:4).
«Mu me xapasik ta jun»
JECH kʼuchaʼal xvinaj li ta lokʼole, li jkot kameyo xchiʼuk li jkot vakaxe vokol chaʼiik yilel ti jmoj yakal slokik lume. Ch-akʼbat-o svokolik li kʼatlom teʼ skuchojike ta skoj ti mu koʼoluk smukʼtikilik xchiʼuk yipalike. Li Diose kʼux ta yoʼonton li chonbolometik ti ch-abtejik ta osiltike, jaʼ yuʼun xi laj yalbe li j-israeletike: «Mu me jmojuk xavakʼ slokik lum li jkot vakax xchiʼuk li jkot vuroe» (Dt 22:10). Jaʼ yuʼun, skʼan ti mu jmojuk xakʼik slok lum li jkot vakax xchiʼuk li jkot kameyoe.
Li j-abtel ta osiltike muʼyuk onoʼox chakʼbe svokol li xchonbolomtake. Pe mi muʼyuk chaʼkot xvakax sventa jmojuk xkuchik li jtel kʼatlom teʼe, tstunes yan chonbolometik. Yileluke, jaʼ jech la spas li j-abtel ta osil ti kuxi ta sjabilaltik 1800 ti te xvinaj li ta lokʼole. Ta skoj ti jelajtik yalal xchiʼuk smukʼul li chaʼkot chonbolome, li jkot chonbolom ti mas kʼun yipale chakʼ persa sventa stabe yok li jkote xchiʼuk li jkot chonbolom ti mas tsots yipe mas ol li yikats chkuche.
Jsaʼtik lek li kʼusitik kʼupil sba ta Vivliae
it-1 paj. 669 par. 7
Ilil, buchʼu oy yil
Li jun ilile jaʼ li kʼusi persa skʼan tojel o sutesel jech kʼuchaʼal takʼin o yan kʼusitike. Ti kʼu yuʼun ch-ayan yilik li j-israeletike jaʼ ta skoj ti chlaj stakʼinike. Toj chopol kʼalal ch-och ta ilil li jun j-israele, yuʼun jaʼ chmosoinat yuʼun li buchʼu ch-akʼbat ta chʼome (Pr 22:7). Jaʼ yuʼun, laj yichʼik albel li steklumal Dios ti oyuk slekil yoʼontonik kʼalal oy kʼusi chakʼbeik xchʼamun li xchiʼilik ta israelale xchiʼuk ti mu skʼanbeik sjole (Eks 22:25; Dt 15:7, 8; Sl 37:26; 112:5). Pe xuʼ skʼanbeik sjol li kʼusi chakʼbeik xchʼamun li jyanlumetike (Dt 23:20). Li buchʼutik chchanbeik skʼoplale chalik ti jaʼ noʼox tskʼanbeik sjol li kʼusi chichʼ chʼamunel mi jaʼ sventa spʼolmalike, pe muʼyuk chichʼ kʼanbel sjol li buchʼutik oy kʼusi chchʼamunik ta skoj ti chtun tajek yuʼunike. Jutuk mu skotoluk veltae, oy noʼox kʼuk sjalil chkʼotik ta Israel li jyanlumetike xchiʼuk jaʼtik noʼox chkʼotik ta pʼolmal. Jaʼ yuʼun, sta-o ti xichʼik kʼanbel sjol li kʼusi chchʼamunike. Jech xtok, li stukike ta onoʼox skʼanbeik sjol li kʼusi chakʼik ta chʼamunele.
9-15 YUʼUN AGOSTO
KʼUSITIK KʼUPIL SBA TA VIVLIA | DEUTERONOMIO 24-26
«Li Smantal Jeovae chakʼ ta ilel ti skʼanojan li antsetike»
it-2 paj. 432 par. 1
Ants
Li mantaletik sventa soltaroale tstabeik sbalil li jun nupultsʼakale, yuʼun chal ti mu xuʼ xbat ta paskʼop li jun vinik ti jaʼ to nupuneme jaʼ to mi jelav jun jabile. Kʼalal jech chichʼ pasele, xuʼ xil jun yalab xnichʼnabik ti bal to xaʼi chpatbat yoʼonton li ajnilal kʼalal chʼabal te oy li smalale o mas to mi te cham li ta paskʼope (Dt 20:7; 24:5).
it-2 paj. 792 par. 6
Kʼuxkʼultael
Jaʼ xkʼuxubinelik li buchʼutik abol sbaike. Jaʼ te chakʼik ta ilel xtok ti snaʼ xtʼolbijike, ti oy ta yoʼontonik li yantike xchiʼuk ti spatoj yoʼontonik ta stojolal Jeovae, pe maʼuk ti tspasik-o ta chʼaje. Taje tsjambe smelolal ti xi laj yal Davide: «Muʼyuk bu kiloj-o ti iktabil komel li buchʼu tukʼe mi jaʼuk ti xvokoletik xa ta skʼanel veʼlil li xnichʼnabe» (Sl 37:25). Kʼalal jech chichʼ pasel kʼuchaʼal chal li mantal taje, muʼyuk chil svokolik ta viʼnal li buchʼutik tsots abtejike ti te kapal skʼoplal li buchʼutik abol sbaike xchiʼuk muʼyuk bu xvokoletik ta skʼanel veʼlil xchiʼuk li xnichʼnabtake.
¿Mi anaʼoj xa?
Li ta voʼnee, mi cham junuk j-israel ti muʼyuk xkom junuk skereme, li xchiʼil ta vokʼele jaʼ chikʼbe li yajnil sventa x-ayan junuk xnichʼone. Vaʼun, muʼyuk chchʼay sbi li xchiʼil ta vokʼel ti chame (Je 38:8). Ta mas tsʼakale, laj yichʼ tikʼel li ta Mantal laj yichʼ akʼbel Moisese, te chal ti skʼan xikʼbeik yajnil li xchiʼilik ta vokʼel kʼalal mi chame (Dt 25:5, 6). Mi muʼyuk xa kuxul yan xchiʼiltak ta vokʼel li buchʼu chame, skʼan jaʼ x-ikʼbat yajnil yuʼun li yan yutsʼ yalaltake. Taje jaʼ jech kʼot ta stojolal li Boas ti te chalbe sloʼilal li ta slivroal Rute (Rut 1:3, 4; 2:19, 20; 4:1-6).
Li ta Markos 12:20 kʼalal ta 22, chal ti oy jlom jsaduseoetike laj yalbeik skʼoplal ti kʼu yelan chikʼbeik yajnil kʼalal chcham li jun xchiʼilik ta vokʼele. Taje chakʼ kiltik ti jech-o nopem xaʼiik spasel kʼalal tal ta balumil li Jesuse. ¿Kʼu yuʼun ti jech toʼox tspasike? Li j-al-loʼil Flavio Josefo ti kuxi ta baʼyel sigloe laj yal ti maʼuk noʼox sventa mu xchʼay ta be sbi li buchʼu chame, yuʼun jaʼ sventa mu xchʼay xtok li kʼusitik x-ayan yuʼun li yutsʼ yalale xchiʼuk jaʼ sventa xichʼ chabiel li ants ti cham smalale. Li ta skʼakʼalil j-israeletike, li antse mu xuʼ xichʼ komel li kʼusitik x-ayan yuʼun li anima smalale. Pe mi laj yil skeremik xchiʼuk li xchiʼil ta vokʼel li anima smalale, jaʼ xuʼ xichʼ komel li rextoile.
Jsaʼtik lek li kʼusitik kʼupil sba ta Vivliae
¿Kʼuxi laj yakʼ ta ilel kʼanelal xchiʼuk tukʼilal ta voʼneal Israel li Jeovae?
6 Li Jeovae skʼeloj lek kʼu yelan chichʼ sbaik ta mukʼ li nupultsʼakaletike. Li ta voʼneal Israele oy ta yoʼonton ti xichʼik kʼuxubinel li antsetike. Li vinik ti chkʼuxubin yajnile xchiʼuk ti muʼyuk chtuchʼ snupunel ta jsetʼ juteb noʼoxe, jamal chakʼ ta ilel ti yichʼoj ta mukʼ li Mantaletike (Dt 24:1-4; Mt 19:3, 8). Pe mi oy lek srasonal ti kʼu yuʼun chtuchʼ li snupunelike, skʼan slokʼesbeik lek svunal ti chakʼ iluk ti maʼuk xa yajnile. Taje jaʼ sventa mu snopik ti mulivaje. Jech xtok, kʼalal mu to chakʼbe yajnil li svunale, li malalile skʼan skʼopon li bankilaletik ta jteklume. Jaʼ jech xuʼ xkoltaatik yuʼun bankilaletik sventa mu xtuchʼ li snupunelike. Mu skotoluk velta ti oy kʼusi tspas Jeova sventa mu xtuchʼ li snupunelike, akʼo mi jech, chilbe xkʼuxul svokol li buchʼu jech tsnuptane (Mal 2:13-16).
16-22 YUʼUN AGOSTO
KʼUSITIK KʼUPIL SBA TA VIVLIA | DEUTERONOMIO 27, 28
«Skotol li bendision liʼe chtal snupotik ta be»
Chakʼbutik bendision li Ajvalil ti beiltasbil ta chʼul espiritue
18 Ta melel, kʼalal ta jtsakbetik lek ta mukʼ li sKʼop Jeovae xchiʼuk li veʼlil ta mantal chakʼbutike jaʼ me jech ta jchʼunbetik li kʼusi chalbutike (Mt 24:45). Taje jaʼ skʼan xal ti skʼan jchʼunbetik smantal Dios xchiʼuk xNichʼone. Xi pʼijubtasvan li Jesuse: «Oy ep bochʼotic jech ta xalic: “Cajval, Cajval”, xiyuticun, pero mu scotoluc ch-ochic yoʼ bu chventainvan li Diose. Jaʼ noʼox ch-ochic li bochʼotic tspasic cʼusi tscʼan yoʼnton li Jtot te oy ta vinajele» (Mt 7:21). Kʼalal ta jchʼunbetik smantal Diose jaʼ me skʼan xal xtok ti ta slekil koʼontontik ta jchʼunbetik smantal li s-organisasione: li stsobobbail melel yajtsʼaklom Cristoe, ti te «laj yakʼ krixchanoetik kʼuchaʼal matanaletik» li Diose, jaʼ xkaltik, li buchʼutik biiltasbil ta moletike (Ef 4:8, NM).
w01 15/9 paj. 10 par. 2
¿Mi chtal van snupotik ta be li sbendision Jeovae?
2 Kʼalal xi chal ta Deuteronomio 28:2 «jech-o chachikintabe» xi ta ebreo kʼope, jaʼ skʼan xal ti jechuk-o xichʼ pasulanele. Li yajtuneltak Jeovae skʼan ti skotoluk ora chchikintabeik o chchʼunbeik li kʼusi chal Jeovae. Maʼuk ti junchib noʼox velta jech tspasike. Vaʼun ch-akʼbatik bendision. Kʼalal «chtal snupot ta be» xi li ta ebreo kʼope, jaʼ jech chalik ta sventa li nutsole ti jaʼ skʼan xal «chkʼot» o «tstae».
Kakʼbetik yipal saʼel sbendision Jeova
4 ¿Kʼu yelan skʼan ox xchʼunbeik smantal Dios li j-israeletike? Li sMantal Diose chakʼ kiltik ti skʼan «ta xcuxetel [y]oʼntonic» chtunike, yuʼun mi moʼoje, muʼyuk lek ch-ilatik (kʼelo Deuteronomio 28:45-47). Ta melel, li Jeovae mu sta-o ti sujbil ta jchʼunbetik smantaltake; yuʼun kʼalal ta chonbolometik xchiʼuk pukujetik xuʼ xchʼunik mantal ek (Mr 1:27; Snt 3:3). Li buchʼu ta sjunul yoʼonton chchʼunbe smantal Jeovae chakʼ ta ilel ti skʼanoje. Taje te chvinaj ti chmuyubaj noʼox ta skoj ti spatoj yoʼonton ti muʼyuk bu tsots ta chʼunel chaʼi li smantaltak Jeovae xchiʼuk ti «[chakʼbe] smoton li bochʼo ta saʼe» (Ebr 11:6; 1Jn 5:3).
Jsaʼtik lek li kʼusitik kʼupil sba ta Vivliae
it-1 paj. 1160 par. 4
Stsʼak osil
Li Smantal Jeovae chal ti mu stakʼ snetʼbeik bal stsʼak yosil li jun xchiʼilike (Dt 19:14; kʼelo xtok Proverbios 22:28). «Chopol kʼoptabil chkom» li buchʼu jech tspase (Dt 27:17). Li buchʼutik oy yosilike jaʼ kuxulik-o li kʼusitik te tstsʼunike. Jaʼ yuʼun kʼalal chichʼik netʼbel batel li yosilike, xkoʼolaj ti chichʼik pojbel ti bu tsta-o sveʼelike xchiʼuk xkoʼolaj ti chlajik ta elekʼe (Job 24:2). Akʼo mi jech, oy krixchanoetik ti mu xa noʼox xkʼexavik ti jech la spasike. Jech xtok, kʼalal jaʼo kuxi li Osease «li jbeiltasvanejetik ta Judae xkoʼolajik xchiʼuk li buchʼutik tsjelbeik yavil li stsʼakil osile» (Os 5:10).
23-29 YUʼUN AGOSTO
KʼUSITIK KʼUPIL SBA TA VIVLIA | DEUTERONOMIO 29, 30
«Mu vokoluk kʼalal chijtun ta stojolal Jeovae»
Jkʼanojtik-o sbatel osil li Diose
14 Xi jkoʼoltastike: nopo avaʼi ti chbat saʼ tal siʼ jun totil xchiʼuk yun kʼoxe. Li totile muʼyuk bu chakʼbe tal xkuch ep siʼ li xkʼoxe, yuʼun snaʼoj ti mu xlik yuʼune xchiʼuk ti xuʼ stsikʼ-oe. Li Jeovae jaʼ jech kʼuchaʼal li lekil totil taje. Muʼyuk onoʼox bu chakʼ jpastik li kʼusi toj vokolik ti mu spas kuʼuntike (Dt 30:11-14). Li stuke xojtikin ti kʼu kelantike, «yuʼun snaʼoj lek ti kʼu yelan pasbilutike xchiʼuk te ta sjol ti lumutik noʼoxe» (Sl 103:14).
Jkʼanojtik-o sbatel osil li Diose
12 Xkuxet ta jyalel yoʼonton Jeova kʼalal ta jchʼunbetik li smantaltake (Pr 11:20; 27:11). ¡Taje toj labal sba ta aʼiel!, yuʼun xuʼ xmuyubaj kuʼuntik li buchʼu la spas vinajel balumile. Li stuke laj yakʼ ti xuʼuk jnop jtuktik li kʼusi ta jkʼantike. Muʼyuk bu tsujutik sventa jchʼunbetik li smantaltake. Yuʼun laj yakʼ ti xuʼuk jtʼuj jtuktik mi jaʼ ta jpastik li kʼusi leke o mi jaʼ li kʼusi chopole. Li kʼusi tskʼan Jeovae jaʼ ti lekuk kʼusitik xkʼot ta nopel kuʼuntik ta skoj ti jkʼanojtike, vaʼun ti jech lek xbat li jkuxlejaltike (Dt 30:15, 16, 19, 20; kʼelo nota 3, xuʼ jnop jtuktik).
Li Jeovae chakʼ jtʼujtik li kʼusi ta jkʼantike
¿Mi tstsak ta venta Jeova li kʼusi chkʼot ta nopel kuʼuntike? Tana. Li Moisese xi albat yuʼun Diose: «Skʼan xatʼuj li kuxlejale» (Dt 30:19). Pe ¿kʼuxi tspas kuʼuntik taje? Li Moisese xi la stakʼe: «Kʼano li Jeova Dios avuʼune, chikintabo li kʼusi chale xchiʼuk napʼano aba ta stojolal» (Dt 30:20). Kʼalal jkʼanojtik ta melel li Jeovae, jaʼ tstij koʼontontik ta xchʼunbel smantal xchiʼuk ti tukʼuk xkakʼ jbatik ta stojolal mu ventauk ti kʼusi jnuptantike. Mi jech la jpastike, lek chbat li jkuxlejtik avie. Jech xtok, mi tukʼ laj kakʼ jbatik ta stojolal Diose, xuʼ xijkuxi ta sbatel osil ta jun paraiso (2Pe 3:11-13; 1Jn 5:3).
Jsaʼtik lek li kʼusitik kʼupil sba ta Vivliae
it-2 paj. 527 par. 10
Chikinil
Li Jeovae laj yal ta stojolal yajtuneltak ti xkoʼolaj ti «muʼyuk yichʼoj sirkunsision li [xchikinik]» li j-israeletik ta skoj ti tstoy sbaik xchiʼuk ti mu xchʼunik mantale, jaʼ xkaltik, ti oy kʼusi makal-o xchikinik ti mu xaʼiik-o ta j-echʼele (Jer 6:10, tsʼib ta yok vun; Ech 7:51). Li Jeovae muʼyuk toʼox sjamojbe xchikinik xkaltik, yuʼun li Stuke tskolta sventa xaʼibeik smelolal xchiʼuk xchʼunik mantal li buchʼutik tskʼan chtunik ta stojolale. Pe muʼyuk tsmak ta be xtok li buchʼutik mu skʼan xaʼiik mantal ti xkoʼolaj kʼuchaʼal makal xchikinike (Dt 29:4; Ro 11:8). Li jtakbol Pabloe laj xa onoʼox yal ti oy jayvoʼuk ermanoetik tsvalopatinik komel li kʼusitik melele xchiʼuk mu skʼan xchikintaik li kʼusi chal li Skʼop Diose. Yuʼun jaʼ lek chaʼiik xchikintael li kʼusi lek chaʼiik stukike. Vaʼun chaʼa, jaʼ chchikintabeik li jecheʼ jchanubtasvanejetike (2Ti 4:3, 4; 1Ti 4:1). Xuʼ stsʼininet chkʼot ta jchikintik xtok li kʼusitik labalik sba chkaʼitike, mas to mi chopol li kʼusitik chkʼot ta jchikintike (1Sa 3:11, tsʼib ta yok vun; 2Re 21:12; Jer 19:3).
30 YUʼUN AGOSTO- 5 YUʼUN SEPTIEMBRE
KʼUSITIK KʼUPIL SBA TA VIVLIA | DEUTERONOMIO 31, 32
«Jtunestik li skoʼoltasobiltak chal li ta kʼejojetik ta Vivliae»
«Pasbun ta jun koʼonton sventa jxiʼta li abie»
8 Kʼalal jutuk xa ox skʼan x-ochik batel ta Albil Balumil li j-israeletike, li Jeovae la xchanubtas ta jun kʼejoj li Moisese. Xi to laj yalbee: «[Akʼbo] xchan li j-israeletike» (Dt 31:19). ¿Kʼusi chakʼ kiltik li kʼusi chal li kʼejoje? Jamal xvinaj ti mu skʼan Jeova ti jmukbetik li sbie o ti mu jtatik ta alel ta skoj ti toj chʼul chkiltike (kʼelo Deuteronomio 32:2, 3). Yuʼun li stuke tskʼan ti skotoluk krixchanoetik x-ojtikinbat li sbie. Toj labal sba laj yaʼiik j-israeletik kʼalal chanubtasatik ta sventa Jeova xchiʼuk ta sventa li sbie. Taje tsatsubtasbat xchʼunel yoʼontonik xchiʼuk xkuxuxet to laj yaʼiik jech kʼuchaʼal jpets nichim kʼalal xchajajet chkʼot voʼ ta sbae. ¿Kʼusi xuʼ jpastik yoʼ jechuk xaʼi sba ek li buchʼu ta jchanubtastik ta Vivliae?
9 Kʼalal ta jcholbetik mantal krixchanoetik ta jupʼej na o ta buyuk noʼoxe, kakʼbetik yilik ta Vivlia kʼusi sbi li Diose. Xuʼ jtunestik jvuntik, videoetik xchiʼuk jpajinatik ta Internet ti jaʼ chalbe skʼoplal li Jeovae. Skotoluk ora kalbetik skʼoplal li Jtotik ta vinajele xchiʼuk ti kʼu yelan stalelale, mi jaʼo te oyutik ta kabteltik, ta eskuela o lokʼemutik ta xanbal. Kalbetik yantik li kʼusi snopoj tspas ta jtojolaltik xchiʼuk ta sventa li balumile, vaʼun jaʼ jech tsnaʼik ti kʼanbilik tajek yuʼun li Jtotik ta vinajele. Kʼalal chkalbetik skʼoplal li Jeovae, yakal me ta jkolta jbatik ta xchʼultajesbel li sbie xchiʼuk ta jpakbetik skʼoplal ti yichʼoj chopol kʼoptaele. Xkuxet-o yoʼonton krixchanoetik kʼalal ta jcholbetik mantale (Is 65:13, 14).
¿Mi chakʼan chavaʼibe smelolal li skoʼoltasobiltak chal ta Vivliae?
Li Vivliae oy kʼusitik tskoʼoltajes-o li Jeovae. Jech kʼuchaʼal liʼe, chal ti jaʼ li «Mukʼta Ton yuʼun Israele», ti jaʼ jun tayal tone xchiʼuk ti jaʼ jun tsatsal pojobbaile (2Sa 23:3; Dt 32:4; Sl 18:2). ¿Kʼusi chakʼ jchantik taje? Jaʼ ti jech kʼuchaʼal jun mukʼta ton ti lek tsotse, xuʼ te xbat jsaʼ jnakʼobbailtik ta stojolal li Jeovae.
w01 1/10 paj. 9 par. 7
Jechuk jtsʼites kalab jnichʼnabtik jech kʼuchaʼal tspas li Jeovae
7 Jnopbetik skʼoplal ti kʼu yelan la xchabi j-israeletik li Jeovae. Li Moisese xi la skoʼoltas ti kʼu yelan laj yichʼik kʼanel yuʼun Dios li j-israeletike: «Jech la spas kʼuchaʼal aguila ti te xjoyet chvil ta stase, te xvilet ta sba yalab, chlichʼan xikʼ sventa xkuch batel, tskajan batel ta snatil kʼukʼumal, jaʼ noʼox stuk Jeova la sbeiltas [li Jakobe]» (Dt 32:9, 11, 12). Sventa xchanubtas kʼuxi xuʼ xvilik li yoltak jkot aguilae, te xjoyet chvil ta stas jaʼ to mi vil batel yuʼun li yoltake. Kʼalal chvil lokʼel li jkot uni aguilae ti ta toyol to tajek oy li stase, li meʼ aguilae te xvililet ta sba li yole. Kʼalal chbaj xa yalel ta balumil chile, ta anil chvil batel xchiʼuk «tskajan batel ta snatil kʼukʼumal». Jaʼ noʼox jech ek, li Jeovae jaʼ jech la xkʼuxubin li j-israleletik kʼalal jaʼtik toʼox stʼujoj kʼuchaʼal steklumale. Laj yakʼanbe Mantal ta stojolal li Moisese, la xchabian sventa lekuk noʼox oyik xchiʼuk skotol ora la skolta kʼalal jaʼo chtun tajek yuʼunik koltaele (Sl 78:5-7).
Jsaʼtik lek li kʼusitik kʼupil sba ta Vivliae
w04 15/9 paj. 27 par. 11
Li kʼusi mas tsotsik skʼoplal ta slivroal Deuteronomio
31:12. Li kerem tsebetike skʼan jmojuk xchotiik xchiʼuk li buchʼutik oy xa sjabilalik li ta jujun tsobajele, ti stsʼet chikintaik lek li mantaletik ch-echʼe xchiʼuk ti oyuk kʼusi xchanike.