Ti bu laj yichʼ lokʼesel li stakʼobiltak li ta Jkuxlejaltik xchiʼuk Kabteltik sventa Dios, programa xchiʼuk bu chijtsʼibaj
5-11 YUʼUN SEPTIEMBRE
KʼUSITIK KʼUPIL SBA TA VIVLIA | 1 REYES 9, 10
«Jkʼupil kʼoptatik Jeova ta skoj ti toj pʼije»
w99 1/7 paj. 30 par. 6
Toj lek kʼusi la sta ta skoj ti ay vulaʼanvanuke
Li meʼ ajvalile laj yakʼ ta preva Salomon kʼalal «la sjakʼbe li kʼusitik vokol ta aʼibel smelolale» (1Re 10:1). Li jpʼelantik kʼop ta ebreo taje xuʼ xichʼ jelubtasel kʼuchaʼal «li kʼusitik mukul skʼoplale». Taje maʼuk skʼan xal ti la xchʼaybe yoʼonton Salomon ta tajimol kʼop ti muʼyuk sbalile. Li ta Salmo 49:4 eke tstunes li jpʼel kʼop kʼalal chalbe skʼoplal li sjakʼobiltak ta sventa mulil, lajelal xchiʼuk pojelale. Jaʼ yuʼun, xuʼ xkaltik ti kʼalal la xchiʼin ta loʼil Salomon li meʼ ajvalil ta Sabae, jaʼ laj yalbeik skʼoplal li kʼusitik tsotsik ta aʼiel sventa xakʼ ta preva li spʼijil Salomone. Li Vivliae chal ti meʼ ajvalile «lik yalbe skotol li kʼusi oy ta yoʼontone. Li Salomone la stakʼ skotol li kʼusitik jakʼbate. Muʼyuk kʼusi ti vokol ta albel smelolal laj yaʼi li ajvalile» (1Re 10:2 xchaʼvokʼal, 3).
w99 1/11 paj. 20 par. 6
Kʼalal chkakʼtik ta ilel slekil koʼontontike
Ta skoj ti toj labal sba laj yaʼi li kʼusitik kʼot ta xchikin xchiʼuk li kʼusitik laj yile, xi laj yal li meʼ ajvalile: «¡Xmuyubajik […] li avajtuneltak ti liʼ vaʼajtik jujun kʼakʼal ta atojolale, yuʼun chaʼiik ti toj pʼijik li kʼusitik chavale!» (1Re 10:4-8). Maʼuk laj yal ti jaʼ xmuyubajik-o li yajtuneltak Salomon ta skoj ti oy skʼulejalike, yuʼun jaʼ laj yal ti xmuyubajik ta skoj ti chaʼibeik li spʼijilal Salomon ti akʼbil yuʼun Diose. Li kʼusi la spas li meʼ ajvalil ta Sabae toj lek ti xchanik li yajtuneltak Jeova avi kʼakʼale, ti tstabeik sbalil li spʼijil li Jpasvanej kuʼuntik xchiʼuk li Nichʼonil ti jaʼ li Jesukristoe.
w99 1/7 paj. 30 par. 7
Toj lek kʼusi la sta ta skoj ti ay vulaʼanvanuke
Li meʼ ajvalil ta Sabae «chʼayal to kʼot yoʼonton» kʼalal laj yil ti toj pʼij li Salomone xchiʼuk ti toj ep kʼusi x-ayan li ta ajvalilal yuʼune (1Re 10:4, 5). Jun vinik ti lek xchanojbe skʼoplale chal ti yal ta lume. Kʼuk xiuk noʼox, li meʼ ajvalile labal sba tajek laj yaʼi li kʼusitik laj yil xchiʼuk la xchikintae. Laj yal ti xmuyubajik tajek li yajtuneltak Salomon ta skoj ti xuʼ xchikintabeik li spʼijil ajvalile xchiʼuk laj yichʼ ta mukʼ Jeova ta skoj ti laj yakʼ ochuk ta ajvalile. Laje, laj yakʼbe matanaletik ti toyolik tajek stojole. Li kʼu yepal oro laj yakʼbee te van 40 miyon dólar stojol li avi kʼakʼale. «Li ajvalil Salomon eke laj yakʼbe meʼ ajvalil ta Saba skotol li kʼusi lokʼ ta yoʼonton skʼanele» (1Re 10:6-13).
Jsaʼtik lek li kʼusitik kʼupil sba ta Vivliae
¿Mi anaʼoj xa?
¿Kʼu toʼox yepal oro oy yuʼun li Salomone?
Jech kʼuchaʼal chal li Vivliae, li Iram ti jaʼ ajvalil ta Tiroe la stakbe batel chanib tonelada oro li Salomone, li meʼ ajvalil ta Sabae jaʼtik jech yepal la stak batel ek xchiʼuk li svarkotak Salomone la xkuchik talel 14 tonelada oro ta Ofir. Li Vivliae chal «ti kʼu yepal oro la stsob li ajvalil Salomon ta jun jabile jaʼ 666 talento oro», jaʼ xkaltik, te van 22 tonelada (1Re 9:14, 28; 10:10, 14). ¿Mi melel van taje? Jkʼelbetik skʼoplal ti kʼu yepal la stsob s-oroik li yan ajvaliletik ta voʼnee.
Jun voʼneal tsʼib chal ti faraon Tutmosis III (2,000 kʼalal muʼyuk toʼox talem Jesuse) laj yakʼ 12 tonelada oro li ta templo yuʼun Amón-Ra ta Karnak. Li buchʼutik xchanojbeik skʼoplale chalik ti melel li kʼusi chal li tsʼib taje. Li ta xvaxakibal siglo kʼalal muʼyuk toʼox talem Jesuse, li ajvalil Tiglat-piléser III ta Asiriae laj yichʼ akʼbel chanib tonelada oro yuʼun li Tiroe. Li Sargón II jaʼ jech yepal oro laj yakʼbe ta matanal li diosetik ta Babilonia eke. Jech xtok, li Filipo II ta Macedoniae (359-336 kʼalal muʼyuk toʼox talem Jesuse) jujun toʼox jabil tslokʼes tetik van 25 tonelada oro ti bu chichʼ lokʼesel oro li ta vits Pangeo ta yosilal Traciae.
Li skerem ti jaʼ li Alejandro Magnoe (336-323 kʼalal muʼyuk toʼox talem Jesuse) la stsob te van jmil tonelada oro kʼalaluk la stsal li Susa ta Persiae xchiʼuk la stsob mas ta vakmil tonelada oro kʼalal la stsal sjunul li Persiae. Ta skoj ti kʼu toʼox yepal oro oy yuʼunik li ajvaliletik ta voʼnee, jamal xvinaj ti melel li kʼusi chal Vivlia ta sventa li skʼulejal Salomone.
12-18 YUʼUN SEPTIEMBRE
KʼUSITIK KʼUPIL SBA TA VIVLIA | 1 REYES 11, 12
«Tojoban lek stʼujel li buchʼu chanupun xchiʼuke»
¿Buchʼutik tskʼan chtunik ta stojolal li Jeovae?
7 Li kʼusitik la spas li ajvalil Salomone toj ep kʼusi chakʼ jchantik. Yuʼun kʼalal ta skeremal toʼoxe, la saʼ beiltasel ta stojolal Jeova, vaʼun akʼbat lek spʼijil xchiʼuk akʼbat sbain svaʼanel jun mukʼta templo ta Jerusalen. Akʼo mi jech, li Salomone la sokes ti kʼu yelan xil sbaik xchiʼuk li Jeovae (1Re 3:12; 11:1, 2). Li Smantal Diose jamal chal ti mu xuʼ saʼ ep yajnilik li ajvalil j-evreoetik sventa mu xchʼayik ta bee (Dt 17:17). ¿Mi la xchʼun li Salomone? Muʼyuk, yuʼun kʼalal jelav kʼuk sjalile la saʼ vukub sien yajnil xchiʼuk oxib sien yan antsetik (1Re 11:3). Li yajniltake maʼuk j-israeletik xchiʼuk jaʼ chichʼik ta mukʼ li jecheʼ diosetike. Jamal xvinaj ti muʼyuk la stsak ta venta li mantal ti chal ti mu stakʼ xnupunik xchiʼuk li antsetik ti maʼuk j-israeletike (Dt 7:3, 4).
¿Kʼuxi xuʼ jchabi li koʼontontike?
6 Li jtoyba Satanase jaʼ noʼox oy ta yoʼonton spasel li kʼusi tskʼan stuke, jech oxal, muʼyuk chchʼunbe li smantaltak Jeovae xchiʼuk oy ta yoʼonton ti jechuk jpastik eke. Ta skoj ti mu xuʼ sujutike, tstunes jeltos petsʼetik sventa sloʼlautike. Jtos ti kʼusi tstunese jaʼ li krixchanoetik ti sloʼlaoj xae (1Jn 5:19). Oy ta yoʼonton ti jchiʼinantik li chopol krixchanoetike akʼo mi jnaʼojtik ti «tsokes jlekil talelaltik» xchiʼuk li jnopbentike (1Ko 15:33). Taje jaʼ jech la stunes ta stojolal li ajvalil Salomone, ta skoj ti laj yikʼ epal antsetik ti muʼyuk chichʼik ta mukʼ Diose, «isocbat o yoʼnton» xchiʼuk namaj-o ta stojolal li Jeovae (1Re 11:3).
¿Buchʼutik tskʼan chtunik ta stojolal li Jeovae?
9 Li Jeovae muʼyuk chchʼay ta jech noʼox li jmultike. Xi chal li Skʼop Diose: «Li Mucʼul Diose [...] iʼilin ta stojol li Salomone yuʼun la svocʼ sba loqʼuel stuc, acʼo me laj yacʼ sba ta ilel ta stojol chib velta. Xchiʼuc laj yalbe ti mu me xichʼ ta mucʼ li yantic diosetique. Pero li Salomone muc xichʼ ta mucʼ cʼusi iʼalbat yuʼun li Mucʼul Diose». ¿Kʼusi kʼot ta pasel ta skoj li kʼusi la spas Salomone? Muʼyuk xa koltaat yuʼun li Jeovae xchiʼuk muʼyuk xa lek x-ilat. Pas ta chaʼvokʼ li ajvalilal ta Israele, vaʼun muʼyuk xa la spasik mantal ta sjunul jteklum li buchʼutik ochik ta xkʼexol li ajvalil Salomone. Jech xtok, epal jabil laj yil tajek svokolik (1Re 11:9-13).
Jsaʼtik lek li kʼusitik kʼupil sba ta Vivliae
w18.06 paj. 13 par. 6, paj. 14 par. 1-3
Ti lajuk skʼane, xuʼ lek ilat yuʼun li Diose
Ta skoj ti ep buchʼu muʼyuk lek laj yaʼiik li kʼusi kʼot ta nopel yuʼun li ajvalil Reoboame, lik stoy sbaik ta stojolal. Jaʼ yuʼun li ajvalile la stsob skotol li yajsoltarotak yoʼ xbat stsakik ta kʼope. Pe li Jeovae la stak batel li j-alkʼop Semaya sventa xi xalbe li Reoboame: «Mu me xbat spasic pleito xchiʼuc li achiʼiltaquic ta israelale. Acʼo suticuc batel ta snaic. Ti jech icʼot ta pasele yuʼun jech onoʼox jnopoj» (1Re 12:21-24).
¿Mi te noʼox van smeyoj skʼob chkom li ajvalile? Xuʼ van ilin tajek. Jech xtok, ta skoj ti laj yal ti chakʼanbe nukul ti oy «lec staqʼuinal sniʼe», ¿kʼusi van la snopik li jnaklejetik kʼalal laj yilik ti muʼyuk la spajes li jtoybaetike? (Koʼoltaso xchiʼuk 2 Kronikas 13:7). Akʼo mi jech, li ajvalil xchiʼuk li yajsoltarotake la xchʼunik li kʼusi «iʼalbatic yuʼun li Mucʼul Diose, isutic batel ta snaic».
¿Kʼusi chakʼ jchantik taje? Mu ventauk mi xkichʼtik labanel, jaʼ mas lek ti jchʼuntik li kʼusi chal Jeovae. Mi jech ta jpastike, lek me chilutik xchiʼuk chakʼbutik sbendision (Dt 28:2).
Li Reoboame la xchʼunbe smantal li Jeovae xchiʼuk muʼyuk la stsak ta kʼop li ajvalil ta nortee. Li kʼusi noʼox lik spase jaʼ ti lik yakʼbe lek smuroaltak junantik jteklumetik xchiʼuk la slikes yan jteklumetik xtok ta Juda xchiʼuk li ta Benjamine (2Kr 11:5-12). Pe li Reoboame mu skotoluk ora la xchʼunbe smantal li Jeovae. Li ajvalilal ta norte ti jaʼ sventainoj li Jeroboane, lik yichʼik ta mukʼ li jecheʼ diosetike. Ta skoj taje, oy junantik jnaklejetike chbatik ta Jerusalen yoʼ xbat yichʼik ta mukʼ li Jeovae akʼo mi jaʼ sventainoj li Reoboame (2Kr 11:16, 17). La stsak-o lek yip li ajvalilal yuʼun Reoboam ta skoj ti la xchʼun mantale.
19-25 YU’UN SEPTIEMBRE
KʼUSITIK KʼUPIL SBA TA VIVLIA | 1 REYES 13, 14
«Junuk koʼontontik yuʼun li kʼusi oy kuʼuntike xchiʼuk bikʼit xkakʼ jbatik»
Tukʼuk xchiʼuk junuk koʼonton xkakʼ jbatik
4 Laj une, xi albat yuʼun ajvalil Jeroboan li svinik melel Diose: «Batic ta jna; ta xcacʼbot jutuc aveʼel xchiʼuc ta xcacʼbot amoton», x-utat (1Re 13:7). ¿Kʼusi van skʼan spas li j-alkʼope? ¿Mi tspʼaj van li kʼusi albat yuʼun ajvalil ta skoj ti naka to laj yalbe jun mantal sventa chapanele? (Sl 119:113). ¿O mi ta van xchʼam ta skoj ti laj xa sutes yoʼonton yilel li ajvalile? Li Jeroboane oy tajmek stakʼin sventa toyolik stojol tsmanbe smoton li yamigotake. Mi oy ta yoʼonton skʼanel kʼusitik li yaj-alkʼop Diose, yikʼaluk chnitbat tajmek yoʼonton chaʼi li kʼusi chal ajvalile. Pe xi albil yuʼun Jeova li j-alkʼope: «Mu xaveʼ pan, mu xavuchʼ voʼ, xchiʼuc mu me xasut batel yan velta ta be ti bu chabate», xi. Jaʼ yuʼun chaʼa, xi tsots yoʼonton itakʼav li j-alkʼope: «Acʼo me chavocʼbun ta oʼlol ti cʼu yepal oy avuʼun ta apasubmantale, muʼyuc chbat jchiʼinot; muʼyuc chbat jveʼ pan, muʼyuc chbat cuchʼ voʼ ti bu chavale», xi. Vaʼun lokʼ echʼel ta Betel, yan-o be la stam batel (1Re 13:8-10). ¿Kʼusi chakʼ jchantik ta sventa stukʼil oʼontonal li kʼusi la snop tspas li j-alkʼope? (Ro 15:4).
Tukʼuk xchiʼuk junuk koʼonton xkakʼ jbatik
15 ¿Kʼusi mas chakʼ jchantik ti kʼusi chopol la spas li j-alkʼop ta Judae? Xi chal li Proverbios 3:5: «Jaʼ noʼox pato avoʼnton ta stojol li Mucʼul Diose; mu me jaʼuc xapat avoʼnton yuʼun li abijil atuque», xi. Spatoj toʼox yoʼonton ta stojolal Jeova, pe bu cha ta un mu xa jechuk lik spas, la spat yoʼonton ta spʼijil stuk. Ta skoj li kʼusi mu lekuk la spase icham xchiʼuk muʼyuk xa lek x-ile yuʼun Dios. Li kʼusi toj tsots skʼoplal chakʼ jchantik taje, jaʼ ti kʼalal chi jtun ta stojolal Jeovae skʼan bikʼit xkakʼ jbatik xchiʼuk ti oyuk stukʼil koʼontontike.
Tukʼuk xchiʼuk junuk koʼonton xkakʼ jbatik
10 Li j-alkʼop ta Judae laj yakʼ venta jechuk ti yakal chloʼlavan li mole. Xi la sjakʼbe sba jechuke: «Mi oy kʼusi yan chalbun yaʼi li Jeovae, ¿kʼu yuʼun la stak tal jun yaj-anjel sventa tskʼopon yan krixchano?». Jech xtok, la skʼanbe Jeova jechuk ti akʼo x-albat yaʼie, pe muʼyuk chal Tsʼibetik mi jech la spas. Li kʼusi noʼox chale jaʼ ti «jʼalcʼop liquem ta Judae isut batel; te iveʼ laj yuchʼ voʼ ta sna [li mole]». Toj chopol laj yil Jeova taje. Kʼalal bat xaʼox ta Judá un li j-alkʼop taje, la snup ta be jkot leon ti jaʼ imilvane. ¡Toj chopol xa noʼox ti kʼuyelan itsuts li yabtel ta j-alkʼope! (1Re 13:19-25).
Jsaʼtik lek li kʼusitik kʼupil sba ta Vivliae
Li Jeovae jaʼ tskʼel li jlekil talelaltike
Li kʼusi mas tsots skʼoplal ta 1 Reyes 14:13 jaʼ ti oy kʼusi chakʼ kiltik ta sventa li stalelal Jeova ti toj kʼupil sbae xchiʼuk li kʼusi tskʼel ta jtojolaltike. Li tekstoe chal «ti oy kʼusi lek ilbat» yuʼun Jeova li Abiase. Ilbat ti lek stalelal kʼalal kʼelbat li kʼusi oy ta yoʼontone. Li Abiase mu xkoʼolaj kʼuchaʼal li yutsʼ yalale. Jaʼ yuʼun, jun vinik ti xchanojbe lek skʼoplale laj yal ti xkoʼolaj kʼuchaʼal «jpʼej kʼupil sba perla ti ta tontikaltik oye». Li Jeovae lek laj yilbe stalelal li Abiase akʼo mi chopol tajek kʼusi tspas li yutsʼ yalale. Jaʼ yuʼun, la xkʼuxubin xchiʼuk laj yakʼ ti lekuk xichʼ mukele.
26 YU’UN SEPTIEMBRE– 2 YU’UN OKTUVRE
KʼUSITIK KʼUPIL SBA TA VIVLIA | 1 REYES 15, 16
«¿Mi tsots avoʼonton kʼuchaʼal li Asae?»
«Mu alticuc li avabtelique; persa chavichʼbeic stojol»
Kʼalal echʼem xaʼox jtob jabil ti la xchʼak sba ta chaʼvokʼ ajvalilal li Israel xchiʼuk li Judae, sokem xaʼox tajek ta jecheʼ yichʼel ta mukʼ dios li Judae. Ta sjabilal 977 kʼalal maʼuk toʼox jkʼakʼaliltike, kʼalal jaʼo kʼot ta ajvalil li Asae, kʼalal ta j-abteletik skapoj xaʼox sbaik xchiʼuk li yichʼel ta mukʼ jecheʼ diosetik ta Canaane, ti jaʼ sventa lekuk x-alaj xnichʼnajik li krixchanoetike. Pe li loʼiletik ti yakʼoj ta naʼel Diose chal ti Ajvalil «Asae lec cʼusi la spas ta stojol li Mucʼul Diose. Jaʼ la spas li cʼusi lec, cʼusi tucʼ ta pasele. Yuʼun la sloqʼues scotol li scajleb matanaletic sventa yantic diosetique xchiʼuc li cʼopojebaletic ta toyol vitsetique. La slilin li tonetic ti scuyoj ta sdiosique xchiʼuc li slocʼobaltac Aserae» (2Kr 14:2, 3). Jech noxtok, la slokʼesan ta yosilal Judá li «bochʼotic tstsobilan sbaic ta spasel muliletique», ti jaʼik li buchʼutik chchiʼin sbaik ta vayel xchiʼuk xchiʼil sbaik ta vinikal sventa chakʼik ta ilel ti chichʼik ta mukʼ li diosetik ta Canaane. Pe maʼuk noʼox la xchʼayes li jecheʼ yichʼel ta mukʼ diose, yuʼun laj yalbe mantal skotol judioetik xtok «ti jaʼ noʼox acʼo yichʼic ta mucʼ li Mucʼul Dios, jaʼ li Dios yuʼun smoltotaquic ta voʼonee, ti jaʼ acʼo spasbeic, acʼo xchʼunbeic li smantaltaque» (1Re 15:12, 13; 2Kr 14:4).
Ta sjunuluk me koʼonton tunkutik ta stojolal li Jeovae
7 ¿Kʼuxi xuʼ jnaʼtik mi ta sjunul koʼontontik chijtun ta stojolal li Jeovae? Xuʼ xi jakʼbe jbatike: «¿Mi jech-o ta jchʼunbe smantal Jeova akʼo mi vokol tajek chkaʼi? ¿Mi ta sjunul koʼonton chikoltavan sventa sakuk-o li tsobobbaile?». Jnopbetik skʼoplal kʼu to yelan stsatsal yoʼonton laj yakʼ ta ilel Asa kʼalal la snuts lokʼel ta ajvalil li syayae. Bakʼintike skʼan jechuk tsots koʼontontik kʼuchaʼal li Asae. ¿Kʼusi van ta jpastik mi oy laj yichʼ lokʼesel ta tsobobbail junuk kamigotik o junuk kutsʼ kalaltik ta skoj ti tsots la spas smule xchiʼuk ti muʼyuk la sutes yoʼontone? ¿Mi jpʼel koʼonton chkiktatik ta xchiʼinel ta loʼil? ¿Kʼusi van tskʼan akʼo jpastik li koʼontontike?
it-1 paj. 222 par. 5
Asa
Akʼo mi oy bakʼintik muʼyuk laj yakʼ ta ilel spʼijil xchiʼuk ti muʼyuk laj yaʼibe smelolal mantale, ta skoj ti lek stalelal xchiʼuk ti muʼyuk la svalopatin Jeovae, te jmoj chichʼ albel skʼoplal xchiʼuk li ajvaliletik ta Juda ti tukʼ laj yakʼ sbaike (2Kr 15:17). Li 41 jabil ajvalilaj Asae jaʼo ajvalilajik yan vaxakvoʼ ajvaliletik ta Israel: Jeroboan, Nadab, Baasa, Ela, Simri, Omri, Tibni (ti jaʼ la sventain jvokʼ steklumal Israel kʼalal la skontrain li Omrie) xchiʼuk Akab (1Re 15:9, 25, 33; 16:8, 15, 16, 21, 23, 29). Cham li Asae, vaʼun jaʼ och ta xkʼexol ta ajvalil li xnichʼon ti Jeosafat sbie (1Re 15:24).
Jsaʼtik lek li kʼusitik kʼupil sba ta Vivliae
w98 15/9 paj. 21 par. 8
¿Mi kuxul chavil li Diose?
Kʼelo li albil kʼop ti chal kʼusi chkʼot ta stojolal li buchʼu ta xchaʼvaʼan li Jerikoe xchiʼuk kʼelo kʼuxi kʼot ta pasel. Xi chal Josue 6:26: «Li vaʼ kʼakʼale, xi jamal laj yakʼ ye li Josuee: ‹Chopol kʼoptabiluk ta stojolal Jeova buchʼuuk noʼox ti tsnop tsvaʼan yan velta li jteklum Jerikoe. Mi lik yakʼbe snakleb li jteklume, chcham li sba xnichʼone, mi laj yakʼbe smak stiʼ li jteklume, chcham li slajeb xnichʼone›». Voʼob sien jabil ta tsʼakale jech kʼot ta pasel, yuʼun xi chal 1 Reyes 16:34: «Kʼalal jaʼo ch-ajvalilaj li Akabe, li Iel likem ta Betele la xchaʼvaʼan li Jerikoe. Kʼalal laj yakʼbe snakleb li jteklume, cham li sba xnichʼon ti Abiram sbie. Kʼalal laj yakʼbe li smak stiʼe, cham li slajeb xnichʼon ti Segub sbi jech onoʼox kʼuchaʼal yaloj Jeova ta stojolal Josue ti jaʼ xnichʼon li Nune». Jaʼ noʼox jun melel Dios xuʼ xal jun albil kʼop xchiʼuk ti chkʼot ta pasel yuʼune.
3-9 YU’UN OKTUVRE
KʼUSITIK KʼUPIL SBA TA VIVLIA | 1 REYES 17, 18
«¿Bakʼin to chnop avuʼunik li kʼusi chapasike?»
Kakʼtik ta ilel ti oy xchʼunel koʼontontike xchiʼuk lekuk kʼusi xkʼot ta nopel kuʼuntik
6 Kalbetik skʼoplal li j-israeletike. Kʼalal te xa ox nakalik li ta Albil Balumile oy kʼusi tsots skʼoplal skʼan snopik, mi jaʼ chichʼik ta mukʼ li Jeovae o mi jaʼ li jecheʼ diosetike (kʼelo Josue 24:15). Xuʼ van mu masuk tsots skʼoplal laj yilik li kʼusi skʼan snopik taje, pe ta melele te tsakal tajek skʼoplal li xkuxlejalike, yuʼun xuʼ xkuxiik o xuʼ xchamik. Pe ti kʼu sjalil la sbeiltas j-israeletik li jchapanvanejetike muʼyuk lek kʼusitik la snop la spasik li j-israeletike. Muʼyuk xa laj yichʼik ta mukʼ li Jeovae, jaʼ lik yichʼik ta mukʼ li jecheʼ diosetike (Jue 2:3, 11-23). Ta mas tsʼakal li ta skʼakʼalil j-alkʼop Eliase, skʼan snopik kʼusi skʼan spasik xtok, xi albatike: «Me jaʼ cuxul Dios li Mucʼul Diose, jaʼ xavichʼic ta mucʼ. Yan me jaʼ cuxul li Baale, jaʼ xavichʼic ta mucʼ» (1Re 18:21). Xuʼ van xi chkaltike: «Taje kʼun ta nopel». Yuʼun jnaʼojtik ti jaʼ onoʼox mas lek ti xkichʼtik ta mukʼ li Jeovae. Li buchʼu pʼije mu onoʼox skʼan xichʼ ta mukʼ li jun chamem diose. Akʼo mi jech, li j-israeletike vokol tajek chaʼiik yoʼ snopik li kʼusi skʼan spasike, yuʼun xi chal li Vivliae: ‹Chib yoʼontonik›. Pe li Eliase lek tajek li kʼusi la spase yuʼun la stijbe yoʼonton j-israeletik ti jaʼ akʼo xichʼik ta mukʼ li melel Diose, ti jaʼ li Jeovae.
Tukʼ la spakbe skʼoplal li melel yichʼel ta mukʼ Diose
15 Kʼalal laj yaʼiik taje, li paleetik yuʼun Baale ilinik ta jyalel, xchiʼuk «te xʼavetic o, xchiʼuc la sbojilan sbaic ta cuchilo, ta jichʼil taqʼuinetic jech chac cʼu chaʼal stalelic onoʼoxe. Solel balum chʼichʼic o ta jyalel». ¡Skotol taje muʼyuk kʼusi tun-o! «Muʼyuc bochʼo xtacʼov; muʼyuc bochʼo xʼaybunuc li scʼopique» (1Re 18:28, 29). Jaʼ jech, yuʼun muʼyuk onoʼox li Baale, jaʼ noʼox sjutbil kʼop Satanás sventa chchʼak lokʼel li krixchanoetik ta stojolal li Jeovae. Jech kʼuchaʼal ta voʼne xchiʼuk li avie, kʼalal yan-o buchʼu ta jtsʼaklitik ti maʼuk li Jeovae jaʼ noʼox vul oʼonton chakʼbutik ta tsʼakal xchiʼuk kʼexlal chijkom yuʼun (kʼelo Salmo 25:3; 115:4-8).
Tukʼ la spakbe skʼoplal li melel yichʼel ta mukʼ Diose
18 Kʼalal lik spas orasion li Eliase, xuʼ van la sjakʼbe sbaik epal krixchanoetik mi jaʼ noʼox chloʼlavan li Jeova eke, jech kʼuchaʼal la spas li Baale. Pe kʼalal tsuts spasel orasion li Eliase, muʼyuk xa xnaʼet komik, yuʼun li loʼile xi ta xale: «Li Mucʼul Diose la stac tal cʼocʼ ta vinajel, jech icʼacʼ li matanale, li siʼe, li tonetique, xchiʼuc li banamile, xchiʼuc icʼacʼ noxtoc li voʼ te tsʼanal ta sbevoʼal ta joyobe» (1Re 18:38). ¡Toj yan sba ti kʼuyelan la stakʼ li Jeovae! ¿Kʼu van yelan laj yilik li krixchanoetike?
Jsaʼtik lek li kʼusitik kʼupil sba ta Vivliae
ia paj. 86, rekuadro
Tukʼ la spakbe skʼoplal li melel yichʼel ta mukʼ Diose
¿Kʼu sjalil ti muʼyuk xakʼ voʼe?
Li Eliase laj yalbe ajvalil Acab ti poʼot xa chlaj skʼoplal li kʼepelaltik ti jalij xae. Jaʼo kʼot ta pasel kʼalal «oxib [jabil]» xaʼox yechʼele, taje te xa tsakal skʼoplal kʼalal li Diose laj yalbe Elías ta sventa li kʼepelale (1Re 18:1). Li Jeovae laj yakʼ taluk voʼ kʼalal laj xaʼox yalbe skʼoplal li yaj-alkʼope. Xuʼ van jaʼ yuʼun chalik jlom krixchanoetik ti jaʼo laj kʼepelaltik kʼalal yorail to li oxib jabile, jaʼ yuʼun mu la sta oxib jabil echʼ. Akʼo mi jech, li Jesús xchiʼuk li Santiagoe laj yalik ta jamal ti jalij «oʼlol xchanibal jabil» o oxib jabil xchiʼuk vakib u li kʼepelaltike (Lu 4:25; Snt 5:17). ¿Mi tskontrain van sba li tekstoetik taje?
Muʼyuk, mi jsetʼuk. Li ta voʼneal Israele jalik toʼox li yorail kʼepelaltike, yuʼun chjalij vakib u. Ta melel kʼalal laj yalbe Acab ti chtal kʼepelaltik li Eliase, jal xa onoʼox chʼabal yakʼoj voʼ. Melel onoʼox ti oʼlol xaʼox jabil slikel kʼepelaltik kʼalal laj yal Elías ti chtal kʼepelaltike, jaʼ yuʼun kʼalal laj yal ti laj kʼepelaltik ta «oxib jabile», ta skotolale jalij oxib jabil xchiʼuk oʼlol. Kʼalal jaʼo la stsob sbaik jteklum sventa laj yil ta sat stukik li mukʼta preva kʼot ta pasel ta vits Carmeloe, jelavem xaʼox «oʼlol xchanibal jabil» o oxib jabil xchiʼuk vakib u.
Nopo xtok kʼalal li Eliase laj yalbe ajvalil Acab ti muʼyuk chtal voʼe. Li krixchanoetike yalojik ti Baale jaʼ li «buchʼu skajlebinoj li toketike», li dios ti chakʼ taluk voʼ mi kʼot yorail chlaj li kʼepelaltike. Ta skoj ti jalij xa jutuk laj yilike, xuʼ van xi la sjakʼbe sbaike: «¿Bu oy ti Baale, xchiʼuk bakʼin chichʼ talel voʼ?». Kʼalal laj yal Elías ti muʼyuk ta xakʼ voʼ xchiʼuk muʼyuk ta xyal sjob osile, ti jaʼ to chkʼot ta pasel mi laj yal ti chtal yan veltae, solel toj tsots van laj yaʼiik li buchʼutik chichʼik ta mukʼ li jecheʼ diosetike (1Re 17:1).
10-16 YU’UN OKTUVRE
KʼUSITIK KʼUPIL SBA TA VIVLIA | 1 REYES 19, 20
«Ta me skoltaot li Jeovae»
Jpat koʼontontik ta stojolal Jeova kʼalal oy jvokoltike
5 (Kʼelo 1 Reyes 19:1-4). Li Eliase lik ochuk xiʼel ta yoʼonton kʼalal tskʼan ox chmilat yuʼun li meʼ ajvalil Jesabele. Jech oxal, jatav batel ta Beer-Seba. Ta skoj ti tsvul tajek yoʼontone, «la scʼan ti te acʼo chamuque». ¿Kʼu yuʼun ti jech laj yale? Yuʼun maʼuk jun tukʼil vinik xchiʼuk «jaʼ jech laj yaʼi sba jech kʼuchaʼal li voʼotike» (Snt 5:17). Xuʼ van jaʼ la svul-o tajek yoʼonton li kʼusi yakal tsnuptane xchiʼuk ti lubem xa tajeke. Yileluke, la snop ti muʼyuk sbalil li kʼusitik spasoj ta sventa li melel yichʼel ta mukʼ Diose, ti muʼyuk kʼusi lekubem li ta Israele xchiʼuk ti jaʼ xa noʼox stuk yakal chtun ta stojolal li Jeovae (1Re 18:3, 4, 13; 19:10, 14). Xuʼ van labal sba chkiltik ti jaʼ jech la sta ta nopel li tukʼil j-alkʼope, pe li Jeovae laj yaʼibe smelolal ti kʼu yelan chaʼi sbae.
Laj yakʼ ti akʼo xpatbat yoʼonton yuʼun li Diose
13 ¿Kʼu van yelan laj yaʼi sba xanaʼ Jeova kʼalal laj yil ti te oy ta yolon jpets mesteʼ ti tskʼan slajel li yaj-alkʼop ti skʼanoj tajeke? Mu persauk ti jvules ta joltike. Kʼalal ochem xaʼox svayel li Eliase, li Jeovae la stakbe batel jun anjel ti ta kʼunkʼun la stij xchiʼuk ti xi laj yalbee: «Lican, veʼan». Jaʼ jech la spas li Eliase, yuʼun li anjele ta slekil yoʼonton laj yakʼbe pan ti naka to pasbile xchiʼuk uni voʼ noʼox. Li loʼile chal to batel ti kʼajomal noʼox veʼ xchiʼuk laj yuchʼ voʼe, vaʼun chaʼvay. Muʼyuk chal mi la stojbe ta vokol li anjele. ¿Mi yuʼun van ta xat tajek yoʼonton ti mu xuʼ yuʼun xkʼopoje? Pe akʼo mi jech, li anjele la stij ta xchibal velta, xuʼ van ta sakubel xaʼox, sventa chalbe: «Lican, veʼan». Xchiʼuk xi to la spatbe yoʼontone: «Yuʼun toj nom ti bu chabate» (1Re 19:5-7).
Laj yakʼ ti akʼo xpatbat yoʼonton yuʼun li Diose
21 Jech kʼuchaʼal chal li loʼil ta Vivliae, li Jeovae muʼyuk te oy ta ikʼ, ta nikel xchiʼuk li ta kʼokʼe. Li Eliase snaʼoj ti Jeovae jelel xchiʼuk li dios Baale, li dios taje chalik ti jaʼ li «buchʼu skajlebinoj li toketike», li dios ti chakʼ taluk voʼe. Li Jeovae jaʼ chakʼbe yip li ikʼe, li nikele xchiʼuk li kʼokʼe, pe jaʼ me mas oy sjuʼel li stuke, jaʼ mu sta li kʼusitik spasojane. Yuʼun mi jaʼuk x-och-o ta vinajel ta skoj li smukʼulale (1Re 8:27). ¿Kʼuxi koltaat-o j-alkʼop li kʼusi kʼot ta pasel taje? Jvules ta joltik ti solel xiʼ tajeke, pe kʼalal laj yaʼi ti chkoltaat yuʼun li Dios ti skotol xuʼ yuʼune, ¡muʼyuk xa srasonal ti chiʼ ta stojolal li Acab xchiʼuk li Jezabele! (Kʼelo Salmo 118:6).
Laj yakʼ ti akʼo xpatbat yoʼonton yuʼun li Diose
22 Kʼalal echʼ xaʼox li kʼokʼe, solel stsʼijlan kom. Vaʼun li Eliase laj yaʼi jun yechʼomal eil ti «jun yutsil [xlamete]», albat ti akʼo xal yan velta li kʼusi oy ta yoʼontone, vaʼun laj yal ta xchibal velta li kʼusi chat-o yoʼontone. Akʼo mi lek xaʼox chaʼi sba li j-alkʼope, li yechʼomal eil ti «jun yutsil [xlamete]» oy kʼusi albat ti patbat-o yoʼontone: albat yuʼun Jeova ti toj ep sbalil ch-ilate. ¿Kʼuxi la spas? Jaʼo kʼalal laj yalbe kʼusi snopoj tspas ta stojolal li yichʼel ta mukʼ Baal ta Israele. Ta skoj ti muʼyuk buchʼu xuʼ spajesat sventa spas li kʼusi tskʼan tspase, jamal xvinaj ti oy sbalil li abtelal la spas Eliase. Jech xtok, li Jeovae snaʼoj ti tspas li kʼusi chalbee, yuʼun laj yakʼbe achʼ abtelal xchiʼuk laj yalbe kʼusitik skʼan spas (1Re 19:12, Ch; 19:13-17).
Jsaʼtik lek li kʼusitik kʼupil sba ta Vivliae
Toj lek chil Jeova li buchʼutik tsots xchʼunel yoʼontonik ta stojolale
17 ¿Kʼuxi xuʼ jchanbetik xchʼunel yoʼonton li Jefte xchiʼuk stsebe? Li avie ta smilal xa noʼox kerem tsebetik ta sjunul yoʼonton snopoj ti muʼyuk to tsaʼ snup xchiʼilike, jlome muʼyuk to chil yalab xnichʼnabik xtok. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun oy ta yoʼonton chtunik mas ta stojolal li Jeovae. Ep ermanoetik xtok ti oy xa sjabilalike muʼyuk te xchiʼuk yalab xnichʼnabik o smamobtakik. Yuʼun xchʼakoj skʼakʼalik xchiʼuk yakʼoj yipalik sventa spasbeik yabtel li Jeovae. Jlome ch-abtejik ta svaʼanel Salonetik sventa Tsobobbail o yan kʼusitik, yane chbatik ta Chanob vun sventa j-al lekil aʼyejetik yuʼun Ajvalilal yuʼun Dios yoʼ xbat tunikuk ti bu chtun ep jcholmantaletike. Junantik xtoke, chepajes yabtelik ta cholmantal li ta yuilal Snaʼobil slajel Kristoe. Muʼyuk me chchʼay ta sjol Jeova ti ta sjunul yoʼonton chil svokolik sventa spasbeik li yabtele (kʼelo Ebreos 6:10-12). Li voʼot une, ¿mi anopoj xa kʼusitik chavikta sventa masuk xatun ta stojolal li Jeovae?
17-23 YU’UN OKTUVRE
KʼUSITIK KʼUPIL SBA TA VIVLIA | 1 REYES 21, 22
«Chanbo stalelal Jeova kʼalal chapas li abtel akʼbilote»
it-2 paj. 51 par. 2
Jeova ti jaʼ bankilal yuʼun soltaroetike
Li Josuee te vaʼal laj yil jun anjel ta stsʼel Jeriko, vaʼun xi la sjakʼbee: «¿Mi jchiʼilotkutik o mi kajkontraotkutik?». Xi la stakʼ li anjele: «Li voʼone takbilun talel kʼuchaʼal bankilal yuʼun yajsoltarotak Jeova» (Jos 5:13-15). Li j-alkʼop Mikayae xi laj yalbe li ajvalil Akab xchiʼuk Jeosafate: «Laj kil Jeova te chotol ti bu tspas mantale, te laj kil skotol li soltaroetik ta vinajel ti te vaʼalik ta stsʼele, jlom ta sbatsʼikʼob xchiʼuk jlom ta stsʼetkʼob», jamal xvinaj ti jaʼ yakal chalbe skʼoplal li xnichʼnabtak Jeova ta vinajele (1Re 22:19-21). Sta-o tajek kʼalal chal: «Jeova ti jaʼ bankilal yuʼun soltaroetike», yuʼun lek chʼakbilik li anjeletike: ta keruvinetik, serafinetik xchiʼuk anjeletik (Is 6:2, 3; Je 3:24; Ap 5:11). Jaʼ yuʼun, li Jesuse laj yal ti xuʼ xtal koltaatuk yuʼun «epal anjeletik» (Mt 26:53). Kʼalal la skʼanbe vokol Jeova li Esekiase, xi laj yalbee: «Kajval Jeova ti bankilalot yuʼun soltaroetike, ti voʼot Diosot yuʼun Israele, ti te chotolot ta chotlebal sventa ajvalil ta yakʼol li keruvinetike». Jaʼ van laj yalbe skʼoplal li xkaxail tratoe xchiʼuk li slokʼol keruvinetik ti oy ta sbae, taje jaʼ smelolal li xchotleb sventa ajvalil Jeova ta vinajele (Is 37:16; koʼoltaso xchiʼuk 1 Samuel 4:4; 2 Samuel 6:2). Kʼalal jaʼo joyobtabil li jteklume, laj yichʼ patbel yoʼonton li yajtunel Eliseo kʼalal akʼbat yil «ti noj ta kaʼetik li vitstike xchiʼuk ta karetaetik ti xtiltun skʼakʼal ti te joyol ta spat xokon li Eliseoe», jaʼ xkaltik, jvokʼ noʼox yaj-anjeltak Jeova (2Re 6:15-17).
«Li sjol viniketike jaʼ li Kristoe»
9 Bikʼit chakʼ sbaik. Jaʼ noʼox stuk toj pʼij li Jeovae, akʼo mi jech, chchikintabe li kʼusi chal yajtuneltake (Je 18:23, 24, 32). Akʼo mi jaʼ tspas ta mantal li yajtuneltake, tstsak ta venta li kʼusi chalike (1Re 22:19-22). Tukʼ skotol li kʼusitik tspas Jeovae, pe muʼyuk tskʼan ti naka xa tukʼ chbat ta pasel kuʼuntik skotol eke. Kʼajomal tskoltautik sventa lekuk xbat li jkuxlejaltike akʼo mi jmulavilutik (Sl 113:6, 7). Li ta Vivliae li Davide xi laj yalbe li Jeovae: «Voʼot jkoltavanejot kuʼun» (Sl 27:9; Ebr 13:6). Li Davide snaʼoj ti bikʼit chakʼ sba li Jeovae xchiʼuk ti jaʼ koltaate, jaʼ yuʼun pas yuʼun skotol li kʼusitik la spase (2Sa 22:36).
it-2 paj. 368 par. 7
Jut kʼop
Li Jeovae chakʼ ti «akʼo xlajik ta loʼlael» li buchʼutik jaʼ tskʼan chaʼiik li kʼusi mu meleluk sventa «xchʼunik li jutbil kʼope», ti maʼuk tskʼan chaʼiik li lekil aʼyejetik ta sventa li Jesukristoe (2Te 2:9-12). Jun skʼelobile, jaʼ li kʼusi kʼot ta pasel ta stojolal li ajvalil Akab ta voʼnee. Junantik jutkʼop j-alkʼopetike laj yalbeik Akab ti tspas ta kanal ta paskʼop li Ramot-Galaade, pe jaʼuk li Mikaya ti jaʼ yaj-alkʼop Jeovae laj yal ti chlajik ta tsalele. Jech kʼuchaʼal akʼbat yil li Mikayae, li Jeovae la stunes jun yaj-anjel sventa sjutbe kʼop li yaj-alkʼoptak Akabe, jaʼ xkaltik, li anjel taje la sloʼlaan sventa mu xalik li kʼusi melele, ti jaʼ akʼo yalik li kʼusi tskʼan chal stukike xchiʼuk li kʼusi tskʼan chaʼi li Akabe. Akʼo mi laj yichʼ pʼijubtasel li Akabe, jaʼ la xchʼun li loʼlaele, vaʼun te laj yichʼ-o milel (1Re 22:1-38; 2Kr 18).
Jsaʼtik lek li kʼusitik kʼupil sba ta Vivliae
¿Kʼusi skʼan xal ti ta jsutes koʼontontik ta melele?
4 Kʼot yorail ti laj smalael yuʼun li Jeovae. La stak batel Elias sventa xalbe Akab xchiʼuk Jesabel ti chichʼ lajesbel skʼoplal li yutsʼ yalalike. Chopol tajek laj yaʼi sba Akab ta skoj li kʼusi laj yal j-alkʼope, jaʼ yuʼun «la sbikʼtajes sba» (1Re 21:19-29).
5 Akʼo mi la sbikʼtajes sba li Akabe, muʼyuk laj yakʼ ta ilel ti sutesoj yoʼonton ta melele. Yuʼun muʼyuk la slajesbe skʼoplal li yichʼel ta mukʼ Baal ta Israele mi jaʼuk la stijbe yoʼonton li j-israeletik sventa xichʼik ta mukʼ li Jeovae. Jech xtok, oy to kʼusitik yan la spas ti laj yakʼ ta ilel ti muʼyuk sutesoj yoʼontone.
6 Ta tsʼakale, li Akabe la skʼanbe li ajvalil Jeosafat ta Juda ti akʼo xkoltaat sventa xbat stsakik ta kʼop li jsiriaetike. Li lekil ajvalil Jeosafat ti spatoj yoʼonton ta stojolal Jeovae laj yalbe Akab ti baʼyel akʼo sjakʼbeik junuk yaj-alkʼop Jeova li kʼusi skʼan spasike. Xi toʼox laj yal li Akabe: «Oy to jun vinik ti xuʼ xkalbetik akʼo sjakʼbe li Jeovae; pe kontra tajek chkil, yuʼun kʼalal ta jakʼbe li kʼusi chkʼot ta jtojolale, muʼyuk onoʼox lek kʼusi chalbun, naka chopol kʼusi chal». Pe laj onoʼox sjakʼbeik li j-alkʼop Mikayae, vaʼun laj yal ti chil svokol li Akabe. Akʼo mi jech, muʼyuk la sutes yoʼonton li Akabe mi jaʼuk la skʼanbe perton li Jeovae. Li kʼusi la spase jaʼ ti la stikʼ ta chukel li Mikayae (1Re 22:7-9, 23, 27). Akʼo mi la xchuk li yaj-alkʼop Jeovae, kʼot onoʼox ta pasel li kʼusi albate. Kʼalal bat ta paskʼope, te laj ta milel (1Re 22:34-38).
24-30 YU’UN OKTUVRE
KʼUSITIK KʼUPIL SBA TA VIVLIA | 2 REYES 1, 2
«Jun lekil skʼelobil sventa chanubtasel»
Kʼuxi xuʼ xakolta yantik sventa sta yabtelik ta tsobobbail
15 Li sloʼil xkuxlejal Eliseo xtoke chakʼ jchantik ti tsots skʼoplal skʼan xichʼ ichʼel ta mukʼ skotol li moletike, yuʼun lek chanemik. Kʼalal ay xaʼox svulaʼan junantik j-alkʼopetik ta lum Jerikoe, li Elias xchiʼuk Eliseoe batik ta ukʼum Jordan. ¿Kʼusi kʼot ta pasel? Xi chal li Vivliae: «Li Eliase la slocʼ li scʼuʼe; la sbal lec. Jaʼ la smaj o li ucʼume, jech la svocʼ sba o. Jaʼ te ijelovic batel xchibalic ti bu taquin icome». Kʼalal jaʼo chanavik batele, li Eliseoe tsʼetel lek xchikin xchiʼuk chchan skotol li kʼusi ch-albat yuʼun li Eliase. Li Eliseoe maʼuk ti mas xa snaʼ la spas sbae. Kʼalal ikʼat xaʼox muyel «ta sutub icʼ» li Eliase, li Eliseoe chaʼsut batel li ta tiʼ ukʼum Jordane. Jaʼ la smaj-o ukʼum ta skʼuʼ li Eliase xchiʼuk la skʼanbe vokol li Jeovae, «li Mucʼul Dios yuʼun Eliase». Vaʼun la svokʼ sba ta jujujot yan velta li ukʼume (2Re 2:8-14).
Kʼuxi xuʼ xakolta yantik sventa sta yabtelik ta tsobobbail
16 ¿Mi la avakʼ venta ti koʼol tajek li baʼyel skʼelobil juʼelal la spas Eliseo xchiʼuk li slajeb skʼelobil juʼelal la spas Eliase? Li Eliseoe muʼyuk la snop ti jelel xa kʼusi tspas ta skoj ti tsots xa yabtel yichʼoje. Yuʼun jaʼ jech la spas kʼuchaʼal la spas li Eliase. Ti jech la spase, jaʼ jech laj yakʼ ta ilel ti chichʼ ta mukʼ li yajchanubtasvaneje. Ta skoj taje, la spat yoʼontonik ta stojolal Eliseo li yan j-alkʼopetike (2Re 2:15). Tun ta j-alkʼop 60 jabil li Eliseoe, xchiʼuk akʼbat sjuʼel yuʼun Jeova sventa spas epal skʼelobiltak juʼelal, ti jaʼ jutuk akʼbat spas li Eliase. ¿Kʼusi chakʼ achan taje?
Jsaʼtik lek li kʼusitik kʼupil sba ta Vivliae
Kuch yuʼun skotol
¿Bu bat li Eliase? Junantik relijionetike chchanubtasvanik ti laj yichʼ ikʼel batel ta vinajel sventa xchiʼin li Diose. Pe taje mu jechuk, yuʼun te van jayibuk siglo ta tsʼakale laj yal Jesus ti muʼyuk buchʼu muyem batel ta vinajel li ta skʼakʼalil Jesuse (Jn 3:13). Jaʼ yuʼun, kʼalal chal Vivlia ti ‹lik muyuk batel ta ikʼ, jaʼ to ti kʼuxi chʼay batel li ta tsatsal ikʼe›, ¿kʼusi skʼan xal? (2Re 2:11). Li Vivliae chal «vinajel», pe maʼuk chalbe skʼoplal li vinajel ti bu nakal li Jeovae, moʼoj, yuʼun jaʼ chalbe skʼoplal li vinajel ti xkiltik ta jbalumiltike, jaʼ xkaltik, ti bu oy li toketike xchiʼuk ti bu chvil li mutetike (Sl 147:8). Jaʼ ti bu muy batel li Eliase. ¿Kʼusi van kʼot ta pasel ta tsʼakal?
31 YU’UN OKTUVRE– 6 YU’UN NOVIEMBRE
KʼUSITIK KʼUPIL SBA TA VIVLIA | 2 REYES 3, 4
«Toyo likel li akereme»
«Jnaʼoj ti [chchaʼkuxie]»
7 Li j-alkʼop Eliseo ti jaʼ kom ta xkʼexol li Eliase jaʼ la spas li xchibal chaʼkuxesel chalbe skʼoplal li Vivliae. Li ta jteklum Suneme oy jun j-israelal ants ti chʼabal yalabe xchiʼuk ti mol xa li smalale. Ta skoj ti toj lek la spas stalelal ta stojolal Eliseo li antse, akʼbat xchiʼin yol yuʼun li Diose. Pe ta mas tsʼakale cham li skereme. Solel laj yat tajek yoʼonton. Jaʼ yuʼun la sjakʼbe smalal mi xuʼ xbat skʼopon li Eliseo ti te toʼox oy li ta vits Carmeloe, ti te van 30 kilometrouk snamale. Li Eliseoe la stak batel jun yajtunel ti Giesi (Guehazí) sbi yoʼ xbat xchaʼkuxes li kereme, pe muʼyuk spas yuʼun. Jaʼ yuʼun, jaʼ bat stuk li Eliseoe xchiʼuk li smeʼ kereme (2Re 4:8-31).
«Jnaʼoj ti [chchaʼkuxie]»
8 Kʼalal kʼot li Eliseoe lik spas orasion, vaʼun chaʼkuxi li kereme. Kʼalal laj yil ti chaʼkuxi skerem li antse, solel muyubaj tajek (kʼelo 2 Reyes 4:32-37). Xuʼ van vul ta sjol ti jaʼ jech la spas orasion li Ana ta skoj ti mu xil yol eke. Xchiʼuk kʼalal laj yikʼ batel li Samuel yoʼ xtun ta chʼulna pasbil ta nukule, xi laj yal li Anae: «Li Mucʼul Diose jaʼ chacʼ chijcham; jaʼ chacʼ chijcuxi» (1Sa 2:6). Kʼalal la xchaʼkuxes kerem li Eliseoe, laj yakʼ ta ilel ti xuʼ yuʼun xchaʼkuxes animaetik li Jeovae.
Jsaʼtik lek li kʼusitik kʼupil sba ta Vivliae
it-2 paj. 728 par. 3
J-alkʼop
«Xnichʼnabtak j-alkʼopetik». Jech kʼuchaʼal chchapbe smelolal li livro Gesenius’ Hebrew Grammar (Oxford, 1952, paj. 418), li jpʼel kʼop ta ebreo ben (xnichʼnab) o benéh (xnichʼnabtak), jaʼ van skʼan xal «jtsop krixchanoetik ti jmoj kʼusi tspasike (o junuk nitilulal o jtsop krixchanoetik ti koʼol xkuxlejalike)». (Koʼoltaso xchiʼuk Neemias 3:8 ti bu chal: «Li jmeltsanej muil pomadaetike», jaʼ skʼan xal: «Xnichʼnabtak li jmeltsanej muil pomadaetike»). Kʼalal «xnichʼnabtak j-alkʼopetik» xie, xuʼ van jaʼ chalbe skʼoplal jun eskuela ti bu chichʼik chanubtasel li j-alkʼopetike o jaʼ skʼoplal jtsop j-alkʼopetik ti tskolta sbaike. Nabil ti te toʼox la oyik ta Betel, Jeriko xchiʼuk ta Guilgal (2Re 2:3, 5; 4:38; koʼoltaso xchiʼuk 1 Samuel 10:5, 10). Li Samuele tsbeiltas jvokʼ ta Rama (1Sa 19:19, 20), jaʼtik jech yabtel li Eliseo eke (2Re 4:38; 6:1-3; koʼoltaso xchiʼuk 1 Reyes 18:13). Li tekstoetike chakʼ ta ilel ti tsmeltsan sna stukike xchiʼuk ti chchʼamun yabtejebike, xvinaj ti lek noʼox sba li xkuxlejalike. Akʼo mi ep ta velta koʼol chnakiik xchiʼuk koʼol chveʼik, pe bakʼintike xuʼ van ch-akʼbat yabtelik ta jujuntal sventa xbat yalik junuk albil kʼop (1Re 20:35-42; 2Re 4:1, 2, 39; 6:1-7; 9:1, 2).